Γεώργιος Θεοτοκάς

Από Metapedia
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ο Γεώργιος Θεοτοκάς, Έλληνας διανοούμενος, ένας από τους εκπροσώπους και τους κορυφαίους διανοητές της γενιάς του 1930, νομικός, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας, γεννήθηκε στις 27 Αυγούστου 1905 στην Κωνσταντινούπολη και πέθανε στις 30 Οκτωβρίου 1966 στην Αθήνα.

Παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο το 1948 με τη φιλόλογο Ναυσικά Στεργίου, που πέθανε το 1959 μετά από μακρά και επώδυνη ασθένεια και σε δεύτερο γάμο που έγινε στο ναό της Βασιλικής της Σωτήρας στην Πλάκα στις 11 Ιουλίου 1966, τη χρονιά του θανάτου του, με την πεζογράφο και ποιήτρια Κοραλία Ανδρειάδη. Η Ανδρειάδη αυτοκτόνησε στις 12:45 της 18ης Δεκεμβρίου 1976, πηδώντας από το μπαλκόνι του σπιτιού της στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας 90, στην Αθήνα.

Γιώργος Θεοτοκάς

Βιογραφία

Η καταγωγή της οικογένειας είναι από τη Χίο, όπου οι αναφορές στο όνομα Θεοτοκάς, ανάγονται στον 17ο αιώνα και εντοπίζονται σε κώδικες αγοραπωλησίας σπιτιών.

Παππούς του ήταν ο δημογέροντας Γεώργιος Θεοτοκάς, που ο αδελφός του Κωνσταντίνος, έγινε ιερέας πήρε το εκκλησιαστικό όνομα Γερμανός και έγινε αργότερα Μητροπολίτης Λέρου και Καλύμνου. Πατέρας του ήταν ο Μιχάλης Θεοτοκάς [1], γεννημένος στο χωριό Πυργί [2] της Χίου, που μετά τις Νομικές του σπουδές στην Αθήνα, εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου εργάστηκε ως δικηγόρος και παντρεύτηκε την Ανδρονίκη Νομικού, κόρη εμπόρου από τα Νένητα της Χίου, ο οποίος είχε εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη. Ο Γεώργιος Θεοτοκάς είχε μία αδελφή, τη Μαρία -Ελένη ή Λιλή Θεοτοκά, σύζυγο του χειρουργού Κωνσταντίνου Ν. Αλιβιζάτου.

Ενήλικη ζωή

Ο Θεοτοκάς φοίτησε στο Ελληνογαλλικό Λύκειο της Κωνσταντινουπόλεως, όμως το 1922 μετά τη Μικρασιατική εκστρατεία και την καταστροφή που επακολούθησε, η οικογένεια του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην οποία είχε καθηγητή το Στυλιανό Σεφεριάδη, πατέρα του ποιητή Γιώργου Σεφέρη με τον οποίο ο Θεοτοκάς διατήρησε στενούς δεσμούς φιλίας, έως το τέλος της ζωής του. Το 1925 εκλέχτηκε Γενικός Γραμματέας της οργανώσεως Φοιτητική Συντροφιά, την οποία αποτελούσαν φοιτητές υποστηρικτές της Δημοτικής γλώσσας και για τη δράση του κινδύνευσε το 1926 να αποβληθεί από το Πανεπιστήμιο το 1926, ενώ την ίδια περίοδο υποδέχτηκε τον Γιάννη Ψυχάρη στη Χίο. Στη συνέχεια πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές νομικής, ιστορίας και φιλοσοφίας, για τρία χρόνια, στο Παρίσι και το Λονδίνο.

