Σπυρίδων Λάμπρος

Ο Σπυρίδωνας Λάμπρος, Έλληνας παραδοσιοκράτης και υποστηρικτής του θεσμού της Βασιλείας, διαπρεπής ιστορικός, μεσαιωνολόγος και βυζαντινολόγος, πανεπιστημιακός και πολιτικός που διατέλεσε πρωθυπουργός, γεννήθηκε στις 8 Απριλίου 1851 στην Κέρκυρα και πέθανε στις 23 Ιουλίου 1919, στο σπίτι του στην Κηφισιά . Η νεκρώσιμη ακολουθία έγινε στο ναό του Αγίου Γεωργίου Καρύτση και κηδεύτηκε στο Α΄ νεκροταφείο Αθηνών, δίχως την παρουσία εκπροσώπων της κυβερνήσεως ή του Πανεπιστημίου Αθηνών στο οποίο ο Λάμπρος ήταν καθηγητής επί σειρά ετών.

Στις 10 Οκτωβρίου του 1880 παντρεύτηκε με την Άννα Μπαλάνου και από το γάμο του απέκτησε δύο κόρες, τη Χαρίκλεια, μετέπειτα σύζυγο του ναυάρχου και μετέπειτα επιχειρηματία Κωνσταντίνου Μαλάμου, από την οποία έγινε παππούς δύο εγγονών του Βασιλείου και του Σπυρίδωνος Μαλάμου, και τη Λίνα Λάμπρου-Τσαλδάρη, μετέπειτα σύζυγο του Παναγή Τσαλδάρη αρχηγού του Λαϊκού κόμματος η οποία εκλέχθηκε βουλευτής και δεν άφησε απογόνους.

Σπυρίδων Λάμπρος
Γέννηση: 8 Απριλίου 1851
Τόπος: Κέρκυρα (Ελλάδα)
Σύζυγος: Άννα Μπαλάνου
Τέκνα: Χαρίκλεια (Κωνσταντίνου Μαλάμου) Λίνα (Παναγή Τσαλδάρη)
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Πανεπιστημιακός, Ιστορικός, πολιτικός
Θάνατος: 23 Ιουλίου 1919
Τόπος: Αθήνα (Ελλάδα)
Συνοπτικές πληροφορίες αξιώματος
Έναρξη Θητείας : 27 Σεπτεμβρίου 1916
Λήξη θητείας : 21 Απριλίου 1917
Προκάτοχος
Νικόλαος Καλογερόπουλος
Διάδοχος
Αλέξανδρος Ζαΐμης

Βιογραφία

Ο παππούς του Σπύρου Λάμπρου, ο Ιωάννης Λάμπρος έμπορος στα Γιάννενα, απαγχονίστηκε από τους Τούρκους το 1821 κατά την επανάσταση των Καλαρρυτών και η οικογένεια του κατέφυγε στην Κέρκυρα. Μέλη της οικογένειας Λάμπρου ήταν οι έμποροι Γεώργιος και τα αδέλφια Νικολάου Λάμπρου. Ο ένας γιος του Νικολάου ονομάζεται Αθανάσιος και ήταν θείος-παππούς του Σ. Λάμπρου. Τα αδέλφια Λάμπρου διατηρούσαν εμπορικούς οίκους στα Γιάννενα και τη Νάπολη, έκαναν εμπόριο με λαγοτόμαρα και βασικό προϊόν εισαγωγής τους ήταν και τα «χρυσογνέματα», δηλαδή τα χρυσά νήματα.

Οικογένεια Λάμπρου

Πατέρας του Σπυρίδωνα ήταν ο Παύλος Λάμπρος, ευκατάστατος διαπρεπής νομισματολόγος και λόγιος, γνωστός για τις νομισματολογικές έρευνες και τις επιστημονικές του εργασίες, που γεννήθηκε στους Καλαρρύτες Ηπείρου το 1820, μερίμνησε για τη μόρφωση του. Μητέρα του ήταν η Γεωργία, κόρη του Διονυσίου Φραγκόπουλου, χρυσοχόου από τη Ζάκυνθο, των οποίων ήταν το πρώτο από τα πέντε αγόρια τους. Θρησκευτικός του ανάδοχος ήταν ο ιστοριοδίφης Ανδρέας Μουστοξύδης.

