Εμμανουήλ Τσουδερός

Ο Εμμανουήλ Τσουδερός, Έλληνας νομικός, οικονομολόγος και πολιτικός που διατέλεσε βουλευτής, υπουργός και πρωθυπουργός, γεννήθηκε στις 19 Ιουλίου 1882 στο Ρέθυμνο της Κρήτης και πέθανε την Παρασκευή στις 5 το απόγευμα της 10ης Φεβρουαρίου 1956, στην πόλη Νέρβι κοντά στη Γένοβα της Ιταλίας, όπου είχε μεταβεί για αναψυχή και ανάπαυση, από πνευμονικό οίδημα. Η κηδεία του έγινε με δημόσια δαπάνη στις 4 το απόγευμα της Δευτέρας 13 Φεβρουαρίου 1956, στο Α' νεκροταφείο Αθηνών.

Ήταν παντρεμένος με τη Μαρία Τσουδερού και από το γάμο τους απέκτησαν τρία παιδιά, την Αθηνά, τον οικονομολόγο Ιωάννη Τσουδερό και την μετέπειτα πολιτικό που διατέλεσε και υπουργός, Βιργινία Τσουδερού, διαζευγμένη σύζυγο του Γεωργίου Αθανασίου.

Εμμανουήλ Τσουδερός

Συνοπτικές πληροφορίες αξιώματος
Έναρξη Θητείας : 20 Απριλίου 1941
Λήξη θητείας : 14 Απριλίου 1944
Προκάτοχος
Αλέξανδρος Κορυζής
Διάδοχος
Σοφοκλής Ελευθ. Βενιζέλος

Βιογραφία

Κατάγονταν από ιστορική οικογένεια της Κρήτης, της οποίας οι ρίζες της έφταναν ως την εποχή του Βυζαντίου και τις οικογένειες των Φωκάδων και των Καλλεργών, που εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη στα τέλη του 12ου αιώνα. Πατέρας του ήταν ο ιατρός και πολιτικός Ιωάννης Τσουδερός, του οποίου ήταν πρωτότοκο παιδί, που το 1878 συμμετείχε στην Επανάσταση της Κρήτης και είχε γαμπρό από αδελφή, τον Στρατηγό Γεώργιο Κατεχάκη.

Σπούδασε στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών απ' όπου αποφοίτησε το 1903, και οικονομικές επιστήμες στο Παρίσι και το Λονδίνο. Μαζί με τους Αλέξανδρο Καραπάνο, Γεώργιο Ρούσο, Αλέξανδρο Διομήδη, Γεώργιο Εξηντάρη, Κωνσταντίνο Ρέντη και Δημήτριος Λαμπράκης, ο οποίος και ανέλαβε διευθυντής, με αρχισυντάκτη τον Γεράσιμο Λύχνο, όλοι τους οπαδοί του κόμματος των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου και με ισχυρές προσβάσεις στους τραπεζικούς κύκλους της εποχής τους, στις 6 Φεβρουαρίου 1922 ίδρυσαν την αθηναϊκή εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» .

Τραπεζική δραστηριότητα

Τον Ιούνιο του 1925 έγινε υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας. Στις 16 Μαΐου 1928 έγιναν τα εγκαίνια του κεντρικού καταστήματος της Τράπεζας της Ελλάδος, πρώτος διοικητής της ανέλαβε ο Αλέξανδρος Διομήδης και από τις 21 Απριλίου 1928 ανέλαβε υποδιοικητής ο Εμμανουήλ Τσουδερός. Διαπραγματεύτηκε με τους Άγγλους και Γάλλους για τα πολεμικά χρέη της Ελλάδος και από το 1927 έως το 1928, διαπραγματεύτηκε με τη Δημοσιονομική Επιτροπή της Κοινωνίας των Εθνών, την ίδρυση της Τραπέζης της Ελλάδος και τη συνομολόγηση τριμερούς δανείου. Μετά την εκδίωξη του Διομήδη από τη διοίκηση της, όχι για λόγους υγείας όπως ανακοινώθηκε, αλλά μετά από επίμονη απαίτηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, επικεφαλής της ορίστηκε ο Εμμανουήλ Τσουδερός, που σύμφωνα με τον ιστορικό Γρηγόρη Δαφνή τον επέβαλε το περιβάλλον του Βενιζέλου, ως το κατάλληλο κομματικό πρόσωπο. Εκλέχθηκε διοικητής στις 25 Οκτωβρίου 1931 και σταδιακά αύξησε την επιρροή του, παρά τις αρχικές αντιθέσεις στο πρόσωπό του, αποδυναμώνοντας την Εθνική Τραπέζα, ιδρύοντας εξειδικευμένες τράπεζες, όπως η Αγροτική, με το μονοπώλιο συναλλάγματος μετά την πτώχευση του 1932, όμως κυρίως με την εγκατάλειψη της «χρυσής βάσεως» και την πρόσδεση της δραχμής στο δολάριο.