Στην Αγγλική πρωτεύουσα έγραψε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Ελεύθερο Πνεύμα», που θεωρήθηκε ως το ονομάστηκε «πνευματικό μανιφέστο» της γενιάς του '30, το οποίο δημοσίευσε το Νοέμβριο του 1929 στην Αθήνα με το ψευδώνυμο «Ορέστης Διγενής», στις εκδόσεις «Εστία». Στο έργο του επισήμαινε τις αδυναμίες της ελληνικής μεταπολεμικής ζωής και ζητούσε την ένταξη της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή παιδεία, χωρίς να παραγνωρίζει τη σημασία της νεοελληνικής πνευματικής παράδοσης. Από τους πρώτους αναγνώστες του χειρογράφου ήταν η Ιωάννα Σεφέρη, μετέπειτα σύζυγος του Κωνσταντίνου Τσάτσου, που διέβλεψε την αξία του τους. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, διορίστηκε δικηγόρος στις 8 Απριλίου και ορκίστηκε στις 29 του ίδιου μήνα, ενώ άσκησε περισσότερο συμβουλευτική δικηγορία. Παράλληλα δραστηριοποιήθηκε στα γράμματα και τη λογοτεχνία και ασχολήθηκε με το μυθιστόρημα, το θέατρο και την κριτική. Στις 29 Ιουνίου 1934, ήταν μεταξύ των μελών της Επιτροπής, που διενέργησε τον έλεγχον των προσόντων των ιδρυτών της «Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών», της οποίας ήταν ιδρυτικό μέλος.

Το 1940 κατατάχτηκε εθελοντικά στο στρατό, όμως δεν πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο παρά τις προσπάθειές του να σταλεί στην πρώτη γραμμή, όπως ζήτησε ως ρουσφέτι απ' τον στρατηγό Σέργιο Γυαλίστρα, κι ενώ αρχικά αποστρατεύτηκε, επανακατατάχθηκε τον Μάρτιο του 1941. Το 1943, από κοινού με τους Σπύρο Μελά, Άγγελο Σικελιανό, Στράτη Μυριβήλη, Ιωάννη Κακριδή, Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο και το Μανόλη Τριανταφυλλίδη, υπέγραψαν επιστολή έκκληση προς τη γερμανική Kommandatur πνευματικών προσώπων, για την απελευθέρωση του συγγραφέα Ηλία Βενέζη, ο οποίος ήταν κρατούμενος στις φυλακές Αβέρωφ, εμπειρία που τον ενέπνευσε για τη συγγραφή του θεατρικού του έργου «Μπλοκ C».

Διατέλεσε γενικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου τις περιόδους 1945-46 και 1951-52, όταν και ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ακολουθώντας την περιοδεία του Εθνικού Θεάτρου ως διευθυντής του, καθώς και από το 1961 και την ίδρυση του, πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος [Κ.Θ.Β.Ε.]. Εκπροσώπησε την Ελλάδα στις διεθνείς συναντήσεις της Γενεύης και στο Διεθνές Συνέδριο του Εδιμβούργου, ενώ το 1956 ήταν δίχως επιτυχία, υποψήφιος βουλευτής στη Χίο, με το κόμμα «Δημοκρατική Ένωσις». Το 1963 στον εκδοτικό οίκο «Φέξης» στην Αθήνα, γνωρίστηκε και σύναψε ερωτική σχέση με τη λογοτέχνη Κοραλία Ανδρειάδη, τριάντα χρόνια νεώτερη του και για λίγο διάστημα δεύτερη σύζυγο του, η οποία τότε δημοσίευσε την πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο «Απόπειρες». Παντρεύτηκαν το 1966, όμως έζησαν ελάχιστο καιρό μαζί, καθώς ακολούθησε ο θάνατος του Θεοτοκά και έκτοτε, ως την αυτοκτονίας της, ασχολήθηκε με την έκδοση και προβολή όλου του ανέκδοτου αλλά και του δημοσιευμένου υλικού του συγγραφέα.Δώρισε περίπου 4.000 τόμους βιβλίων που ανήκαν στη συλλογή του, στη Βιβλιοθήκη Χίου «Αδαμάντιος Κοραής», όπου φυλάσσονται συλλογές βιβλίων σημαντικών Χίων προσωπικοτήτων.

Περιοδικό «Ιδέα»

