Θεόδωρος Πάγκαλος

Ο Θεόδωρος Δ. Πάγκαλος, Έλληνας ανώτατος στρατιωτικός που έφτασε ως το βαθμό του στρατηγού, και πολιτικός που διατέλεσε Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας μέσα από διαδικασίες καταλύσεως του πολιτικού καθεστώτος, γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 1878 στη Σαλαμίνα και πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου 1952 το πρωί, στο ξενοδοχείο «Χλόη» στην Κηφισιά Αθηνών από φυματίωση. Η σορός μεταφέρθηκε το απόγευμα της ίδιας μέρας στο Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών, όπου τελέστηκε η νεκρώσιμη ακολουθία του στις 11 το πρωί της 28ης Φεβρουαρίου, με δημόσια δαπάνη και τάφηκε στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών .

Ήταν παντρεμένος από το 1901, με την Υδραϊκής καταγωγής Αριάδνη Σκλιά-Σαχτούρη, κόρη Αιγυπτιώτη πολιτικού μηχανικού, με την οποία απέκτησαν τον Θησέα, το 1902, υποναύαρχο του πολεμικού ναυτικού, την Αμαλία, το 1909, μετέπειτα σύζυγο Γ. Δομεστίκου, διευθυντή του πολιτικού γραφείου του πατέρα της, το Δημήτριο, το 1910, δημοσιογράφο και εκδότη της εβδομαδιαίας πολιτικής και οικονομικής εφημερίδας «Μεσογειακό Βήμα» και το 1910, το Γεώργιο, αντιπτέραρχο της αεροπορίας, πατέρα του επίσης πολιτικού Θεόδωρου Πάγκαλου. Κουμπάρος στο γάμο του Θεόδωρου Πάγκαλου ήταν ο στρατηγός Τιμολέων Βάσσος-Μαυροβουνιώτης, ο οποίος ήταν και ανάδοχος του.

Θεόδωρος Δ. Πάγκαλος

Συνοπτικές πληροφορίες αξιώματος
Έναρξη Θητείας : 4 Ιανουαρίου 1926
Λήξη θητείας : 6 Αυγούστου 1927
Προκάτοχος
Παύλος Κουντουριώτης
Διάδοχος
Παύλος Κουντουριώτης

Βιογραφία

Η οικογένεια Πάγκαλου καταγόταν από την Μικρά Ασία και εμφανίζεται ήδη από τα βυζαντινά χρόνια. Γονείς του ήταν ο Δημήτριος Πάγκαλος, ιατρός και βουλευτής Αττικοβοιωτίας με την παράταξη του Χαρίλαου Τρικούπη, και η Κατίγκω Χατζημελέτη από την Ελευσίνα, των οποίων ήταν το τρίτο παιδί τους. Γεννήθηκε στην οικία του Κυριάκου Πάλλα επί της οδού Αγίου Μηνά 7 στη Σαλαμίνα, όπου αργότερα λειτούργησε το τριτάξιο ελληνικό σχολείο του νησιού. Ανάδοχος του ήταν ο στρατηγός και μακρινός συγγενής του, Τιμολέων Βάσσος-Μαυροβουνιώτης. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος είχε άλλα δύο αδέρφια, τον Γεώργιο, που γεννήθηκε στη Σαλαμίνα το 1875 και σταδιοδρόμησε ως αξιωματικός στη Χωροφυλακή, ενώ διετέλεσε πρώτος διοικητής της σχολής χωροφυλακής, και την Αθηνά, που γεννήθηκε το 1860, μετέπειτα σύζυγο του Ιωάννου Παπανικολάου [Κολώτα], δικηγόρου στη Σαλαμίνα.

Ο Θεόδωρος αφού περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του, με αίτηση του το 1895, ζήτησε να εισαχθεί στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, από την οποία όμως απορρίφθηκε. Αρχικά σπούδασε για δύο χρόνια στην Ιατρική σχολή την οποία εγκατέλειψε και κατατάχθηκε στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων [Σ.Σ.Ε.]. Ήταν αρχηγός στην τάξη του όλες τις χρονιές, με συμμαθητές όπως τον Αλέξανδρο Οθωναίο, πρίγκιπα Ανδρέα, Μαργαρίτη και άλλους. Το 1899 προκλήθηκε επεισόδιο μεταξύ του συνταγματάρχη Νικολάου Ζορμπά, διοικητή της σχολής Ευελπίδων, και της βασιλικής Αυλής εξαιτίας της προαγωγής του Πάγκαλου σε επιλοχία, σε αντίθεση με τον συμμαθητή του πρίγκιπα Ανδρέα, ο οποίος έμεινε στον ίδιο βαθμό. Αποφοίτησε στις 16 Ιουλίου 1900, πρώτος στην τάξη του, ως Ανθυπολοχαγός του Πεζικού. Συνέχισε τις σπουδές του στην Ακαδημία Πολέμου του Παρισιού στη Γαλλία.

