Κωνσταντίνος Θεοτόκης

Ο Στέφανος-Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Έλληνας διανοούμενος, λογοτέχνης και μεταφραστής, με σημαντική παρουσία στα γράμματα των αρχών του 20ου αιώνα, εκπρόσωπος της Επτανησιακής Σχολής, γεννήθηκε στις 13 Μαρτίου 1872 στο σπίτι της οικογένειας στην πόλη της Κέρκυρας, στο σημερινό ξενοδοχείο «Bella Venecia» και πέθανε την 1η Ιουλίου 1923 από καρκίνο του στομάχου, στην Κέρκυρα.

Παντρεύτηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 1893 στην Πράγα, την κατά πολλά χρόνια μεγαλύτερή του Βοημή Βαρώνη Ερνεστίνα Μάλλοβετς φον Μάλλοβιτς ουντ Κοσορ, [Mallowetz von Mallowitz und Kossor], την οποία γνώρισε το 1891 στη Βενετία και εγκαταστάθηκαν στον πύργο της οικογένειας Θεοτόκη στους Καρουσάδες. Από το γάμο τους απέκτησαν το 1895, την Τίνα, [Τίνερλ-Tinerl], η οποία πέθανε το 1900 από μηνιγγίτιδα.

Κων/νος Θεοτόκης

Βιογραφία

Κατάγονταν από αρχοντική οικογένεια και γονείς του ήταν ο κόμης Μάρκος-Αλοΰσιος Θεοτόκης και η Αγγελική Πολυλά, ανεψιά του Ιακώβου Πολυλά, οι οποίοι απέκτησαν εννιά ακόμη παιδιά, μεταξύ τους ο μετέπειτα ιστορικός Σπυρίδων, ο Κωνσταντίνος και ο Δημήτριος. Η καταγωγή της οικογένειας των Θεοτόκηδων ανάγεται στα χρόνια του Βυζαντίου και ανήκει στον κλάδο Καλοκαρδάρη ή της Σπηλιάς, που εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα στα μέσα του 15ου αιώνα, μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως.

Σπουδές

Από το 1877 έως το 1880 παρακολούθησε μαθήματα στο Ιδιωτικό Σχολείο «Κοντούση» και έως το 1886 στο «Εκπαιδευτήριον ο Καποδίστριας» του Λεωνίδα Βλάχου. Τον χρόνο αυτό μεταγράφηκε στη Β' τάξη του Δημοσίου Γυμνασίου και αποφοίτησε το 1888 σε ηλικία 16 ετών, με Γυμνασιάρχη τον Ιωάννη Ρωμανό. Ως μαθητής Γυμνασίου μαζί με τον αδελφό του Δημήτριο-Θεμιστοκλή, μετέπειτα διοικητή της Ανεξαρτήτου Μεραρχίας στη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, εξέδωσαν την παιδική φιλολογική εφημερίδα με τίτλο «Ελπίς».

Μαθητής ακόμα έγραψε το «Εγχειρίδιον προς κατασκευήν διαφόρων εκ χάρτου παιγνίων. Μέρος πρώτον : Το πτηνόν», ενώ το 1887 δημοσίευσε μελέτη για τον ηλεκτροχημικό τηλέγραφο και μια ακόμη με θέμα το κυβερνώμενο αερόστατο, που την έστειλε στη Γαλλική Ακαδημία Επιστημών, από την οποία και απέσπασε τιμητικό έπαινο. Την ίδια περίοδο ασχολήθηκε με τη λύση επιστημονικών προβλημάτων και εξέδωσε το σύγγραμμα με τίτλο «Ηλεκτρομηχανικοί τηλέγραφοι Βονίλλη και Κασίλλη. Φυλλάδιον πρώτον:«Ο τυποτηλέγραφος του Βονίλλη».». Στη διάρκεια των μαθημάτων του Δημοτικού και του Γυμνασίου, έδειξε εξαιρετική έφεση στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και όταν αποφοίτησε μιλούσε ήδη ιταλικά, γαλλικά και γερμανικά, ενώ ως το τέλος της ζωής του μιλούσε ακόμη αγγλικά, ισπανικά, λατινικά, αρχαία ελληνικά, σανσκριτικά, εβραϊκά και ινδικά.

