Υπατία

Από Metapedia
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Η Υπατία η Αλεξανδρινή Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος, η τελευταία γυναίκα φιλόσοφος της αρχαιότητος και η σημαντικότερη της εποχής της, αστρονόμος, μαθηματικός, η πρώτη γυναίκα που είχε μια ουσιαστική συμβολή στην ανάπτυξη αυτής της επιστήμης, εφευρέτης και μουσικός, διευθύντρια της νεοπλατωνικής σχολής στη γενέτειρα της όπου δίδαξε φιλοσοφία και αστρονομία, γεννήθηκε, κατά πάσα πιθανότητα μεταξύ των ετών 355/356 [1] ή το 370 μ.Χ. [2], όπως συνάγεται από την μελέτη της έκλειψης που παρακολούθησε ο πατέρας της το 364, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και δολοφονήθηκε στις 8 Μαρτίου 415 μ.Χ., από ομάδα Χριστιανών.

Το σώμα της διαμελίστηκε και το κομμάτια του διασκορπίστηκαν ή κάηκαν από τον όχλο.

Υπατία

Βιογραφία

Η Υπατία κατάγονταν από επιφανή οικογένεια όμως η γενετική καταγωγή της αποτελεί αντικείμενο αντιπαραθέσεων. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι ήταν μισή Ελληνίδα και μισή Αιγύπτια, διότι ο πατέρας της έχει αναγνωριστεί ως Έλληνας και Αιγύπτιος

Η Υπατία ήταν κόρη του διάσημου μαθηματικού, αστρονόμου και φιλοσόφου Θέωνο, μελετητή του Πτολεμαίου και του Ευκλείδη, που καταγράφεται ως ο τελευταίος λόγιος που υπήρξε διευθυντής της Bιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας και του «Μουσείου» (Πανεπιστημίου), μέχρι την παύση της λειτουργίας τους το 391 μ.Χ. Ο Θέων, εκτός των άλλων, διατηρούσε στην Αλεξάνδρεια τη δική του φιλοσοφική σχολή, η οποία αποτέλεσε, μετέπειτα, τον χώρο δράσεως της Υπατίας. Ο Θέωνας κατέγραψε δύο εκλείψεις, μια ηλιακή και μια σεληνιακή, όμως το κορυφαίο επίτευγμα του ήταν η έκδοση των Στοιχείων του Ευκλείδη, περί το 364, από την οποία η ανθρωπότητα μάθαινε Γεωμετρία επί 15 αιώνες, και ανατυπωνόταν μέχρι το 1814.

Σπουδές

Ο Θέωνας μετέδωσε στην Υπατία την γνώση των μαθηματικών ενώ, με την βοήθειά του, σπούδασε στην Αθήνα, όπου μαθήτευσε στην νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου και της κόρης του Ασκληπιγένειας. Παρακολούθησε, επίσης, μαθήματα στη σχολή του Πρόκλου, ο οποίος την επηρέασε ιδιαίτερα, ενώ σύμφωνα με μεταγενέστερες μαρτυρίες φαίνεται ότι ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη σχολή του Ιεροκλή. Γενικότερα, επηρεάστηκε φιλοσοφικά από τους νεοπλατωνικούς Πλωτίνο και Ιάμβλιχο. Στη συνέχεια μετέβη και εξακολούθησε τις σπουδές της στην Ιταλία.

Ενήλικη ζωή

Η Υπατία, λόγω της ειδικής φύσεως της κατοχής που επέβαλαν οι Ρωμαίοι στην γενέτειρα της, μπορούσε να επιλέξει να ακολουθεί τους ελληνικούς ή τους αιγυπτιακούς χωρίς κάποια παρέμβαση των ρωμαϊκών νόμων. Γι’ αυτό μπορούσε να κατέχει γη και να έχει μία δική της επιχείρηση χωρίς κάποιον επιβλέποντα. Μετά το πέρας των σπουδών της επέστρεψε, έζησε και δίδαξε μαθηματικά, αστρονομία, φιλοσοφία και μηχανική, στην Αλεξάνδρεια της ελληνιστικής περιόδου και είναι η πρώτη γυναίκα στην γνωστή ιστορία που έχει τόσο βαθιά συμβολή στην ανάπτυξη των μαθηματικών, της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Ο Φιλοστόργιος γράφει ότι υποσκέλισε τον πατέρα της, από τον οποίο είχε μυηθεί και στα απόκρυφα μαθηματικά, τόσο στα «κλασικά» μαθηματικά όσο και την αστρονομία.

