Ευγονισμός

Ο ευγονισμός ή ευγενισμός ή Ευγονική, [αγγλικά eugenism, από την Ελληνική λέξη ευγενής], επιστήμη και κλάδος της βιολογίας που συνεργάζεται με τη Γενετική, μελετά τις μεθόδους βελτίωσης και επιδιώκει να βελτιώσει βιολογικά, σωματικά, ηθικά και πνευματικά το ανθρώπινο γένος, αλλά και γενικότερα, η μελέτη της βελτιώσεως του ανθρώπου με γενετικές μεθόδους. Υποστηρίζει την προγραμματισμένη διατήρηση και τον εξευγενισμό μιας φυλής και γενικά τού ανθρώπινου γένους με την υπόδειξη μέτρων για τη βελτίωση των σωματικών ιδιοτήτων μιας φυλής και σκοπός της είναι η αύξηση της αναλογίας των ατόμων με ανώτερα κληρονομικά προσόντα. Με την επιστημονική έννοια του όρου, είναι ουσιαστικά η έρευνα των τάσεων και των αιτιολογικών παραγόντων που διέπουν την ανθρώπινη εξέλιξη.

Σχηματική αναπαράσταση

Ορισμός

Η ευγονική ορίζεται ως ο «επιστημονικός κλάδος που έχει ως αντικείμενο τους τρόπους βελτίωσης του ανθρώπινου γένους, κυρίως σε σωματικό επίπεδο, με την εφαρμογή των νόμων της γενετικής και της κληρονομικότητας» και αποδίδει τα κοινωνικά προβλήματα και την κοινωνική ανισότητα σε βιολογικούς παράγοντες και θεωρεί ότι η βιολογική τελειοποίηση θα οδηγήσει στη δημιουργία της τέλειας κοινωνίας. Διακρίνεται σε δύο επιμέρους κατηγορίες, στη «θετική» και στην «αρνητική» ευγονική, διάκριση η οποία αφορά τους τρόπους, που χρησιμοποιούνται για να επιτευχθεί ο τελικός στόχος της. H «θετική» ευγονική οδηγεί στην ενίσχυση των επιθυμητών κληρονομικών χαρακτηριστικών, ενώ η «αρνητική» ευγονική αποβλέπει στην εξάλειψη κάποιων χαρακτηριστικών ή των φορέων τους. Οι ιδέες της βασίζονται στις φυλετικές θεωρίες που προωθούν τις φυλετικές διακρίσεις και η θεωρία της στηρίζεται στην πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μεταξύ τους είναι βιολογικά άνισοι, ενώ οι διαφορές τους είναι βιολογικές και όχι πολιτισμικές. Για το λόγο αυτό, επιδιώκεται η εξάλειψη κάθε βιολογικής ατέλειας και η βελτίωση των φυσιολογικών χαρακτηριστικών του ανθρώπου, με σκοπό τη βιολογική ανωτερότητά του.

Ιστορική αναδρομή

Οι πρώτες ιδέες της εφαρμογής απόψεων σχετικά με την επίδραση της κληρονομικότητος στη βελτίωση της ανθρώπινης φυλής ανάγονται σε αρχαιότατους χρόνους. Στην Παλαιά Διαθήκη εμφανίζονται αναφορές σε ευγονικά είδη, ενώ στην «Πολιτεία» του Πλάτωνος εξιδανικεύεται η κοινωνία στην οποία με συνεχή επιλογή βελτιώνεται το ανθρώπινο γένος και υποστηρίζει ότι η πολιτεία θα έπρεπε να ελέγχει την αναπαραγωγή στις κυρίαρχες τάξεις. Ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι: «....Η κατάργηση του πλούτου οδηγεί στην παρακμή της παραδοσιακής οικογένειας: κανένα παιδί δε θα πρέπει να γνωρίζει τους γονείς του και το αντίστροφο, προκειμένου να αποφευχθεί η κληροδότηση, η προσωπική περιουσία και ο νεποτισμός στα δημόσια αξιώματα. Οι άρχοντες σχηματίζουν ζεύγη για αναπαραγωγή, φροντίζοντας όμως να μην υπάρχει ερωτική ασυδοσία. Έτσι, παράγεται σταθερός πληθυσμός μέσω της ευγονικής, ενώ παράλληλα η κοινωνική συνοχή αυξάνεται, καθώς οι οικογενειακοί δεσμοί εκφράζονται προς όλα τα μέλη της Πολιτείας...». Επίσης ότι οι γάμοι στην άρχουσα τάξη θα πρέπει να διεξάγονται «υπό την εποπτεία ενός συμβουλίου, που θα διορίζεται από δικαστικούς λειτουργούς». Τέλος, τον 19ο αιώνα ο Βρετανός οικονομολόγος, Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους, επισήμανε τον αγώνα για επιβίωση, ενώ ο Κάρολος Δαρβίνος είδε στον αγώνα αυτόν το μέσον που οδηγεί στην εξέλιξη.

