Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης

Από Metapedia
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Έλληνας μηχανικός και πολιτικός που διατέλεσε βουλευτής, υπουργός και πρωθυπουργός για ελάχιστες ημέρες, γεννήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1859 στο χωριό Απείρανθος της Νάξου και εκτελέστηκε στις 15 Νοεμβρίου 1922 στην περιοχή Γουδή στην Αθήνα. Κηδεύτηκε στις 14:30 της ίδιας μέρας και τάφηκε στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, κάτω από αυστηρά μέτρα ασφαλείας.

Ήταν παντρεμένος με τη Σμαράγδα Πρωτοπαπαδάκη και γιος τους ήταν ο Αριστείδης Πρωτοπαπαδάκης, μετέπειτα βουλευτής και υπουργός.

Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης
Συνοπτικές πληροφορίες αξιώματος
Έναρξη Θητείας : 9 Μαΐου 1922
Λήξη θητείας : 28 Αυγούστου 1922
Προκάτοχος
Διάδοχος

Βιογραφία

Ο πατέρας του πέθανε το 1873, όμως παρά την έλλειψη χρηματικών πόρων, φοίτησε στο γυμνάσιο της Σύρου, ενώ ταυτόχρονα εργάζονταν. Μετά την αποφοίτηση του από το Γυμνάσιο, γράφτηκε στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστήμιου Αθηνών και στη συνέχεια πήγε στη Γαλλία προκειμένου να σπουδάσει αστρονομία. Εκεί γνωρίστηκε με το Δημήτριο Βικέλα, με τη βοήθεια του οποίου και τη στήριξη της ελληνικής κοινότητος ολοκλήρωσε το 1883, τις σπουδές του στην Πολυτεχνική Σχολή, με ειδικότητα στην Μηχανική και στα Μαθηματικά. Το 1885 διέκοψε τις σπουδές του και επέστρεψε στην Ελλάδα, όταν λόγω της κρίσεως στην Ανατολική Ρωμυλία, κατατάχθηκε εθελοντής στον Ελληνικό στρατό κατά τον λεγόμενο «Ειρηνοπόλεμο» και υπηρέτησε στο επιτελείο του στρατηγού Βωσέρ, αρχηγού της Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής. Αποφοίτησε τον Ιούνιο του 1887 με το Ανώτατο δίπλωμα μεταλλειολογίας.

Γυρίζοντας στην Ελλάδα, εργάστηκε αρχικά ως αρχιμηχανικός στους σιδηροδρόμους, [ΣΠΑΠ], την περίοδο από το 1887 μέχρι το 1889 και ανέλαβε την κατασκευή τμημάτων σιδηροδρομικών γραμμών, διορίστηκε καθηγητής στη Σχολή Ευελπίδων, στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων από το 1887 έως το 1890, ενώ ήδη από το 1889 ήταν τακτικός καθηγητής στη Σχολή Βιομηχανικών Τεχνών, στο γνωστό από το 1914 ως Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Το 1890 του ανατέθηκε το σημαντικό και δύσκολο έργο ν' ανοίξει τον Ισθμό της Κορίνθου, έργο που τελείωσε με επιτυχία και παρασημοφορήθηκε από τον Βασιλιά Γεώργιο Α'. Δραστηριοποιήθηκε ως επιχειρηματίας μηχανικός και η εταιρεία του ανέλαβε το 1893, από την Οθωμανική Κυβέρνηση, το έργο της κατασκευής τμήματος της γραμμής Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, όπως και δημόσια έργα στην Ελλάδα την περίοδο από το 1894 έως το 1899, ενώ στα ιδιωτικά έργα που κατασκεύασε περιλαμβάνεται το Μέγαρο Μιχαήλ Μελά.

Πολιτική δράση

Το 1902 επιδίωξε να είναι υποψήφιος στη Νάξο, με το «Εθνικό Κόμμα» του Θεόδωρου Δηλιγιάννη και παρά την εναντίωση των τοπικών παραγόντων του κόμματος. εκλέχθηκε ανεξάρτητος βουλευτής Παροναξίας και Κυκλάδων, ενώ επανεκλέχθηκε το 1906 και το 1910, όταν και εντάχθηκε στην ομάδα των αποκαλούμενων «Ιαπώνων» [1], μαζί με τους Στέφανο Δραγούμη, βουλευτής Αττικοβοιωτίας, από το κόμμα του Χαρίλαου Τρικούπη, Δημήτριο Γούναρη, ανεξάρτητο βουλευτή Πατρών, από το κόμμα του Γεωργίου Θεοτόκη, Εμμανουήλ Ρέπουλη, βουλευτής Ερμιονίδας, από το κόμμα του Θεόδωρου Δηλιγιάννη και άλλους. Μετά από δύο αποτυχημένες εκλογικές αναμετρήσεις, επανεκλέχθηκε βουλευτής την περίοδο 1915 έως το 1917, στην οποία ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές στην ίδρυση του Κόμματος των Εθνικοφρόνων, ενώ από το 1919 έως το 1920 έζησε εξόριστος στη Σιένα της Ιταλίας και τη Γερμανία. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, συμμετείχε στις νικηφόρες εκλογές του 1920 με το Λαϊκό Κόμμα, του οποίου ήταν ένας από τους ιδρυτές, και εκλέχτηκε βουλευτής Παροναξίας και Κυκλάδων.

Πολιτικά αξιώματα

Διορίστηκε υπουργός

Ως υπουργός προκειμένου να αντιμετωπίσει τις ανάγκες χρηματοδοτήσεως της Μικρασιατικής Εκστρατείας, διχοτόμησε το χαρτονόμισμα [2], του οποίου η αριστερή πλευρά θα χρησιμοποιούταν ως νόμισμα στη μισή αξία του, ενώ η δεξιά πλευρά του θα ανταλλασσόταν με έντοκη κρατική ομολογία, όπως εξήγησε στις στις 21 Μαρτίου 1922, μιλώντας [3] για τον κρατικό προϋπολογισμό στη Βουλή. Πέτυχε να σώσει τη χώρα από τη χρεοκοπία, να εμποδίσει την κυκλοφορία πληθωριστικού χρήματος και ταυτόχρονα να συγκεντρωθούν μεγάλα οικονομικά ποσά για τη χρηματοδότηση του πολέμου, έργο για το οποίο τιμήθηκε από τον βασιλιά Κωνσταντίνο με τον μεγαλόσταυρο Γεωργίου Α΄, «...δια τας μεγάλας προς την πατρίδα υπηρεσίας..». Την προηγούμενη μέρα από την δημοσίευση του νόμου υποθήκευσε [4] την ακίνητη περιουσία του και πήρε δάνειο 225 χιλιάδων δραχμών, το οποίο την επόμενη είχε ονομαστική αξία 112.500 δραχμές.