Σπουδές

Ο Σπυρίδων Λάμπρος από μικρή ηλικία έδειξε τη μεγάλη κλίση του στα γράμματα και τις τέχνες και έμαθε να μιλά και να γράφει άριστα, Ιταλικά, Γαλλικά, Γερμανικά και Αγγλικά. Διδάχτηκε στο σπίτι τα μαθήματα του Ελληνικού Σχολείου και παρακολούθησε μαθήματα, από το 1863 έως το 1867, στο Β' Γυμνάσιο Αθηνών.

Σύλλογος «Παρνασσός»

Σε ηλικία 15 χρονών σ Σπυρίδων εξέδωσε, μαζί με τον αδερφό του Μιχαήλ, το φιλολογικό περιοδικό «Παρνασσός», το οποίο από το 1861 έως το 1866 κυκλοφορούσε δύο φορές το μήνα χειρόγραφο και στη συνέχεια έντυπο. Το 1865 με τη βοήθεια του αδελφού του Μιχαήλ, ίδρυσε και το Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» στον οποίο το 1866 εκλέχθηκε πρόεδρος και από το βήμα του οποίου μίλησε το 1868 σε ακροατήριο. Φοίτησε από το 1867 έως το 1871, στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, με καθηγητές τους Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, Κωνσταντίνο Κόντο και Στέφανο Κουμανούδη.

Πανεπιστημιακές σπουδές

Το 1872 εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο για μεταπτυχιακές σπουδές και στη συνέχεια στη Λειψία, όπου στις 25 Ιουλίου του 1873 αναγορεύτηκε διδάκτορας της φιλοσοφίας, υποβάλλοντας διατριβή με τίτλο «Τα κατά τους οικιστάς των παρ’ Έλλησιν αποικιών και τας αυτοίς απονεμημένας τιμάς και προνομίας». Παρέμεινε έως το 1875, ενώ ταξίδεψε πραγματοποιώντας έρευνες το Παρίσι, το Λονδίνο και τη Βιέννη.

Καθηγητής Πανεπιστημίου

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1878, ο Λάμπρος ανακηρύχθηκε υφηγητής, το 1887 έκτακτος και το 1890 καθηγητής της Ελληνικής Ιστορίας και της Παλαιογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διατέλεσε κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής και τις εκπαιδευτικές περιόδους 1893-94, 1909-10 και 1914-15 εκλέχθηκε πρύτανης του Πανεπιστημίου, από το οποίο αποχώρησε το 1917 και συνταξιοδοτήθηκε. Συνέβαλε σημαντικά στην εισαγωγή νέων μαθημάτων, όπως η παλαιογραφία και η επεξεργασία αρχείων και οργάνωσε το πρότυπο παλαιογραφικό φροντιστήριο, που υπήρξε φυτώριο δοκίμων ερευνητών, όπως οι Φαίδων Κουκουλές, Αδαμάντιος Αδαμαντίου, Σωκράτης Κουγέας, Κωνσταντίνος Δυοβουνιώτης και Δημήτριος Μπαλάνος. Πραγματοποίησε μακροχρόνια ταξίδια στην Ευρώπη, για να μελετήσει τα ελληνικά χειρόγραφα που βρίσκονταν στις διάφορες βιβλιοθήκες και από το 1843 μέχρι το 1853 ήταν ο εκδότης και ο μοναδικός συντάκτης του περιοδικού «Ελληνομνήμων», που αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τη Μεσαιωνική και νεώτερη Ελληνική ιστορία. Τα δημοσιεύματα του περιοδικού εκδόθηκαν σε 10 τόμους την περίοδο από το 1904 έως το 1917 και το 1920, μετά το θάνατό του, εκδόθηκε ο «Νέος Ελληνομνήμων», με την επιμέλεια του Γιώργου Χαριτάκη και μετά το 1921 με την επιμέλεια του Κωνσταντίνου Δυοβουνιώτη.