Στρατιωτική δράση

«Στρατιωτικός Σύνδεσμος»

Το 1908, ο Πάγκαλος υπηρετούσε στον 2ο λόχο του 7ου συντάγματος πεζικού υπό τον Σάρρο. Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου στο σπίτι του Πάγκαλου συγκεντρώθηκαν οι αξιωματικοί, ο τότε Ανθυπολοχαγός Μιχαήλ Πάσσαρης, Σιώχας, Γεωργακόπουλος, Σάρρος, Ψύχας, Πανάς, Κατσούλης, Φαληρέας, Καθενιώτης και Χατζημιχάλης για να συζητήσουν για τα προβλήματα του στρατού και της χώρας . Στη διάρκεια της συναντήσεως αποφασίστηκε να ιδρυθεί η οργάνωση «Στρατιωτικός Σύνδεσμος», που αποτέλεσε τη βάση του κινήματος στου Γουδή, το 1909, ο οποίος είχε ως σκοπό να προωθήσει μεταρρυθμίσεις στο στρατό, την οικονομία, τη διοίκηση και το κράτος. Πολλές από τις συνεδριάσεις του στρατιωτικού συνδέσμου πραγματοποιούνταν στο σπίτι του Πάγκαλου, στην οδό Αριστοτέλους 37 ή σε αυτό στην Ελευσίνα.

Κίνημα στου Γουδή

Το 1909 πρωτοστάτησε στην Επανάσταση στου Γουδή το 1909, κι είχε εκλεγεί από τους συναδέλφους του ως ένα από τα εννέα μέλη της επιτροπής που διοικούσε τη μυστική οργάνωση «Στρατιωτικός Σύνδεσμος». Στις 14 Αυγούστου, με μια παράτολμη ενέργειά του, ο Πάγκαλος απελευθέρωσε τους κρατουμένους αξιωματικούς Σάρρο και Ταμπακόπουλο, προκαλώντας την οργή του Δημητρίου Ράλλη, που διέταξε επιφυλακή του Στρατού και δεκάδες συλλήψεων. Η αποστολή πέτυχε και ο Πάγκαλος, οι συνεργάτες του και οι δραπέτες κατέφυγαν στο σπίτι του Παπαμαλέκου στην Καστέλλα, ενώ το πρωί όλοι μαζί πήγαν στου Γουδή, προκειμένου να ξεκινήσει η επανάσταση. Τον Ιανουάριο του 1910 ο Πάγκαλος αντικατέστησε τον ανθυπολοχαγό Λιδωρίκη στη θέση του γραμματέα στη διοικητική επιτροπή του στρατιωτικού συνδέσμου κι ήταν από τους πρώτους που υποστήριξαν τον ερχομό του Ελευθερίου Βενιζέλου. Το 1911 εισήχθη στη Σχολή Πολέμου και στάλθηκε για σπουδές μαζί με άλλους τέσσερις αξιωματικούς στο στη Γαλλική ακαδημία πολέμου στο Παρίσι.

Βαλκανικοί πόλεμοι

Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913, ως λοχαγός. Το 1912, με την έναρξη του Α’ Βαλκανικού πολέμου στάλθηκε στο Ναύπλιο και στη συνέχεια στη Λάρισα. Στις 19 και 20 Οκτωβρίου 1912, συμμετείχε στη μάχη των Γιαννιτσών και λίγες μέρες μετά στην κατάληψη της Θεσσαλονίκης, από την οποία όμως αποχώρησε με το 18ο Σύνταγμα Πεζικού. Στις 24 Νοεμβρίου κατέλαβε τη Φλώρινα και στο τέλος του μήνα επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη. Πήρε μέρος στην κατάληψη του Μπιζανίου, το οποίο, όπως γράφει στα Απομνημονεύματα του, δεν θα καταλαμβανόταν χωρίς τη συμβολή του Ιωάννη Μεταξά. Τον Μάρτιο του 1913 επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, απ’ όπου με ολιγοήμερη άδεια επισκέφθηκε την οικογένεια του στην Αθήνα, ενώ συναντήθηκε και με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Στις 16 Ιουνίου 1913 ξέσπασε ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος μεταξύ Ελλάδας, Σερβίας, Τουρκίας και Βουλγαρίας. Ο Πάγκαλος συμμετείχε στη μάχη του Λαχανά, όπου οδήγησε τις πυροβολαρχίες μέσα από την περιοχή των συγκρούσεων με ελάχιστες απώλειες. Τις επόμενες μέρες ανέλαβε τη Διοίκηση του 9ου Ευζωνικού τάγματος, το οποίο συμμετείχε στη νικηφόρο μάχη του Μπέλες και στις 27 Ιουνίου κατέλαβε το Σιδηρόκαστρο. Ο Πάγκαλος, λόγω των διαφωνιών που αντιμετώπιζε με τον Χατζανέστη, μετατέθηκε στο 1/38 τάγμα ως υπασπιστής, ενώ το Φθινόπωρο του 1913 ταξίδεψε στη Γαλλία, όπου μέχρι τον Αύγουστο του 1914, παρακολούθησε μαθήματα στην Ανώτατη Σχολή Πολέμου.

Κίνημα Θεσσαλονίκης / Μικρασιατική εκστρατεία

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ο Πάγκαλος διορίστηκε επιτελάρχης της 8ης μεραρχίας στην Πρέβεζα, όμως λίγους μήνες αργότερα μετατέθηκε στην 4η μεραρχία Ναυπλίου. Το 1916 προσχώρησε στο κίνημα της Θεσσαλονίκης και υποστήριξε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στη διαμάχη του με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, πράξη για την οποία ανταμείφθηκε με σημαντική θέση κι έγινε αρχηγός του επιτελείου στη Μεραρχία Κρήτης. Το καλοκαίρι του 1916 προχώρησε στη σύσταση ομάδας αξιωματικών με σκοπό την είσοδο της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, ενισχύοντας στη συνέχεια το Κίνημα της Θεσσαλονίκης. Στις 12 Σεπτεμβρίου εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη, όπου διορίστηκε διοικητής Αιγαίου, από την Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας.

