Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος

Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Έλληνας εθνιστής με ανεπτυγμένη εθνική συνείδηση, εθνικός αγωνιστής, μέλος της Φιλικής Εταιρείας, διπλωμάτης πολυμαθής και πολύγλωσσος που αναδείχθηκε αρχηγέτης και κορυφαίος πολιτικός του Ελληνικού Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821, ο οποίος διατέλεσε Πρωθυπουργός της Βλαχίας, πρώτος πρόεδρος του Εκτελεστικού και τέσσερις φορές πρωθυπουργός του ελεύθερου Ελληνικού κράτους, γεννήθηκε στις 3/14 Φεβρουαρίου 1791 στο Μέγα Ρεύμα (νυν Αρναούτκιοϊ, Arnavutköy στην Τουρκική γλώσσα), ένα παραθεριστικό προάστιο στη δυτική πλευρά του Βοσπόρου, περίπου δέκα χιλιόμετρα βόρεια της Κωνσταντινουπόλεως και πέθανε στις 6 Αυγούστου 1865 στην Αίγινα.

Αλέξανδρος Νικολ. Μαυροκορδάτος
Γέννηση: 3 Φεβρουαρίου 1791
Τόπος: Μέγα Ρεύμα, Βόσπορος (Κωνσταντινούπολη)
Σύζυγος: Χαρίκλεια Αργυροπούλου
Τέκνα: Νικόλαος, Ελπινίκη, Κίμων, Ελένη, Νικόλαος, Γεώργιος
Υπηκοότητα: Τουρκική, Ελληνική
Ασχολία: Φιλικός, Διπλωμάτης, Πρωθυπουργός
Θάνατος: 6 Αυγούστου 1865
Τόπος: Αίγινα (Ελλάδα)
Συνοπτικές πληροφορίες αξιώματος - Πρόεδρος Εκτελεστικού -
Έναρξη Θητείας : 13 Ιανουαρίου 1822
Λήξη θητείας : 10 Μαΐου 1823
Διάδοχος
Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης
Συνοπτικές πληροφορίες αξιώματος * Πρωθυπουργός *
Έναρξη 1ης Θητείας : 12 Οκτωβρίου 1833
Λήξη θητείας : 31 Μαΐου 1834
Προκάτοχος
Σπυρίδων Τρικούπης
Διάδοχος
Ιωάννης Κωλέττης
Έναρξη 2ης Θητείας : 10 Φεβρουαρίου 1841
Λήξη θητείας : 10 Αυγούστου 1841
Προκάτοχος
Βασιλιάς Όθωνας
Διάδοχος
Βασιλιάς Όθωνας
Έναρξη 3ης Θητείας : 30 Μαρτίου 1844
Λήξη θητείας : 6 Αυγούστου 1844
Προκάτοχος
Κωνσταντίνος Κανάρης
Διάδοχος
Ιωάννης Κωλέττης
Έναρξη 4ης Θητείας : 16 Μαΐου 1854
Λήξη θητείας : 22 Σεπτεμβρίου 1855
Προκάτοχος
Αντώνιος Κριεζής
Διάδοχος
Δημήτριος Βούλγαρης

Στις 20 Ιανουαρίου του 1830 παντρεύτηκε στην Αίγινα. με την Χαρίκλεια Αργυροπούλου (1808-1884), κόρη του μεγάλου διερμηνέα της Υψηλής Πύλης Ιακώβου Αργυρόπουλου και από το γάμο του απέκτησε έξι παιδιά, από τα οποία επέζησαν μόνο δύο, τον Νικόλαο, που γεννήθηκε το 1831 στην Ύδρα είχε ανάδοχο τον Ανδρέα Μιααούλη και πέθανε το 1837, την Ελπινίκη, που γεννήθηκε το 1833 στο Ναύπλιο και πέθανε το 1835 ανάδοχός της ήταν ο Εμμανουήλ Αργυρόπουλος ο αδερφός της μητέρας της, τον Κίμωνα που γεννήθηκε το 1834 στο Μόναχο και πέθανε το 1837 ανάδοχός του ήταν ο Ρώσος πρεσβευτής Γκαγκάριν, την Ελένη που γεννήθηκε το 1836 στο Μόναχο και πέθανε το 1837, τον Νικόλαο (1837-1903), πολιτικό και διπλωμάτη και τον Γεώργιο (1839-1902), δικηγόρο, πρέσβη και συλλέκτη.

Βιογραφία

Ο Αλέξανδρος ήταν απόγονος αριστοκρατικής οικογένειας Φαναριωτών, πολλά μέλη της οποίας υπήρξαν επιφανή στελέχη της διοικήσεως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως διερμηνείς και ηγεμόνες (οσποδάροι) σε µία από τις δύο παραδουνάβιες ηγεμονίες, τη Βλαχία και τη Μολδαβία που ήταν ημιαυτόνομες αλλά φόρου (κι όχι μόνο) υποτελείς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Πρόγονοι

Προ-προπάππος του ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1636-1709), γνωστός ως ο «Εξ Απορρήτων», γιος ενός πλούσιου εμπόρου από την Χίο και της Λωξάνδρας Σκαρλάτου της πλέον μορφωμένης γυναίκας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η οποία θεωρούνταν αυθεντία στην μελέτη του Αριστοτέλη, και προπάππος του ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος (1670-1730), οι οποίοι ίδρυσαν την οικογενειακή δυναστεία και επέβαλλαν τη διείσδυση φιλόδοξων Ελλήνων στην οθωμανική διοίκηση.