Το 1889 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, προκειμένου να παρακολουθήσει μαθήματα στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου της Σορβόννης. Παρέμεινε στην πρωτεύουσα της Γαλλίας ως το 1890 όταν μια επιδημία γρίπης τον ανάγκασε να καταφύγει στη Βενετία όπου σχετίστηκε ερωτικά με τη βαρώνη Ερνεστίνη Μάλοβιτς, δεκαεφτά χρόνια μεγαλύτερή του, όμως μετά από παρέμβαση του πατέρα του, τη χώρισε προσωρινά. Το 1898 πήγε για έξι μήνες στο Γκράτς της Αυστρίας, μαζί με την οικογένειά του, προκειμένου να παρακολουθήσει ως ακροατής επιμορφωτικά πανεπιστημιακά μαθήματα, κάτι που επανέλαβε για τέσσερα ακόμη εξάμηνα την περίοδο από το 1907 έως το 1909, στο πανεπιστήμιο του Μονάχου. Ως πανεπιστημιακός επισκέπτης-ακροατής, παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας, ιατρικής, μαθηματικών, χημείας και φιλοσοφίας.

Κοινωνική δράση

Γνωρίστηκαν και έγιναν στενοί φίλοι με τον εθνικιστή ποιητή Λορέντζο Μαβίλη και κατεχόμενος από εθνικιστικές ιδέες συμμετείχε μαζί του το 1896, στην επανάσταση της Κρήτης και το 1897 στον άτυχο πόλεμο υπηρέτησε στη Θεσσαλία, ενώ τον ακολούθησε και σε τοπικές πρωτοβουλίες όπως το 1902, εναντίον της απόφασης του δήμου της Κέρκυρας για την εγκατάσταση ρουλέτας και παράλληλα υιοθέτησε το ενδιαφέρον του ποιητή για τη σανσκριτική μυθολογία. Η επίδραση του Μαβίλη στο Ντίνο Θεοτόκη ήταν σημαντική, και όπως αναφέρει ο αδελφός του Σπυρίδων Θεοτόκης, «ήταν μια γνωριμία που δεν άργησε να γίνει φιλία και αργότερα δεσμός. Ένας δεσμός, στηριγμένος σε σπάνια ψυχική επαφή.» Με τη βοήθεια του Μαβίλη, έσπασε την απομόνωση στην οποία ζούσε αποτραβηγμένος στον οικογενειακό πύργο στους Καρουσάδες και μπήκε στον κύκλο των νέων διανοουμένων του νησιού. Το 1902 επισκέφτηκε τη Ζάκυνθο στους εορτασμούς για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Διονυσίου Σολωμού δημοσίευσε ένα άρθρο για τον ποιητή στην εφημερίδα «Neue Presse» της Βιέννης.

Το 1903, γνωρίστηκε με την ποιήτρια Ειρήνη Ζαβιτσάνου-Δεντρινού, η οποία σημάδεψε τη ζωή του και την περίοδο από το Σεπτέμβριο του 1915 έως το 1918 ίδρυσαν το περιοδικό «Κερκυραϊκή Ανθολογία» , στο οποίο συνεργάστηκαν με κείμενά τους εξέχοντες άνθρωποι των γραμμάτων. Συμμετείχε στη «Συντροφιά των Εννέα» ως γραμματέας και ταμίας, όπως και οι Μάρκος Ζαβιτζιάνος, Λυκούργος Κογεβίνας, Πέτρος Σταματόπουλος, Αντώνιος Μουσούρης, Νικόλαος Λευτεριώτης, Κώστας Χατζόπουλος και Λάμπρος Πορφύρας. Της αφιέρωσε τη νουβέλα «Για την τιμή και το χρήμα» γράφοντας «Ξέρω, ευγενικιά Κυρία, πόσο συγκινούν την τρυφερή καρδιά Σας όλες αυτές οι δυστυχίες, κ’ έχω για τούτο την ελπίδα πως θα Σας φχαριστήσει λιγάκι το ταπεινό μου διήγημα, αν όχι σαν έργο τέχνης, αλλά τουλάχιστο σαν κάτι σύμφωνο ίσως με τα φιλάνθρωπα ιδανικά Σας, τη βαθιά Σας μόρφωση και τη λαμπρή Σας ευφυία που όλοι όσοι Σας ξέρουν δεν μπορούν παρά να τη θαυμάζουν».