Πρώιμο στάδιο

Τις βάσεις του ευγονισμού έθεσε ο Φράνσις Γκάλτον [Francis Galton], πρωτοπόρος στη μέτρηση της κληρονομικότητας και εξάδελφος του Κάρολου Δαρβίνου [Charles Darwin], στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και ήθελε να την αναπτύξει από επιστήμη σε πολιτική και τελικά σε θρησκεία. Αρχικά προσπάθησε να αποδείξει τη μεταφορά της νοημοσύνης από γενιά σε γενιά, χρησιμοποιώντας τις βιογραφίες επιφανών ατόμων και στη συνέχεια δοκίμασε να μετρήσει τις αλλαγές οι οποίες παρατηρούνται σε δείγματα πληθυσμού, εφευρίσκοντας έτσι, τη βιομετρία, όμως οι νόμοι που συνέταξε αποδείχθηκαν λανθασμένοι. Ανέπτυξε τη θεωρία κι έγραψε τα βιβλία του σε μία εποχή, όπου η κοινωνία δοκιμάζονταν από την έντονη εγκληματικότητα, κυρίως λόγω της συνεχούς ελεύσεως μεταναστών και της αυξήσεως των γεννήσεων της κατώτερης κοινωνικής τάξεως.

Το 1883, κατέληξε σε μία νέα θεωρία, η οποία έχει στόχο να βελτιώσει το ανθρώπινο είδος και στο βιβλίο του

• «Έρευνες πάνω στην Ανθρώπινη Ικανότητα» την προσδιόρισε υπό τον όρο ευγονική,

για την οποία αναφέρει ότι «...Έργο της είναι να εξετάζει τις πράξεις ή ενέργειες του κοινωνικού συνόλου, οι οποίες ασκούν κάποια επίδραση στη βελτίωση ή χειροτέρευση των σωματικών ή ψυχικών ιδιοτήτων των μελλοντικών γενεών μιας φυλής..».

Η πρώτη σημαντική εργασία για την ευγονική ήταν το βιβλίο

• «Η Κληρονομική Μεγαλοφυΐα», [«Hereditary Genius»], το 1869,

στο οποίο παρουσίασε τα αποτελέσματα των μελετών του για τις οικογένειες επιφανών ανθρώπων, σαν μια απόδειξη της άποψης του ότι «...θα ήταν πολύ πρακτικό να δημιουργήσουμε μια πολύ προικισμένη ράτσα ανθρώπων με συνετούς γάμους στη διάρκεια αρκετών συνεχόμενων γενεών»,. ενώ με το βιβλίο του

• «Η Φυσική Κληρονομικότητα» το 1889, πρωτοστάτησε στην ανάπτυξη και εφαρμογή προχωρημένων στατιστικών μεθόδων για τη μελέτη του ανθρώπου.

Ο Γκάλτον στη διαθήκη του κληροδότησε μέρος της περιουσίας του για τη δημιουργία έδρας Ευγονικής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, η οποία καταλήφθηκε από τον Καρλ Πήρσον, γνωστό και επιφανή μαθηματικό που συνέβαλε στη δημιουργία της επίσημης Βιομετρίας, που οι απόψεις του έδωσαν επιχειρήματα σε όσους πίστευαν στην ύπαρξη φυλετικής και ταξικής υπεροχής. Η Αγγλική εταιρεία Ευγονικής ιδρύθηκε το 1907 από τον Φράνσις Γκάλτον και αντιτάχθηκε στις απόψεις του Πήρσον. Σε επόμενα βιβλία του τροποποίησε πολλές φορές τον ορισμό της ευγονικής, θέλοντας να τον εμπλουτίσει και να του προσδώσει μία πιο επιστημονική νότα. Υποστήριξε ότι, «....Αυτό που κάνει η φύση τυφλά, αργά και ανελέητα, ο άνθρωπος μπορεί να το κάνει με πρόνοια, ταχύτητα και καλοσύνη.. Η βελτίωση του γένους μας, μου φαίνεται ότι είναι ένας από τους υψηλότερους σκοπούς που είναι λογικό να επιδιώξουμε...».

