Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης

Από Metapedia
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Το ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης είναι η ονομασία που αποδόθηκε από τους ιστορικούς στον εξανδραποδισμό των κατοίκων του νησιού των Θρακικών Σποράδων γεγονός το οποίο συνέβη την 1η Σεπτεμβρίου 1821 κι έκτοτε αποτελεί μια ιερή και ιστορική ημέρα μνήμης καθώς οι Τούρκοι κατακτητές κατέπνιξαν στο αίμα την Επανάσταση των κατοίκων του νησιού και κατέσφαξαν σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού του, στην τοποθεσία Εφκάς (ή Φκας).

"Après le massacre de Samothrace" Πίνακας του Auguste Vinchon (Λούβρο).

Εξέγερση & σφαγή των Ελλήνων [1] [2]

Στις 19 Απριλίου 1821, οι κάτοικοι της Σαμοθράκης δήλωσαν στον Τούρκο μουδίρη [διοικητή] του νησιού ότι «...του λοιπού είναι Έλληνες ελεύθεροι και κατά συνέπειαν, δεν έχουσι πλέον να πληρώσι φόρους εις τον Σουλτάνον». Πρόκριτοι του νησιού ήταν ο Αλέξιος Αινείτης, ο Γεωργούδης Πεζούλας, οι Γεώργιος και Σάββας Χατζηγιαννάκης και Δημογέροντας ο Χατζηγιώργης, ο μόνος εγγράμματος, που διαβεβαίωνε τους συντοπίτες του ότι σύντομα θα έρθει ο ελληνικός στόλος για να υπερασπιστεί το νησί. Η κήρυξη της επαναστάσεως του 1821 στην Σαμοθράκη έγινε από τοπικά μεμυημένα μέλη στην Φιλική Εταιρεία καθώς το έμβλημα της έχει βρεθεί σε δύο μαρμάρινες πλάκες σε σπίτια της Χώρας, και ακολούθησε τον γενικό ξεσηκωμό των Ελλήνων. Οι Σαμοθρακίτες που είχαν συνδέσμους με συμπατριώτες τους στην Κωνσταντινούπολη και με τον μητροπολίτη Μαρωνείας Κωνστάντιο, ο οποίος έγραψε σχετική επιστολή στους Σαμοθρακίτες, είχαν ήδη δημιουργήσει το ψυχολογικό υπόβαθρο. Έτσι ξεσηκώθηκαν και τον Αύγουστο του 1821 επαναστάτησαν κατά του Muhammed Bey Selihtar. Προκειμένου να πεισθούν οι Σαμοθρακίτες να παραδοθούν, στάλθηκε ως μεσολαβητής ένας Ίμβριος, που ονομαζόταν Λογοθέτης. Σ’ αυτόν, ο Χατζηγιώργης είπε: «Δοσίματα δεν έχουμε παρά μονάχα μολύβι και μπαρούτι. Είμαστε Έλληνες και προτιμούμε να πεθάνουμε παρά να είμαστε σκλάβοι».