Το 1905, οργάνωσε συνέδριο δημοτικιστών στην Κέρκυρα με την παρουσία του Αλέξανδρου Πάλλη, με καλεσμένους τους Κωστή Παλαμά, Γιάννη Ψυχάρη και Ιωάννη Γρυπάρη, οι οποίοι δεν παρευρέθηκαν. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά «Η τέχνη» από το 1898 έως το 1916, «Ο Διόνυσος», όπου το 1901 δημοσίευσε το διήγημα «Juventus Mundi» και το 1902 την «Κασσώπη», «Ο Νουμάς» από το 1904 έως το 1916, όπου δημοσίευσε μεταφράσεις, πεζά και έμμετρα ενώ το 1904 δημοσίευσε τη διατριβή του «Σανσκριτική και καθαρεύουσα». Για την εικονογράφηση των έργων του συνεργάστηκε με το Μάρκο Ζαβιτζιάνο, ζωγράφο και χαράκτη αδελφό της νύφης του, της συζύγου του αδελφού του Δημήτρη.

Στα ταξίδια του στην Ευρώπη, ήλθε σε επαφή με τις ιδέες του Καρόλου Μαρξ και μετά την αρχική του επιρροή από τον Φρειδερίκο Νίτσε, στράφηκε στο σοσιαλισμό και απαρνήθηκε την πατρική του περιουσία. Συνδέθηκε φιλικά και ιδεολογικά με τον Κωνσταντίνο Χατζόπουλο με τον οποίο διατηρούσε σταθερή αλληλογραφία και συμμετείχε στην ίδρυση του «Σοσιαλιστικού ομίλου» και του «Αλληλοβοηθητικού εργατικού συνδέσμου Κερκύρας», ενώ ήταν υποστηρικτής του κινήματος της γυναικείας χειραφέτησης.

Η ιδεολογική του μετατόπιση προκάλεσε το 1911, την αποστασιοποίηση του και την ψύχρανση των σχέσεων του με τον επί δύο και πλέον δεκαετίες φίλο του Λορέντζο Μαβίλη, ο οποίος πολιτικά, ήταν υποστηρικτής της ιδέας του έθνους. Το 1912 τιμήθηκε από την κυβέρνηση, με το παράσημο του Σταυρού του Σωτήρος, το οποίο αρνήθηκε να παραλάβει. Το 1914 μετακόμισαν και εγκαταστάθηκαν οικογενειακώς στην Κέρκυρα, ενώ η διάλυση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του δημιούργησε επιπρόσθετα οικονομικά προβλήματα, όταν η σύζυγός του έχασε όλη της την περιουσία, καθώς επίσης και όση είχε κληρονομήσει μετά τον θάνατο των άκληρων αδελφών της.

