Αντρέι Ταρκόφσκι

Ο Αντρέι Ταρκόφσκι, [ρωσικά: Андре́й Арсе́ньевич Тарко́вский, αγγλικά: Andrey Arsenievich Tarkovsky], Ρώσος εθνικιστής, βαθιά θρησκευόμενος Ορθόδοξος Χριστιανός , εμβληματικός σκηνοθέτης και σεναριογράφος του παγκόσμιου κινηματογράφου, γεννήθηκε στις 4 Απριλίου 1932 στο χωριό Ζαβράγιε, [Zavrazhie], κοντά στην πόλη Γιούρεβιτς του διαμερίσματος Καντίισκι της επαρχίας Κοστρόμσκα, του σημερινού δηλαδή διαμερίσματος Γιουρεβέτσκίϊ της επαρχίας Ιβάνωφ στη Λευκορωσία στον ποταμό Βόλγα. Πέθανε τη νύχτα της 28ης προς την 29η Δεκεμβρίου 1986 από καρκίνο του πνεύμονα, στο Παρίσι, όπου και τάφηκε στο νεκροταφείο της Σαίν Ζενεβιέβ ντι Μπουά, το Ρωσικό νεκροταφείο του Παρισιού.

Ήταν παντρεμένος από το 1957 με την Ίρμα Ράους-Ταρκόφσκαγια και το 1962 απέκτησαν ένα γιο, τον Αρσένι , ενώ το 1970 πήραν διαζύγιο. Στη συνέχεια παντρεύτηκε τη Λαρίσα Πάβλοβνα με την οποία τον ίδιο χρόνο απέκτησαν ένα γιο, τον Αντρέι ή Αντριούσα ή Τιάπους ή Τιάπα.

Αντρέι Ταρκόφσκι

Βιογραφία

Ο πατέρας του Αρσένϊι Αλεξάντροβιτς Ταρκόφσκι, [Arseniy Tarkovsky], ήταν ποιητής και μεταφραστής, με καταγωγή από το Κιροβογκράντ της Ουκρανίας, ενώ η μητέρα του, Μαρία Ιβάνοβνα Βισνιακόβα, [Μaria Ivanovna Vishniakova], που πέθανε στις 5 Οκτωβρίου 1979, αποφοίτησε από το Λογοτεχνικό Ινστιτούτο της Μόσχας και ο Αντρέι μεγάλωσε σε περιβάλλον καλλιτεχνών. Το 1935 ο πατέρας του εγκατέλειψε την οικογένεια και το 1941 υπηρέτησε ως εθελοντής στο μέτωπο, όπου έχασε το ένα του πόδι, ενώ η μητέρα του εργάστηκε ως διορθώτρια στο πρώτο πρότυπο τυπογραφείο της Μόσχας, μέχρι την συνταξιοδότησή της. Ο Αντρέι αποφοίτησε από το σχολείο 554, [σημερινό σχολείο 1060], όμως στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου, μαζί με τη μητέρα του και τη Μαρίνα, τη μικρότερη αδερφή του, κατέφυγαν στη γενέτειρά του, όπου πέρασε κάποια χρόνια από τη ζωή του, πριν επιστρέψουν, το 1943, στη Μόσχα, όπου έζησε με τη γιαγιά, τη μητέρα και την αδελφή του σε ένα ξύλινο σπίτι στην οδό Σίποκ στο Ζαμοσκβορέτσιε. Παρακολούθησε για επτά χρόνια μαθήματα μουσικής, ενώ στην έβδομη τάξη του σχολείου, γράφτηκε στη σχολή καλών τεχνών και παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής. Το απολυτήριο του δείχνει έλλειψη ενδιαφέροντος στις φυσικές επιστήμες και οριακές γνώσεις στις ανθρωπιστικές σπουδές.