Πολιτικά ήταν ενταγμένος στον ευρύ εθνικό χώρο και καθώς σημείωνε ο ίδιος, «...αναγκάστηκα, χωρίς να το θέλω, να αποκηρύξω με τις στατιστικές και τα νούμερα στο χέρι μία μία όλες τις αρχές του μαρξισμού». Υπήρξε στενός φίλος και διατηρούσαν συχνή αλληλογραφία, με τον Γεώργιο Κατσίμπαλη που ζήτησε να γνωρίσει το Θεοτοκά, με αφορμή την κυκλοφορία του «πνευματικού του μανιφέστο», το Φθινόπωρο του 1929. Τον Ιανουάριο του 1933, εξέδωσε για ένα περίπου χρόνο μαζί με τους Σπύρο Μελά και Γιάννη Οικονομίδη, το εθνικιστικών τάσεων, περιοδικό «Ιδέα» [3], με το οποίο φιλoδόξησε να παρέμβει στην κoινωνική κρίση και στις αισθητικές διχογνωμίες. Ο φανατικός αντιεθνικιστής Άγγελος Τερζάκης θεωρεί, με μεγάλη δόση υπερβολής, ότι ο Θεοτοκάς βρίσκεται κοντά στο όραμα του «εθνικοσοσιαλισμού» [4], σε αντίθεση με τον Μελά, τον οποίο θεωρεί εκπρόσωπο του «συνειδητοποιημένου εθνικισμού», που βασίζονταν στην άποψη ότι ο νέος ελληνισμός μπορεί και πάλι να βρεθεί στο προσκήνιο και μάλιστα καθοδηγώντας πνευματικά την Ευρώπη, άποψη που έφερνε τους φιλελεύθερους διανοούμενους πιο κοντά στην εθνικιστική ιδεολογία.

Ο Θεοτοκάς από την πλευρά του υποστήριξε ότι, «...Ο ίδιος θήτευα εσώτερα σ' έναν σοσιαλισμό άλλον, ελεύθερο, ανεξίθρησκο, όχι οργανωμένο σε στρατό, καθώς ο δικός τους...», αρνούμενος ότι είναι εθνικοσοσιαλιστής, ενώ ο μαρξιστής Γιάννης Μηλιάδης θεωρεί πως οι Σπύρος Μελάς και Θεοτοκάς είναι «...προπαγανδιστές της φασιστικής οργάνωσης της ελληνικής νεολαίας και του εθνικισμού..». Αργότερα ο Θεοτοκάς αποκήρυξε τη συνεργασία του με το Μελά και μετακινήθηκε σε φιλελεύθερες, μινιμαλιστικές και «εθνίζουσες» αριστερές απόψεις με το άρθρο του «Ανόητη κακοπιστία», στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Ιδέα», το οποίον απευθύνεται στους συντάκτες του περιοδικού «Σήμερα».

Διακρίσεις

Τιμήθηκε με βραβεία και διακρίσεις για το έργο του,

  • το 1939 με το βραβείο Πεζογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, για το μυθιστόρημα «Το δαιμόνιο»,
  • το 1957 με το Α' κρατικό βραβείο δοκιμίου, για το έργο του «Τα προβλήματα του καιρού μας»,
  • το 1965 με το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος.

Εργογραφία

Συνεργάστηκε με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά και με την εφημερίδα «Το Βήμα», ενώ υπήρξε επίσης μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού «Εποχές» και το 1935, συνιδρυτής του περιοδικού «Νέα Γράμματα». Δημοσίευσε πολλά κείμενά του στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Αντλούσε τα θέματά του από τη σύγχρονη εθνική και κοινωνική ζωή και αναζητά λύσεις, ενώ χρησιμοποιούσε γλώσσα απλή και εύκολη, και το ύφος του έχει προσωπικότητα. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Ανήκει στη γενιά του 1930, της οποίας υπήρξε ένα από τα πολυγραφότερα πρόσωπα κι ασχολήθηκε με την πεζογραφία, το θέατρο, την ποίηση, το δοκίμιο, την κριτική και την ταξιδιωτική λογοτεχνία. Έθεσε τις βάσεις της θεωρίας της γενιάς του για την ελληνικότητα, που πηγάζει παράλληλα από την αρχαιοελληνική και βυζαντινή παράδοση, το λαϊκό πολιτισμό αλλά και από την σύγχρονη πραγματικότητα. Επηρεάστηκε έντονα από την ελληνική πεζογραφική δημιουργία του 19ου αιώνα.

Δημοσίευσε συνολικά 33 αυτοτελείς εκδόσεις, μεταξύ τους περιλαμβάνονται,

Δοκίμια

  • «Ελεύθερο πνεύμα», το 1929, το δημοσίευσε με το ψευδώνυμο «Ορέστης Διγενής»,
  • «Εμπρός στο κοινωνικό πρόβλημα», το 1932,
  • «Στο κατώφλι των νέων καιρών», το 1945.
  • «Προβλήματα του καιρού μας», το 1956,
  • «Πνευματική Πορεία», το 1961.