Προσχώρησε αρχικά στο κίνημα της Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια έγινε εκπρόσωπος στην Κέρκυρα, του κόμματος των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος μέσω του τότε υπουργού Εξωτερικών Νικολάου Πολίτη, του ανέθεσε για λογαριασμό της προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης να την εκπροσωπήσει στην Ρώμη. Αργότερα για λογαριασμό της επίσημης Κυβέρνησης του ανατέθηκε η αποστολή να φροντίσει την εξομάλυνση των σχέσεων της βενιζελικής Ελλάδος με την Ρωσία των μπολσεβίκων, όμως η αποστολή του αυτή ματαιώθηκε. Το 1917 μετακόμισε και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου διορίστηκε Διευθυντής Λογοκρισίας, όμως παραιτήθηκε μετά από δύο ημέρες και εργάστηκε μεταξύ άλλων και ως υπάλληλος των εκδόσεων «Ελευθερουδάκης». Διορίστηκε έκτακτος υπάλληλος στην «Υπηρεσία Ξένων και Εκθέσεων» και ως μόνιμος υπάλληλος στην Εθνική Βιβλιοθήκη, όπου υπηρέτησε ως γραμματέας και το 1918 του απονεμήθηκε ο βαθμός του τμηματάρχη β' τάξεως.

Το τέλος του

Τα τελευταία χρόνια του ήταν δύσκολα λόγω των άθλιων οικονομικών του και της ασθένειάς του. Το 1922 διαγνώστηκε ο καρκίνος στομάχου και υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός». Στη διάρκεια της αναρρώσεως του και πριν καταβληθεί οριστικά από την ασθένεια, πρόλαβε να γράψει τις πρώτες τριάντα σελίδες από το έργο του «Ο παπά Ιορδάνης Περίχαρος και η ενορία του» και λίγο καιρό πριν το θάνατό του μεταβίβασε στην Ερνεστίνη, το μερίδιο που αναλογούσε στην πατρική του περιουσία. Επιστρέφοντας στην Κέρκυρα εγκαταστάθηκε στο σπίτι του ζωγράφου Άγγελου Γυαλινά, όπου και πέθανε.

Εργογραφία

Έγραψε στη Δημοτική γλώσσα, με τοπικούς ιδιωματισμούς και μετέφρασε τη Μαχαμπχαράτα, συνεχίζοντας την προσπάθεια που είχε ξεκινήσει ο Λορέντζος Μαβίλης, βεδικούς ύμνους, Πίνδαρο, Πλάτωνα, Αριστοφάνη, Βιργίλιο, Οράτιο, Λουκρήτιο, Τίβουλλο, Σαίξπηρ, Πετράρχη, Τάσσο, Γκαίτε, Φλομπέρ, ορισμένες από τις οποίες δημοσίευσε στα περιοδικά «Νουμάς», «Διόνυσος» και «Ελληνικά Γράμματα», ενώ παρουσίασε και γλωσσολογικές μελέτες.

Το 1893 δημοσίευσε τις

• «Αντιφεγγίδες», λυρικά πεζοτράγουδα εμπνευσμένα από τους θρύλους καί τις παραδόσεις της Κέρκυρας

και το 1895 τύπωσε στο Παρίσι το έργο

• «Η ζωή στο βουνό», στο οποίο σατίριζε τους Έλληνες πολιτικούς, ενώ έγραψε και 32 ερωτικά σονέτα.

Νουβέλες

• «Vie de montagne», [«Η ζωή των ορέων», το 1895 στα Γαλλικά],
• «Η Τέχνη», το 1899,
• «Πάθος», [το 1989, έργο βαθιά επηρεασμένο από τις ιδέες του Φρειδερίκου Νίτσε, και αποτελεί πιστή απήχηση του Τάδε έφη Ζαρατούστρας» ],
• «Η τιμή και το χρήμα», [δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά σε συνέχειες στο περιοδικό «Νουμάς» από τον Αύγουστο ως το Δεκέμβριο του 1912 και εκδόθηκε σε βιβλίο το 1914],
• «Κατάδικος», το 1919,
• «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα», το 1920.

Μεταθανάτιες εκδόσεις

• «Αγάπη παράνομη», το 1977,
• «Ο παπα-Ιορδάνης Περίχαρος και η ενορία του», το 1978,
• «Απελλής», το 1973,
• «Βιο της κυράς Κερκύρας», το 1982,
• «Η χάση του κόσμου», το 1981,
• «Το όνειρο του Σατνή», το 1981,
• «Κέρκυρα», το 1981.