Ανέλαβε πρωθυπουργός [5]

  • από τις 9 Μαΐου 1922 στην κυβέρνηση συνασπισμού με τον Δημήτριο Γούναρη. Παραιτήθηκε στις 28 Αυγούστου 1922 και αντικαταστάθηκε από την κυβέρνηση του Νικόλαου Τριανταφυλλάκου.

Εργογραφία

Έγραψε τα έργα:

  • «Ατμημηχανική»,
  • «Υδραυλική»,
  • «Αντοχή της Ύλης»,
  • «Κωνικαί Τομαί»,
  • «Άλγεβρα»,
  • «Γεωμετρία»,
  • «Ήλιος»,
  • «Ζωή και Κίνησις»,
  • «Η Γη»,
  • «Εισήγησις Μειοψηφίας εις Προϋπολογισμόν»,

ενώ μεταθανάτια κυκλοφόρησε σε βιβλίο η απολογία του στο δικαστήριο, με τίτλο

  • «Η δίκη των Εξ».

Το τέλος του

Σύλληψη

Στις 10 Σεπτεμβρίου 1922 εκδηλώθηκε το κίνημα των Βενιζελικών συνταγματαρχών Νικόλαου Πλαστήρα, Στυλιανού Γονατά και του αντιπλοίαρχου Δημητρίου Φωκά, διοικητή της ναυτικής βάσεως στη Χίο, οι οποίοι απαίτησαν την παραίτηση της κυβέρνησης και την απομάκρυνση του βασιλιά Κωνσταντίνου, που στις 14 Σεπτεμβρίου 1922 υποκύπτοντας στο τελεσίγραφο των επαναστατημένων μονάδων που βρίσκονταν στα ανοιχτά του Λαυρίου, παραιτήθηκε από τον θρόνο αφήνοντας τη θέση του στον πρωτότοκο γιο του Γεώργιο, και απομακρύνθηκε από την Ελλάδα. Η επαναστατική επιτροπή διόρισε την κυβέρνηση του Σωτηρίου Κροκιδά, ο οποίος στις 14 Νοεμβρίου, αντικαταστάθηκε από τον Στυλιανό Γονατά. Υπουργός Στρατιωτικών ανέλαβε ο Θεόδωρος Πάγκαλος που ανακηρύχθηκε «δικτάτωρ Αρχηγός της Επαναστάσεως», ενώ έντονη δράση ανέλαβαν αξιωματικοί οπαδοί των ακραίων λύσεων, όπως οι Αλέξανδρος Οθωναίος, Γεώργιος Χατζηκυριάκος και ο Γεώργιος Κονδύλης.

Τον συνέλαβαν τη νύχτα της 14ης Σεπτεμβρίου 1922 και στις 30 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου, δικάστηκε από έκτακτο επαναστατικό στρατοδικείο με πρόεδρο τον Αλέξανδρο Οθωναίο, ως υπεύθυνος της μικρασιατικής καταστροφής, ενώ οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στις φυλακές Αβέρωφ. Σύμφωνα με την άποψη του ιστορικού της αριστεράς Γιάννη Κορδάτου, την οποία επιβεβαίωσε αργότερα ο Κώστας Δεσποτόπουλος, πολιτικός και βουλευτής της ΕΔΑ, τα σημαντικότερα έγγραφα καθώς και το βούλευμα της παραπομπής του μαζί με το κατηγορητήριο, δεν συντάχθηκαν [6] από δικαστικό αλλά από τον Γεώργιο Παπανδρέου, τότε νεαρό δικηγόρο και μετέπειτα πρωθυπουργό. Θεωρήθηκε ένοχος εσχάτης προδοσίας, δηλαδή ότι ηθελημένα και σκόπιμα παραχώρησε ελληνικά εδάφη στον εχθρό, όμως η κατηγορία του δόλου ήταν αστήρικτη, καθώς τα εδάφη από τα οποία εκδιώχθηκε ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας, δεν ανήκαν ποτέ στην Ελληνική επικράτεια.

Τι προηγήθηκε της δίκης

Αντίθετα με τους Θεόδωρο Πάγκαλο, Αλέξανδρο Οθωναίο, Αλέξανδρο Χατζηκυριάκο και Αλέξανδρο Παπαναστασίου οι οποίοι με επιτακτικό τρόπο ζητούσαν να γίνουν εκτελέσεις, ο Στυλιανός Γονατάς μαζί με τους Νικόλαο Πλαστήρα και Παναγιώτης Δαγκλή, ήθελε να γίνει μια κανονική δίκη των κατηγορουμένων για τη Μικρασιατική καταστροφή. Ο Φράνσις Οσ. Λίντλεϊ, πρέσβης της Αγγλίας στην Ελλάδα, ζήτησε και είδε τους Γονατά και Πλαστήρα, οι οποίοι τον καθησύχασαν ότι «...η Επανάσταση δεν εμφορείται από εκδικητές προθέσεις...», όπως εκείνος ανέφερε στην κυβέρνησή του, συμπληρώνοντας ότι η «Επαναστατική Επιτροπή», δηλαδή οι Στυλιανός Γονατάς ως αρχηγός, Νικόλαος Πλαστήρας, Λουκάς Σακελλαρόπουλος, Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος, Αχιλλέας Πρωτοσύγγελος και ο πλοίαρχος Δημήτριος Φωκάς που αργότερα παραιτήθηκε αδυνατώντας να αντιμετωπίσει την αδιαλλαξία του Χατζηκυριάκου, δεσμεύθηκε ότι θα όσοι συνελήφθησαν ως υπεύθυνοι για την Μικρασιατική Καταστροφή, δηλαδή οι Δημήτριος Γούναρης, Γεώργιος Χατζανέστης, Μιχαήλ Γούδας, Ξενοφών Στρατηγός, Νικόλαος Στράτος, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Νικόλαος Θεοτόκης και Γεώργιος Μπαλτατζής, θα δικαστούν από τακτικό δικαστήριο και όχι από έκτακτο ή στρατοδικείο.

