Άνθιμος Σκαλιστήρης
Ο Άνθιμος Επίσκοπος Έλους στην επαρχία Μονεμβασιάς, το κοσμικό του επώνυμο ήταν Σκαλιστήρης, Έλληνας ιερωμένος, Φιλικός και αγωνιστής του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος του 1821, γεννήθηκε στο χωριό Στενό [1] λίγο έξω από την Τρίπολη, του νομού Αρκαδίας στην Πελοπόννησο και πέθανε από επιδημία τύφου το Σεπτέμβριο του 1821 στην Τρίπολη.
Περιεχόμενα
Βιογραφία
Καταγόταν από την οικογένεια Σκαλιστήρη. Το 1811 εξελέγη επίσκοπος Έλους και το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και συνεργάστηκε με τον Επίσκοπο Βρεσθένης Θεοδώρητο, γνωστό ως ο «Καπετάν Δεσπότης», με σκοπό την «...αναπτέρωσιν του φρονήματος Αρκάδων και Λακώνων..». Έστελνε κρυφά το νίτρο, που εξαγόταν από τα ορυχεία του Φιλησίου, στους μπαρουτόμυλους των αδελφών Σπηλιωτόπουλων στην Δημητσάνα για την παρασκευή πυρίτιδας και ως αντάλλαγμα έπαιρνε έτοιμη πυρίτιδα και βόλια, τα οποία έκρυβε σε μυστικές αποθήκες για τον αναμενόμενο Αγώνα.
Όταν έφθασε ο καιρός της κηρύξεως της Επαναστάσεως ο επίσκοπος Άνθιμος συνέταξε το «Εξαποστειλάριο και στιχηρό» [2], πού οι μυημένοι τα έψαλλαν στους ναούς μετά την παράκληση, με τα λόγια «....Φώτισον ημάς [Θεέ] μιμητάς γενέσθαι και οπαδούς του αληθούς θεράποντός σου ευσεβούς βασιλέως Κωνσταντίνου, και αξίωσον ακούσαι της ουρανίου εκείνης φωνής εν τούτω νικάτε, απόγονοι Ελλήνων οι χριστώνυμοι..» [3]. Αποκαλούσε τα όπλα των αγωνιστών θεοτίμητα, θεοφρούρητα και θεοδόξαστα ενώ παράλληλα διασώζεται και ένα απόσπασμα από μια δέηση την οποία είχε συγγράψει [4]. Με την έναρξη της Επαναστάσεως του 1821 στρατολόγησε μαχητές και τέθηκε επικεφαλής τους, ενώ βεβαίωνε τους αγωνιστές ότι όσοι Έλληνες χάσουν τη ζωή τους υπέρ πίστεως και πατρίδος θα είναι άγιοι και όσοι σκοτώσουν Τούρκους θα γίνουν άγιοι. Στους πολιορκητές της Τριπόλεως έλεγε πως όποιος ανέβει με σκάλα τα τείχη της θα πάει στον παράδεισο και στις 28 Μαρτίου 1821 ευλόγησε τα όπλα των πολιορκητών του Φρουρίου της Μονεμβασιάς [5]. Ο ίδιος πολεμούσε κλεισμένος σε ταμπούρι σαν απλός στρατιώτης, έτρεχε στα στρατόπεδα και κοιμόταν κατάχαμα μαζί με τους απλούς στρατιώτες. Διακρίθηκε ιδιαίτερα στις αναμετρήσεις στα Βέρβαινα, όπου συμμετείχε στη σύσταση του στρατοπέδου, στα Τρίκορφα όπου ήταν κοντά στον Υψηλάντη, το Σέκερη και το Μαυρομιχάλη, στον Άγιο Βλάσιο και στην πολιορκία της Τριπόλεως.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Πολύκαρπου Συνοδινού, Επισκόπου Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως, «...ευλογούσε με τα όπλα των πολεμιστών τους ασθενείς, ως ηγιασμένα, εφ' όσον ηγωνίζοντο υπέρ του Σταυρού και της Ελευθερίας...» [6]. Επέτρεπε τη Θεία Κοινωνία μόνο σε όποιον φόνευε Τούρκους στρατιώτες, ενώ μετά τη μάχη του Λεβιδίου βρέθηκε στις Σπέτσες [7] και στη συνέχεια μαζί με άλλους οπλαρχηγούς συνέταξε και συνέγραψε την προκήρυξη που καλούσε τους Υδραίους να συμμετάσχουν με όλες τους τις δυνάμεις στον Αγώνα και ταξίδεψε στην Ύδρα με σκοπό να πείσει τους τοπικούς άρχοντες και να τους παρακινήσει να θέσουν τα πλοία τους στην υπηρεσία των εξεγερμένων, όμως όταν έφτασε βρέθηκε αντιμέτωπος με μεγάλη αναστάτωση και με την παρουσία του συντέλεσε στην ειρήνευση του νησιού [8] και συνέδραμε τον Αντώνη Οικονόμου, εμψύχωσε τους κατοίκους και βοήθησε στο συμβιβασμό μεταξύ του λαού και των τοπικών αρχόντων.