Σπούδασε στο αραβικό τμήμα του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών της Μόσχας, την περίοδο από το 1951 έως το 1952, όμως εγκατέλειψε το Ινστιτούτο, εξ αιτίας μιας διασείσεως που έπαθε στη Γυμναστική και γράφτηκε στο Ινστιτούτο Επιστημονικής Έρευνας πολύτιμων μετάλλων και χρυσού. Το Μάιο του 1953 ακολούθησε ως συλλέκτης μια ερευνητική αποστολή στο Τουρουχάνσκ της επαρχίας Κρασνογιάρσκ, όπου εργάστηκε για ένα χρόνο στις όχθες του ποταμού Κουρέικα. Αποτέλεσμα αυτού του χρόνου ήταν ένα άλμπουμ με σκίτσα. Παρακολούθησε για τέσσερα χρόνια, μαθήματα στο κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας, στην κρατική σχολή κινηματογράφου VGIK από το 1956 και για τέσσερα χρόνια, με την καθοδήγηση του Μιχαήλ Ρομ. Το 1960 βραβεύτηκε για την ταινία «The Steamroller and the Violin», [Ο βιολιστής και ο οδοστρωτήρας»], ένα φιλμ διαρκείας σαράντα έξι λεπτών, στο πλαίσιο της πτυχιακής του εργασίας, ενώ το 1962 κέρδισε τρεις Χρυσούς Λέοντες στο Φεστιβάλ της Βενετίας, με τα «Χρόνια του Ιβάν», την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του. Επόμενη κινηματογραφική του εργασία ήταν το 1966 η ταινία «Αντρέι Ρουμπλιόφ» , με την οποία κλόνισε, αρχικά, τις σχέσεις του με το πανίσχυρο τότε Σοβιετικό κομμουνιστικό καθεστώς, το οποίο την απαγόρευσε για δύο χρόνια έως το 1971, ενώ αργότερα οι σχέσεις του με το καθεστώς διακόπηκαν ολοκληρωτικά. Έμπιστη φίλη και νονά του γιου του ήταν η Μαρία Μπέικου, συμφοιτήτρια του στο Ρωσικό Iνστιτούτο Kινηματογραφίας και εκφωνήτρια επί 25 χρόνια στην ελληνική εκπομπή του ραδιοφωνικού σταθμού της Mόσχας, που ήταν συνσκηνοθέτιδα της ταινίας «Φονιάδες» .

Στις 5 Απριλίου 1978 υπέστη καρδιακό έμφραγμα και για τους επόμενους μήνες νοσηλεύτηκε σε σανατόριο. Ήταν σε διαρκή σύγκρουση με τις αρχές σχετικά με την λογοκρισία και το Μάρτιο του 1982 αναχώρησε για την Ιταλία όπου το 1983 πραγματοποίησε για πρώτη φορά γυρίσματα εκτός των ορίων της Σοβιετικής Ενώσεως, στην πόλη της Τοσκάνης, για το έργο «Νοσταλγία». Στις 10 Ιουλίου 1984 σε συνέντευξη τύπου στο Παλάτσο Τζαμπελόνι του Μιλάνου ανακοίνωσε την απόφαση τη δική του και της Λαρίσα, της δεύτερης γυναίκας του, να παραμείνουν στη Δύση, απόφαση που χαρακτήρισε, «..τη χειρότερη στιγμή της ζωής του...». Έκτοτε εγκαταστάθηκε ως αυτοεξόριστος στην Ιταλία, και στη συνέχεια στη Γαλλία, όπου έζησε τα λίγα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του, νοσταλγώντας την πατρίδα του και δίνοντας αγώνα για να επιτραπεί στην οικογένειά του και στο γιο του Andrey junior, η έξοδος από τη χώρα. Ο Άντριούσα εγκατέλειψε τη Ρωσία το 1986, μετά από παρέμβαση του Φρανσουά Μιτεράν, και επιστολή που έστειλε στο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Η τελευταία του ταινία είχε τον τίτλο «Θυσία» και γυρίστηκε το 1986 στη Σουηδία, ενώ απέσπασε τέσσερα βραβεία στο Φεστιβάλ των Καννών, μεταξύ τους και το βραβείο Fipresci. Πριν από το θάνατό του, είχε πει στη γυναίκα του, «Αν είχα τη βεβαιότητα πως οι άνθρωποι δε θα με ξεχάσουν, τότε δε θα με πείραζε καθόλου να εγκαταλείψω αυτήν τη ζωή...». Στη γενέτειρά του διοργανώνεται ετήσιο κινηματογραφικό φεστιβάλ με τίτλο «Ο καθρέπτης».