Στα τέλη του Ιουνίου 1939, εντοπίστηκαν από τις διωκτικές αρχές, σημειώματα που αντάλλασσε με πολιτικούς που αντιπολιτεύονταν τον Ιωάννη Μεταξά, επιδιώκοντας να εμφανιστεί ως μελλοντικό σημείο πολιτικής αναφοράς. Ο Μεταξάς τον κάλεσε στο γραφείο του, όπου του επέδειξε χειρόγραφα του και ο Τσουδερός αποδέχθηκε τη συμμετοχή του, ζητώντας την επιείκεια του κυβερνήτη. Στις 10 Ιουλίου 1939 υπέγραψε και υπέβαλλε την παραίτηση του από τη διοίκηση της Τραπέζης της Ελλάδος «...για λόγους οικογενειακούς και ιδιωτικούς..», στη θέση του τοποθετήθηκε ο Ιωάννης Δροσόπουλος, που πέθανε λίγες ημέρες μετά και εκτοπίστηκε στη Δελαγράτσια της Σύρου, ως την κήρυξη του Ελληνο-ιταλικού πολέμου.

Πολιτική δράση

Την περίοδο από το 1906 έως το 1912 διατέλεσε βουλευτής Ρεθύμνης στη Βουλή των Κρητών, αντιπρόεδρος της συνελεύσεως στην Κρητική Πολιτεία και από το 1911 έως το 1912 ήταν Αντιπρόσωπος της Συνελεύσεως στην Αθήνα, ενώ το ίδιο δε διάστημα ήταν Επίτροπος Δημοσίας Ασφάλειας και Δημοσίων Έργων στη Διοικητική Επιτροπή Κρήτης.

Την 1η Δεκεμβρίου 1913 η Κρήτη ενσωματώθηκε στην Ελλάδα και ο Τσουδερός εκλέχθηκε το 1915, το 1920 και το 1923,

• βουλευτής του νομού Ρεθύμνης στο ελληνικό Κοινοβούλιο, με το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου. Από το 1918 εκπροσώπησε κατ' επανάληψη την Ελλάδα σε διεθνείς συναντήσεις, όπως το Συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι.

Διατέλεσε

• Υπουργός Συγκοινωνίας από τις 4 Ιανουαρίου 1924

στην κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου που προέκυψε στις 16 Δεκεμβρίου 1923, από τις πρώτες εκλογές που έγιναν στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Στην εκλογική αναμέτρηση, ήταν η τελευταία που διεξήχθη με σφαιρίδια, δεν πήραν μέρος τα κόμματα του συντηρητικού χώρου, αφού είχαν μεσολαβήσει, η εκτέλεση των έξι και το «Λαϊκόν Κόμμα» είχε χάσει τους ηγέτες του, αλλά και το κίνημα Λεοναρδόπουλου-Γαργαλίδη, του οποίου ο πολιτικός ηγέτης ο Ιωάννης Μεταξάς βρισκόταν εξόριστος στην Κορσική.

Πήρε μέρος ως

• υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Γεωργίου Καφαντάρη

που ορκίστηκε στις 6 Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου και διαδέχθηκε αυτή του Ελευθερίου Βενιζέλου και

• ως υπουργός Οικονομικών από τις 4 Μαΐου 1924 έως τις 16 Ιουνίου 1924,

στην κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, αυτή που προχώρησε στην ανακήρυξη της Προεδρικής Δημοκρατίας και έως το 1925, στην κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη.

Πρωθυπουργός

Στις 20 Απριλίου 1941, τρεις ημέρες μετά την αυτοκτονία του Αλέξανδρου Κορυζή στις 18 Απριλίου κι ενώ οι Γερμανοί είχαν καταλάβει τη μισή Ελλάδα και την προηγούμενη ημέρα ο στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου είχε υπογράψει τη συνθηκολόγηση του στρατού, ανέλαβε

• πρωθυπουργός, υπουργός Εξωτερικών, Οικονομικών, και Εθνικής Οικονομίας και προσωρινά υπουργός Στρατιωτικών, θέση από την οποία παραιτήθηκε στις 14 Μαΐου 1941 , μετά από πρόταση του βασιλιά Γεωργίου Β'.