Η οικογένεια Μαυροκορδάτου έδωσε τεράστια ώθηση στην Ελληνική παιδεία σε βαθμό που τα μέλη της να θεωρούνται ως οι εισηγητές του Νεοελληνικού διαφωτισμού. Τελευταίος της οικογένειας των Μαυροκορδάτων που υπηρέτησε ως ηγεμόνας ήταν ένας θείος του Μαυροκορδάτου, ο Αλέξανδρος, που υποστήριξε τους Ρώσους στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1787-1792 και στη συνέχεια διέφυγε στη Ρωσία. Έκτοτε οι Μαυροκορδάτοι εξαιρέθηκαν από τις οικογένειες που αναλάμβαναν αξιώματα στις Παραδουνάβιες χώρες.

Οικογένεια Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

Παππούς του Αλέξανδρου ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και γιαγιά του ήταν η Σμαράγδα Καντακουζηνού ενώ πατέρας του ήταν ο λόγιος Νικόλαος Μαυροκορδάτος, που υπηρέτησε ως υπουργός υπό άλλους ηγεμόνες στις Παραδουνάβιες χώρες κι ήταν αυτός που ενέπνευσε στο γιό του έντονα πατριωτικά αισθήματα, μητέρα του ήταν η Σμαράγδα Καρατζά, τρίτη θυγατέρα του ηγεμόνα της Βλαχίας την οποία ο πατέρα του γνώρισε και παντερύτηκε στο Βουκουρέστι.

Ο Αλέξανδρος ήταν το δεύτερο από τα παιδιά και το μοναδικό αγόρι της οικογένειας του Νικόλαου Μαυροκορδάτου. Αδελφές του ήταν η μεγαλύτερη του Ταρσία, η Ελένη, η Αικατερίνη και η Ευφροσύνη. Η Αικατερίνη Μαυροκορδάτου, παντρεύτηκε τον μετέπειτα Πρωθυπουργό και ιστορικό, εκ των κορυφαίων Ελλήνων του είδους, Σπυρίδωνα Τρικούπη, πατέρα του μετέπειτα πολιτικού και Πρωθυπουργού Χαρίλαου Τρικούπη.

Σπουδές

Ο Αλέξανδρος έλαβε άριστη μόρφωση. Διδάχθηκε κατ' οίκον Γαλλικά, Ιταλικά, Τουρκικά και Αραβικά. Στη συνέχεια σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή όπου υπήρξε άριστος μαθητής με ιδιαίτερη κλίση στην εκμάθηση γλωσσών, την φιλοσοφία, τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες.

Γραμματέας του Ιωάννη Καρατζά

Στις 2 Οκτωβρίου του 1812, στα είκοσι ένα έτη του, ο Αλέξανδρος ανέλαβε καθήκοντα γραμματέα του θείου του Ιωάννη Καρατζά, μακρινού εξαδέλφου της μητέρας του, και το 1814 έγινε μέλος μιας μυστικής οργανώσεως που είχε ως σκοπό να οργανώσει μια εθνική επανάσταση. Το γεγονός θορύβησε τον Καρατζά που υποψιάστηκε ότι η οργάνωση είχε στόχο τη δική του ανατροπή όμως σύντομα πείστηκε για την αλήθεια και τη στήριξε με όποιο τρόπο μπορούσε. Το 1818 σε μια αποστολή του στην Τσαρική Ρωσία ο Μαυροκορδάτος συνάντησε προσωπικά και γνώρισε τον Τσάρο Αλέξανδρο Α' αλλά και τον τότε Υπουργό του επί των Εξωτερικών, τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον μετέπειτα κυβερνήτη της Ελλάδος. Οκτώ έτη αργότερα ο κυβερνήτης περιέγραψε την συνάντηση τους:

«...Ο πρίγκιπας Μαυροκορδάτος και ο άλλος Έλληνας αντιπρόσωπος  προσπάθησαν να μου αποδείξουν ότι η ειρήνη με τους Τούρκους ήταν αδύνατη και ότι οι Έλληνες ανυπομονούσαν να δουν τον ρωσικό στρατό να διασχίζει τον ποταμό Προύθο». 

Όμως ο Καποδίστριας τους απάντησε:

«...περιμένετε από τη Ρωσία να κάνει κάτι τέτοιο; Ως υπουργός Εξωτερικών του αυτοκράτορα, δηλώνω ότι είναι αμετάκλητη και αμετακίνητη πρόθεσή του να διατηρήσει την ειρήνη με τους Τούρκους με βάση τις ισχύουσες συνθήκες. Οι Έλληνες μπορούν να κερδίσουν πολλά, αν προσπαθήσουν να επωφεληθούν, καλόπιστα, από την υπάρχουσα κατάσταση. Φάνηκαν να συμφωνούν μαζί μου, αλλά ήταν προκατειλημμένοι και η αλήθεια που τους είπα γκρέμισε τα όνειρα τους..» .