Εργογραφία

Σκηνοθέτησε τις ταινίες

• «Δεν έχει άδεια απόψε», το 1959,
• «Ο οδοστρωτήρας και το βιολί», [«Katok i skripka»], το 1960,
• «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν», [«Ivanovo detstvo»], το 1962,
• «Αντρέι Ρουμπλιόφ», [«Andrei Rublyov»] .

[Γυρίστηκε το 1966, διαρκούσε 205 λεπτά και αρχικά δεν προβλήθηκε στην ΕΣΣΔ, ενώ το 1969 προβλήθηκε στην κόπια των 185 λεπτών στο Φεστιβάλ Καννών, όπου κέρδισε το μεγάλο βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών, [FRIPESCI]. Η Σοβιετική κυβέρνηση προσπάθησε, χωρίς επιτυχία, να εμποδίσει την προβολή της στην Γαλλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το 1971 υπό την πίεση προσωπικοτήτων όπως ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς και ο διάσημος σκηνοθέτης Γκριγκόρι Κοζίντσεφ, «Άμλετ», «Νέα Βαβυλωνία», προβλήθηκε στην πατρίδα του η «βερσιόν» των 185 λεπτών].

• «Σολάρις», [«Solyaris»], το 1972,
• «Καθρέφτης», [«Zerkalo»], το 1975.

[Η ταινία αντικατοπτρίζει πολλές από τις εντυπώσεις της παιδικής του ηλικίας, την αναχώρηση του πατέρα του, τις δυσκολίες της καθημερινής ζωής, την εκκένωση της Μόσχας, το σχολείο, την εικόνα της μητέρας με τα δύο παιδιά της στα χέρια, καθώς από τη γενέτειρά του].

• «Στάλκερ», [«Stalker»], το 1979, [Η ταινία γυρίστηκε στα περίχωρα του Τσερνομπίλ και βασίζεται στο βιβλίο των αδελφών Στρουγκάτσκι «Πικνίκ στην άκρη του δρόμου»].
• «Tempo di viaggio», το 1983, [γυρίστηκε για λογαριασμό της Ιταλικής τηλεοράσεως από τον Ιούλιο ως τον Σεπτέμβριο του 1979, στην Ιταλία].
• «Νοσταλγία», [«Nostalghia»], το 1983 ,
• «Θυσία», [«Offret»], το 1986. [Το βραβείο της επιτροπής λόγω της κατάστασης της υγείας του παρέλαβε ο γιος του Άντριούσα].

Στις ταινίες «Καθρέφτης», «Stalker» και «Nostalghia», ακούγονται στίχοι του πατέρα του, ενώ η μητέρα του εμφανίζεται στην ταινία «Καθρέφτης».

Το αρχείο του

Το Νοέμβριο του 2012, η περιοχή του Ιβάνοβο κατέβαλε 1,5 εκατομμύριο λίρες, για να αποκτήσει το αρχείο του , που διατέθηκε σε δημοπρασία του οίκου Sotheby's στο Λονδίνο, με αρχική εκτίμηση 100.000 λίρες. O Στίβεν Ρόου, επικεφαλής του τμήματος βιβλίων και χειρογράφων του οίκου δημοπρασιών είπε, «…η σημασία του αρχείου δεν είναι δυνατόν να υποτιμηθεί, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι ποτέ στο παρελθόν δεν έχει παρουσιαστεί σε δημοπρασία σημαντικό υλικό σχετικό με τη ζωή και το έργο του ...{...}..., ούτε είναι πιθανόν να εμφανιστεί στο μέλλον. Το περιεχόμενο του αρχείου ...{...}... περιλαμβάνει χειρόγραφα, σημειώσεις, επιστολές, φωτογραφίες και ηχογραφήσεις ...{...}..., αφηγείται την ιδιωτική ιστορία ενός σκηνοθέτη που συνέβαλε στην επανάσταση του κινηματογραφικού μέσου...».