Στη συνέχεια διορίστηκε στρατιωτικός διοικητής Ηρακλείου και τον Μάρτιο του 1917 προήχθη σε αντισυνταγματάρχη, αναλαμβάνοντας παράλληλα τη διοίκηση του 9ου Συντάγματος. Στις 15 Μαρτίου του 1917 διορίστηκε προσωπάρχης του υπουργείου στρατιωτικών, θέση από την οποία παύθηκε στις 18 Ιανουαρίου 1918 και μετατέθηκε στη μεραρχία Σερρών. Τον Μάιο του ίδιου χρόνου έγινε διοικητής της 1ης μεραρχίας και στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου επιλέχθηκε από τον αρχιστράτηγο του στρατού Λεωνίδα Παρασκευόπουλο ως επιτελάρχης της Μεραρχίας του Νίδερ. Το 1918 ορίστηκε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

Συμμετείχε στη Μικρασιατική Εκστρατεία ως Επιτελάρχης, και το Μάιο του 1919, αποβιβάστηκε κι εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας, ως αρχηγός του Επιτελείου. Στη Μικρά Ασία είχε συχνές συγκρούσεις με τον Αριστείδη Στεργιάδη, τον αρμοστή της Σμύρνης, ο οποίος πρότεινε την αντικατάσταση του και ο Πάγκαλος ταξίδεψε στο Παρίσι για συζητήσεις με το Βενιζέλο και τους Ευρωπαίους στρατηγούς. Στις 22 Αυγούστου του 1920, και ύστερα από διαμάχη του Βενιζέλου με τον Λεωνίδα Παρασκευόπουλο λόγω της καταλήψεως της Προύσας, ο δεύτερος παραιτήθηκε, ενώ και ο Πάγκαλος, που ήταν παρών στο επεισόδιο, υπέβαλε την παραίτησή του. Η παραίτηση του δεν έγινε δεκτή και τις επόμενες μέρες ο Πάγκαλος προήχθη σε υποστράτηγο, όμως αποστρατεύτηκε μετά τις εκλογές το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου και την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου. Μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή παρακολουθούσε τις εξελίξεις από την Ελευσίνα.

Κίνημα 1922

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή πήρε μέρος στη στρατιωτική επανάσταση καθώς το Σεπτέμβριο του 1922, πρωτοστάτησε στην κήρυξή της και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην επικράτησή της, αν και απόστρατος, καθώς ηγήθηκε των δυνάμεων που κατέλαβαν την Αθήνα. Στην πρωτεύουσα είχαν εκδηλωθεί και κινηθεί υπέρ του Κινήματος οι στρατηγοί Θεόδωρος Πάγκαλος, Παναγιώτης Γαργαλίδης, Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν, Μανέτας και Τσερούλης, οι συνταγματάρχαι Σκανδάλης, Σακελλαρόπουλος καί Χαβίνης, ο πλοίαρχος Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος, οι αντιπλοίαρχοι Ιωάννης Δεμέστιχας, Κολιαλέξης καί Γιαννικώστας οι οποίοι είχαν συλλάβει τους θεωρούμενους υπευθύνους πολιτικούς, ενώ είχαν συγκεντρωθεί στα γραφεία τής εφημερίδος «Ελεύθερον Βήμα», τα οποία αποτέλεσαν το Στρατηγείο τους. Είχαν συλληφθεί και κρατούνταν στη Διεύθυνση της Αστυνομίας οι Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος, Νικόλαος Θεοτόκης, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Βίκτωρ Δούσμανης, Κωνσταντινόπουλος και Τσόντος-Βάρδας.

Ο Πάγκαλος επέστρεψε στο στράτευμα και ανέλαβε στην αρχή τη διοίκηση της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων και στη συνέχεια την προεδρία της ανακριτικής επιτροπής, στις 5 Οκτωβρίου 1922, για τους υπεύθυνους της Μικρασιατικής καταστροφής, που οδήγησε στη «Δίκη των 6», ενώ τα μέλη του έκτακτου στρατοδικείου, σε μεγάλο βαθμό, ορίστηκαν από τον Πάγκαλο. Μετά από χρόνια ο ίδιος ο Πάγκαλος δήλωσε ότι «..οι έξι εκτελεσθέντες υπήρξαν μοιραία κατ' ανάγκην θύματα στο βωμό της πατρίδας σε κρίσιμες στιγμές...». Από τις 14 Νοεμβρίου του 1922 ανέλαβε έως τις 12 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου, το υπουργείο Στρατιωτικών στην κυβέρνηση του Στυλιανού Γονατά. Στις 12 Δεκεμβρίου παραιτήθηκε από υπουργός και τοποθετήθηκε Διοικητής-αρχιστράτηγος της στρατιάς του Έβρου, με έδρα την Αλεξανδρούπολη, που την αποτελούσαν υπολείμματα σωμάτων που επιβίωσαν από την Μικρασιατική καταστροφή, την οποία σύντομα αναδιοργάνωσε και τη μετέτρεψε σε αξιόμαχη μονάδα, ενόψει της επικείμενης Συνθήκης της Λωζάνης, στις 24 Ιουλίου 1923, που θα καθόριζε, μεταξύ άλλων, και την έκταση του ελληνικού κράτους. Αντιτάχθηκε στη Συνθήκη της Λωζάνης, καθώς επιθυμούσε να επιτεθεί στην Τουρκία και να φθάσει ως την Κωνσταντινούπολη, όμως εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, αλλά η σθεναρή στάση του τον έκανε δημοφιλή σε μεγάλο τμήμα του στρατού.