Διαφυγή στην Γενεύη

Η θέση του Καρατζά υπονομεύθηκε από άλλη Φαναριώτικη οικογένεια και το 1818 έπεσε στη δυσμένεια του Τούρκου Σουλτάνου ενώ νέος ηγεμόνας της περιοχής ανακηρύχθηκε ο Αλέξανδρος Σούτσος. Τον Οκτώβριο εκείνου του έτους ο Μαυροκορδάτος, που λίγους μήνες νωρίτερα είχε χάσει τον πατέρα του, ακολούθησε την οικογένεια του Καρατζά -που την αποτελούσαν η σύζυγος του Ελένη, ο γιος τους και οι δύο κόρες τους με τους συζύγους και τα παιδιά τους- πέρασε τα σύνορα με την Αυστρία και εγκαταστάθηκε αρχικά στη Γενεύη, όπως αποφάσισε ο Καρατζάς προκειμένου να αποφύγει τις συνέπειες από κατηγορίες που διατύπωσαν στην Πύλη αντίπαλοί του. Στη Γενεύη πληροφορήθηκαν το διάταγμα του σουλτάνου που περιόριζε τον αριθμό των φαναριώτικων οικογενειών που μπορούσαν να διοριστούν στη θέση του ηγεμόνα ή του δραγουμάνου και οι δικές τους οικογένειες δεν συμπεριλαμβάνονταν στο διάταγμα. Ο Μαυροκορδάτος συνειδητοποίησε ότι η δράση του στις Ηγεμονίες τελείωσε και αναζήτησε νέα σταδιοδρομία. Μέσω του Μητροπολίτη Ιγνάτιου , πρώην Ουγγροβλαχίας, απευθύνθηκε στον Καποδίστρια χωρίς ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Σύμφωνα με την δική του μαρτυρία στη διάρκεια της παραμονής του στην Γενεύη, τον χειμώνα του 1818-19, παρακολούθησε μαθήματα οχυρωματικής και πολιορκητικής τέχνης, με καθηγητή τον στρατηγό Γκιγιόμ Ανρί Ντιφούρ.

Εγκατάσταση στην Ιταλία

Την Άνοιξη του 1919 ο Μαυροκορδάτος έπεισε τον Καρατζά και μετακόμισαν όλοι στην Ιταλία όπου εγκαταστάθηκαν στην πόλη Πίζα που εκείνη την εποχή ανήκε σε ένα ανεκτικό ιταλικό κρατίδιο, το Μεγάλο Δουκάτο της Τοσκάνης, όπου Μέγας δούκας ήταν ο Φερδινάνδος Γ', ο πρώτος μονάρχης που αναγνώρισε τη Γαλλική επαναστατική κυβέρνηση. Εκεί παρακολούθησε διάφορα μαθήματα στο Πανεπιστήμιο -φιλοσοφία, ιατρική, λογοτεχνία όμως πρώτιστα πολιτικές και συνταγματικές ιδέες, διεθνή πολιτική και διεθνές δίκαιο. Εκεί του δόθηκε η ευκαιρία κι ήρθε σε επαφή με τις ιδέες του Αδαμάντιου Κοραή και της Γαλλικής επαναστάσεως, παράλληλα όμως ασχολήθηκε με τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης του με έργα κορυφαίων της εποχής του από όλους τους χώρους. Σταδιακά μεταμορφώθηκε από οπαδό της πεφωτισμένης μοναρχίας σε μετριοπαθή φιλελεύθερο και υποστηρικτή του συνταγματικού πολιτεύματος. Παράλληλα μυήθηκε, τον Απρίλιο του 1820, στη Φιλική Εταιρεία από τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, διδάχθηκε τα αγγλικά από τη Μαίρη Σέλλευ, στην οποία ο ίδιος παρέδιδε μαθήματα αρχαίων ελληνικών και επίσης διάβασε κείμενα από το χώρο των ιδεών και της πολιτικής, ντυμένος με την παραδοσιακή ανατολίτικη φορεσιά την οποία έβγαλε κι έβαλε τα φράγκικα όταν ήρθε στην επαναστατημένη Ελλάδα.

«Συνοπτικά περί Τουρκίας»

Ο Μαυροκορδάτος, στη διάρκεια της παραμονής του στο εξωτερικό έγραψε, στα γαλλικά, κείμενο με τίτλο ««Συνοπτικά περί Τουρκίας» (Coup d’ oeil sur la Turquie)», στο οποίο ανέλυε την κατάσταση και προέβλεπε τη διάλυσή της. Αν και ο θείος του τον απέτρεψε από την έκδοσή του, ο ίδιος το κυκλοφόρησε, σε περιορισμένο και άγνωστο αριθμό αποδεκτών. Σε αυτό αναφέρει χαρακτηριστικά για την Τουρκία:

«...Πώς να γνωρίζουν την πραγματική κατάσταση μιας χώρας της οποίας η τοπογραφία και ο πληθυσμός δεν είναι καθόλου γνωστά, της οποίας η εσωτερική κατάσταση είναι ένα χάος, ενώ οι εξωτερικές της σχέσεις καλύπτονται ολοκληρωτικά από σκόνη μυστηρίου; Πώς να γνωρίζουν τις δυνάμεις μιας κυβερνήσεως η οποία δεν έχει συγκεκριμένο στρατό στη μισθοδοσία της; Πώς να γνωρίζουν τέλος τα οικονομικά, εάν ο ετήσιος προϋπολογισμός, όσο κι αν είναι άγνωστος, ανεβαίνει η κατεβαίνει αναλογικά με τον αριθμό των αποκεφαλισμών και των δημευμένων αγαθών σύμφωνα με την ιδιοτροπία και την αυθαίρετη επιθυμία του αρχηγού;» 