Είναι ο πρώτος που το 1880 με εντολή της Ελληνικής Βουλής, ερεύνησε τις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους και κατέγραψε περίπου 6.000 χειρόγραφα, από 20 βιβλιοθήκες των μονών. Επέστρεψε το 1895 και κατέγραψε το σύνολο των Ελληνικών κωδίκων, οι οποίοι εκδόθηκαν σε δύο τόμους από την «Cambridge Press» και το 1901 τιμήθηκε από την Ακαδημία του Μονάχου για την εργασία του. Διατέλεσε από το 1882 έως το 1885 γενικός διευθυντής της δημοτικής εκπαίδευσης και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τα εκπαιδευτικά ζητήματα της γυμναστικής και του αθλητισμού, πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου Μέσης Εκπαίδευσης το 1908, και πήρε μέρος σε πολλές καλλιτεχνικές και κοινωνικές εκδηλώσεις. Το 1882 ίδρυσε μαζί με το Νικόλαο Πολίτη, το Γεώργιο Δροσίνη, και τον Τιμολέοντα Φιλήμονα που εκλέχθηκε πρόεδρος, ενώ ο ίδιος ανέλαβε αντιπρόεδρος, την «Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος» [ΙΕΕΕ] , μέλη της οποίας δημιούργησαν την «Εθνική Εταιρεία», στην οποία εντάχθηκε ως μέλος προς τα τέλη της δεκαετίας του 1890 . Ο Λάμπρος ανήκε στην 20μελή Ανώτατη Αρχή της Εταιρείας και για ένα διάστημα ασκούσε καθήκοντα αρχηγού.

Κοινωνική δράση

Ο Σπυρίδων Λάμπρος ανέπτυξε πολύπλευρη σε πολλούς φιλολογικούς, αρχαιολογικούς και αθλητικούς συλλόγους. Εκλέχθηκε

• πρόεδρος του συλλόγου «Πανελλήνιος Γυμναστικός Σύλλογος»,

μετά το θάνατο του Ιωάννη Φωκιανού. Διατηρούσε στενές σχέσεις με τη βασιλική οικογένεια και διοργάνωσε τους αθλητικούς αγώνες με την επωνυμία «Σωτήρια» που ήταν αφιερωμένοι στη σωτηρία του βασιλιά Κωνσταντίνου Α' από απόπειρα δολοφονίας,

• πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ, από το 1897 έως το 1906 και στη διάρκεια της θητείας του θεσπίστηκαν το 1897 και διοργανώθηκαν το 1901, οι πρώτοι Πανελλήνιοι Αγώνες,
• γενικός γραμματέας της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων, [Ε.Ο.Α.], όταν ανασυστάθηκε το 1901 και το 1906 και συμμετείχε στη διοργάνωση της Μεσολυμπιάδας. Παρέμεινε στη θέση του έως το 1917, τη χρονιά που σημαδεύεται από την έκπτωση του από όλα τα δημόσια αξιώματα που κατείχε.

Πρωθυπουργός

Στη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου Πολέμου, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α' τον κάλεσε και του ανέθεσε την πρωθυπουργία του Ελληνικού κράτους:

• από τις 27 Σεπτεμβρίου 1916, όταν διαδέχθηκε τον Νικόλαο Καλογερόπουλο, έως τις 17 Απριλίου 1917, όταν αναγκάστηκε να παραιτηθεί.

Σαράντα περίπου μέρες μετά την ορκωμοσία της κυβερνήσεως του, στην οποία συμμετείχε ένας ακόμα Ηπειρώτης ο Ευγένιος Ζαλοκώστας, σημειώθηκαν ο αγγλογαλλικός αποκλεισμός της Αθήνας και του Πειραιά, οι '«Ελληνικοί εσπερινοί» ή «Νοεμβριανά», στη διάρκεια των οποίων το γαλλικό θωρηκτό «Μιραμπώ» βομβάρδισε την Αθήνα, αγγλογαλλικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στον Πειραιά και άρχισε να ανατέλλει το «άστρο» του μετέπειτα δικτάτορα Μεταξά οι Επίστρατοι του οποίου κατατρόπωσαν κι έτρεψαν σε πανικόβλητη φυγή τους Γάλλους που αποβιβάστηκαν στον Πειραιά κι επιχείρησαν να προελάσουν προς την Αθήνα. Σχεδόν ταυτόχρονα, η Αντάντ αναγνώρισε την Κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη και έτσι, ο Λάμπρος ήταν και επίσημα πια πρωθυπουργός της μισής χώρας.