Πολιτική δράση

Ύστερα από τη σύγκρουση του με την επαναστατική κυβέρνηση και την πολιτική που ασκούσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Πάγκαλος αναχώρησε για το εξωτερικό, όμως επέστρεψε για να συμμετάσχει στις εκλογές της 16ης Δεκεμβρίου 1923. Ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία για την καταστολή του κινήματος της 22ας Οκτωβρίου 1923, των στρατηγών Γεωργίου Λεοναρδόπουλου και Παναγιώτη Γαργαλίδη και του συνταγματάρχη Γεωργίου Ζήρα. Στις εκλογές της 16ης Δεκεμβρίου 1923 εξελέγη βουλευτής Θεσσαλονίκης στη Δ’ Εθνοσυνέλευση, που προχώρησε στην πρώτη Δημοκρατία, με το «Δημοκρατικό Κόμμα» του Αλέξανδρου Παπαναστασίου.

Στις 4 Φεβρουαρίου του 1924, στις συνεδριάσεις της Εθνοσυνελεύσεως, έλαβε χώρα το επεισόδιο του Πάγκαλου με τον Αθανάσιο Τζώνη, εθνικιστή πληρεξούσιο Άρτας -κτηνίατρο στο επάγγελμα, ο οποίος χαστούκισε τον Πάγκαλο. Τότε ο Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος καταφέρθηκε εναντίον του Αθανασίου Τζώνη απειλώντας με παραίτηση από πληρεξούσιος, μαζί του συντάχθηκε και ο Γεώργιος Κονδύλης, όμως και οι δύο δεν υλοποίησαν την απειλή τους. Το κόμμα του Παπαναστασίου στις 12 Μαρτίου 1924, ανέλαβε την εξουσία και από τις 31 Μαρτίου 1924 έως τις 18 Ιουνίου του ίδιου χρόνου, ο Πάγκαλος διατέλεσε Υπουργός Εννόμου Τάξεως . Την ίδια ημέρα, στις 18 Ιουνίου 1924, ανέλαβε το Υπουργείο Στρατιωτικών έως τις 24/25 Ιουλίου του ίδιου χρόνου, στην κυβέρνηση Παπαναστασίου . Παραιτήθηκε στις 26 Ιουλίου, όταν την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, τον οποίο στις 27 Οκτωβρίου 1924, διαδέχθηκε ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος. Το 1925, ο Πάγκαλος προάχθηκε σε αντιστράτηγο. Όταν ο υπουργός Στρατιωτικών, Γόντικας, ρώτησε τον Πάγκαλο «αλήθεια Θόδωρε θα κάμης κίνημα;», εκείνος του απάντησε «και βέβαια θα κάμω κίνημα. Θα σας φοβηθώ;».

Καθεστώς Πάγκαλου

Κίνημα Πάγκαλου

Τα χαράματα της 25ης Ιουνίου 1925, ανέτρεψε με πραξικόπημα την κυβέρνηση Ανδρέα Μιχαλακόπουλου, με το επιχείρημα ότι η χώρα πήγαινε από το κακό στο χειρότερο, εξαιτίας της πολιτικής αστάθειας. Αιτιολογώντας την ενέργεια του αποκάλεσε «αμαρτωλή» την κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου, υποσχέθηκε «διοίκησιν χρηστήν, ισοπολιτείαν, ασφάλειαν και δικαιοσύνην» καθώς και πάταξη «άνευ οίκτου» των ποικιλώνυμων καταχραστών, «οι οποίοι κατακλέπτουσιν αναιδώς τον ιδρώτα του λαού». Το κίνημα στήριξε ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, αρχηγός του κόμματος Δημοκρατική Ένωση, ο οποίος συμφώνησε να στηρίξει τον πάγκαλο, εξασφαλίζοντας ως αντάλλαγμα υποσχέσεις περί ψηφίσεως νέου Συντάγματος.

Σχηματισμός Κυβερνήσεως

Ο Πάγκαλος σχημάτισε δική του κυβέρνηση στις 26 Ιουνίου 1925, διέλυσε την Εθνοσυνέλευση και από την πρώτη στιγμή, δεν έκρυψε τις προθέσεις του λέγοντας, «Είμεθα κατάστασις. Δι' ημάς δεν υπάρχει Βενιζελισμός και Κωνσταντινισμός, διότι δεν υπάρχουν πλέον τα εκπροσωπούντα τα δύο ταύτα κόμματα, πρόσωπα. Ο μεν Βενιζέλος απέθανε πολιτικώς, ο δε Κωνσταντίνος φυσιολογικώς». Στη συνέχεια εμφανίστηκε στις 30 Ιουνίου 1925 ενώπιον της Εθνοσυνελεύσεως, προκειμένου να αναγνώσει τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβερνήσεώς του και να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης. Πράγματι, με ψήφους 185 επί συνόλου 208, η κυβέρνηση Πάγκαλου απέκτησε κοινοβουλευτική νομιμότητα. Σχημάτισε επιτροπή για τον καταρτισμό νέου Συντάγματος, το οποίο ψηφίσθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 1925, αλλά δημοσιεύτηκε στις 29 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου, ουσιωδώς τροποποιημένο από τον ίδιο. Ενδιάμεσα, στις 26 Σεπτεμβρίου, διέλυσε τη Δ' Συντακτική Συνέλευση, επειδή «είχε εκπέσει στη συνείδηση του έθνους», όπως δήλωσε.