Για την εξουσία του βεζύρη, γράφει:

«...Μερικές φορές συμβαίνει να μη γνωρίζει να διαβάζει ή να γράφει. Μόλις που γνωρίζει να ομιλεί την ίδια του τη γλώσσα και παρά τη χονδροειδή άγνοια βρίσκεται στην κορυφή όλων των υποθέσεων». 

Αναλύει επίσης την πληθυσμιακή συγκρότηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας:

«...Με βάση την έννοια του έθνους, ο πληθυσμός της Τουρκίας φτάνει τα είκοσι τρία εκατομμύρια, όπου επτά εκατομμύρια είναι Τούρκοι, έξι εκατομμύρια είναι Έλληνες, δύο εκατομμύρια είναι Σέρβοι, Βλάχοι, Μολδαβοί, ένα εκατομμύριο είναι Αλβανοί, τέσσερα εκατομμύρια είναι Άραβες, και τρία εκατομμύρια είναι Εβραίοι, Τουρκομάνοι και Δρούζοι. Συμπέρασμα: «Το σύνολο των μουσουλμάνων, οπαδών του Μωάμεθ, είναι κάτω από το μισό του συνόλου των κατοίκων. Οι Τούρκοι, ως κυρίαρχο έθνος, δεν αποτελούν ούτε το ένα τρίτο του πληθυσμού της αυτοκρατορίας τους». 

Προτείνει τέλος τη δημιουργία μιας «ελληνικής αυτοκρατορίας», που θα περιλάμβανε την ευρωπαϊκή Τουρκία και τη Μικρά Ασία:

«...Δεν είμαστε, αναρωτιούνται, οι πραγματικοί αυτόχθονες αυτής της χώρας; Δεν είμαστε οι φυσικοί κληρονόμοι του εδάφους που ανήκε στους προγόνους μας; (...) Αυτοί οι Ασιάτες κατακτητές δεν έχουν κανένα δικαίωμα ιθαγένειας, ήρθαν να αποσπάσουν με τη βία εκείνα τα οποία κατείχαμε και δια της βίας εμείς πρέπει να τα ανακτήσουμε...» .

Πολιτική δράση

Ο Μαυροκορδάτος πληροφορήθηκε την έκρηξη της Εθνεγερσίας στις 6 Μαρτίου του 1821 με σημείωμα που έλαβε από την Ανώτατη αρχή. Παράλληλα έλαβε την Διακήρυξη της Επαναστάσεως και σημείωμα που τον πληροφορούσε για κάποιες ενέργειες της όπως την έκκληση των επαναστατών προς τον Τσάροι της Ρωσίας. Την επόμενη ημέρα έγραψε επιστολή σε φίλους του στη Γαλλία τους οποίους πληροφορούσε για την απόφαση του να εγκαταλείψει την Πίζα και να επιστρέψει στην Ελλάδα αν και η οικογένεια του στην Κωνσταντινούπολη, η μητέρα του και οι αδελφές του, είχε εκτεθεί σε ύψιστο κίνδυνο. Στενοί συγγενείς του συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, όμως η οικογένεια του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου ειδοποιημένη από έναν μουσουλμάνο φίλο της κατέφυγε αρχικά, με την βοήθεια ενός Άγγλου κληρικού, στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννου στην πόλη και διέφυγε από την Οθωμανική επικράτεια τέσσερα έτη αργότερα.

Συμμετοχή στην Επανάσταση του 1821

Λίγους μήνες μετά την έκρηξη της Ελληνικής εθνεγερσίας, συγκεκριμένα στις αρχές Ιουνίου του 1821 και σε ηλικία 30 ετών, μαζί με τον στενό του συνεργάτη Ανδρέα Λουριώτη, σάλπαραν μ’ ένα υδραίικο πλοίο του καπετάν Δημητρίου Πανούτσου, με προορισμό τη Μασσαλία. Εκεί τον περίμενε ο άλλος του συνεργάτης, ο Γεώργιος Πραΐδης με κάμποσους Έλληνες ακόμη και αρκετούς Γάλλους και Ιταλούς αξιωματικούς εθελοντές. Στο Γαλλικό λιμάνι ο Μαυροκορδάτος ξόδεψε όλα του τα χρήματα και αγόρασε 2.500 πλήρεις στρατιωτικές εξαρτήσεις και στις 6 Ιουλίου του ίδιου έτους απέπλευσε για την Ελλάδα με το ίδιο πλοίο το οποίο επίσημα εμφανίζονταν ως Ρωσικό. Ήδη από την εποχή που βρίσκονταν στην Πίζα και ετοιμάζονταν για την κάθοδο του στην επαναστατημένη Ελλάδα ο Μαυροκορδάτος άλλαξε τρόπο ενδύσεως και υιοθέτησε τον ευρωπαϊκό. Στο ταξίδι του προς την Ελλάδα και στη συνέχεια φορούσε Ευρωπαϊκή ρεντιγκότα και φράκο, ενδυμασία που αποτέλεσε έκτοτε τον τρόπο που εμφανίζονταν.