Ο μετέπειτα δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος, μαζί με 300 κατώτερους αξιωματικούς, τους οποίους συγκέντρωσε στην αίθουσα του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός», εξέδωσαν ψήφισμα διά βοής, με το οποίο ζητούσαν την «...διά την άμεσον και αυστηράν τιμωρίαν των υπαιτίων της συμφοράς...». Συρόμενοι από τις εξελίξεις οι Γονατάς και Νικόλαος Πλαστήρας, με διάγγελμά τους στις 4/17 Οκτωβρίου, δηλώνουν ότι είναι «...επιβεβλημένη η παραδειγματική τιμωρία των εχθρών της Πατρίδος...»... και «..ο οριστικός, ηθικός και πολιτικός, θάνατος των πολιτικών της καταστροφής». Την ίδια εποχή έφτασε στην Αθήνα ο Νικόλαος Πολίτης, ως εκπρόσωπος του Ελευθερίου Βενιζέλου. Την επόμενη ημέρα από την άφιξη του Πολίτη, ο Νικόλαος Λούρος, τότε πρύτανης του πανεπιστημίου Αθηνών, κλήθηκε σε σύσκεψη, στο Εμπορικό Επιμελητήριο, προκειμένου να συζητηθεί «..θέμα μεγίστης εθνικής σπουδαιότητος». Εκεί ο αντισυνταγματάρχης Νότης Μπότσαρης αξιώνει από τους παριστάμενους να υπογράψουν δήλωση με την οποία να ζητούν την παραδειγματική τιμωρία των προφυλακισμένων, ενώ ανάλογη ήταν η θέση και του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Μετά την άρνηση των παρόντων, ο Πολίτης συγκάλεσε σύσκεψη των στελεχών του Βενιζέλου, οι οποίοι εκτίμησαν ως απαραίτητη «..την ανάγκην διά παραδειγματικήν τιμωρίαν των ενόχων», εννοώντας την με κάθε μέσο επιβολή της ποινής του θανάτου.

Στις 6 Οκτωβρίου συστάθηκε ανακριτική επιτροπή υπό την προεδρία του Θεόδωρου Πάγκαλου, ο οποίος στις 7 Οκτωβρίου διέταξε την απομόνωση όσων πολιτικών και στρατιωτικών κρατούνταν στις φυλακές Αβέρωφ. Η πρότασή τους συνοδεύτηκε από συλλαλητήριο προσφύγων της Μικράς Ασίας, την Κυριακή 9 Οκτωβρίου στην πλατεία Συντάγματος, το οποίο επισφράγισε την ήδη ειλημμένη απόφαση της παραπομπής των θεωρούμενων ως ενόχων της Μικρασιατικής καταστροφής. Στο συλλαλητήριο μίλησε πρώτος ο Στυλιανός Γονατάς και στη συνέχεια ο Πλαστήρας, από τον εξώστη της Βουλής, ακριβώς πάνω από εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο Άγνωστος Στρατιώτης, που απέδωσε όλα τα δεινά στους πολιτικούς, οι οποίοι «...με την ευτέλεια και την ανανδρία η οποία πάντοτε τους εχαρακτήρισεν...» επιχείρησαν να μεταθέσουν τις ευθύνες στους στρατιωτικούς «...Και είπαν: Η ήττα, η συμφορά είναι του στρατού, επειδή ο στρατός δεν ηθέλησεν να πολεμήσει. Συκοφαντία! Ο αγών είχε προδοθή!...». Την ίδια ώρα Στρατιωτικά αεροπλάνα έριχναν προκηρύξεις συμπαραστάσεως του Στρατού και του Στόλου στον λαό, ενώ τα Ψηφίσματα που εκδόθηκαν στο συλλαλητήριο, παραδόθηκαν στον πρωθυπουργό Σωτήριο Κροκιδά. Στις 14 Οκτωβρίου 1922 δημοσιεύθηκε το διάταγμα «Περί συστάσεως και λειτουργίας Εκτάκτου Στρατοδικείου προς εκδίκασιν των κατά των υπαιτίων της εθνικής καταστροφής κατηγοριών», που υπογράφεται από τους Στυλιανό Γονατά, Νικόλαο Πλαστήρα, Λουκά Σακελλαρόπουλο, Γέροντα, Αλέξανδρο Χατζηκυριάκου. Το διάταγμα περιλάμβανε σε δύο κεφάλαια όλες οι διαδικασίες και τις ποινές που θα επιβληθούν, ενώ στο ακροτελεύτιο άρθρο του ορίζεται ότι «...κατά των υπό του Εκτάκτου Στρατοδικείου εκδιδομένων αποφάσεων ουδέν χωρεί τακτικόν ή έκτακτον ένδικον μέσον, η εκτέλεσις δε αυτών γίνεται συμφώνως τοις κειμένοις νόμοις, διαταγή της Επαναστατικής Επιτροπής...».

Στις 17/30 Οκτωβρίου ο Πολίτης σε επιστολή του στον Ελευθέριο Βενιζέλο, αναφέρει ότι ήταν σίγουρος πως, αν το κόμμα των Φιλελευθέρων κατερχόταν στις εκλογές αντιμέτωπο με τα άλλα κόμματα, με καθαρά δικούς του συνδυασμούς, θα αποτύγχανε, ενώ αναφερόμενος στους κατηγορουμένους γράφει, «...Η ανάκρισις βαίνει προς το τέρμα της και ήδη ήρχισεν η απολογία των κατηγορουμένων. Ταυτοχρόνως, η Επαναστατική Επιτροπή απεφάσισε την συγκρότησιν εκτάκτου στρατοδικείου, όπερ θα αρχίση να λειτουργή την προσεχή εβδομάδα. Η δίκη θα διαρκέσει ολίγας μόνον ημέρας και αν απολήξη εις θανατικάς αποφάσεις, η Επαναστατική Επιτροπή εννοεί να προβή εις την άμεσον εκτέλεσιν αυτών...». Στις 3 Νοεμβρίου με νέα έκθεσή του, ο Άγγλος πρέσβης, ενημέρωσε την κυβέρνηση του ότι οι δυο συνταγματάρχες υπαναχώρησαν και δεν τήρησαν την υπόσχεσή τους. Στους λόγους της αφίξεως του Πολίτη στην Αθήνα αναφέρθηκε και ο Δημήτριος Γούναρης λέγοντας στην απολογία του, «..Διατί άλλο ήλθεν ο Πολίτης; Διατί άμα έφθασεν αυτός μετεβλήθησαν αι αποφάσεις των επαναστατών και ιδρύθη το έκτακτον στρατοδικείον;...» [7].