Δίκη & Εκτέλεση Δρακάτου-Ζαριφόπουλου

Η δίκη των Δρακάτου και Ζαριφόπουλου έγινε μαζί με άλλων 19 στρατιωτικών και πολιτών, κατηγορουμένων για καταχρήσεις στις επιτάξεις στην Μικρά Ασία. Άρχισε στις 16 Οκτωβρίου 1925 στο Α’ Διαρκές Στρατοδικείο και διήρκησε μέχρι τις 24 Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου. Οι κατηγορούμενοι παραπέμφθηκαν με επτά βουλεύματα και στη δίκη κατέθεσαν 150 μάρτυρες κατηγορίας, μεταξύ τους και ο Πάγκαλος που δεν προσήλθε, καθώς και 100 μάρτυρες υπερασπίσεως. Συνήγοροι των κατηγορουμένων ανέλαβαν 30 δικηγόροι μεταξύ τους οι Λυκουρέζος, Μπαμπάκος, Κ, Αγ. Τσουκαλάς, Λαδάς και Σγουρίτσας. Πρόεδρος του Στρατοδικείου ανέλαβε ο Δάρας , μέλη του οι αντισυνταγματάρχες Ζέρβας και Περιστέρης, οι λοχαγοί Παπακυριαζής και Παπαδόπουλος και οι ένορκοι Κομνηνός καπνοπώλης, και Ανδρέας Βήχος έμπορος ποδηλάτων κυβερνητικός επίτροπος ήταν ο διευθυντής του δικαστικού τμήματος του Α΄ Σώματος Στρατού Κρ. Μπουφίδης

Ο επίτροπος πρότεινε την ποινή του θανάτου δι΄ αγχόνης για εννέα κατηγορουμένους. Η απόφαση του δικαστηρίου εκδόθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1925 και μ’ αυτήν καταδικάστηκαν σε θάνατο τρεις κατηγορούμενοι, ο Αϊδινλής, ο Δρακάτος και ο Ζαριφόπουλος, δύο σε ισόβια δεσμά, πέντε σε πρόσκαιρα και δύο σε ειρκτή. Την ίδια ημέρα, ο πρόεδρος, τα μέλη του Στρατοδικείου και ο κυβερνητικός επίτροπος παρουσιάστηκαν στον Πάγκαλο και διετύπωσαν την ευχή να μην εκτελεστεί η απόφαση της θανατικής ποινής, δεδομένου ότι, «...είς άπαντα τα πεπολιτισμένα κράτη δεν εφαρμόζεται η εσχάτη των ποινών δια παρόμοια αδικήματα...». Ανάλογη επίσκεψη πραγματοποίησαν και στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Παύλο Κουντουριώτη, με το ίδιο αίτημα, στο οποίο συνηγόρησε ο Κουντουριώτης και ενημέρωσε τον Πάγκαλο, ο οποίος αποφάσισε να μην εκτελεστεί η ποινή για τον μεγαλέμπορο Α. Αϊδινλή, στον οποίο ο Πάγκαλος έδωσε χάρη, ίσως ύστερα από πίεση της Γαλλίας, διότι είχε συλληφθεί στο Παρίσι και στη Γαλλία δεν προβλεπόταν η ποινή του θανάτου για καταχραστές.

Το τελευταίο γεύμα των μελλοθανάτων ήταν κοκορέτσι, μαρίδες σταφύλια και ρετσίνα. Ο Ζαριφόπουλος έστειλε τηλεγράφημα προς τους άλλους καταδίκους στο οποίο έγραφε, «Ταξίδιον ευχάριστον. Στοπ. Βρόγχος γλυκύτατος εξαποστέλλει ημάς μακράν υμών. Παρακαλώ τηρήσατε ψυχραιμίαν και υπομονήν, αναμιμνησκόμεθα ότι θάττον ή βράδιον θέλομεν συναντηθή εκεί όπου ήδη ημείς βαίνομεν και ένθα ουδέ πόνος ουδέ στεναγμός υπάρχει. Εάν ποτέ είτε θεληματικώς ως κακοί άνθρωποι είτε αθελήτως ελυπήσαμεν υμάς, παρακαλούμεν κρατήσατε απόψεις σας ίνα επιλύσωμεν αυτάς κατά την συνάντησιν μας». Είπε δε στον υπαρχιφύλακα που ήταν στο κελί που κρατούνταν, «Κύτταξε να με σηκώσεις πρωί αύριο. Μη μ' αφήσης και με πάρει ο ύπνος!»

Στις 27 Νοεμβρίου του 1925, το καθεστώς Πάγκαλου εκτέλεσε με απαγχονισμό στου Γουδή παρουσία πλήθους, τους Αντισυνταγματάρχη Διαχειρίσεως Διονύσιο Δρακάτο και Ιωάννη Ζαριφόπουλο, Αντισυνταγματάρχη της Χωροφυλακής-διευθυντή της Αστυνομίας Θεσσαλονίκης. Η καταδίκη των κατηγορουμένων ήταν απολύτως παράνομη διότι εκτελέστηκαν βάσει νόμου που εκδόθηκε μετά την διάπραξη του αδικήματος τους . Ανάμεσα στους εκατοντάδες συγκεντρωμένους ήταν και ο εθνικιστής ποιητής Κώστας Καρυωτάκης, όπως έγινε γνωστό από τον φίλο του Χαρίλαο Σακελλαριάδη, ο οποίος αναφέρει ότι ο ποιητής το προηγούμενο βράδυ είχε πάει επίσκεψη σε ένα συγγενικό του σπίτι σχετικά κοντά στου Γουδή. Εκεί έμαθε ότι την άλλη μέρα το πρωί θα γινόταν η εκτέλεση, και αποφάσισε να κοιμηθεί στο φιλικό του σπίτι για να πάει την επομένη το πρωί στον τόπο της εκτελέσεως. Ο Καρυωτάκης έγραψε ένα ποίημα με τίτλο «Η πεδιάς και το νεκροταφείον», που δεν αναφέρει τον τρόπο και τις λεπτομέρειες της εκτελέσεως.