Το Σεπτέμβριο του 1941 ο Νικόλαος Πλαστήρας σε επιστολή που παρέδωσε στον Πλούταρχο Μεταξά, Έλληνα πρέσβη στην Γαλλία του Βισύ, μετά την άρνηση της κυβερνήσεως Τσουδερού να του δώσει διπλωματικό διαβατήριο διευκολύνοντας τις κινήσεις του, κατηγόρησε τον Τσουδερό ως συνεχιστή της 4ης Αυγούστου. Η κυβέρνηση του με δύο συντακτικές πράξεις προχώρησε στην κατάργηση του δικτατορικού καθεστώτος με εισαγωγή και λειτουργία «ελευθέρου συνταγματικού πολιτεύματος», στις 4 Φεβρουαρίου 1942, όταν καταργήθηκαν ρητά τα διατάγματα της 4ης Αυγούστου 1936 τα οποία είχαν αναστείλει την ισχύ του Συντάγματος του 1911. Δύο ημέρες αργότερα στις 23 Απριλίου η κυβέρνηση μετέφερε την έδρα της στην Κρήτη και στις στις 24 Μαΐου, αναχώρησαν μαζί με το βασιλιά Γεώργιο από τα Λευκά Όρη και με πλοιάρια διέφυγαν στην Αίγυπτο, αν και είχε εκδηλώσει την προτίμησή του στην Κύπρο, για να εγκατασταθεί η έδρα της κυβερνήσεως. Στις 2 Ιουνίου 1941 υπέβαλλε την παραίτησή του από τη θέση του πρωθυπουργού και την ίδια ημέρα ορκίστηκε εκ νέου και ανέλαβε πρωθυπουργός στην ελεύθερη Ελληνική κυβέρνηση εξωτερικού. Στο τέλος του Ιουνίου 1941 ο βασιλιάς, ο Τσουδερός και οι περισσότεροι Υπουργοί αναχώρησαν για τη Νότιο Αφρική και στα τέλη Αυγούστου εγκαταστάθηκαν στο Λονδίνο, ενώ ήδη από τις 18 Αυγούστου 1941 παραιτήθηκε από τη θέση του υπουργού Οικονομικών και ενδιαμέσως ανέλαβε υπουργός διαφόρων τομών, μεταξύ τους και το υπουργείο Εθνικής Αμύνης.

Με υπόμνημα που υπέβαλλε στο βασιλιά Γεώργιο, στις 4 Ιουλίου 1941, όριζε τις τρεις άμεσες προτεραιότητές της κυβερνήσεως οι οποίες ήταν, η συγκρότηση αξιόμαχων ενόπλων δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, η μέριμνα για την ανακούφιση του χειμαζόμενου ελληνικού λαού και η προβολή των εθνικών διεκδικήσεων. Το 1942 από κοινού με το βασιλιά Γεώργιο, υπέβαλλε υπόμνημα στην Αγγλική κυβέρνηση και όριζαν την Κύπρο ως μεταπολεμική διεκδίκηση της Ελλάδας για τις θυσίες που υποβλήθηκε στο Β' Παγκόσμιο πόλεμο, ενώ το Μάρτιο του 1943 η κυβερνητική έδρα εγκαταστάθηκε στη Μέση Ανατολή. Στις 18 Μαρτίου 1944, η «Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης», [γνωστή με το αρκτικόλεξο Π.Ε.Ε.Α. ή αλλιώς «Κυβέρνηση του Βουνού»], ζήτησε την παραίτηση της κυβερνήσεως του και το σχηματισμό κυβερνήσεως εθνικής ενότητας, όμως ο Τσουδερός αρνήθηκε να παραιτηθεί. Τον Απρίλιο του ίδιου χρόνου εκδηλώθηκε ανταρσία κομμουνιστών στρατιωτών, ναυτών κι αεροπόρων στη Μέση Ανατολή, που καταπνίγηκε από δυνάμεις πιστές στη νόμιμη κυβέρνηση. Ο Τσουδερός παρέμεινε στη θέση του πρωθυπουργού έως τις 14 Απριλίου 1944, που παραιτήθηκε και αντικαταστάθηκε από την κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου. Η κυβέρνηση Τσουδερού ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τους Άγγλους, αφού δεν είχε δικούς της οικονομικούς πόρους, που δεν του παρείχαν καμία ενημέρωση για τις ενέργειές τους στην Ελλάδα και σύμφωνα με τον Θανάση Σφήκα, «...Αποκομμένη από τους υπηκόους της και από τις εξελίξεις στην κατεχόμενη χώρα, η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση αντλούσε τη νομιμοποίηση και την ονομαστική εξουσία της -διότι πραγματική δεν διέθετε- από τη βρετανική υποστήριξη, λειτουργώντας [κατά τη διατύπωση του ιστορικού Γιώργου Κολιόπουλου] ουσιαστικά ως “ελληνική υπηρεσία διαπιστευμένη στη βρετανική κυβέρνηση”» .