Συλλογές έργων

• «Ιστορία της ινδικής λογοτεχνίας»,
• «Κορφιάτικες Ιστορίες», [το 1935, αποτελούν σύνολο διηγημάτων που συγκεντρώθηκε από την «Εταιρεία προς ενίσχυσιν των επτανησιακών μελετών» και τυπώθηκε σε έναν τόμο, παρά τις εντολές του συγγραφέα για θεματικό χωρισμό και διαφορετικούς τίτλους],
• «Διηγήματα», το 1978.

Μυθιστόρημα

• «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους», το 1922,

Μεταφράσεις

• «Γεωργικά», του Βιργιλίου, στην Τυβίγγη,
• «De rerum natura», [«Περί φύσεως», έξι βιβλία, φιλοσοφικό ποίημα του Τίτου Λουκρητίου Κάρου]
• «Τα προβλήματα της Φιλοσοφίας», [του Βερτράνδου Ρώσσελ, καθηγητού της Φιλοσοφίας εις το Πανεπιστήμιον του Καίμπριτζ],
• «Η αναγνώριση της Σακούνταλους», του Καλιδάσα,
• «Η Κυρία Μποβαρύ», έργο σε δύο τόμους, του Γκιστάβ Φλομπέρ,
• «Το Νάλας και Νταμαγιάντη», [από το Έπος «Μαχαμπχαράτα», στην Αλεξάνδρεια, σε μετάφραση Λορέντζου Μαβίλη και δικό του μεταφραστικό συμπλήρωμα],
• «Αμλέτος», «Βασιληάς Λήρ», «Οθέλλος», «Τρικυμία» και «Μακβέθ», του Γουίλιαμ Σαίξπηρ,
• «Σίλλερ»,
• «Ερμάννος και Δωροθέα» του Γκαίτε.

Κριτική

Στα τριάντα περίπου χρόνια της φιλολογικής του παρουσίας, κατέγραψε πλούσιο διηγηματικό, ποιητικό και μεταφραστικό έργο, το οποίο τον καθιέρωσε ως ταλαντούχο συγγραφέα κι ανυπέρβλητο στυλίστα. Θεωρείται ως ο ανακαινιστής και αναμορφωτής της Ελληνικής πεζογραφίας, η οποία ως τότε πάλευε μέσα στα στενά όρια της ηθογραφίας, που έδινε την εξωτερική μορφή του τόπου και του χρόνου που περίγραφε.

Αναζήτησε την ουσία των προσώπων και των πραγμάτων που περιγράφει και έγινε ο ρεαλιστής πεζογράφος, ο κοινωνικός συγγραφέας που ψάχνει με νυστέρι ανατόμου την ανθρώπινη ψυχή, ο απολογητής της φτωχολογιάς, των βασανισμένων κι αδικημένων ανθρώπων, ο υποστηρικτής της υπαίθρου. Η λογοτεχνία και ο ίδιος στάθηκαν άτυχοι καθώς πέθανε στην περίοδο της βιολογικής του ακμής και της πνευματικής του παραγωγής.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Κωνσταντίνος Θεοτόκης Ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ
• Κωνσταντίνος Θεοτόκης Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
• Έργα του που έγιναν τηλεοπτικές σειρές και κινηματογραφικές ταινίες
• Κωνσταντίνος Θεοτόκης Βιβλιογραφική έρευνα
• Η τιμή της αγάπης Ταινία της Τόνιας Μαρκετάκη, βασισμένη στο έργο του Κώστα Θεοτόκη
• Σκλάβοι στα δεσμά τους

Βιβλιογραφία

• Κωνσταντίνος Θεοτόκης-Πάθη, δράση, κώδικες, [1995, Μπενάτσης Απόστολος, Εκδοτικός Οίκος Επικαιρότητα]
• Κωνσταντίνος Θεοτόκης-Σκλάβος του πάθους, [Φιλίππου Φίλιππος, Εκδότης: Ηλέκτρα]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org