«Συνέλευση των Καλτετζών»
Η συνέλευση πραγματοποιήθηκε στην Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου των Καλτετζών από την 20η έως την 26η Μαΐου του 1821. Σ' αυτήν μετείχαν Κληρικοί, Προεστοί και Οπλαρχηγοί με σκοπό την δημιουργία ελεύθερης Ελληνικής πολιτικής αρχής και είχε καθοριστική σημασία για την κατοχύρωση και ανάπτυξη του Ελληνικού Έθνους. Πρόεδρος των εργασιών της Συνελεύσεως ήταν ο Επίσκοπος Έλους Άνθιμος, Πρόεδρος της Συνελεύσεως εκλέχθηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, όμως ψυχή και καθοδηγός της ήταν ο Επίσκοπος Βρεσθένης Θεοδώρητος. Ακόμη, πήραν μέρος, ο Ρήγας Παλαμήδης από τη Στεμνίτσα που ορίστηκε γραμματέας, ο Κανέλλος Δεληγιάννης, ο Καλαβρυτινός Γερουσιαστής Σωτήρης Χαραλάμπης, ο Αθανάσιος Κανακάρης, ο Νικόλαος Πονηρόπουλος, ο Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος, ο Αμβρόσιος Φραντζής, ο Παναγιώτης Κρεβατάς, ο Ν. Παλλαδάς, ο Ν. Σπηλιωτόπουλος, ο Κορδάτος, ο Νικόλαος Πετμεζάς, ο Νικόλαος Γολόπουλος, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός Γ' και άλλοι. Η Συνέλευση, με την συγκέντρωση των Προκρίτων, αποτέλεσε την πρώτη Ελληνική Βουλή μετά την Άλωση και ταυτόχρονα εξέλεξε την Πρώτη Ελληνική Κυβέρνηση, την Πελοποννησιακή Γερουσία, η οποία καταργήθηκε δύο χρόνια αργότερα στην Β΄ Εθνοσυνέλευση στο Άστρος Κυνουρίας τον Απρίλιο του 1823. Στην ίδια Συνέλευση προέκυψε το πρώτο επίσημο Νομικό Κείμενο της σύγχρονης ελεύθερης Ελλάδας και ο πρώτος Καταστατικός της Χάρτης.
Ο Άνθιμος υπέγραψε πρώτος για την ίδρυση της Πελοποννησιακής Γερουσίας και ευλόγησαν, από κοινού με το Θεοδώρητο, την πρώτη Ελληνική Διοίκηση, έδωσαν Εθνικό περιεχόμενο στις αρχές του Ευαγγελίου και δημιούργησαν εθνικοθρησκευτικό συγκέρασμα στη συνάντηση. Μετά την ολοκλήρωση των διεργασιών της Συνελεύσεως και κατά τη διάρκεια της δοξολογίας, πήρε δύο όπλα από την ζώνη του οπλαρχηγού Σωτήρη Χαραλάμπη και αφού σχημάτισε το Σταυρό επί της εικόνας του Χριστού είπε στο πλήθος, «Έλληνες αδελφοί, ευλογημένοι στρατιώται της πίστεως και της πατρίδος, ο Θεός ηγίασε τα άρματά σας» [9].