Πρόεδρος της Δημοκρατίας

Στις 4 Ιανουαρίου 1926, ο Πάγκαλος ανακήρυξε τον εαυτό του δικτάτορα. Δίωξε όσους αμφισβητούσαν την εξουσία του, ο Τύπος τέθηκε υπό καθεστώς λογοκρισίας και πολλοί δημοσιογράφοι φυλακίστηκαν. Ψηφίστηκαν καταπιεστικοί νόμοι και στις 11 Μαΐου του ίδιου χρόνου απαγόρευσε με διάταγμα τη δημόσια εμφάνιση γυναικών με κοντές φούστες και καθόρισε ότι η άκρη του υφάσματος έπρεπε να απέχει 30 εκατοστά από το έδαφος. Προκήρυξε εκλογές για τις 7 Μαρτίου 1926, όμως αυτές δεν πραγματοποιήθηκαν και στις 19 Μαρτίου ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης υπέβαλε την παραίτησή του από την Προεδρία της Δημοκρατίας. Ο Πάγκαλος προκήρυξε Προεδρική εκλογή και εκτέθηκε ως υποψήφιος, με αντίπαλο τον καθηγητή της Νομικής Κωνσταντίνο Δεμερτζή, της συνασπισμένης αντιπολιτεύσεως. Σύντομα ο Δεμερτζής αποσύρθηκε, καθώς τα κόμματα που τον υποστήριζαν διέλυσαν το συνασπισμό τους, κι ο Πάγκαλος έμεινε μοναδικός υποψήφιος και λίγους μήνες αργότερα, στις 4 και 11 Απριλίου του 1926, εξελέγη από το λαό Πρόεδρος της Δημοκρατίας, με 782.589 ψήφους έναντι 56.126 του Δεμερτζή. Έτσι στις 18 Απριλίου ορκίστηκε πρόεδρος της Δημοκρατίας, διατηρώντας και την Πρωθυπουργία. Στις 19 Ιουνίου 1926 ανέθεσε τη θέση του πρωθυπουργού στον Αθανάσιο Ευταξία.

Πολιτικές θέσεις & αποτελέσματα

Ο Πάγκαλος δεν έκρυψε τις προθέσεις του κι έλεγε, «..Επειδή βλέπω ότι είναι αδύνατον πλέον να εμπιστευώμεθα εις τον κοινοβουλευτισμόν, διά τούτο απεφάσισα ν’ αλλάξω την μέχρι τούδε πορείαν μου. Εις το εξής στηρίζομαι εις την εμπιστοσύνην του στρατού, όστις αποτελεί την νησίδα των εθνικών ελπίδων..». Το καθεστώς του έδειξε πολιτική και διπλωματική ανεπάρκεια και χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο βραχύβιος Ελληνοβουλγαρικός Πόλεμος, από τις 18 έως τις 22 Οκτωβρίου 1925, «Το Επεισόδιο του Πετριτσίου». Τότε ο Πάγκαλος, έδωσε διαταγή στο Γ' Σώμα Στρατού να εισβάλει σε βουλγαρικό έδαφος προκειμένου να τιμωρήσει τους κομιτατζήδες που αποδύονταν σε τρομοκρατικές επιδρομές στη Μακεδονία, ενέργεια που στοίχισε στην Ελλάδα την καταδίκη της από την Κοινωνία των Εθνών [Κ.Τ.Ε.] στην καταβολή χρηματικής αποζημιώσεως στη Βουλγαρία. Στις 17 Αυγούστου 1926, η Ελλάδα και η Γιουγκοσλαβία υπέγραψαν μυστικές συμφωνίες, με τις οποίες η κυβέρνηση Πάγκαλου παραχωρούσε σημαντικά προνόμια στη Σερβία, στο έδαφος της Μακεδονίας, καθώς ενίσχυαν τη θέση τους στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, ενώ η Ελλάδα αναγνώριζε την ύπαρξη σερβικής μειονότητας στο έδαφος της.

Κατάργησε τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, εξόρισε πολλούς πολιτικούς και στρατιωτικούς, μεταξύ τους οι Ιωάννης Μεταξάς, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Γεώργιος Παπανδρέου, Κύρος Κύρου, διευθυντής της εφημερίδας «Εστία», Γεώργιος Βεντήρης, δημοσιογράφος και ο Νικόλαος Πλαστήρας, ανέστειλε την έκδοση ορισμένων εφημερίδων, ενώ οδήγησε σε αδιέξοδο την οικονομία. Στη διάρκεια της διακυβερνήσεως του δημιουργήθηκε η Αεροπορική Άμυνα, ένα ταμείο για τη συγκρότηση της Πολεμικής Αεροπορίας, η Σιβιτανίδειος Σχολή, το Ελληνικό Μελόδραμα, ο πρόδρομος της Λυρικής Σκηνής, θεμελιώθηκε το Μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού [Μ.Τ.Σ.] επί της οδού Πανεπιστημίου, ενώ ιδρύθηκε και λειτούργησε η Ακαδημία Αθηνών, με πρωτοβουλία του Υπουργού Παιδείας, Δημητρίου Αιγινήτη.