Δίκη

Στις 12 Οκτωβρίου εκδόθηκε το διάταγμα «..περί συστάσεως και λειτουργίας εκτάκτου στρατοδικείου προς εκδίκασιν των κατά των υπαιτίων της εθνικής καταστροφής κατηγοριών». Πρόεδρος της ανακριτικής επιτροπής ανέλαβε ο υποστράτηγος Θεόδωρος Πάγκαλος, ενώ βοηθοί του ορίστηκαν οι συνταγματάρχες Ι. Καλογεράς και Χ. Λούφας. Η έκθεση της Ανακριτικής Επιτροπής, υπεγράφη στις 24 Οκτωβρίου, δημοσιοποιήθηκε στις 26 Οκτωβρίου και η δίκη έγινε στο κτίριο της Παλαιάς Βουλής, όπου ήδη είχαν μεταφερθεί από τις 15 Οκτωβρίου οι κρατούμενοι, ώστε να μην χρειάζεται να μετακινούνται. Το αίτημα του να δικασθεί από Ειδικό Δικαστήριο σε εφαρμογή του νόμου περί ευθύνης Υπουργών απορρίφθηκε από τον Θεόδωρο Πάγκαλο με εξωνομική αιτιολόγηση. Σύμφωνα με τον ιστορικό Τάσο Βουρνά, το κατηγορητήριο είχε χαρακτήρα επαναστατικού εγγράφου και πιθανότατα συντάχθηκε από τον Γεώργιο Παπανδρέου, πολιτικό σύμβουλο της επαναστατικής επιτροπής. Περιλάμβανε κεφάλαιο που απέρριπτε την ένσταση των κατηγορουμένων για δίκη από το ειδικό δικαστήριο της Βουλής, λέγοντας, «...Αλλ' όχι! Το Έθνος ορθούμενον αιμοσταγές, κρεουργημένον, αλλά αδυσώπητον ενώπιον του, ζητεί παρ'αυτού και των συνεργατών του δικαιοσύνην δια την προδοσίαν και τιμωρίαν δια το έγκλημα. Και εν ονόματι του Έθνους την δικαιοσύνην ταύτην η Επανάστασις θα την αποδώση...». Αν και η συγκρότηση της συνθέσεως του Εκτάκτου Στρατοδικείου ήταν ευθύνη του υπουργείου Στρατιωτικών και του τότε υπουργού Αναστάσιου Χαραλάμπη, ο οποίος παρέδωσε κατάλογο με ονόματα αξιωματικών που θα έπρεπε να συμπεριληφθούν στα μέλη του στρατοδικείου, η επαναστατική επιτροπή τον αγνόησε και του γνωστοποίησε την απόφαση της και με τροποποιητικό διάταγμα ανέλαβε η ίδια την ευθύνη της συγκροτήσεως του.

Παράγοντες της δίκης

Το έκτακτο στρατοδικείο συνήλθε στις 31 Οκτωβρίου. Πρόεδρος του διορίστηκε ο Αλέξανδρος Οθωναίος, αναπληρωτής πρόεδρος ο υποναύαρχος Κωνσταντίνος Βούλγαρης και μέλη του οι συνταγματάρχες Δημοσθένης Φλωριάς, Θεόδωρος Χαβίνης, Ανδρέας Παναγιωτόπουλος, ο πλοίαρχος Ιωάννης Γιαννηκώστας, ο αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Μαμούρης, ο στρατιωτικός δικαστικός σύμβουλος β΄τάξεως Κωνσταντίνος Τσερούλης, ο αντιπλοίαρχος Κωνσταντίνος Φραγκόπουλος, οι ταγματάρχες Ν. Βαμβακόπουλος και Χ. Γραβάνης και ο λοχαγός Ανδρέας Κατσαράκης. Αναπληρωματικά μέλη διορίστηκαν οι Μιχαήλ Ζωγράφος, Λεωνίδας Κανάρης, Γεώργιος Σκανδάλης, Βασίλης Τζιότζιος, Αθανάσιος Ζάγκας, Θεόδωρος Βουτσαράς, Πλούτ. Χαλόφτης και Βύρων Καραπαναγιώτης. Επαναστατικοί επίτροποι διορίστηκαν ο αρεοπαγίτης Κωνσταντίνος Γεωργιάδης, οι συνταγματάρχες Νικόλαος Ζουρίδης και Νεόκοσμος Γρηγοριάδης και γραμματέας του δικαστηρίου ο Ιωάννης Πεπονής.

Συνήγορος υπερασπίσεως του ήταν ο Αναστάσιος Παπαληγούρας, πατέρας του Παναγή Παπαληγούρα, μετέπειτα υπουργού των κυβερνήσεων του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος ήταν επίσης δικηγόρος του Γιώργου Μπαλτατζή, ενώ επίσημος σκιτσογράφος της δίκης ήταν ο Περικλής Βυζάντιος. Υπήρχαν δώδεκα μάρτυρες κατηγορίας μεταξύ τους οι Αναστάσιος Παπούλας, αντιστράτηγος ε.α., Μιχαήλ Πάσσαρης, συνταγματάρχης, Π. Σουμίλας, υποστράτηγος, Γ. Σπυρίδωνος, συνταγματάρχης, Μιλτιάδης Κοιμήσης, αντισυνταγματάρχης, Θεόδωρος Σκυλακάκης, ταγματάρχης και υπασπιστής του Πάγκαλου, Κ. Κανελλόπουλος, λοχαγός, Λ. Σπαής, λοχαγός, Αναστάσιος Βενετσανόπουλος, διευθυντής επιμελητείας του υπουργείου στρατιωτικών, Γεώργιος Δημητρίου Ράλλης, που διαφώνησε με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, Φωκίων Νέγρης Βενιζελικός πολιτικός, και Κωνσταντίνος Ρέντης, διπλωματικός υπάλληλος και μετέπειτα υπουργός. Μάρτυρες υπερασπίσεως ήταν οι Ραγκαβής, συνταγματάρχης, Παναγάκος, ταγματάρχης, Κωνσταντίνος Ζαβιτσάνος, ο οποίος αμφισβήτησε το ποινικό μέρος του κατηγορητηρίου.