Κριτική
Η πατριωτική του δράση αποτέλεσε αντικείμενο σκληρής κριτικής προς το πρόσωπό του, η οποία προέρχεται από δύο γνωστούς μαρξιστές συγγραφείς, τον ιστορικό Γιάννη Κορδάτο και το Γιάννη Σκαρίμπα. Ο πρώτος, στον δέκατο τόμο του έργου του Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τον κατηγορεί πως όταν κάποιος Οθωμανός αρνήθηκε να του παραδώσει τα τιμαλφή του διέταξε σφαγή που προκάλεσε το θάνατο 2.000 αμάχων, δίχως να διευκρινίζει αν πρόκειται για την πολιορκία της Τριπόλεως ή του Νεοκάστρου. Ο Σκαρίμπας, στο δοκίμιό του Το ‘21 και η αλήθεια, τον χαρακτηρίζει ως μαύρη ψυχή Άνθιμο, καθώς τον θεωρεί ηθικό αυτουργό για το τερατούργημα της σφαγής 2.000 αμάχων στο Μαίναλο, λόγω της διακήρυξης του πως θα κοινωνούσε μόνο όποιον σκότωνε αποδεδειγμένα Τούρκο. Ο Σκαρίμπας, παραπέμπει στον Γερμανό ιστορικό Κάρολο Μέντελσον Μπαρτόλντυ που ήρθε στην Ελλάδα για έρευνα το 1863 και παρουσιάζει τον Άνθιμο ως μαυρόψυχο, όμως αποφεύγει να διευκρινίσει ότι η διακήρυξη του Άνθιμου αναφέρονταν σε φόνους ενόπλων. Ο Κορδάτος αλλά και ο Σκαρίμπας δεν αναφέρονται στην μαρτυρία του ιστορικού Φιλήμονα για τις προσπάθειες του Άνθιμου να περιορίσει τις σφαγές των Τούρκων από τους Έλληνες που εισήλθαν στην Τρίπολη.
Τιμές
Σύμφωνα με όσα έγραψε ο Ηλίας Παπαθανασόπουλος [10] άφησε την οικογένεια του στην απόλυτη φτώχεια, ώστε ο γιος του «...εξελιπάρει πενιχράν σύνταξιν παρά της Κυβερνήσεως. Ο έξοχος αυτός κληρικός και φλογερός πατριώτης περιέπεσεν εις άγνοιαν. Κατελέχθη μόνον εις το Πάνθεον των ηδικημένων...».
Σύμφωνα με τον Φραντζή, «....ήτο εργάτης ολίγον της ελληνικής γλώσης, αλλ’ απήλαυεν υπολήψεως μεγάλης δια τα σταθερά Θρησκευτικά του φρονήματα..» και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός γράφει στα απομνημονεύματα του «.....πάσχουν εφάμιλλοί μου να αναδειχθούν ο Βρεσθένης Θεοδώρητος, ο Έλους Άνθιμος, ο Μεθώνης Γρηγόριος....». Ο Φώτιος Χρυσανθόπουλος, γνωστός ως Φωτάκος, γράφει ότι «.....από τόσο ένθον ζήλον κατείχετο, ώστε είχε συντάξει μίαν ιδικήν του ευχήν, που οι ιερείς της δικαιοδοσίας του εδιάβαζαν μετά την επίκλησιν...εστάθη αμίλητος, περιτρέχων όσον ουδείς άλλος με τα στρατεύματα, υποφέρων τας μεγαλύτερας κακουχίας, δικάσκων και ενθαρρύνων τους στρατιώτας, είχεν απαραδειγμάτιστον ενθουσιασμό δια την ανέγερσιν της Πατρίδος...», ενώ ο Σπηλιάδης γράφει πως στα κηρύγματά του τόνιζε «....ότι μόνον όσοι χριστιανοί φονεύουν Τούρκους, είχον την άδειαν να κοινωνούν των Αχράντων Μυστηρίων».
Η προτομή του [11] κοσμεί το προαύλιο του Ιερού ναού του αγίου Κωνσταντίνου στην Ομόνοια στο κέντρο των Αθηνών. Στο βάθρο του γλυπτού που είναι έργο του Στρατή Φιλιππότη και κατασκευάστηκε το 1982, αναφέρεται, «Άνθιμος Σκαλιστήρης Επίσκοπος Έλους. Όσο ο ήλιος θα φέγγη και θα λούζη τη γη κι όσο η θάλασσα θα στεφανώνη τα ακρογιάλια του Μωριά, σ' όλες τις πόλεις, τα χωριά και τα νησιά της Ελλάδας, μέσα στις εκκλησίες και έξω από αυτές θα εξυμνούν τον άξιοκαι μεγάλο αρχιερέα, Επίσκοπο Έλους Λακωνίας, Τουρκομάχο και μπροστάρη του 1821».