Μεταξύ των ευρημάτων περιλαμβάνονται

• βιβλιαράκια του σκηνοθέτη για τις ταινίες «Σολάρις», «Λευκή, λευκή μέρα», όπως ήταν ο αρχικός τίτλος εργασίας του «Καθρέπτη», και «Στάλκερ»,
• ντοκουμέντα που αποκαλύπτουν τη δομή των ταινιών, με αναλυτικά υπομνήματα για τη θέση της κάμερας σε κάθε λήψη,
• χειρόγραφα/προσχέδια του βιβλίου «Σμιλεύοντας τον χρόνο», που εκδόθηκε τη χρονιά του θανάτου του και θεωρείται το πιο σημαντικό θεωρητικό έργο περί τέχνης και κινηματογράφου στη Ρωσία,
• συλλογή 32 ηχητικών ταινιών και 13 minidisk που περιέχουν ανέκδοτες συνεντεύξεις του καθώς και 12 αυτόγραφες επιστολές προς τον Εβγκένι Ντανίλοβιτς Σουρκόφ,
• τέσσερα φωτογραφικά λευκώματα με πλήθος εικόνων από τα χρόνια της αυτοεξορίας, με συντροφιά άλλους επιφανείς κινηματογραφικούς δημιουργούς όπως ο Κριστόφ Ζανούσι, ο Οτάρ Ιοσελιάνι αλλά και ο επίσης αυτοεξόριστος κορυφαίος τσελίστας και διευθυντής ορχήστρας, ο Ροστροπόβιτς, και με την οικογένεια και τους φίλους του σε ταξίδια στο Γκραντ Κάνιον των Η.Π.Α., στο Στόουνχετζ της Αγγλίας και σε διάφορες τοποθεσίες της Ιταλίας.

Στις τελευταίες εικόνες των λευκωμάτων εικονίζεται ο Αντρέι, λίγο καιρό πριν το θάνατό του, φανερά καταβεβλημένος. Το υλικό καλύπτει τα είκοσι τελευταία χρόνια της ζωής του και περιλαμβάνει επιστολές, μεταξύ τους εκείνη από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 προς τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ, τότε Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενώσεως, με την οποία του ζητά να άρει την απαγόρευση προβολής της ταινίας «Αντρέι Ρουμπλιώφ», φωτογραφίες και ηχογραφήσεις. Το αρχείο θα εκτίθεται στο πατρικό σπίτι του που έχει διαμορφωθεί σε μουσείο.

Θεωρούσε ότι «..Η απουσία εικόνας είναι η πιο δυνατή εικόνα που μπορούμε να φανταστούμε», ενώ σε ότι αφορά τα σύμβολα, που ήταν η κυρίαρχη ιδέα στην οποία στηρίχθηκε το κομμουνιστικό καθεστώς στη Ρωσία, «...μια πολύ στενή έννοια. Όταν βάζω σε μια ταινία μου τη βροχή, είναι απλά μια βροχή. Δεν συμβολίζει κάτι άλλο. Ναι, μπορεί για τον ήρωα μου τη συγκεκριμένη στιγμή αυτή η βροχή να έχει μια ιδιαίτερη σημασία, αλλά αυτό μόνο. Δεν συμβολίζει κάτι, απλά το εκφράζει» και «...Είμαι εχθρός των συμβόλων. Είναι μια πολύ στενή έννοια από την άποψη ότι ένα σύμβολο υπάρχει με σκοπό την αποκρυπτογράφησή του. Από την άλλη πλευρά, μια καλλιτεχνική εικόνα δεν χρειάζεται αποκρυπτογράφηση, είναι ένα ισοδύναμο του κόσμου που μας περιβάλλει...».

Εξωτερικές συνδέσεις

• Ιστοσελίδα για τον Αντρέι Ταρκόφσκι (Ρωσική γλώσσα)
• Ιστοσελίδα για τον Αντρέι Ταρκόφσκι (Αγγλική γλώσσα)
• Επτά ταινίες του Αντρέι Ταρκόφσκι
• Ο Αντρέι Ταρκόφσκι, η πίστη κι η παράδοσή μας
• Andrey Tarkovsky: Ρομαντισμός και πόλαροϊντς

Βιβλιογραφία

• «Αντρέι Ταρκόφσκι, Μαρτυρολόγιο, Ημερολόγια 1970-1986», πρόλογος-μετάφραση: Αλέξανδρος Ίσαρης, Αθήνα, 2009,εκδόσεις «Ίνδικτος»
• «Σμιλεύοντας το χρόνο», Αντρέι Ταρκόφσκι, μετάφραση Σεραφείμ Βελέντζας, Αθήνα, 1987, εκδόσεις «Νεφέλη»,

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org