Μυθιστορήματα

  • «Αργώ», δίτομο έργο, ο 1ος τόμος το 1933, ο 2ος τόμος το 1936.

Το έργο που άρχισε να το γράφει τον Ιούλιο του 1931, όταν ήταν σε διακοπές στην Τήνο, προβλήθηκε το 1980, με μορφή σειράς στην Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση.

  • «Ευριπίδης Πεντοζάλης και Άλλες Ιστορίες», το 1937,
  • «Το δαιμόνιο», το 1938,
  • «Ημερολόγιο της Αργώς και του Δαιμονίου», το 1939,
  • «Λεωνής», το 1940, το έργο προβλήθηκε το 1983, με μορφή σειράς στην Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση,
  • «Ασθενείς και οδοιπόροι», το 1964 σε ολοκληρωμένη έκδοση, το έργο προβλήθηκε το 2002, με μορφή σειράς στην Ελληνική Τηλεόραση,
  • «Οι καμπάνες», το 1970.

Θεατρικά

  • «Το παιχνίδι της τρέλας και της φρονιμάδας»,
  • «Κατσαντώνης»,
  • «Το όνειρο του δωδεκάμερου»,
  • «Το γεφύρι της Άρτας»,
  • «Αντάρα στ' Ανάπλι»,
  • «Το κάστρο της Ωριάς»,
  • «Συναπάντημα στην Πεντέλη»,
  • «Το τίμημα της λευτεριάς»,
  • «Πέφτει το βράδυ»,
  • «Αλκιβιάδης»,
  • «Ο τελευταίος πόλεμος»,
  • «Λάκκαινα»,
  • «Σκληρές ρίζες»,
  • «Η άκρη του δρόμου».

Ταξιδιωτικές εντυπώσεις

  • «Δοκίμιο για την Αμερική»,
  • «Ταξίδι στη Μέση Ανατολή και στο Άγιον Όρος», το 1961,
  • «Ταξίδια: Περσία, Ρουμανία, Σοβιετική Ένωση, Βουλγαρία».

Άλλα έργα

  • «Ώρες Αργίας», το 1931.
  • «Ημερολόγιο της "Αργώς" και του "Δαιμονίου"», το 1939,
  • «Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953»,
  • «Στοχασμοί και Θέσεις, Πολιτικά Κείμενα: 1925-1949 & 1950-1966», Τόμοι Α΄ Και Β΄,
  • «Η Ορθοδοξία στον καιρό μας»,
  • «Μια Αλληλογραφία».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Παραπομπές

  1. Δικηγορικό γραφείο-ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ-ΚΙΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ
  2. ΠΥΡΓΙ-Ιστορία
  3. [O Θεοτοκάς στην προσωπική του αλληλογραφία με τον Γιώργο Σεφέρη, τόνιζε ότι σκοπός του περιοδικού ήταν η αναχαίτιση των κομμουνιστικών και διεθνιστικών ιδεών στην Ελλάδα.]
  4. [«...Ο εθνικισμός του κ. Θεοτοκά είναι βαθύς κι ενσυνείδητος, θα ‘λεγα πώς είναι αυτόχρημα ένας “ατμοσφαιρικός” εθνικισμός (μια και το Αττικό φως και τα ρόδινα ακρογιάλια τόσο τον επηρεάζουν, όπως αλλού φανέρωνε). Κι εδώ ίσως ο καλλιτέχνης να παρασύρει επικίνδυνα τον ιδεολόγο. Ωστόσο, αφού θα ήθελε με την αναμφισβήτητη του καλή θέληση να συμβιβάσει τ' ασυμβίβαστα, τον εθνισμό δηλαδή με το σοσιαλισμό, δεν θα έπρεπε να σταματήσει στην αφετηρία και να μην καλοζυγίσει τις συνέπειες». Και τούτη η επιτηδευμένα δηλητηριώδης κριτική του διενεργείται παρά το ότι ο ίδιος θα ομολογήσει αργότερα απερίφραστα «Η ελευθερία προϋποθέτει τη σκληρότητα. Δεν μπορώ να είμαι ελεύθερος όταν ενδίδω....».] Άγγελος Τερζάκης, «Προσωπικές Σημειώσεις»