Βιβλιογραφία
- «Το Συναξάρι των Λακώνων Αγίων», Ιωάννης Μητράκος, Αθήνα 2010, εκδότης Ιδιομορφή-Κώτσος Μ. Γεώργιος, σελίδες 247
Παραπομπές
- ↑ Έλους Άνθιμος Πολιτιστικός & Εξωραϊστικός σύλλογος Στενού
- ↑ [Περιοδικό «Ιεραποστολικός Ταχυδρόμος», Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2014-Τεύχος 125, σελίδα 15η.]
- ↑ [ Φωτάκος Φώτιος Χρυσανθόπουλος, «Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», επιμέλεια Σταύρος Ανδρόπουλος, τόμος 1ος, Αθήνα 1971, σελίδα 54η.]
- ↑ [«Θεέ παντοδύναμε, αόρατε, ακατάλυπτε, ακατανόητε ... απάλλαξον ημάς, τον νέον Ισραήλ, το βασίλειον ιεράτευμα της Ισμαηλίτιδος τυραννίδος, ενίσχυσον και ενδυνάμωσον ημάς και τους ευσεβάστους και θεοφυλάκτους ημών Πρίγκηπας και Ηγεμόνας και τον φιλόχριστον Στρατόν τη δυνάμει του τιμίου και ζωοποιού Σταυρού, κατατροπώσαι τους εχθρούς της αγίας σου εκκλησίας, και αναφανήναι νικητάς και τροπαιούχους εναντίον των απογόνων της Άγαρ ... και αξίωσον ακούσαι της ουρανίου εκείνης φωνής Εν τούτω νικάτε,απόγονοι Ελλήνων, οι χριστώνυμοι, και της Ορθοδόξου εκκλησίας ευσεβή τέκνα, και καταβάλλετε τους αθέους Αγαρηνούς....»] Φώτιος Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος), «Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», εκδότης Π. Δ. Σακελλαρίου, Αθήνα 1858, σελ 7-9
- ↑ «Πολιορκία και απελευθέρωση της Μονεμβασιάς», Ευστράτιος Δούνιας, Σχολικός σύμβουλος Δημοτικής Εκπαιδεύσεως Λακωνίας «Λακωνία. Γλώσσα-Ιστορία-Πολιτισμός», σελίδα 114
- ↑ [«Εκκλησία», τόμος Η΄, σελίδα 98]
- ↑ [«....Ο ιερός σκοπός επειδή και εξεσκεπάσθει εις τους Οθωμανούς (α) και από διάφορα κινήματα των Μοραϊτών και από τας χονδράς ετοιμασίας των Νήσων σας, βλέποντας φανερά τον κίνδυνον και αφανισμόν του Γένους, ΕΚΚΙΝΗΘΗ Η ΥΠΟΘΕΣΙΣ ΠΡΩΤΟΝ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΝ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ....»] Απόσπασμα από ιδιόχειρη επιστολή του Επισκόπου Έλους Ανθίμου, λίγες μέρες μετά την έναρξη της επανάστασης στα Καλάβρυτα. Η επιστολή, συντάχθηκε στο Μιστρά στις 2 Απριλίου 1821 και απευθύνεται προς τους προεστούς και καπεταναίους των Σπετσών
- ↑ [Φωτάκος Φώτιος Χρυσανθόπουλος, «Βίοι Πελοποννησίων Ανδρών»]
- ↑ [«...Αφ' ού δέ υπεγράφη η ανωτέρω συστατική τής Πελοποννησιακής Γερουσίας πράξις, εψάλη πάνδημος δοξολογία επ' εκκλησίας· καί, απολύσεως γενομένης, ο ενάρετος, ο ταπεινόφρων, ο φιλόπατρις επίσκοπος Έλους Ανθιμος, επήρεν εκ τής ζώνης τού Χαραλάμπη τάς δύο πιστόλας του, έκαμε δι' αυτών τό σημείον τού Σταυρού επί τής εικόνος τού Χριστού, καί προτείνας αυτάς προς τούς παρεστώτας είπεν ένθους καί μεγαλοφώνως. "Έλληνες, ο Κύριος ευλόγησε καί αγίασε τά όπλα σας". Οι φιλοπόλεμοι λόγοι τού αγίου ανδρός ηλέκτρισαν όλον τό ακροατήριον....»] «Ιστορία τής Ελληνικής Επαναστάσεως», Σπυρίδων Τρικούπης
- ↑ [Περιοδικό «Ιστορία, τεύχος 57,σελίδα 150]
- ↑ Άνθιμος Σκαλιστήρης-Bishop Anthimos Skalistiris