Πτώση & Καταδίκη

Στις 24 Αυγούστου 1926 ο Πάγκαλος ανατράπηκε από αξιωματικούς υπό την ηγεσία του Γεωργίου Κονδύλη, την εποχή που ήταν σε διακοπές στις Σπέτσες. Με την είδηση του κινήματος εναντίον του επιβιβάστηκε στο τορπιλοβόλο «Πέργαμος» που βρισκόταν στο νησί και προσπάθησε να διαφύγει, όμως συνελήφθη, αποβιβάστηκε στο Κερατσίνι και στη συνέχεια φυλακίστηκε στο Ιτζεδίν της Κρήτης, απ' όπου αποφυλακίστηκε στις 10 Ιουλίου 1928, με τη χορήγηση αμνηστίας. Μετά την πτώση του συστάθηκε ένα ανακριτικό συμβούλιο αποτελούμενο από Αρεοπαγίτες κι Εφέτες, το οποίο ανέλαβε να διερευνήσει τα πεπραγμένα του καθεστώτος.

Μετά την αποφυλάκισή του συμμετείχε στις εκλογές της 23ης Αυγούστου 1928 ως αρχηγός του κόμματος «Εθνική Ένωσις», όμως απέτυχε να εκλεγεί. Στην απολογία του ενώπιον της Ανακριτικής Επιτροπής της Βουλής, ο Πάγκαλος εμφανίστηκε ακλόνητος. «...Εάν ηναγκάσθην να λάβω αυστηρά ενίοτε μέτρα, έπραξα τούτο με μόνον σκοπόν να υπερασπίσω τα συμφέροντα του συνόλου και να θεραπεύσω την επικινδύνως εκτεινομένην γάγγραιναν, απειλούσαν αυτήν την υπόστασιν του Κράτους και της Κοινωνίας.....Απέφραξα τας Θερμοπύλας του Εβρου εις τον επηρμένον νικητήν της Μικράς Ασίας και έσωσα εκατοντάδας εκατομμυρίων του ελληνικού λαού. Επραξα το καθήκον μου έναντι του λαού και του έθνους. Αδιαφορώ διά πάσαν δίωξιν ή κατηγορίαν. Θεωρώ αρκούσαν ηθικήν αμοιβήν την γαλήνην της συνειδήσεως και την ετυμηγορίαν της Ιστορίας...».

Η Βουλή αμνήστευσε τα πολιτικά αδικήματα στις 15 Οκτωβρίου 1928, όμως το Δικαστικό συμβούλιο τον παρέπεμψε να δικαστεί για παραβάσεις του νόμου περί ευθύνης υπουργών. Στις 16 Μαΐου 1929 συνελήφθη πάλι για τα αδικήματα της κυβερνήσεως του, αποφυλακίστηκε με εγγύηση και στις 17 Μαρτίου του 1930 προσήχθη σε δίκη ενώπιον τριαντακονταμελούς επιτροπής της Γερουσίας με βάση τον νόμο περί ευθύνης υπουργών με την κατηγορία της απιστίας για το σκάνδαλο του καζίνο της Ελευσίνας. Η κατηγορία αφορούσε την εκχώρηση άδειας λειτουργίας καζίνο στην Ελευσίνα σε φίλο του προσκείμενο επιχειρηματία και καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκιση και πενταετή στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων, ενώ οι οπαδοί του στο στράτευμα εκτοπίστηκαν στην Μακεδονία. Ο Πάγκαλος καταδικάστηκε για τρεις υποθέσεις, το καζίνο στην Ελευσίνα, τη σύμβαση με την Εριουργία Κυρκίνη και για κατάχρηση κρατικού συναλλάγματος.

Μεσοπόλεμος / Κατοχή / Απελευθέρωση

Στις 30 Οκτωβρίου 1930 συνελήφθη και φυλακίστηκε στις φυλακές Συγγρού για οργάνωση πραξικοπήματος, όμως λίγους μήνες αργότερα αποφυλακίστηκε και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Ελευσίνα. Το 1931 παραπέμφθηκε σε νέα δίκη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας για το κίνημα του 1930, ενώ στις 31 Μαΐου του ίδιου χρόνου εκτοπίστηκε στην Αιδηψό. Το 1935 ήταν υποψήφιος στις εκλογές ως επικεφαλής του «Εθνικού Κόμματος» μόνο στην περιφέρεια Δράμας, αλλά απέτυχε να εκλεγεί. Όλη αυτή την περίοδο ο ίδιος αρθρογραφούσε σε διάφορες εφημερίδες.

Επισκέφθηκε και υπέβαλε τα σέβη του στον Γεώργιο Τσολάκογλου, όταν σχημάτισε την κυβέρνηση του. Το Νοέμβριο του 1941 με ειδική νομοθετική ρύθμιση του δόθηκε σύνταξη ως πρώην προέδρου της Δημοκρατίας , ενώ του χορηγήθηκε κρατικό αυτοκίνητο από την κυβέρνηση του Γεωργίου Τσολάκογλου. Την ίδια εποχή αρθρογραφούσε τονίζοντας την ανάγκη στηρίξεως των δυνάμεων κατοχής και σε μια από τις προκηρύξεις του με τίτλο «Σ.Ο.Σ.» απηύθυνε έκκληση από καρδιάς προς την ελληνική κοινωνία να κάνει ότι μπορεί, για να σωθεί από το Ε.Α.Μ. . Θεωρείται πως είχε ανάμειξη στον σχηματισμό των «Ταγμάτων Ασφαλείας» κατά την περίοδο της Κατοχής της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής μετά τη δημιουργία του Ε.Λ.Α.Σ. ο Πάγκαλος μαζί με το Γιάννη Βουλπιώτη, που είχε διασυνδέσεις με Γερμανούς στρατιωτικούς, πρωτοστάτησαν για τη συγκρότηση των «Ταγμάτων Ασφαλείας». Παράλληλα συντέλεσε και στη διάσπαση του Ε.Δ.Ε.Σ. πείθοντας ορισμένα στελέχη του (όπως το συνταγματάρχη Παπαγεωργίου) να εγκαταλείψουν την αντιστασιακή δράση τους και να ενταχθούν στα «Τάγματα Ασφαλείας» .