Πρακτική εφαρμογή

Οι πρώτες οργανώσεις ευγονιστών εμφανίστηκαν το 1904 στη Γερμανία, το 1907 στη Μεγάλη Βρετανία και το 1910 στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και λίγο αργότερα στη στην Τσεχοσλοβακία, στην Ρουμανία και στη Σοβιετική Ένωση. Σχετικές κρατικές πολιτικές εφαρμόστηκαν στον Καναδά, στην Ελβετία, την Σιγκαπούρη, την Ιαπωνία και τη Γαλλία. Το πρώτο Διεθνές Συνέδριο Ευγονικής πραγματοποιήθηκε το 1912 στο London University, από την Εταιρία Ευγονικής Εκπαιδεύσεως του Λονδίνου στην Αγγλία, όπου ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ως νεαρός υπουργός, υποστήριξε την υποχρεωτική στείρωση των «...πτωχών τω πνεύματι και παρανοϊκών τάξεων», με 750 άτομα από πολλές χώρες, όπως Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ισπανία και Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Στη διάρκεια του συνεδρίου συζητήθηκε το κατά πόσον οι ευγονικές θεωρίες και πρακτικές, βρήκαν πρόσφορο έδαφος.

Σουηδία

Στη Σουηδία από το 1757 υπήρχαν νόμοι που προέβλεπαν την απαγόρευση γάμων ανάμεσα σε επιληπτικούς. Στον 20ο αιώνα τα επίσημα κρατικά Σοηδικά έγγραφα αναφέρουν ότι, «...τα ανεπιθύμητα φυλετικά χαρακτηριστικά, η ψυχοπάθεια, η αλήτικη ζωή, τα σημάδια κατωτερότητας και η σεξουαλική και κοινωνική παρέκκλιση..», ήταν σημαντικοί λόγοι εφαρμογής του ευγονισμού, ενώ οι νόμοι για τη στείρωση υιοθετήθηκαν από το σουηδικό κοινοβούλιο με τη συναίνεση όλων των πολιτικών παρατάξεων και τις ευλογίες της εκκλησίας, καθώς μέσω της διαδικασίας της στειρώσεως το κράτος πρόνοιας απαλλάσσονταν από μέλλοντες δικαιούχους. Φαινόμενα κληρονομικής παθογένειας θεωρήθηκαν ακόμη, η εγκληματικότητα, η κλοπή, η διανοητική καθυστέρηση, η πνευματική νωθρότητα, η ανικανότητα αποταμιεύσεως, η χαλαρή ζωή και αυνα­νισμός, ενώ από το 1934 μέχρι και το 1975 επεβλήθησαν σε υποχρεωτική στείρωση περισσότερα από 62.888 άτομα, χάρη σε 2 νόμους, έναν το 1935 και έναν αναθεωρημένο του 1941, καθιστώντας τη Σουηδία τη δεύτερη χώρα σε αριθμό υποχρεωτικών στειρώσεων σε προγράμματα ευγονικής μετά την Εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία.

Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

Το 1910, ο κορυφαίος βιολόγος Τσαρλς Ντάβενπορτ [Charles Benedict Davenport], ίδρυσε το Γραφείο Ευγονικών Καταχωρήσεων στο Λονγκ Άιλαντ, [«Eugenics Record Office»], με σκοπό την καταγραφή όσων θεωρούνταν γενετικά ανώμαλοι και την αποτροπή περαιτέρω αναπαραγωγής τους. Το γραφείο, στο οποίο εκπαιδευόταν επιστήμονες στη δημιουργία ειδικών γενεαλογιών, ήταν μεταξύ των πρωτοπόρων της ευγονικής στην Αμερική, όπου η επιστήμη εισήχθη στο εκπαιδευτικό σύστημα, στο δικαστικό σύστημα και στη νομοθεσία και το διάστημα μεταξύ των ετών 1905 και 1917 κατοχυρώθηκε νομοθετικά η καταναγκαστική στείρωση των διανοητικά ή σωματικά αναπήρων. Το έργο του χρηματοδοτήθηκε από επιφανείς επιχειρηματίες, αλλά υπήρχε και υποστήριξη του Θίοντορ Ρούζβελτ, του 26ου Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Ειδικά, το 1907 ψηφίστηκε στην πολιτεία της Indiana, νόμος για τη καταναγκαστική στείρωση των κατά συρροή εγκληματιών, των νοητικά καθυστερημένων και των ατόμων που βρισκόταν σε οποιαδήποτε κατάσταση, την οποία οι ιατροί έκριναν ως ανεπίδεκτη βελτιώσεως.

Σύμφωνα με στοιχεία, από το 1907 ως το 1921, έγιναν 3.233 νόμιμες στειρώσεις, μεταξύ τους 2.700 φρενοβλαβείς, 400 διανοητικά καθυστερημένοι και 130 εγκληματίες. Συνολικά, 33 πολιτείες θέσπισαν νόμους για τη στείρωση, ενώ το 1914 η ευγονική υπήρχε ως μάθημα σε 44 πανεπιστήμια των Η.Π.Α., ενώ το 1928 ο αριθμός ανέβηκε σε 376 και σχεδόν το σύνολο των σχολικών βιβλίων βιολο­γίας την υποστήριζαν ως την πλέον εδραιωμένη θεωρία, ενώ το 1913, ο Αμερικανός ευγονιστής Harry Laughlin δήλωσε ότι, «...Η ευγονική είναι απλώς η εφαρμογή των επιχειρηματικών μεθόδων στην ανθρώπινη αναπαραγωγή...». Το 1913 ιδρύθηκε η Ένωση Ευγονικής, το 1918 η Εταιρία Γκάλτον, ενώ το 1923 συνενώθηκαν για να ιδρύσουν την Αμερικανική Εταιρία Ευγονικής και το 1924, ψηφίστηκε μία νομοθετική πράξη για τη Μετανάστευση. Ο νόμος με το όνομα Immigration Restriction Act ή απλώς Johnson Act από το όνομα του εμπνευστή του, προέβλεπε τον περιορισμό των μεταναστών σε 150.000 το χρόνο καθώς και ποσόστωση για κάθε εθνικότητα, που ήταν 2% για κάθε μία. Το 1927 το Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α. έκρινε συνταγματική την πρακτική της στείρωσης, με την δικαιολογία της αποφυγής υπονομεύσεως της κρατικής ευημερίας από τους ανίκανους . Το Γραφείο Ευγονικών Καταχωρήσεων καταργήθηκε το 1939, οπότε κορυφώθηκαν οι αντιδράσεις για την κακή χρήση των στοιχείων που συνέλεξε.

Γερμανία

Πρωτεργάτης της Ευγονικής στη Γερμανία ήταν ο καθηγητής Ιατρικής, Άλφρεντ Πλετς [Alfred Ploetz], ο οποίος πρωτοπόρησε καθιέρωσε τον όρο «φυλετική υγιεινή». Στην περίοδο του Εθνικοσοσιαλισμού στη Γερμανία, στις 14 Ιουλίου 1933, το γερμανικό κοινοβούλιο επικύρωσε το νόμο για την «γενετική υγεία», για την «υγεία των γονιδίων» [Erbgesundheitsgesetz], η οποία άνοιγε το δρόμο στην υποχρεωτική στείρωση, αλλά και στην ευθανασία, ενώ στις 12 Δεκεμβρίου 1935, αναφέρεται ότι τέθηκε σε λειτουργία πρόγραμμα γνωστό με το όνομα Lebensborn, τη χρονιά που απαγορεύθηκαν οι γάμοι με Εβραίους και άλλους. Σκοπός του προγράμματος ήταν να δοθεί η ευκαιρία σε νεαρές γυναίκες που θεωρούνταν φυλετικά αγνές να γεννήσουν ένα παιδί μυστικά. Ο πατέρας και η μητέρα του παιδιού έπρεπε να περάσουν τεστ «φυλετικής αγνότητας» και προτιμούνταν άτομα με ξανθά μαλλιά και γαλανά μάτια. Μετά από την ήττα του Εθνικοσοσιαλισμού, στις Δίκες της Νυρεμβέργης οι Γερμανοί υπεύθυνοι επικαλέστηκαν το Αμερικανικό πρόγραμμα ευγονικής, προκειμένου να απολογηθούν για το δικό τους υπό τους Josef Mengele και Karl Brandt. Οι ιδέες της ευγονικής καταδικάστηκαν και μετά το τέλος του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου, η επιστήμη συμπεριλήφθηκε στην γενετική του ανθρώπου , έτσι ώστε να μην χρησιμοποιείται ο όρος.