Μεταπολεμική δράση

Ορίστηκε Β' αντιπρόεδρος και υπουργός Συντονισμού από τις 22 Νοεμβρίου 1945 έως τις 4 Απριλίου 1946, στην πρώτη κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη. Το 1948 ίδρυσε το «Προοδευτικό Δημοκρατικό Κόμμα», ως επικεφαλής του οποίου συνεργάστηκε με τον Νικόλαο Πλαστήρα για την ίδρυση του κόμματος «Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου», [«Ε.Π.Ε.Κ.»]. Το 1950 εκλέχθηκε βουλευτής Πειραιά-Νήσων της «Ε.Π.Ε.Κ.» και ανέλαβε καθήκοντα υπουργού Συντονισμού, όμως δεν συμμετείχε στην κυβέρνηση του στρατηγού Πλαστήρα που σχηματίσθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1951, όπως δεν πήρε μέρος και στο κόμμα του Σοφοκλή Βενιζέλου. Το 1952 εκλέχθηκε βουλευτής με το κόμμα «Ελληνικός Συναγερμός» και ανέλαβε υπουργός Άνευ Χαρτοφυλακίου, από την 19η Νοεμ­βρίου 1952 έως τις 6 Οκτωβρίου 1955, και προσωρινά Εσωτερικών και Εξωτερικών, στην κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπάγου. Ο θάνατος του στρατάρχη Παπάγου και η επιλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή ως διαδόχου του από τα Ανάκτορα, οδήγησαν τον Τσουδερό στην απόφαση να αποσυρθεί από την ενεργό πολιτική, καθώς σύμφωνα με δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, η παρουσία του στο ψηφοδέλτιο του κόμματος «Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις», [Ε.Ρ.Ε.], του Καραμανλή, συναντούσε την αντίδραση των συνυποψηφίων του.

Το τέλος του

Μετά την ανακοίνωση της αποσύρσεως του από την πολιτική και της μη καθόδου του στις εκλογές, αναχώρησε για την Ιταλία, όπου πέθανε. Με εντολή της Ελληνικής κυβερνήσεως,στάλθηκε αεροπλάνο το οποίο μετέφερε τη σορό του στην Αθήνα, την Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 1956. Κατά την έγγραφη επιθυμία του και παρά την απόφαση της κυβερνήσεως Καραμανλή δεν του αποδόθηκαν τιμές εν ενεργεία πρωθυπουργού. Στη νεκρώσιμη ακολουθία παρέστησαν εκπρόσωπος του βασιλιά, ο Γεώργιος Ράλλης ως εκπρόσωπος της κυβερνήσεως, καθώς και ελάχιστοι συγγενείς. Το γραφείο που χρησιμοποίησε στην Κρήτη ως πρωθυπουργός, η βιβλιοθήκη και μέρος από τα προσωπικά του αντικείμενα , φυλάσσονται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο, ενώ το αρχείο του, της περιόδου από το 1948 έως το 1954, φυλάσσεται στην Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Στις 11 Νοεμβρίου 1941 σε επίσημη τελετή στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στην Αγγλία, του απονεμήθηκε το τίτλος του επίτιμου διδάκτορα του Δικαίου και στις 27 Ιουνίου 1942 ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτορας Νομικών Επιστημών από το Πναεπιστήμιο του Πίτσμπουρκ των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Το 1941 τιμήθηκε με το Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Γεωργίου Α' μετά ξιφών.

Συγγραφικό έργο

Έγραψε και εξέδωσε τα βιβλία,

• «Το Κρητικόν Πολίτευμα του 1896», το 1903,
• «Η οικονομική ανόρθωσις της Ελλάδος» το 1920,
• «Η νέα Ουγγαρία και το μέλλον της» το 1920,
• «Η αποζημίωσις των Ελλήνων προσφύγων» το 1920,
• «Η αποζημίωσις των ανταλλαξίμων» το 1927,
• «Η Τράπεζα της Ελλάδος» το 1928,
• «Λόγοι ενός χρόνου» το 1942,
• «Τριετής Κυβερνητική Εργασία» το 1944,
• «Ελληνικαί ανωμαλίαι στην Μέση Ανατολή» το 1945,
• «Γνώμες και Λόγοι» το 1946,
• «Επισιτισμός (1941-1944)-Μέση Ανατολή» το 1948.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• «Γνώμες και λόγοι» Εμμανουήλ Τσουδερός

Βιβλιογραφία

• «Εμμανουήλ Τσουδερός: Ο πρωθυπουργός της Μάχης της Κρήτης», Ηλίας Βενέζης, το 1966.

Στο βιβλίο ο Τσουδερός διηγείται τις συνθήκες υπό τις οποίες δέχθηκε την ανάληψη της πρωθυπουργίας και αφηγείται πως ένα μήνα πριν γίνει πρωθυπουργός κλήθηκε από τον Κωνσταντίνο Μελά, καθηγητή της Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, και πήρε μέρος σε μια πνευματιστική συνεδρίαση στην οποία παρούσα ήταν το μέντιουμ Δώρα Κασιανίδου και εκλήθη το πνεύμα του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org