Εξορία

Λίγους μήνες μετά την υποχρέωση του σε παραίτηση, συγκεκριμένα στις 20 Αυγούστου του 1917, ή Βουλή τον παρέπεμψε σε ειδικό δικαστήριο, σύμφωνα με τον νόμο περί ευθύνης υπουργών, που του επέβαλε την ποινή της εξορίας και εκτοπίστηκε αρχικά στην Ύδρα, τον Ιανουάριο του 1918 επί ένα μήνα, και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στη Σκόπελο. Στην ποιητική εργογραφία του Λάμπρου περιλαμβάνεται το ακόλουθο τετράστιχο επίγραμμα αφιερωμένο στους οικείους του:

«Πλέξτε καί αυτά τά λιγοστά τής εξορίας λουλούδια
μαζί με τής αγάπης σας το δροσερό στεφάνι,
καί ας είνε δλη ή ζωή για σας χαρά, τραγούδια
και ευτυχία πού σύγνεφο ποτέ νά μήν πικράνη.»
Έν Σκοπέλω, 3 Μαρτίου 1918.

Εργογραφία

Ο Λάμπρος δημοσίευσε ποιήματα, ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια στη Φιλοσοφική Σχολή, τα οποία υπέβαλλε στους ποιητικούς διαγωνισμούς που προκήρυσσε η Σχολή, ενώ, παράλληλα, πολλά από τα περιλαμβανόμενα σε αυτές ποιήματα τα δημοσίευσε σε λογοτεχνικά ημερολόγια, περιοδικά και εφημερίδες της εποχής, απ' όπου μερικά αναδημοσιεύθηκαν και σε ποιητικές ανθολογίες. Έγραψε, επίσης, κριτικά δοκίμια, πεζά και θεατρικά έργα ως το 1873, σε λογοτεχνικά περιοδικά, ενώ έκτοτε αφοσιώθηκε στην επιστημονική έρευνα και παρουσίασε εκατοντάδες μελέτες έως το 1917. Το σύνολο του έργου του αποτελείται από 479 έργα, που αρκετά δημοσιοποιήθηκαν μετά το θάνατο του. Θεωρείται συνεχιστής του έργου των ιστορικών Σπυρίδωνα Ζαμπέλιου και Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, ανήκει δηλαδή στους θεμελιωτές της ιστορικής επιστήμης στην Ελλάδα και υπήρξε ο διαμορφωτής του ελληνικού ιστορισμού. Πραγματοποίησε εκατοντάδες διαλέξεις και πήρε μέρος σε πολλά επιστημονικά συνέδρια και είναι ο συντάκτης, το 1904, του οργανισμού της Ακαδημίας Αθηνών .

• «Το γεφύρι της Άρτας»,
• «Δαυΐδ Κομνηνός»,
• «Ο τελευταίος κόμης των Σαλώνων» , Αθήνα 1870, Τυπογραφείο «Ιλισσός», [έμμετρο δράμα σε πέντε μέρη, για το έργο τιμήθηκε το 1870 αποσπώντας τον πρώτο έπαινο στο Βουτσιναίο δραματικό διαγωνισμό],
• «Μιχαήλ Ακομινάτου τα σωζόμενα»,
• «Ιστορικά μελετήματα»,
• «Αργυροπούλεια»,
• «Αποκαλύψεις περί του μαρτυρίου του Ρήγα Φεραίου» ,
• «Παλαιολόγεια και Πελοποννησιακά», όπου προσπαθεί να διαφωτίσει την ιστορία των τελευταίων Παλαιολόγων στην Πελοπόννησο,
• «Ιστορία της Ελλάδας μετ' εικόνων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της βασιλείας του Όθωνος»,
• «Κατάλογος των εν ταις βιβλιοθήκαις του Αγίου Όρους ελληνικών κωδίκων (1895-1900)» ,
• «Εγχειρίδιον Ελληνικής και Λατινικής Παλαιογραφίας» το 1903 ,
• «Αι ιστορικαί μελέται εν Ελλάδι κατά τον πρώτον αιώνα της Παλιγγενεσίας μετά προεισαγωγής περί των Ελληνικών ιστορημάτων επί τουρκοκρατίας», [χειρόγραφο που βρέθηκε στα κατάλοιπα του αρχείου του και παρουσιάστηκε στην στην Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού «Μνήμων» το Μάιο του 1992 και και τον Ιούνιο του 1992, στα Σεμινάρια της Ερμούπολης] .