Το 391 μ.Χ., με διάταγμα του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου, παύει να λειτουργεί το Αλεξανδρινό Μουσείο και επιβάλλεται η καταστροφή όλων των εθνικών ναών της Αλεξάνδρειας, παρά τις περί του αντιθέτου εκκλήσεις του ρήτορα και σοφιστή Λιβανίου. Πιθανότατα στις αρχές του 5ου αιώνα, ο Θέων πέθανε και τον διαδέχθηκε η κόρη του Υπατία που εδραίωσε την παραδοσιακή της φιλοσοφία κυρίως στις διδασκαλίες του Πλωτίνου, ιδρυτή του Νεοπλατωνισμού, με μία ιδιαίτερη έμφαση στην σημασία της επιστήμης.

Το 400 μ.Χ. η Υπατία, αναδείχθηκε επικεφαλής της σχολής των Πλατωνιστών στην Αλεξάνδρεια. Η σχολή έγινε πόλος έλξης για τους πιο σημαντικούς ανθρώπους της εποχής. Τα επιτεύγματα και οι ανακαλύψεις της υπερβαίνουν κατά πολύ τους συγχρόνους της. Ήταν μια εξαιρετική γυναίκα, που είχε καλλιεργήσει το μυαλό της και όλες οι αναφορές την περιγράφουν ως εξαιρετικά αξιοπρεπή και ενάρετη. Βοήθησε τον πατέρα της, στην σύνθεση των παρατηρήσεων επί της Αλμαγέστης του Πτολεμαίου, που θεωρείται το σημαντικότερο αστρονομικό σύγγραμμα της γνωστής αρχαιότητας. Επίσης πιστεύεται ότι τον βοήθησε να παράγει μια έκδοση των Στοιχείων του Ευκλείδου, που τελικά έγινε το θεμέλιο για όλες τις επόμενες εκδόσεις του σπουδαίου γεωμέτρη. Ανάμεσα στους μαθητές της συνυπήρχαν και συνδιαλέγονταν τόσο χριστιανοί όσο και ειδωλολάτρες.

Συγγραφικό έργο

Η Υπατία έγραψε σχόλια για τα Αριθμητικά του Διοφάντου, για τα Κωνικά του Απολλωνίου και επάνω στις αστρονομικές εργασίες του Πτολεμαίου. Αυτά είναι τα γνωστά από αναφορές, μεταξύ πάρα πολλών άλλων συγγραμμάτων της. Τα έργα της δεν σώθηκαν στην πορεία του χρόνου. Χάθηκαν είτε καταστράφηκαν όλα. Μερικές από τις γνωστές εφευρέσεις της ήταν το η συσκευή αποστάξεως νερού, ένα όργανο για τη μέτρηση της στάθμης των υδάτων, ένα είδος αστρολάβου-υπολογιστή, και ένα υδρόμετρο που ζύγιζε το ειδικό βάρος των υγρών.

Η ύπαρξη αυστηρά φιλοσοφικών έργων της Υπατίας δεν είναι γνωστή καθώς τα γραπτά της καταστράφηκαν στην πυρκαγιά της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Για το έργο της σώζονται πληροφορίες από σύγχρονούς της συγγραφείς. Μερικοί αναλυτές πιστεύουν ότι τα έργα της ήταν γραμμένα στα αραβικά, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι τη δουλειά της αποτελούσαν μαθηματικές σχέσεις που η ίδια είχε δημιουργήσει. Έγραψε για:

  • Αριθμητική του Διόφαντου,
  • Αστρονομικό Κανόνα του Πτολεμαίου και τις
  • Κωνικές Τομές του Απολλώνιου.

Ενδεχομένως τμήματα του έργου της να περιλαμβάνονται στις

  • Πραγματείες του πατέρα της, Θέωνα.

Το τέλος της

Τι προηγήθηκε

Την περίοδο 412-415 μ.Χ. αυτοκρατορικός έπαρχος της Αιγύπτου ήταν ο βαφτισμένος χριστιανός Ορέστης, μαθητής και φίλος της Υπατίας, ο οποίος συχνά την συμβουλευόταν για θέματα διακυβερνήσεως της πολιτείας. Χάρη στην υποστήριξη της Υπατίας, ο Ορέστης το 414 – 415, δημιούργησε ένα είδος πολιτικού κόμματος στην Αλεξάνδρεια με την βοήθεια των ηγετών της εβραϊκής κοινότητας. Την ίδια εποχή, στον επισκοπικό θρόνο Αλεξάνδρειας είχε ανέλθει ο Κύριλλος, που επιδίωξε την εκδίωξη όλων των ορθοδόξων χριστιανών, λόγος για τον οποίο στράφηκε εναντίον της εβραϊκής κοινότητας στην πόλη. Η προσπάθεια του βρήκε αντίθετο τον Ορέστη και συνάντησε την έντονη αντίδραση του.

