Φαίδων Κουκουλές

Ο Φαίδωνας Κουκουλές Έλληνας εθνικιστής βυζαντινολόγος , ομότιμος Πανεπιστημιακός καθηγητής και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών , γεννήθηκε στις 21 Ιουλίου 1881 στην Ερμούπολη της Σύρου και πέθανε -μετά από μακρά ασθένεια- το βράδυ της Κυριακής 15 Ιανουαρίου 1956 στην Αθήνα. Η κηδεία του έγινε στις 16 Ιανουαρίου στην Αθήνα.

Ήταν παντρεμένος και από το γάμο του απέκτησε, το 1939, μια κόρη, τη λαογράφο Μαίρη Κουκουλέ-Πετροπούλου, σύζυγο, σε δεύτερο γάμο για τον ίδιο, του συγγραφέα Ηλία Πετρόπουλου.

Φαίδων Κουκουλές

Βιογραφία

Η καταγωγή της οικογένειας του ήταν από το Δήμο Λεύκτρου της Έξω Μάνης, όμως ο πατέρας του Ιωάννης Κουκουλές εργαζόταν στο νησί της Σύρου. Ο Φαίδωνας που είχε μια αδελφή, την Αναστασία, παρακολούθησε τα μαθήματα της Βασικής εκπαιδεύσεως στη γενέτειρα του και αποφοίτησε από το Γυμνάσιο της Ερμουπόλεως. Το 1900 ενεγράφη στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από την οποία αποφοίτησε τον Ιούνιο του 1904, με βαθμό πτυχίου «Άριστα» και το 1906 ανακηρύχτηκε διδάκτορας στην ίδια σχολή, υποβάλλοντας εναίσιμη διατριβή υπό τον τίτλο

• «Βασιλείου του Μεγάλου δόξαι παιδαγωγικαί», η οποία βραβεύτηκε και στο Ράλλειο φιλολογικό διαγωνισμό.

Υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία και τα έτη 1913, 1915 και 1918 συμμετείχε στις πολεμικές αναμετρήσεις που έλαβε μέρος η Ελλάδα.

Επιστημονική ανέλιξη

Την τετραετία από το 1904 έως το 1907, ο Κουκουλές δίδαξε ως καθηγητής της Μέσης Εκπαιδεύσεως, για δύο χρόνια στη Σχολή του Μεγάλου Ρεύματος στην Κωνσταντινούπολη, και για τα υπόλοιπα δύο χρόνια ως σχολάρχης στη Βαμβακού του Νομού Λακωνίας. Το 1907 μετά συμμετείχε με επιτυχία στο διαγωνισμό του Εθνικού Πανεπιστημίου και εξασφάλισε την υποτροφία του κληροδοτήματος Σφογοπούλου, για σπουδές στο εξωτερικό και εγκαταστάθηκε στη Γερμανία, για έξι εξάμηνα. Παρακολούθησε πανεπιστημιακές παραδόσεις και φροντιστήρια, κλασικής φιλολογίας, γλωσσολογίας, παπυρολογίας, βυζαντινολογίας και παιδαγωγικής, στην Ιένα και το Μονάχο, έχοντας ως καθηγητές τους Κρουμπάχερ, Χάιζενμπεργκ και Κρούζιους, ενώ πρώτευσε σε διεθνή διαγωνισμό με θέμα την έκδοση ανεκδότου τμήματος του Βίου του Αγίου Γεωργίου. Τον Οκτώβριο του 1911 επέστρεψε στην Ελλάδα και προσλήφθηκε ως συντάκτης έως το 1926, στην υπηρεσία του Ιστορικού Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσης . Συμμετείχε ως μέλος στο πρότυπο παλαιογραφικό φροντιστήριο, που υπήρξε φυτώριο δοκίμων ερευνητών, όπως οι Αδαμάντιος Αδαμαντίου, Σωκράτης Κουγέας, Κωνσταντίνος Δυοβουνιώτης και Δημήτριος Μπαλάνος, το οποίο οργάνωσε ως καθηγητής ο Σπυρίδων Λάμπρος.