Στις 16 Οκτωβρίου 1944, κομμουνιστές αντάρτες αποπειράθηκαν να τον συλλάβουν, όμως τους εμπόδισε η προσωπική φρουρά του. Σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, «Αιματηρά συμπλοκή έγινε χθες προ της οικίας του στρατηγού Παγκάλου, τον οποίον απεπειράθησαν να συλλάβουν άνδρες της πολιτοφυλακής του Ε.Α.Μ.. Προσωπικοί σωματοφύλακες του Παγκάλου έβαλον εναντίον των επιδραμόντων και εφόνευσαν ένα εξ αυτών. Επί τόπου έσπευσαν αστυνομική δύναμις και Βρετανοί στρατιώτες, οι οποίοι και έλυσαν την πολιορκίαν συλλαβόντες διαφόρους και εκ των δύο παρατάξεων. Ήδη προ της οικίας του Παγκάλου ετοποθετήθη αστυνομική φρουρά. Αστυνομικά όργανα ενεργήσαντα έρευναν εις την οικίαν του Παγκάλου ανεύρον χειροβομβίδας και όπλα. Μεταξύ των συλληφθέντων εντός της οικίας ήτο και ο Πανωλιάσκος, άλλοτε αρχηγός ομάδος εις την συνοικίαν του Μεταξουργείου» . στις 26 Οκτωβρίου 1944 με εντολή της κυβερνήσεως ο Πάγκαλος συνελήφθη και οδηγήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ, όμως αποφυλακίστηκε ύστερα όμως από ενάμιση μήνα, το Δεκέμβριο του 1944.

Στις 9 Απριλίου 1945 εμφανίστηκε στο Ειδικό Δικαστήριο επί της οδού Σανταρόζα, όπου δικάζονταν οι δοσίλογοι, μεταξύ τους οι Γεώργιος Τσολάκογλου, Ιωάννης Ράλλης και άλλοι, όπου κατέθεσε ως μάρτυρας υπερασπίσεως, «...ότι ο Ράλλης και οι άλλοι κατηγορούμενοι είναι άξιοι της πατρίδος, μεγάλοι εθνομάρτυρες […]», ενώ δικαιολόγησε την ίδρυση και τη δράση των «Ταγμάτων Ασφαλείας» και ανέφερε ότι του προσφέρθηκε η πρωθυπουργία επί γερμανικής κατοχής, αλλά αυτός την αρνήθηκε, συνέστησε όμως στον Ιωάννη Ράλλη να την αναλάβει. Σε βάρος του Πάγκαλου ασκήθηκε ποινική δίωξη, με απόφαση του 6ου ανακριτικού γραφείου δοσιλόγων και του αποδόθηκε η κατηγορία του δοσιλόγου για την οποία απολογήθηκε και στις 25 Αυγούστου 1945, προφυλακίστηκε. Στις 12 Σεπτεμβρίου του 1945 αθωώθηκε οριστικά με απαλλακτικό βούλευμα που εξέδωσε το Δικαστικό Συμβούλιο, το οποίο τον απάλλαξε με βούλευμα από την κατηγορία «επί συνεργασία με τον εχθρόν» και κατηγορήθηκε μόνο για ένα γράμμα του που είχε δημοσιευτεί σε Ιταλικό περιοδικό.

Στις εθνικές εκλογές του 1950, ήταν υποψήφιος βουλευτής με το «Εθνικόν Κόμμα» του Ναπολέοντα Ζέρβα, όμως δεν εξελέγη.

Συγγραφικό έργο

Έγραψε μελέτες στρατιωτικού περιεχομένου, όπως τα

• «Μαθήματα πολεμικής τέχνης» και τα
• «Απομνημονεύματα», το 1950.

Μνήμη Πάγκαλου

Σύμφωνα με όσα κατέγραψε ο Γεώργιος Μόδης, στο έργου του «Αναμνήσεις», «...Ο Πάγκαλος είχε χωρίς αμφιβολία πολλά στρατηγικά προσόντα.....Είχε μόρφωσι, φαντασίαν, πυγμήν. Πολλοί τον θεωρούσαν τον καλλίτερο Στρατηγό μας...Ήταν όμως και “εξαιρετικό τυρί σε σκυλίσιο τομάρι”, όπως πολλοί έλεγαν...».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Θεόδωρος Πάγκαλος

Διαβάστε τα λήμματα

• Τάγματα Ασφαλείας
• Ιωάννης Ράλλης
• Στυλιανός Γονατάς
• Ιωάννης Βουλπιώτης
• Βασίλειος Ντερτιλής
• Ιωάννης Πλυτζανόπουλος
• Διονύσιος Παπαδόγγονας
• Λεωνίδας Βρεττάκος
• Παναγιώτης Στούπας
• Ευάγγελος Μαγγανάς
• Πάνος Κατσαρέας
• Γιάννης Παυλάκος
• Μάχη του Κιλκίς (1944)
• Αθανάσιος Επιτήδειος

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org