Απολογία

Ολοκληρώνοντας την απολογία του ο Πρωτοπαπαδάκης απευθύνθηκε στους στρατοδίκες λέγοντας [8], «...Αντί απολογίας κύριοι δικασταί, διά την κατηγορίαν της εσχάτης προδοσίας, η οποία μας απεδόθη, επιτρέψατέ μοι να εκφέρω μίαν ευχήν, η οποία και θ΄ αποτελέση τας τελευταίας λέξεις του πολιτικού μου σταδίου. Επιτρέψατέ μοι να ευχηθώ, όπως ο εξευτελισμός, τον οποίον υπέστησαν μέχρι σήμερον τ΄ ανώτατα αξιώματα του Κράτους εν τω προσώπω μου και εν τω προσώπω των συναδέλφων μου μη παρεμποδίση όσους ακόμη δύνανται να προσφέρωσιν υπηρεσίας εις την Πατρίδα, να τας προσφέρωσι».

Απόφαση

Ο Ιωάννης Μεταξάς με επιστολή του, για την οποία είχε τη συγκατάθεση του πρωθυπουργού Σωτηρίου Κροκιδά, ζήτησε από το υπουργικό συμβούλιο να επιτραπεί στους κατηγορουμένους η άσκηση εφέσεως, πρόταση που απέρριψε η επαναστατική επιτροπή, έτσι στις 10 Νοεμβρίου παραιτήθηκε ο υπουργός εξωτερικών Νικόλαος Πολίτης και τον ακολούθησε όλη η κυβέρνηση Κροκιδά, ώστε τέσσερις μέρες αργότερα να σχηματιστεί η κυβέρνηση του Στυλιανού Γονατά. Υπάρχουν βάσιμες πληροφορίες, το αναφέρει ο βενιζελικός ιστορικός Φοίβος Γρηγοριάδης, ότι ο Θεόδωρος Πάγκαλος εισήλθε στην αίθουσα που συνεδρίαζαν οι στρατοδίκες για να αποφασίσουν την τύχη των «έξι», επηρεάζοντας σημαντικά την τελική απόφαση τους, η οποία θα ήταν μετριοπαθέστερη, καθώς, κατά πάσα πιθανότητα, θα τουφεκίζονταν τέσσερις και θα διασώζονταν ο Νικόλαος Στράτος.

Η ετυμηγορία [9] του έκτακτου επαναστατικού Στρατοδικείου ανακοινώθηκε στις 6:40 το πρωί της 15ης Νοεμβρίου, από τον Πρόεδρο Αλέξανδρο Οθωναίο, «….Εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Β' το Έκτακτον Στρατοδικείον συσκεφθέν κατά νόμον, κηρύσσει παμψηφεί τους μεν Γεώργιον Χατζηανέστην, Δημήτριον Γούναρην, Νικόλαον Στράτον, Πέτρον Πρωτοπαπαδάκην, Γεώργιον Μπαλτατζήν και Νικόλαον Θεοτόκην εις την ποινήν του Θανάτου. Τους δε Μιχαήλ Γούδαν και Ξενοφώντα Στρατηγόν εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών. Διατάσσει την στρατιωτικήν καθαίρεσιν των Γεωργίου Χατζανέστη αρχιστρατήγου, Ξενοφώντος Στρατηγού υποστρατήγου και Μιχαήλ Γούδα υποναυάρχου και επιβάλλει αυτούς τα έξοδα και τέλη. Επιδικάζει παμψηφεί χρηματικήν αποζημίωσιν υπέρ του Δημοσίου κατά του Δημητρίου Γούναρη δραχμών 200 χιλιάδων, Νικολάου Στράτου δραχμών 335 χιλιάδων, Γεωργίου Μπαλτατζή και Νικολάου Θεοτόκη δραχμών 1 εκατομμυρίου και Μιχαήλ Γούδα δραχμών 200 χιλιάδων».

Εκτέλεση

Την απόφαση της εκτελέσεως του ανακοίνωσε ο επίτροπος Νεόκοσμος Γρηγοριάδης στις φυλακές «Αβέρωφ», όπου κρατούνταν μαζί με τους υπόλοιπους συγκατηγορουμένους του, ενώ του απαγορεύτηκε η υποβολή ενδίκων μέσων. Σύμφωνα με το Γιώργο Λεονταρίτη [10], δημοσιογράφο και συγγραφέα-ιστορικό ερευνητή, φτάνοντας στου Γουδή, πρόσφερε το μπράτσο του στο Δημήτριο Γούναρη για να στηριχτεί και ύστερα γύρισε στον μοίραρχο Βοβολίνη λέγοντας, «…Να τερματιστεί το ταχύτερον ό,τι έχει να γίνει». Στον τόπο εκτελέσεως, ο συνταγματάρχης Νεόκοσμος Γρηγοριάδης λιποθύμησε όταν ξεκίνησε να διαβάζει την απόφαση και την ανάγνωση συνέχισε ο λοχαγός Ιωάννης Πεπονής. Σε ερώτηση για το αν έχει κάποια «τελευταία επιθυμία», απάντησε με ένα αρνητικό νεύμα, την ώρα που ο ιερέας έψαλλε τις τελευταίες ευχές, ενώ με νεύμα απάντησε αρνητικά, όταν ο μοίραρχος Βοβολίνης του πρότεινε αν θέλει να του δέσουν τα μάτια, ενώ στη συνέχεια ακούστηκε το «επί σκοπόν». Εκτελέστηκε από τα πυρά του αποσπάσματος και μόλις δέχτηκε τις σφαίρες έκανε μια απότομη κίνηση σαν να ήθελε να τινάξει το κεφάλι προς τα πίσω. Κούνησε σπασμωδικά τα χέρια στον αέρα, κι ύστερα έπεσε προς τα πίσω κλίνοντας το κεφάλι προς τα εμπρός, στις 11:26 το πρωί της 15 Νοεμβρίου 1922 [11], πίσω από το νοσοκομείο «Σωτηρία».