Η αντίδραση από τους Οθωμανούς ήλθε το Σεπτέμβριο του 1821, την 1η του μηνός, την «πρωτοσταυρινιά» όπως λένε οι ντόπιοι, όταν αποβιβάστηκαν στο νησί δύο χιλιάδες στρατιώτες υπό τον Τούρκο υποναύαρχο Μπέη Καρά Αλή. Η καταστροφή ήταν ολοκληρωτική. Η Σαμοθράκη μετατράπηκε σε κέντρο λεηλασίας, ζώνη θανάτου και ερείπια, και το νησί έμεινε ακατοίκητο για έξι χρόνια. Σφαγιάσθηκαν περίπου 10.000 άνδρες και αγόρια (κατ’ άλλες πηγές 8.000). Τα γυναικόπαιδα και όσοι σώθηκαν από την σφαγή πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Σμύρνης και της Κωνσταντινουπόλεως. Επτακόσιους από τους κατοίκους που είχαν καταφύγει στα βουνά, οι Οθωμανοί τους έφεραν πίσω με δόλο δίνοντάς τους την εντύπωση ότι θα τους δώσουν χάρη. Όμως στην τοποθεσία «Εφκάς» ή Φκάς στο κάστρο της πρωτεύουσας, της Χώρας, τους δολοφόνησαν όλους. Από τη μαζική αυτή δολοφονία, επέζησαν σύμφωνα με μαρτυρίες ξένων περιηγητών και του Σαμοθρακίτη ιερέα Γ. Μανωλάκη από 25 έως 30 οικογένειες, οι οποίες ζούσαν τα επόμενα χρόνια σε άθλια κατάσταση. Σημαντική παράμετρος του ολοκαυτώματος αποτελεί και ο βίαιος εξισλαμισμός πολλών Σαμοθρακιτών, που κατέληξαν όπως αναφέραμε δούλοι. Περίπου 1.800-2.000 άτομα έγιναν σκλάβοι. Οι μισοί περίπου απ’ αυτούς, εξαγοράστηκαν από τα φιλελληνικά κομιτάτα του Λονδίνου, της Ζυρίχης και του Παρισιού και σταδιακά, πολλοί απ’ αυτούς επέστρεψαν στο νησί.

Το 1830, ο σουλτάνος Μαχμούτ Β', εξέδωσε φιρμάνι με το οποίο διέταζε την απελευθέρωση όλων των Ελλήνων που είχαν αιχμαλωτιστεί στη διάρκεια της Επανάστασης. Τότε πιθανότατα επέστρεψαν στο νησί και αρκετοί κάτοικοί του. Πέντε από τους επιζώντες του ολοκαυτώματος που γύρισαν το 1837 στη Σαμοθράκη και επέστρεψαν στην Ορθοδοξία, συνελήφθησαν εκ νέου, βασανίστηκαν και θανατώθηκαν στην απέναντι Θρακική ακτή, στο χωριό Μάκρη της Αλεξανδρούπολης. Η μνήμη τους τιμάται την Κυριακή του Θωμά και αποτελούν τους πέντε νεομάρτυρες (Μανουήλ Παλογούδας, Μιχαήλ Κύπριος, Θεόδωρος Δημ. Καλάκου, Γεώργιος Κουρούνης και Γεώργιος), τα λείψανα των οποίων υπάρχουν στην εκκλησία της Παναγίας στη Χώρα και στις εικόνες στις εκκλησίες του νησιού απεικονίζονται με φουστανέλες. Η σφαγή της Σαμοθράκης δεν έχει προηγούμενο. Διήρκησε 6-8 εβδομάδες και στη διάρκεια τους οι Τούρκοι κατέστρεψαν εκκλησίες, μοναστήρια, σπίτια και υποστατικά.

Μνήμη του Ολοκαυτώματος

Μετά την καταστροφή, η Σαμοθράκη αντιμετώπισε ληστρικές επιδρομές Αλβανών, όπως αναφέρουν ξένοι περιηγητές που επισκέφθηκαν το νησί. Ο Βρετανός Grenville Temple γράφει το 1834: «...Λίγο αργότερα το νησί ξανακατοικήθηκε και για κάμποσο καιρό ευημερούσε, όταν σώματα Αρναούτηδων [Arnaoods] εισέβαλαν στο νησί σκορπίζοντας γύρω τους τον θάνατο και την ερήμωση. Μόνο τα δύο ή τρία τελευταία χρόνια το νησί έχει ησυχάσει. Σήμερα το νησί έχει πληθυσμό χίλιους κατοίκους, οι οποίοι, αν και φτωχοί, φαίνονται ευχαριστημένοι» [3]. Και ο F. Murhard για το ίδιο θέμα: «Πριν από λίγο καιρό αποβιβάστηκε εδώ μια άγρια ομάδα Αλβανών απ’ τη γειτονική μακεδονική ακτή και γέμισε με φόβο και τρόμο τους κατοίκους. Έκαναν μάλιστα κατάσχεση σε μια βάρκα με μέλι -το πιο σημαντικό προϊόν του νησιού- που προοριζόταν για την Κωνσταντινούπολη και την οδήγησαν χωρίς αντίσταση στο ληστρικό τους λημέρι» [4].