Μεσολόγγι & Δημήτριος Υψηλάντης

Δώδεκα ημέρες αργότερα το πλοίο έφτασε κοντά στην Πάτρα, για την οποία διαπίστωσαν ότι εξακολουθούσε να βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Οθωμανών έτσι στράφηκαν προς την Δυτική Ελλάδα και στις 21 Ιουλίου του 1821 αποβιβάστηκε στο Μεσολόγγι κι αυτή ήταν η πρώτη φορά που πατούσε τα πόδια του στην κλασική Ελλάδα. Μαζί του έφερε πολεμοφόδια, προμήθειες, ένα τυπογραφικό πιεστήριο και περίπου ογδόντα εθελοντές, Έλληνες και ξένους. Αμέσως μετά την άφιξη του στο Μεσολόγγι ο Μαυροκορδάτος έστειλε επιστολή στον Δημήτριο Υψηλάντη όπου του εξέθετε τις απόψεις του για την Ελληνική επανάσταση κι εκείνος τον κάλεσε να συναντηθούν στην Τριπολιτσά. Στο δρόμο του για την Πελοπόννησο ο Μαυροκορδάτος συναντήθηκε με τον παλαιών πατρών Γερμανό και με τον προεστό Ανδρέα Ζαΐμη από τους οποίους έμαθε για την κακή εξέλιξη της επαναστάσεως στη Βόρεια Πελοπόννησο. Ο Μαυροκορδάτος έφτασε στην Τριπολιτσά στις 31 Ιουλίου και βάλθηκε να περιμένει τον ξάδελφο του τον Κωστάκη Ιωάννη Καρατζά που έφτασε με χρήματα και πολεμοφόδια, ζητώντας να αναγνωριστεί ο πατέρας του αρχηγός της Επαναστάσεως, πρόταση που απορρίφθηκε χωρίς πολλά. Η συνάντηση του με τον Δημήτριο Υψηλάντη έγινε στις 18 Αυγούστου και σ' αυτήν τον διαβεβαίωσε για την πίστη του στον ίδιο και στον αγώνα.

Ο Μαυροκορδάτος ζήτησε από τον Υψηλάντη την άδεια να αναλάβει την οργάνωση της Ρούμελης, από κοινού με τον Θεόδωρο Νέγρη και στη συντροφιά τους προστέθηκε και ο Αλέξανδρος Καντακουζηνός, ο οποίος εγκατέλειψε τον Υψηλάντη και τους ακολούθησε όπως και ο Κωνσταντίνος Καντιώτης, ο πρώην οικονόμος του Καποδίστρια. Μαζί ανέλαβαν την διοικητική οργάνωση της Στερεάς Ελλάδας συστήνοντας το τοπικό πολίτευμα, που ονομάστηκε «Καταστατικός Χάρτης Προσωρινής Διοικήσεως της Δυτικής Ελλάδος». Ο Μαυροκορδάτος ανέλαβε τη διεξαγωγή της Τοπικής Συνελεύσεως στο Μεσολόγγι και ο Νέγρης την αντίστοιχη στα Σάλωνα και οι δυο τους πρωταγωνίστησαν στη σύνταξη της Νομικής Διατάξεως της Δυτικής και Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος. Την ίδια εποχή συναντήθηκε με εκπροσώπους των Σουλιωτών κι απ' αυτή τη συνάντηση προέκυψε η δια βίου φιλία του με τον Μάρκο Μπότσαρη. Στην πόλη της Αιτωλίας γνώρισε τον Ιωάννη Τρικούπη και ο γιος του, ο Σπυρίδων Τρικούπης, έγινε ο στενότερος συνεργάτης αλλά και συγγενής του καθώς παντρεύτηκε την αδελφή του Αλέξανδρου, την Αικατερίνη Μαυροκορδάτου.

Α' Εθνική συνέλευση

Το πρώτο δεκαήμερο του Νοεμβρίου του 1821 ο Μαυροκορδάτος διοργάνωσε συνέλευση 33 εκπροσώπων από διάφορα μέρη της Ρούμελης στο Μεσολόγγι.

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος

Στη διάρκεια της συνέταξε έναν τοπικό πολιτικό οργανισμό με Γερουσία, στην οποία ανέλαβε Πρόεδρος με μέλη που θα εκλέγονταν από τους Προεστούς και τους τοπικούς άρχοντες κάθε κοινωνίας. Στην Ανατολική Ρούμελη ο Νέγρης ίδρυσε τον Άρειο πάγο. Ο Μαυροκορδάτος έφτασε στην Επίδαυρο στις 3 Δεκεμβρίου του 1821 αφού πρώτα πέρασε από την Πάτρα. Λίγες μέρες μετά ο Υψηλάντης αποχώρησε για να συμμετάσχει στην πολιορκία της Κορίνθου και ανέθεσε τον Μαυροκορδάτο να συντάξει τον οργανισμό της Πελοποννησιακής Γερουσίας.