Το 1914 επισκέφθηκε για δεύτερη φορά το Μόναχο με ενίσχυση της Ακαδημίας του Μονάχου προκειμένου να συνεχίσει την έρευνα του για τον Ευστάθιο Θεσσαλονίκης. Το 1918 ίδρυσε την Εταιρία Βυζαντινών Σπουδών , στην οποία εκλέχθηκε Γενικός Γραμματέας και από τα μέλη της οποίας ανακηρύχθηκε, αργότερα, ισόβιος γενικός γραμματέας. Από το 1926 έως το 1931 διετέλεσε διευθυντής του Ιστορικού Λεξικού και τον ίδιο χρόνο διορίστηκε καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στο οποίο ουδέποτε δίδαξε. Το 1930 υπήρξε από τους κύριους οργανωτές του Γ' Διεθνούς Βυζαντινολογικού Συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, ενώ το 1931 εκλέχθηκε καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών στην έδρα του Δημοσίου και Ιδιωτικού Βίου των Βυζαντινών, που ήταν η τελευταία έδρα που δημιουργήθηκε στη Φιλοσοφική σχολή και η προκήρυξή της συνάντησε την αντίδραση των παλαιότερων καθηγητών. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, τότε υπουργός Παιδείας, έκανε χρήση του δικαιώματος να διορίζει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών καθηγητές από όμορα ιδρύματα, ιδιαίτερα από το νεοσύστατο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, από το οποίο προερχόταν και ο Φαίδων Κουκουλές. Σύμφωνα με τη Φιλοσοφική Σχολή το δικαίωμα του υπουργείου αφορούσε καθηγητές που δίδασκαν σε ξένα πανεπιστήμια και όχι σε ελληνικά, όμως με την απόφαση του υπουργείου συντάχθηκε και η αντίστοιχη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας στο οποίο είχε προσφύγει η Σχολή και ο Κουκουλές διορίστηκε στη νεοσύστατη έδρα .

Την περίοδο 1940-42 ήταν Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην οποία δίδαξε έως το 1954, όταν παραιτήθηκε συμπληρώνοντας το προβλεπόμενο όριο ηλικίας. Μετά την αποχώρηση του καταργήθηκε η έδρα του Δημοσίου και Ιδιωτικού Βίου των Βυζαντινών, γεγονός που έδωσε τη δυνατότητα στον Νίκο Τωμαδάκη να υποστηρίξει ότι είχε δημιουργηθεί ειδικά για τον Κουκουλέ . Την περίοδο 1942-43 διετέλεσε διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Κράτους, στην επιτροπή των οποίων μετείχε την περίοδο 1937-39 και από το 1947 έως το 1951 κατείχε τη θέση του προέδρου. Το 1951 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών . Τον τελευταίο χρόνο πριν το θάνατο του έζησε καθηλωμένος στο κρεββάτι εξ αιτίας σοβαρής ασθένειας που τον ταλαιπωρούσε.

Πολιτική

Στη διάρκεια του καθεστώτος της «4ης Αυγούστου» του Ιωάννη Μεταξά, ο Κουκουλές έγραψε το «Διατί ενικήσαμεν και διατί θα νικήσωμεν» και συμμετείχε στις υπό την εποπτεία των Παντελή Πρεβελάκη και Σοφίας Γεδεών περιοδείες και ομιλίες, στις οποίες τους ακολουθούσαν και άλλα επίλεκτα μέλη της Εθνικής διανοήσεως, όπως ήταν οι Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Ιωάννης Κακριδής, Κωνσταντίνος Δημαράς, με ομιλία για «Το νόημα της Ελευθερίας», και ο Άγγελος Σικελιανός με τη διάλεξη του για «Το βαθύτερο νόημα της Πνευματικής Επιστρατεύσεως», τους οποίους είχε γοητεύσει η ρητορική του καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά, καθώς και η προσδοκία της αναγεννήσεως του Έθνους. Μαζί τους ήταν και ο Αλέξανδρος Τσιριντάνης, καθώς και οι Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Στίλπων Κυριακίδης, Θρασύβουλος Βλησίδης -που το 1943 ήταν υπότροφος της Γερμανίας, Νικόλαος Λούρος και Νικόλαος Εξαρχόπουλος.