Ακολούθησε κυβερνητική ανακοίνωση, η οποία έλεγε:
«Την 11ην και 30΄π.μ. της σήμερον, εις τον παρά τω Γουδί χώρο εξετελέσθη εν πλήρει στρατιωτική τάξει, η θανατική εκτέλεσις των έξ καταδικασθέντων υπό του Εκτάκτου Επαναστατικού Στρατοδικείου, υπευθύνων της Μικρασιατικής Καταστροφής, ήτοι των απαρτισάντων το Συμβούλιον των πέντε πολιτικών Π. Πρωτοπαπαδάκη, Δ. Γούναρη, Ν. Στράτου, Γ. Μπαλτατζή και Ν. Θεοτόκη, ως και του αρχιστρατήγου της ήττης Γ. Χατζανέστη. Της εκτελέσεως προηγήθη η στρατιωτική καθαίρεσις και η θεία μετάληψις εν ταις φυλακαίς Αβέρωφ. Οι νεκροί, μεταφερθέντες πάραυτα, εις το Α΄ Νεκροταφείον, παρεδόθησαν εις τους οικείους των προς ταφήν. Προ της εκτελέσεως οι κατάδικοι, ερωτηθέντες περί της υστάτης θελήσεώς των, ουδέν είπον».
Ανακοινωθέν Εκτάκτου Επαναστατικού Στρατοδικείου
15 Νοεμβρίου 1922».

Η Δικαίωση

Ο αντίκτυπος της εκτελέσεως του ήταν τεράστιος και προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις. Η Ιταλία ζήτησε από τον πρέσβη της να διακόψει τις επαφές με την ελληνική κυβέρνηση, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής εξέφρασαν την απογοήτευσή τους για την εκτέλεση τους, που δυσκόλευε την συνέχιση της οικονομικής βοήθειας στην Ελλάδα, η Σουηδική και η Βελγική κυβέρνηση εξέφρασαν την βαθιά αγανάκτηση τους ενώ η Βρετανία διέταξε την διακοπή των διμερών σχέσεων με παράλληλη ανάκληση του πρεσβευτή της. Το 1933 εντοιχίστηκε μαρμάρινη πλάκα στην είσοδο του υπουργείου Δικαιοσύνης με τα ονόματα των εκτελεσθέντων. Στον τόπο εκτελέσεως στου Γουδή στην περιοχή του Χολαργού, στην οδό Αναστάσεως, με πρωτοβουλία του Δημητρίου Μαξίμου, στενού συνεργάτου του Δημητρίου Γούναρη, οργανώθηκε έρανος κι αναγέρθηκε ο βυζαντινής τεχνοτροπίας ναΐσκος της Αναστάσεως, ενώ στα έξι σημεία, όπου εκτελέστηκαν κι έπεσαν νεκροί οι έξι, φυτεύθησαν ισάριθμα κυπαρίσσια.

Ηθική αποκατάσταση

Τα αρχεία της προανακριτικής διαδικασίας του 1922 καταστράφηκαν από την κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα λίγους μήνες μετά την εκτέλεση του. Χρόνια αργότερα ο Θεόδωρος Πάγκαλος είπε «...Δεν παραδέχομαι ότι διέπραξαν συνειδητήν προδοσίαν… αλλά υπήρξαν μοιραία και αναγκαία θύματα εις τον βωμόν της Πατρίδος...» [12]. Στο εμπιστευτικό τηλεγράφημα του Ελευθερίου Βενιζέλου από το Παρίσι, το οποίο έφτασε καθυστερημένα, δεν θα διαφοροποιούσε σημαντικά την κατάσταση, καθώς σ' αυτό αναφέρονταν, «...εκτελέσεις περιορισθούν εν περιπτώσει καταδίκης εις μόνους διατελέσαντες πρωθυπουργούς και αρχηγόν στρατού...», δηλαδή να εκτελεστούν οι πρώην πρωθυπουργοί Δημήτριος Γούναρης, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Νικόλαος Στράτος καθώς και ο αρχηγός του στρατού Γεώργιος Χατζανέστης. Όμως το 1929 ο Ελευθέριος Βενιζέλος μιλώντας στη Βουλή, είπε «....δύναμαι να σας διαβεβαιώσω με τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον, ότι ουδείς των πολιτικών αρχηγών της δημοκρατικής παρατάξεως θεωρεί ότι οι ηγέται της πολιτικής ητις ακολουθήθη μετά το 1920, διέπραξαν προδοσίας κατά της πατρίδος η ότι εν γνώσει ωδήγησαν τον τόπον εις την Μικρασιατικήν Καταστροφήν....». Σύμφωνα με το Γεώργιο Ζορμπά, επίτιμο αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου και πρόεδρο της Αρχής Καταπολεμήσεως Βρώμικου Χρήματος, «….Το στρατοδικείο και η ενώπιον αυτού διαδικασία καταπάτησε στοιχειώδη υπερασπιστικά δικαιώματα των κατηγορουμένων….».

Το 1933 η κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη, εντοίχισε μια αναμνηστική πλάκα στην αίθουσα των φυλακών «Αβέρωφ», όπου έγινε η δίκη των Έξι. «Έν τή αίθούση τούτη τή 15/28 Νοεμβρίου 1922, άνεγνώσθη ή άπόφασις του έκτακτου στρατοδικείου δι' ής κατεδικάσθησαν εις θάνατον και έτυφεκίσθησαν έπί έσχάτη προδοσία, οί αείμνηστοι άνδρες Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος, Νικόλαος Θεοτόκης, Γεώργιος Μπαλτατζής, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης και Γεώργιος Χατζηανέστης, οίτινες άφιερώσαντες όλόκληρον τήν ζωήν των και τήν πολιτικήν των δρασιν υπέρ του έθνους, εκρίθησαν, παρά του νόμους, τό Σύνταγμα και τήν Ήθικήν, παρ' άνομων δικαστών προδόται της ελληνικής πατρίδος. Τό Υπουργείου Δικαιοσύνης ένετοίχισεν έν έτει 1933». Μέλη της Κυβερνήσεως Τσαλδάρη ήταν ο Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος και ο Γεώργιος Κονδύλης, δύο από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων του 1922, τα οποία οδήγησαν στη Δίκη, την καταδίκη και την εκτέλεση των Έξι.