Στις 20 του ίδιου μήνα ξεκίνησαν στο χωριό Πιάδα, κοντά στην Επίδαυρο, οι εργασίες της Α' Εθνικής συνελεύσεως και ο Μαυροκορδάτος αναδείχθηκε πρόεδρος της. Παρών στη Συνέλευση ήταν ο Μάρκος Δραγούμης που συνοδεύονταν από τον 12χρονο γιο του, τον Νικόλαο, έναν από τους μετέπειτα κορυφαίους Έλληνες διανοούμενους. Ο Μαυροκορδάτος εκλέχθηκε γραμματέας και πρόεδρος του Εκτελεστικού, πρόεδρος της επιτροπής που συνέταξε το πρώτο Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος, με φιλελεύθερους και δημοκρατικούς ιδεολογικούς και πολιτικούς προσανατολισμούς, έργο που ανέθεσε στους Αναστάσιο Πολυζωίδη και Βιντσέντζο Γκαλίνα, ενώ υπέγραψε τη Διακήρυξη της 15ης Ιανουαρίου 1822 για την «ανεξαρτησία του έθνους των Ελλήνων» από τον οθωμανικό ζυγό. Την Διακήρυξη που αποτελεί, κατά γενική ομολογία, αριστούργημα του είδους του επιμελήθηκαν στην τελική της διατύπωση ο Μαυροκορδάτος με την βοήθεια του Θεόδωρου Νέγρη και την συνόδευαν 59 υπογραφές με πρώτη αυτή του Μαυροκορδάτου. Στη συνέχεια και παρά τις διαμαρτυρίες των στρατιωτικών αρχηγών Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και Κανέλλου Δεληγιάννη, εκλέχθηκε, 12-14 Ιουλίου 1823, πρόεδρος του Βουλευτικού σώματος.

Άσκηση εξουσίας

Την πολιτική εξουσία ασκούσαν το βουλευτικό και το πενταμελές εκτελεστικό, που είχε Πρόεδρο, Αντιπρόεδρο και τρία μέλη και με τη σειρά του διόριζε την οκταμελή κυβέρνηση. Τα δύο αυτά σώματα ασκούσαν την νομοθετική εξουσία ενώ προβλέπονταν και τρίτο σώμα, το δικαστικό, που ήταν ανεξάρτητο από τα άλλα δύο. Αν και το Σύνταγμα αυτό χαρακτηρίστηκε προσωρινό εντούτοις ίσχυσε μέχρι το 1827. Το πρώτο άρθρο του διακήρυττε ότι επικρατούσα θρησκεία στην Ελληνική Επικράτεια είναι η της «ανατολική ορθόδοξης του Χριστού εκκλησίας». Οι χριστιανοί άλλων δογμάτων είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα και οι μη χριστιανοί (μουσουλμάνοι και Εβραίοι) μπορούσαν να απολαμβάνουν μόνο ατομικά δικαιώματα όμως οι θρησκείες τους ήταν «ανεκτές» και οι τελετές τους μπορούσαν να «εκτελούνται δίχως εμπόδια. Με τις διατάξεις του θεσπίζονταν πλήρως η ισότητα καθώς όριζαν ότι οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου, χωρίς καμία διάκριση λόγοι βαθμού, τάξεως ή αξιώματος. Όλοι οι Έλληνες είχαν το ίδιο δικαίωμα σε όλα τα αξιώματα, η απονομή των οποίων θα κρινόταν μόνο με βάση την ατομική αξία. Οι φόροι θα επιβάλλονταν με βάση την περιουσιακή κατάσταση κάθε ατόμου ενώ καταργούσε κάθε είδους προνόμια. Τέλος στις 25 Φεβρουαρίου καταργήθηκε η δουλεία με ειδικό Διάταγμα που υπέγραψε η τότε κυβέρνηση. Η Εθνοσυνέλευση κατάργησε τις σημαίες που χρησιμοποιήθηκαν ως τότε και τα επαναστατικά χρώματα (μαύρο, λευκό και κόκκινο) της Φιλικής Εταιρείας, τα οποία αντικατέστησε με το λευκό και το γαλάζιο, τα χρώματα της Ελληνικής σημαίας.

Στρατιωτική δράση

Το 1822 Ο Μαυροκορδάτος ανέλαβε την αρχηγία της εκστρατείας στην Ήπειρο, όμως μετά την ήττα στο Πέτα στις 4 Ιουλίου 1822, για την οποία ευθύνεται κυρίως η πολεμική του απειρία, πήγε στο Μεσολόγγι και ασχολήθηκε με την οχύρωση του. Για τη συμμετοχή του στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου, το βουλευτικό στις 31 Ιανουαρίου 1823, τον ανακήρυξε άξιο της ευγνωμοσύνης της πατρίδας. Η τελευταία πολεμική εμπλοκή του πραγματοποιήθηκε στη Σφακτηρία το 1825, όπου πολέμησε εναντίον του Ιμπραήμ.