Έγραψε από το 1886 έως το 1908, την εξάτομη:

• «Ιστορία της Ελλάδος» με εικόνες,

όπου περιγράφει την αρχαία και μεσαιωνική περίοδο, έως την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως, ενώ μια συλλογή από απεικονίσεις Βυζαντινών Αυτοκρατόρων τις παρουσίασε το 1911, σε αρχαιολογική έκθεση στη Ρώμη και στη συνέχεια τις δώρισε στο Μουσείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας στην Αθήνα. Έγραψε πολλά άρθρα, μελέτες και συγγράμματα, ενώ έκανε πολλές μεταφράσεις ξένων ιστορικών έργων, που τις πλούτισε με δικές του υποσημειώσεις.

Το τέλος του

Μετά την απομάκρυνση του βασιλιά Κωνσταντίνου Α' και όταν ανέλαβε τη διακυβέρνηση ο Ελευθέριος Βενιζέλος, η περιουσία του δημεύθηκε με απόφαση Ειδικού Δικαστηρίου, ενώ δικάστηκε και εξορίστηκε στις 22 Ιανουαρίου 1918 στην Ύδρα και ένα μήνα μετά στη Σκόπελο. Το Μάρτιο του 1919, διακομίστηκε επειγόντως από την Σκόπελο στην Αθήνα, καθώς ήταν βαριά άρρωστος, αρχικά από πνευμονία και στη συνέχεια από νεφρίτιδα, και τέθηκε σε κατ' οίκον περιορισμό με αστυνομική επιτήρηση μέχρι το θάνατό του. Το 1921, ο Δήμος Αθηναίων τον τίμησε και ανήγειρε γλυπτό στον τάφο του, ενώ τον ίδιο χρόνο στο φιλολογικό σύλλογο «Παρνασσός», διοργανώθηκε το πολιτικό του μνημόσυνο. Μετά το θάνατό του Λάμπρου δημιουργήθηκε «Επιτροπή εκδόσεως των καταλοίπων του Σπυρίδωνος Λάμπρου», υπό την εποπτεία της συζύγου και των θυγατέρων τους. Η βιβλιοθήκη του δωρήθηκε από τις κόρες του στην «Ζωσιμαία» Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων, ενώ το πλουσιότατο προσωπικό Αρχείο του σώζεται στην κατοχή των κληρονόμων του εγγονού του, του Καθηγητού της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Βασιλείου Μαλάμου, προσωπικού ιατρού του βασιλιά Παύλου Α' και του Αλέξανδρου Παπάγου.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Ο «εκ Καλαρρυτών» καταγόμενος, Σπυρίδωνας Λάμπρος]
• [Βιογραφικά στοιχεία Σπυρίδωνα Λάμπρου Δημήτριος Σ.Μπαλάνος, Περιοδικό «Ήπειρος, Άπειρος Χώρα»]
• [Ψηφιακό αρχείο έργων Σπυρίδωνος Λάμπρου Εργαστήριο Ερευνών Νεοελληνικής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων]
• [Ψηφιακό αρχείο έργων Σπυρίδωνος Λάμπρου
• [Ψηφιακό αρχείο έργων Σπυρίδωνος Λάμπρου]
• [Ψηφιακό αρχείο έργων Σπυρίδωνος Λάμπρου Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης]
• [Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Μια νέα συνείδηση για την πόλη της Αθήνας στα τέλη του 19ου αιώνα]
• [«Σπυρίδων Λάμπρος (1851-1919): Η πορεία ενός επιφανούς ιστορικού»]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org