Δικαστική απαλλαγή

Στις 20 Ιανουαρίου του 2008, ο εγγονός του Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκης, με αίτηση του προς τον Άρειο Πάγο, ζήτησε την επανάληψη της ποινικής διαδικασίας, την οποία ο Βρετανός πρεσβευτής Φράνσις Όσβαλντ Λίντλεϋ, [Francis O. Lintley], είχε χαρακτηρίσει «...φάρσα από δικαστικής και νομικής απόψεως..» και για τους δικαστές έγραφε ότι «..ούτε αμερόληπτοι ήσαν, ούτε πείραν διέθετον..» ενώ ο Ολλανδός «....ένα είδος θεατρικής παράστασης…». Στις 30 Σεπτεμβρίου του 2010 το Ζ΄ τμήμα του Αρείου Πάγου με την 1675/2010 απόφασή του, με ψήφους 3 προς 2 δέχθηκε τους ισχυρισμούς του, ανέτρεψε την καταδικαστική απόφαση λόγω παραγραφής και παρέπεμψε το θέμα στην Ολομέλεια για την οριστική απόφαση. Το Δεκέμβριο του 2009 η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου τάχθηκε υπέρ της επανάληψης της «δίκης των έξι», σε διάσκεψη κεκλεισμένων των θυρών, κάνοντας δεκτή εισήγηση του αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Αθανασίου Κονταξή. Τον Οκτώβριο του 2010 το ανώτατο δικαστήριο τον έκρινε αθώο κι έπαψε οριστικά τη δίωξη του, [13] από την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας που του είχε αποδοθεί, ενώ οι δικαστές τάχθηκαν υπέρ της επαναλήψεως της δίκης, κρίνοντας ότι έχουν αποκαλυφθεί νέα γεγονότα και αποδείξεις, από τα οποία προέκυψε ότι όλοι οι κατηγορούμενοι ήταν αθώοι.

Στις 2 Δεκεμβρίου του 2017 ο πρόεδρος της Δημοτικής Κοινότητας Απειράνθου, Γιώργος Μπάκαλος, αποκάλυψε [14] ότι εκείνο το πρωινό του Νοεμβρίου έχασε τη ζωή του ένας στρατιώτης από την Απείρανθο, ο οποίος ήταν μέλος ενός από τα έξι εκτελεστικά αποσπάσματα που είχαν συγκροτηθεί με τ σκοπό την εκτέλεση των καταδικασμένων. Ο στρατιώτης ονομάζονταν Νικόλαος Εμμανουήλ Κριμιτζάς και το παρατσούκλι του στους ντόπιους ήταν Μακριδονικόλας ή ο Νικόλας του Μακρή. Ο δολοφονημένος στρατιώτης από την Απείρανθο, είχε και έναν αδελφό τον Δημήτρη που σκοτώθηκε στους Βαλκανικούς πολέμους το 1912. Όταν οδήγησαν τον Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη για εκτέλεση, στο απόσπασμα που προοριζόταν για την εκτέλεση του, συμμετείχε και ο Κριμιτζάς, τον οποίο είχε βαφτίσει ο Πρωτοπαπαδάκης. Ο στρατιώτης το γνωστοποίησε στον επικεφαλής Λοχαγό του εκτελεστικού αποσπάσματος, συνοδεύοντας την γνωστοποίηση με την άρνηση του να πυροβολήσει εναντίον του νονού του. Τότε ο Λογαγός θυμωμένος, τον χτύπησε δυνατά στο στέρνο με τον υποκόπανο του όπλου του και ο στρατιώτης αμέσως έφτυσε αίμα αμέσως. Στη συνέχεια τον μετέφεραν στο νοσοκομείο όπου απλά διαπιστώθηκε από τους γιατρούς ο θάνατος του από καρδιακή προσβολή.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Διαβάστε τα λήμματα

Βιβλιογραφία

  • «Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης:ένας άνθρωπος και μια εποχή», Αλέξανδρος Οικονόμου, Αθήνα, 1971

Παραπομπές

  1. [Η ομάδα δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 1906, και πήρε το όνομά της από το δημοσιογράφο Βλάση Γαβριηλίδη, ο οποίος τους παρομοίαζε με Ιάπωνες σαμουράι, λόγω της ιδιαίτερης μαχητικότητας τους, κατά της κυβερνήσεως και της οικονομικής ολιγαρχίας]
  2. Όταν το κατοστάρικο κόπηκε στη μέση Εφημερίδα «Το Βήμα», 13 Φεβρουαρίου 2011
  3. [«Ιδού κύριοι, έν εκατοντάδραχμον. Προς τα δεξιά είναι η εικών του Γεωργίου Σταύρου, προς τα αριστερά το Βασιλικόν Στέμμα. Ευθύς ως το νομοσχέδιον ψηφισθή θα διχοτομήσω το εκατοντάδραχμον. Και το τεμάχιον το φέρον την εικόνα του Γεωργίου Σταύρου θα εξακολουθήση κυκλοφορούν ως νόμισμα 50 δραχμών, το δε έτερο ήμισυ-αφού το στέμμα-θα αποτελή ομολογίαν 50 δραχμών»] Απόσπασμα από την ομιλία του στην Ελληνική Βουλή
  4. [Τα στοιχεία αναφέρονται στην ιδιόχειρη διαθήκη που συνέταξε στις 26 Οκτωβρίου 1922, κρατούμενος στις φυλακές Αβέρωφ]
  5. Κυβέρνησις Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη Γενική Γραμματεία της Κυβερνήσεως
  6. [Η Μικρασιατική καταστροφή και το ξερίζωμα του Ελληνισμού] Τάσος Βουρνάς, εκδόσεις Αφοι Τολίδη
  7. [Χαραλάμπους Βοζίκη, «Αι απολογίαι των θυμάτων της 15 Νοεμβρίου 1922»]
  8. «Φάρσα από νομικής απόψεως» Φωτεινή Τομάη, Εφημερίδα Το Βήμα, 7 Μαρτίου 2010
  9. Το κείμενο της καταδικαστικής αποφάσεως Εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 16 Νοεμβρίου 1922, σελ.2
  10. [«Από τη δόξα στη συμφορά 1915-1922», Γεώργιος Λεονταρίτης, εκδόσεις «Μέτρον»]
  11. Οι ένοχοι ετυφεκίσθησαν χθές Εφημερίδα Μακεδονία, 16 Νοεμβρίου 1922, σελ. 3
  12. Έξι θύματα «μοιραία και αναγκαία» Η «δίκη των έξι» και η ακύρωση της θανατικής ποινής 90 χρόνια μετά, Εφημερίδα «Το Βήμα», 19 Φεβρουαρίου 2012
  13. Οριστικά αθώοι οι 6 για τη Μικρασιατική Καταστροφή Εφημερίδα «Το Βήμα», 21 Οκτωβρίου 2010
  14. Η εκτέλεση των "6" και γιατί η Νάξος θρήνησε δύο τέκνα της εκείνο το πρωινό