Ο Πουκεβίλ γράφει για τη σφαγή της Σαμοθράκης: «Μέρα πένθους. Η φρίκη κι ο θάνατος απλώνονται σ’ ολόκληρο το νησί. Τα χωριά διατρέχουν, τις πεδιάδες, ψάχνουν στις κοιλάδες και στα δάση, οι γυναίκες και τα παιδιά αλυσοδένονται. Οι άνδρες αποκεφαλίζονται, εκτός από μερικούς που τους φυλάγουν, για να τους κρεμάσουν στα κατάρτια πλοίων, όταν θα γυρίζουν στην Κωνσταντινούπολη. Αλυσοδεμένους τους φέρνουν μαζί με τις αθώες οικογένειές τους στα πλοία και τους στοιβάζουν μαζί με σωρούς κεφαλιών προορισμένων να κοσμήσουν την πύλη σαραγιού. Φριχτός φόρος, οι γυναίκες που ήταν καταδικασμένες να μπουν στα κακόφημα σπίτια (σύμφωνα με το πολεμικό δίκαιο των Μωαμεθανών) καταφέρνουν να μετριαστεί η ποινή τους, χάρη στην απληστία των δεσποτών τους που τις πούλησαν μαζί με τα παιδιά τους στην αγορά του Σουλτανιέ Καλεσί. Ακόμη οι Τούρκοι δεν ξέχασαν να στοιβάξουν σε σωρούς τα κομμένα κεφάλια κάτω από τα παράθυρα του Γάλλου υποπρόξενου». Ο Πουκεβίλ διηγείται και τη θαρραλέα πράξη της Κωνσταντίας, η οποία, όταν είδε τον άνδρα της Θεόφιλο νεκρό στα πόδια της και ενώ απάγονταν για να πουληθεί, αυτοκτόνησε με το μαχαίρι του Τούρκου φύλακα της προτιμώντας το θάνατο από τη σκλαβιά.

Στο εξωτερικό, η σφαγή της Σαμοθράκης ήταν γνωστή ήδη από το 1824 από το βιβλίο του Φρανσουά Πουκεβίλ [Francois Pouqueville] «Histoire de la Regeneration de la Grèce [«Ιστορία της Αναγεννήσεως της Ελλάδος] που κυκλοφόρησε στο Παρίσι. Ο Πουκεβίλ ενέπνευσε τον συμπατριώτη του Auguste Vinchon που φιλοτέχνησε τον αριστουργηματικό πίνακα «Après le Massacre de Samothrace» [«Μετά τη σφαγή της Σαμοθράκης»] το 1827 ενώ και ο Αμερικανός φιλέλληνας George Jarvis, που ως μέλος του πληρώματος Ελληνικού πλοίου, με καπετάνιο τον Μ. Τομπάζη, βρέθηκε στη Σαμοθράκη τον Ιούνιο του 1822, γράφει: «...The Turks have ravaged this place, taken all cattle from the isle and a number of inhabitants, who were made slaves of» [Οι Τούρκοι έχουν καταστρέψει αυτό τον τόπο, πήραν όλα τα βοοειδή από το νησί και αρκετούς από τους κατοίκους που έγιναν σκλάβοι]. Στη συνέχεια, γράφει ότι το νησί βρίσκεται κάτω από την τουρκική τυραννία κι αναφέρει ότι μόνο «200 poor Greeks» [«200 φτωχοί, κακόμοιροι Έλληνες»] κατοικούν σ’ αυτό.