Μεταπολεμικά

Οι ευγονικές πρακτικές, συνεχίστηκαν κυρίως μέσω κρατικών παρεμβάσεων στον οικογενειακό προγραμματισμό, καθώς η ταύτιση της με το Γερμανικό καθεστώς είναι αβάσιμη και αναποτελεσματική και είναι χαρακτηριστικό ότι οι ευγονικές στειρώσεις των διανοητικά καθυστερημένων επιτρέπονται, στις αρχές του 21ου αιώνα, σε 19 Ομόσπονδες Πολιτείες της Αμερικής. Στην Κύπρο ένα προσεκτικό πρόγραμμα ελέγχου των εισερχόμενων ανθρώπων πέτυχε να μειώσει τα κρούσματα της κληρονομικής θαλασσαιμίας από το 1 στις 158 γεννήσεις σε μηδενικά ποσοστά, ενώ ανάλογη ήταν η επιτυχία του προγράμματος και στη Σαρδηνία. Το 1994 ψηφίστηκε κι εφαρμόστηκε στην Κίνα, ο νόμος για τη Μητρική και Παιδική Ιατρική Μέριμνα [Maternal and Infant Health Care Law], ένα σύγχρονο παράδειγμα εφαρμογής της ευγονικής στον οικογενειακό προγραμματισμό. Ο νόμος υποχρεώνει τους πολίτες της Κίνας να κάνουν μια προγαμιαία ιατρική εξέταση με σκοπό να εντοπιστούν σοβαρές γενετικές ανωμαλίες, μεταδοτικές ασθένειες ή διανοητικές ανωμαλίες, κι αν κάποια κριθεί ως σοβαρή, δεν επιτρέπεται στο ζευγάρι να παντρευτεί και να τεκνοποιήσει. Γενικά, στη μεταπολεμική εποχή, η ευγονική συνδυάστηκε με τον έλεγχο των γεννήσεων, τις προγενετικές εξετάσεις, όπως αμνιο-κέντηση και υπερηχογράφημα, καθώς και με επιλογές για τη φύση του παιδιού πριν από τη γέννηση του και εμφανίζεται με τους όρους γενετική ιατρική ή γε­νετική υγιεινή. Η ευγονική πλέον έχει καθιερωθεί παγκοσμίως ως η επιστήμη η οποία προσπαθεί να πετύχει τον εξευγενισμό του ανθρώπινου γένους με βάση τους νόμους της βιολογίας και της κληρονομικότητας, αλλά επίσης είναι και μία πολιτική θεωρία.

Διαβάστε τα λήμματα

• Φυλή
• Φυλετισμός
• Ρατσισμός

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• «Ευγονική, η μεγάλη ευκαιρία μας;»
• «Η ηθική θεώρηση της ευγονικής» Αλεξάνδρα Μπαρμπούτη, Θεολογική σχολή Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
• «Ευγονική πολιτική: Η νομική και ηθική αντιμετώπιση των επιμέρους μορφών και ο ρόλος της Γενετικής τεχνολογίας» Πασχάλης Ρετζέπης, Ιατρική και Οδοντιατρική Σχολή, Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
• «Η ιστορία της Ευγονικής»
• «Ο ευγονισμός στις Δυτικοευρωπαϊκές χώρες στις αρχές του 20ου αιώνα»
• «Έχει άραγε μέλλον η ευγονική;»

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org