Β' Εθνική συνέλευση

Στη Β' Εθνική Συνέλευση του Άστρους, παρά την έντονη διαφωνία του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, εκλέχτηκε από τις 12 έως τις 14 Ιουλίου 1823, πρόεδρος του Βουλευτικού σώματος αλλά έφυγε για να υπερασπίσει το Μεσολόγγι στη δεύτερη πολιορκία του, όπου έμεινε περί τους τρεις μήνες. Στη διάρκεια της Εθνοσυνελεύσεως του αφαιρέθηκε η θέση του Προέδρου στο Εκτελεστικό και κατέλαβε αυτή του γραμματέα του Εκτελεστικού και στη συνέχεια του γραμματέα των Εξωτερικών. Το Φεβρουάριο του 1825 επέστρεψε για μια ακόμη φορά στην Πελοπόννησο. Με δικές του προσπάθειες εξασφαλίσθηκαν δυο δάνεια από το Λονδίνο και ήταν ο καθοριστικός παράγοντας στη σύναψη και την υπογραφή στις 6 Ιουλίου 1827, της Ιουλιανής Συνθήκης του Λονδίνου.

Μετεπαναστατικά χρόνια

Μετά την απελευθέρωση, ο Ιωάννης Καποδίστριας τον διόρισε μέλος του Γενικού Φροντιστηρίου και η Αντιβασιλεία πρωθυπουργό και υπουργό των Εξωτερικών και των Ναυτικών (1833-1834). Αποσύρθηκε από την κυβέρνηση το 1830, συντάχθηκε με τους Υδραίους και αναδείχθηκε ηγέτης της αντιπολιτεύσεως. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια το Σεπτέμβριο του 1831, συντάχθηκε με την παράταξη του Ιωάννη Κωλέττη και διατέλεσε μέλος της Διοικητικής Επιτροπής που κυβέρνησε ως την άφιξη του Βασιλιά Όθωνα. Στη διάρκεια της περιόδου της Αντιβασιλείας, διατέλεσε πρεσβευτής στο Λονδίνο, το Μόναχο και το Παρίσι. Έγινε πρωθυπουργός από τις 24 Οκτωβρίου 1833 έως τις 12 Ιουνίου 1834 καθώς και από τις 6 Ιουλίου 1841 έως τις 12 Αυγούστου 1841 και από τις 29 Ιουλίου 1854 έως τις 11 Οκτωβρίου 1955. Προς το τέλος της ζωής του το 1862, εκλέχθηκε πληρεξούσιος Ευρυτανίας στην Εθνοσυνέλευση και διετέλεσε πρόεδρος της επιτροπής συντάξεως του νέου συντάγματος, όμως τυφλώθηκε και αποσύρθηκε σ` ένα κτήμα που είχε στην Αίγινα. Τυφλός και κατάκοιτος, δεν πήρε ενεργό μέρος στις εργασίες της Επιτροπής, διατήρησε όμως το ενδιαφέρον του για τα κοινά καθώς και την πνευματική του διαύγεια έως το θάνατό του.

Πολιτικές θέσεις

Ο Μαυροκορδάτος αναδείχθηκε στην πλέον σημαντική πολιτική προσωπικότητα της Ελληνικής εθνεγερσίας και ο ηγετικός του ρόλος τον οδήγησε σε έντονες διαφωνίες και αντιπαραθέσεις με άτομα και ομάδες καθώς επεδίωξε την υποστήριξη της Αγγλίας, όμως η σύγκρουση του με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ήταν που καθόρισε τη στάση ζωής του. Τον Αύγουστο του 1822 και τον Μάρτιο του 1824 πρότεινε στους επαναστάτες, τη δεύτερη φορά στον Γεώργιο Κουντουριώτη, την ανάθεση της ηγεσία του υπό σύσταση Ελληνικού κράτους στον Ιωάννη Καποδίστρια ο οποίος είχε ήδη παραιτηθεί από τη θέση του στο πλευρό του Ρώσου Τσάρου Αλέξανδρου Α' όμως και τις δύο φορές η πρόταση του απορρίφθηκε με διάφορες αιτιολογήσεις.

Σε όλη τη διάρκεια της Επαναστάσεως ο Μαυροκορδάτος διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην ελληνική πολιτική ζωή, ενώ σημαίνοντες ξένοι παράγοντες τον θεωρούσαν ως το «μόνο άξιο λόγου πολιτικό». Είχε θέσει εξ αρχής ως στόχους, την επέκταση της Επαναστάσεως, την οργάνωση και πολιτική ενοποίηση των εξεγερμένων τόπων και τη συγκέντρωση της πολιτικής εξουσίας στο πλαίσιο μιας ενιαίας κεντρικής «Εθνικής Διοικήσεως». Αναδείχθηκε ηγέτης του «αγγλικού» κόμματος καθώς εκτιμούσε ότι η Αγγλία, λόγω των συμφερόντων της μπορούσε να αποβεί στρατηγικός σύμμαχος της Ελλάδος. Με την ιδιότητά του ως αρχηγού του «αγγλικού» κόμματος ζήτησε από τον υπουργό Εξωτερικών της Αγγλίας George Canning να αντιδράσει στο Ρωσικό σχέδιο για τη δημιουργία τριών αυτόνομων ηγεμονιών στην Ελλάδα και να πρωταγωνιστήσει στην ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Μνήμη Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