O Άγγλος ιστορικός Φίνλεϊ, το 1861 στην «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» γράφει: «...ήταν αδύνατο να υποθέσει κανείς ότι αυτοί οι άνθρωποι είχαν διαπράξει κάποιο έγκλημα που να αξίζει μία τόσο σκληρή τιμωρία». O Γάλλος L. Lacroix, στο έργο του «Iles de la Grece» [«Νησιά της Ελλάδας»] που κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1881, γράφει: «...οι Τούρκοι κατερήμωσαν ασπλάχνως την νήσον ταύτην εν τω υπέρ ανεξαρτησίας αγώνι». Αναφορά στη σφαγή κάνει και ο Τούρκος ιστορικός Αχμέτ Δζεβέτ Πασάς που αρκείται στα εξής: « ...ο στρατιωτικός διοικητής των Δαρδανελίων απέστειλε μικράν στρατιωτικήν δύναμιν και εις Σαμοθράκην, της οποίας είχον αποστατήσει όλοι οι κάτοικοι. Ούτοι όμως ηττήθησαν κατόπιν συμπλοκής με τους Τούρκους στρατιώτας και το κίνημα κατεστάλη» [5]. Το 1886 ο Σαμοθρακίτης λόγιος Νικόλαος Φαρδύς, έγραψε και δημοσίευσε βιβλίο το οποίο πέρασε απαρατήρητο την εποχή που δημοσιεύθηκε. Σημαντική μαρτυρία για το ολοκαύτωμα αποτελεί το έργο «Σαμοθράκη» [6] του Ίωνος Δραγούμη ο οποίος ήταν τότε πρόξενος στο Δεδέ Αγάτς, τη σημερινή Αλεξανδρούπολη, έφερε στο φως συγκλονιστικά στοιχεία για το Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης και συνέβαλε να διασωθεί η ιστορική μνήμη και να διαδοθεί ευρύτερα το τραγικό συμβάν. «Στην εκκλησία μπήκαν, τύφλωσαν τους Άγιους, άρπαξαν ότι πολύτιμο είχε σύντριψαν την Αγία Τράπεζα κι ένας με τη λόγχη του τρύπησε το Ευαγγέλιο πέρα πέρα», γράφει ο Ίωνας Δραγούμης, που έφερε το λογχισμένο Ευαγγέλιο στο Εθνολογικό Μουσείο Αθηνών μαζί με ένα αντίγραφο του χειρογράφου της Ακολουθίας που έγραψε το 1843 ο μοναχός Ιάκωβος για τους 5 Νεομάρτυρες του νησιού. Η 1η Σεπτεμβρίου είναι για το νησί των Θρακικών Σποράδων ιερή ιστορική ημέρα και κάθε χρόνο τελείται επιμνημόσυνος δέηση στο Ηρώον στην πλατεία του Εφκά, κατάθεση στεφάνων, απόδοση τιμών από τμήμα στρατού, σιγή ενός λεπτού και ανακρούεται ο Εθνικός Ύμνος.

Πηγές

  • «Σαμοθράκη» [7] Ίων Δραγούμης
  • «Σαμοθράκη: Ιστορία, Αρχαιολογία, Πολιτισμός». Επιμέλεια: Στράτος Ν. Δορδανάς-Θεοφάνης Μαλκίδης, εκδότης «Επίκεντρο» 2008.
  • «Σαμοθράκη-Ιερά νήσος». Γιώργος Λεκάκης, εκδότης «Ερωδιός» 2006.

Διαβάστε τα λήμματα

Παραπομπές

  1. 1η Σεπτεμβρίου 1821: Το Ολοκαύτωμα Της Σαμοθράκης! (Video+Photos) derkamerad.com
  2. Τo ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης από τους Τούρκους το 1821.
  3. [«Travels», Grenville Temple.]
  4. [«Genalde», F. Murhard.]
  5. [Νικηφόρος Μοσχόπουλος «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως κατά τους Τούρκους ιστοριογράφους εν αντιπαραβολή και προς τους Έλληνες ιστορικούς», Αθήναι 1960.]
  6. «Σαμοθράκη»-Ίων Δραγούμης Διαβάστε ολόκληρο το βιβλίο του Ίωνα Δραγούμη.
  7. «Σαμοθράκη»-Ίων Δραγούμης Διαβάστε ολόκληρο το βιβλίο του Ίωνα Δραγούμη.