Το Νοέμβριο του 1941, μαζί με τους συναδέλφους του καθηγητές Νικόλαο Εξαρχόπουλο, Ερρίκο Σκάσση, Εμμανουήλ Πεζόπουλο, Αντώνιο Χατζή, Γεώργιο Σακελλαρίου, Γεώργιο Π. Οικονόμο, Νικόλαο Βλάχο, Αναστάσιο Ορλάνδο, Χρήστο Καπνουκάγια, Σπυρίδωνα Μαρινάτο, Απόστολο Δασκαλάκη, Διονύσιο Ζακυθηνό, με μειοψηφούντες τους Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο και Σωκράτη Κουγέα, είχαν ψηφίσει στη συνεδρίαση της Συγκλήτου, της 9ης ∆εκεµβρίου 1941, την πειθαρχική δίωξη του συναδέλφου τους Ιωάννη Κακριδή, στη γνωστή ως «Δίκη των Τόνων». Το ζήτημα αφορούσε την κατάργηση των πνευμάτων και τον περιορισμό των τονικών σημείων στη δεύτερη έκδοση του πανεπιστημιακού συγγράμματος «Ελληνική κλασσική παιδεία» του καθηγητή Κακριδή, ένα βιβλιαράκι 24 σελίδων, όμως το κατηγορητήριο κατέρρευσε και τον Ιούλιο του 1942, του επιβλήθηκε ποινή δύο μήνες προσωρινής απολύσεως.

Εργογραφία

Το έργο του Κουκουλέ προσδιορίστηκε από την προσπάθεια να καταδειχθεί η πολιτισμική συνέχεια του Ελληνισμού, κατεύθυνση στην οποία συνέχισε την προσπάθεια του Νικόλαου Πολίτη, που παραλλήλως με τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο στην ιστορία υποστήριξε την αδιάσπαστη ενότητα και συνέχεια του ελληνικού έθνους από την αρχαιότητα δια μέσου του Βυζαντίου.

Εξέδωσε 20 τόμους της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών από το 1924 έως το 1941 ενώ το συγγραφικό και ερευνητικό του έργο αριθμεί περί τους 235 τίτλους. Έχει συγγράψει βιβλία ιστορικού, λαογραφικού και μυθιστορηματικού περιεχομένου με θέμα τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Δημοσίευσε με τα φιλολογικά ψευδώνυμα «Σπαρτιάτης» και «Οινούντιος», στα περιοδικά «Ο Ουνούντιος» και «Μαλεβός» και η περιοχή του δήμου Οινούντα στο Νομό Λακωνίας οφείλει πολλά στις ιστορικές του έρευνες και δημοσιεύσεις. Έγραψε μελέτες γλωσσικές, ιστορικές και λαογραφικές, που αναφέρονται στη ζωή των Βυζαντινών και δημοσίευσε μία σειρά από σύντομα μυθιστορήματα με θέμα το Βυζάντιο όπως,

• «Ο άρχων Καλόθετος»,
• «Βυζαντινό παραμύθι»,
• «Η μοναχή Θεοδούλη»,
• «Ο άρχων Καλόθετος»,
• «Ο Νικηφόρος» και άλλα.
• «Βυζαντινών βίος και πολιτισμός», από το 1948 έως το 1957, έργο σε έξι τόμους, το οποίο θεωρείται μοναδικό στο είδος του και το εξέδωσε με τη βοήθεια και τη συμπαράσταση του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
• «Ιστορία της Βαμβακούς»,
• «Οινουντιακά».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Κουκουλές Φαίδων Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών
• Κουκουλές Φαίδων (1881-1956) Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
• Μνήμη Φαίδωνος Κουκουλέ Αλέξης Σαββίδης, Περιοδικό «Νέα Εστία», τεύχος 1648, σελίδα 336/337
• Ψηφιοποιημένη συλλογή έργων του Φαίδωνα Κουκουλέ

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org