Ο Μαυροκορδάτος, που διακρίνονταν για τις φιλελεύθερες αρχές, τον ορθολογισμό, την μετριοπαθή και έντιμη συμπεριφορά του, καταγράφηκε ως μια τεράστια πολιτική προσωπικότητα, δεινός φιλόλογος και άριστος χειριστής της Ελληνικής γλώσσας όμως και εξ ίσου καλός γνώστης σχεδόν δέκα Ευρωπαϊκών γλωσσών, πολιτικός αρχηγέτης της Εθνεγερσίας, έμπειρος πολιτικός, γεωπολιτική ιδιοφυΐα με εντυπωσιακή παιδεία -μια αληθινά πολιτική και διπλωματική ευφυία- ευρυμαθής βιβλιοφάγος, με τεράστιο μορφωτικό υπόβαθρο σε πολλαπλά γνωστικά πεδία. Σε ολόκληρη τη ζωή του υπήρξε αφιλοχρήματος και ελεήμων, χρειάζονταν ελάχιστα και μόνο τα απαραίτητα κάθε φορά για την διαβίωση του, και πέθανε πάμπτωχος. Αν και ευφυής, εργατικός, υπεύθυνος, προσεκτικός, οξυδερκής, πνευματώδης και φιλόδοξος υπήρξε, γενικότερα, φιλικός, καλοδιάθετος και απλός με τους ανθρώπους. Οι σύγχρονοι του μαρτυρούν ότι ήταν μανιώδης φυσιοδίφης.

Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο ο Μαυροκορδάτος υπήρξε:

«...ο σημαντικότερος πολιτικός άνδρας που παρήγαγε η Επανάσταση. Κανείς δεν επηρέασε τόσο την τύχη του έθνους με τις αρετές και τα ελαττώματα του....». 

Μια ιδιαίτερα πιστή απεικόνιση του Μαυροκορδάτου διασώζει ο 24χρονος Άγγλος γιατρός του Λόρδου Βύρωνα Τζούλιους Μάικλ Μίλινγκεν (Julius Michael Millingen), που τον συνάντησε το 1924, και γράφει γι' αυτόν το 1831:

«....Είχα τον χρόνο να παρατηρήσω τη φυσιογνωμία του. Το κεφάλι του γενικά ήταν πάρα πολύ όμορφο αλλά πολύ μεγάλο σε αναλογία με το σώμα του ο δε όγκος του κεφαλιού του αυξανόταν αρκετά από την πλούσια κατάμαυρη κόμη του και τα τεράστια μουστάκια του. Τα παχιά του φρύδια και τα τεράστια μουστάκια προσέδιδαν στο παρουσιαστικό του μια άγρια, ρομαντική έκφραση, που δεν ήταν δυνατόν να μην κάνει εντύπωση σε έναν άγνωστο. Η έκφραση της φυσιογνωμίας του μαρτυρούσε έναν έξυπνο, διορατικό, φιλόδοξο άντρα. Τα μεγάλα ασιατικά μάτια του, γεμάτα φλόγα και πνεύμα, μετριάζονταν από μια έκφραση καλοσύνης. 
Το βλέμμα του δεν διέθετε, ίσως, αρκετή αξιοπρέπεια, επειδή χαρακτηριζόταν από μια κάποια αναποφασιστικότητα. και ένα δειλό τρεμοπαίξιμο, που τον εμπόδιζε να κοιτάζει οποιονδήποτε σταθερά κατά πρόσωπο. Το δέμας του ήταν πολύ μικρότερο του συνηθισμένου, η δε στάση του ήταν γενικά πολύ αντιστρατιωτική για να εμπνέει μεγάλη εμπιστοσύνη σε έναν ημιπολιτισμένο λαό, που δίνει μεγάλη αξία στην εξωτερική εμφάνιση και επηρεάζεται ίσως περισσότερο από άλλους λαούς, από το ύφος όταν αυτό προκαλεί δέος. Έτσι, ακόμα και οι ξένοι πρόσεξαν τη μειονεκτική αντίθεση ανάμεσα στην απλή ευρωπαϊκή φορεσιά και τον ταξιδιωτικό μανδύα του, και τις μεγαλόπρεπες και κατακόσμητες στολές των καπεταναίων....
Ήταν πιθανώς ο μόνος άνθρωπος στην Ελλάδα που συνδύαζε, σε τόσο μεγάλο βαθμό, τον αγνό πατριωτισμό με τα ταλέντα που διαμορφώνουν τον πολιτικό άνδρα...».

Τα 10 τελευταία χρόνια της ζωής του επέλεξε να ζήσει πολιτικά ανενεργός, αποτραβηγμένος, σχεδόν απομονωμένος, στην εξοχική του κατοικία.

Βιβλιογραφία

• [«Ο ενδοξότερος αγώνας. Η Ελληνική επανάσταση του 1821», Αριστείδης Χατζής, εκδόσεις «Παπαδόπουλος», Αθήνα 2021]

Εξωτερικές συνδέσεις

• [Επιστολή Μαυροκορδάτου προς George Canning Άρθρο στο tovima.gr]
• [Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος Πιζάνιας Πέτρος, tovima.gr, 24 Νοεμβρίου 2008.]
• [Μαυροκορδάτος Αλέξανδρος (Κωνσταντινούπολη 1791- Αίγινα 1865) argolikivivliothiki.gr]
• [Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος: ένας επαναστάτης στις αυλές του Μονάχου και του Βερολίνου (1834-1837)]
• [Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και η δράση του Διδακτορική διατριβή]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org