Κατάλογος Πρωθυπουργών της Ελλάδος
Μαυροκορδάτος Αλέξανδρος | Κανακάρης Αθανάσιος | Μαυρομιχάλης Πετρόμπεης | Κουντουριώτης Γεώργιος | Ζαΐμης Ανδρέας| Μαυρομιχάλης Γεώργιος | Καποδίστριας Ιωάννης | Καποδίστριας Αυγουστίνος | Κολοκοτρώνης Θεόδωρος | Τρικούπης Σπυρίδων  | Μαυροκορδάτος Αλέξανδρος | Κωλέττης Ιωάννης | Κόμης Josef Ludwig von Armansperg | Ignaz von Rundhart| Όθων της Ελλάδος| Μαυροκορδάτος Αλέξανδρος | Όθων της Ελλάδος | Μεταξάς Ανδρέας | Κανάρης Κωνσταντίνος | Μαυροκορδάτος Αλέξανδρος | Κωλέττης Ιωάννης | Τζαβέλας Κίτσος | Κουντουριώτης Γεώργιος | Κανάρης Κωνσταντίνος | Κριεζής Αντώνιος | Μαυροκορδάτος Αλέξανδρος | Βούλγαρης Δημήτριος | Μιαούλης Αθανάσιος | Κολοκοτρώνης (Γενναίος) Ιωάννης | Βούλγαρης Δημήτριος | Μωραϊτίνης Αριστείδης | Βάλβης Ζηνόβιος | Κυριακός Διομήδης | Ρούφος Μπενιζέλος | Ρούφος Μπενιζέλος | Βούλγαρης Δημήτριος | Κανάρης Κωνσταντίνος | Βάλβης Ζηνόβιος | Κανάρης Κωνσταντίνος | Κουμουνδούρος Αλέξανδρος | Δεληγεώργης Επαμεινώνδας | Ρούφος Μπενιζέλος | Βούλγαρης Δημήτριος | Ζαΐμης Θρασύβουλος | Τρικούπης Χαρίλαος  | Δηλιγιάννης Θεόδωρος  | Βάλβης Δημήτριος | Κωνσταντόπουλος Κωνσταντίνος | Σωτηρόπουλος Σωτήριος | Δηλιγιάννης Νικόλαος | Ράλλης Δημήτριος | Ζαΐμης Αλέξανδρος | Θεοτόκης Γεώργιος | Μαυρομιχάλης Κυριακούλης | Δραγούμης Στέφανος | Βενιζέλος Ελευθέριος  | Γούναρης Δημήτριος | Σκουλούδης Στέφανος | Καλογερόπουλος Νικόλαος | Λάμπρος Σπυρίδων | Νικόλαος Στράτος | Πρωτοπαπαδάκης Πέτρος | Τριανταφυλλάκος Νικόλαος | Χαραλάμπης Αναστάσιος | Κροκιδάς Σωτήριος | Γονατάς Στυλιανός | Καφαντάρης Γεώργιος | Παπαναστασίου Αλέξανδρος | Σοφούλης Θεμιστοκλής | Μιχαλακόπουλος Ανδρέας | Πάγκαλος Δ. Θεόδωρος  | Ευταξίας Αθανάσιος | Κονδύλης Γεώργιος | Τσαλδάρης Παναγιώτης | Οθωναίος Αλέξανδρος | Δεμερτζής Κωνσταντίνος | Μεταξάς Ιωάννης | Κορυζής Αλέξανδρος | Ταμπακόπουλος Άγις | Σακελλαρίου Αλέξανδρος | Βασιλεύς Γεώργιος Α' | Τσουδερός Εμμανουήλ | Τσολάκοκλου Γεώργιος | Λογοθετόπουλος Κωνσταντίνος | Ράλλης Ιωάννης  | Παπανδρέου Γεώργιος | Βούλγαρης Πέτρος | Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός | Κανελλόπουλος Παναγιώτης | Σοφούλης Θεμιστοκλής | Πουλίτσας Παναγιώτης | Τσαλδάρης Κωνσταντίνος | Τσαλδάρης Κωνσταντίνος | Μάξιμος Δημήτριος | Τσαλδάρης Κωνσταντίνος | Σοφούλης Θεμιστοκλής | Διομήδης Αλέξανδρος | Θεοτόκης Ιωάννης |  Βενιζέλος Σοφοκλής | Πλαστήρας Νικόλαος | Βενιζέλος Σοφοκλής | Πλαστήρας Νικόλαος | Κιουσόπουλος Δημήτριος | Παπάγος Αλέξανδρος  | Καραμανλής Κωνσταντίνος | Γεωργακόπουλος Κωνσταντίνος | Καραμανλής Κωνσταντίνος | Δόβας Κωνσταντίνος | Καραμανλής Κωνσταντίνος | Πιπινέλης Παναγιώτης | Μαυρομιχάλης Στυλιανός | Παπανδρέου Γεώργιος | Παρασκευόπουλος Ιωάννης | Παπανδρέου Γεώργιος | Αθανασιάδης-Νόβας Γεώργιος | Τσιριμώκος Ηλίας | Στεφανόπουλος Στέφανος | Παρασκευόπουλος Ιωάννης | Κανελλόπουλος Παναγιώτης | Κόλλιας Κωνσταντίνος | Παπαδόπουλος Γεώργιος | Μαρκεζίνης Σπυρίδων | Ανδρουτσόπουλος Αδαμάντιος | Καραμανλής Κωνσταντίνος | Ράλλης Γεώργιος | Παπανδρέου Ανδρέας  | Τζαννετάκης Τζαννής | Γρίβας Ιωάννης | Ζολώτας Ξενοφών | Μητσοτάκης Κωνσταντίνος | Παπανδρέου Ανδρέας | Σημίτης Κωνσταντίνος | Καραμανλής Αλ. Κωνσταντίνος | Παπανδρέου Α. Γεώργιος | Παπαδήμος Λουκάς | Πικραμμένος Παναγιώτης  | Σαμαράς Αντώνιος | Τσίπρας Αλέξης | Βασιλική Θάνου | Τσίπρας Αλέξης | Μητσοτάκης Κυριάκος | Σαρμάς Ιωάννης | Μητσοτάκης Κυριάκος