Προκειμένου να συμπαρασταθούν στον επίσκοπο έφτασαν στην πόλη εκατοντάδες μοναχοί κι ένας από αυτούς, ο Αμμώνιος, προσπάθησε να δολοφονήσει τον έπαρχο, χτυπώντας τον στο κεφάλι με μια πέτρα. Ο μοναχός συνελήφθη, βασανίστηκε και εκτελέστηκε επί τόπου. Στη διαμάχη αυτή και σε όσα την ακολούθησαν, η Υπατία υπερασπίστηκε τον έπαρχο γεγονός που προκάλεσε την οργή του Κυρίλλου, ο οποίους την κατηγόρησε για μαύρη μαγεία. Ο Ιωάννης Νικίου [3], αναφέρει ότι την παρουσίαζαν σαν μάγισσα και την κατηγορούσαν για μαύρη μαγεία, η οποία τιμωρούνταν αυστηρότατα από το νομικό σύστημα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ως απόρροια της εκκλησιαστικής προπαγάνδας οι Αλεξανδρινοί, πείστηκαν ότι η Υπατία ήταν αφοσιωμένη στη μαγεία, τους αστρολάβους και τα όργανα της μουσικής. Ως πρόσθετα επιχειρήματα, οι εκκλησιαστικοί προπαγανδιστές, παρουσίαζαν κα την ενασχόληση του πατέρα της Θέωνα με την αστρολογία και τη μαγεία, τα γραπτά του για την ερμηνεία των ονείρων και τις επισκέψεις των Αλεξανδρινών αστρολόγων σπίτι του ενώ έλεγαν ότι «μάγεψε πολλούς με τα διαβολικά τεχνάσματα» ενώ ο Ιωάννης Νικίου Ο Ιωάννης Νικίου κατηγορεί την Υπατία για τις διαμάχες που ξέσπασαν μεταξύ Χριστιανών και Εβραίων.

Η δολοφονία της

Η Υπατία δολοφονήθηκε από όχλο φανατικών Χριστιανών, παρότι οι μαθητές και φίλοι της ήταν τόσο Χριστιανοί όσο και Πολυθεϊστές. Ο Σωκράτης ο Σχολαστικός αναφέρει ότι οι δολοφόνοι της είχαν «άγριες διαθέσεις», ο Ιωάννης Νικίου τους αποκαλεί «πλήθος πιστών στον Θεό» και ο Δαμάσκιος τους ονομάζει θηρία μάλλον, παρά ανθρώπινα πλάσματα. Επικεφαλής όλων αυτών, ήταν κάποιος Πέτρος, εκκλησιαστικός δάσκαλος ή κληρικός κατώτερου βαθμού. Η φανατισμένη ομάδα, με υποκινητή και αρχηγό τους τον Πέτρο, ακολούθησε την άμαξα της Υπατίας στον δρόμο προς το σπίτι. Σε κάποιο σημείο επιτέθηκαν και έσυραν την Υπατία σε μία εκκλησία με την ονομασία "Caesareum". Εκεί την ξεγύμνωσαν και η Υπατία βρήκε μαρτυρικό θάνατο καθώς την κατέκοψαν με θραύσματα αγγείων ή κοφτερά όστρακα. Στη συνέχεια ο όχλος μετέφερε τα κομμάτια του σώματός της σε ένα μέρος που ονομαζόταν "Cinaron" όπου και τα έκαψαν. Ο Ιωάννης Μαλάλας, γράφει επίσης ότι μετά τη δολοφονία, το σώμα της παραδόθηκε στην πυρά, ενώ ο Ησύχιος σημειώνει:

«Οι Αλεξανδρινοί έκαναν κομμάτια το σώμα της και τα σκόρπισαν σε όλη την πόλη».

Η δολοφονία της Υπατίας συντάραξε την Αλεξάνδρεια. Η στενή της φίλη Ευδοκία, που ανήκε στις σπάνιες γυναίκες της εποχής της που συναναστρέφονται την υψηλή αλεξανδρινή διανόηση και ήταν υπεύθυνη ενός μεγάλου εργαστηρίου αντιγραφής χειρογράφων και εν κρυπτώ αντιγραφέας, συνάντησε πολλές φορές τον Ρωμαίο ανακριτή Μάρκελλο, που έφτασε από την Κωνσταντινούπολη για τη διερεύνηση του φόνου, δίχως να προκύψει ουσιαστικό αποτέλεσμα

Μαρτυρίες

Κατά τη διήγηση του Ιωάννη Νικίου:

«Ορισμένοι χριστιανοί, οδηγούμενοι από τον Πέτρο, έναν άνθρωπο απόλυτα πιστό στον Ιησού Χριστό, βγήκαν από την πόλη σε αναζήτηση της παγανίστριας. Την βρήκαν καθισμένη σε μια (επιβλητική) καρέκλα να δίνει, κατά τα φαινόμενα, κάποια διάλεξη. Από εκεί την έσυραν στην εκκλησία όπου έσκισαν τα φορέματά της και την κακοποίησαν. Ύστερα την έσυραν μέσα στους δρόμους της πόλης μέχρι να πεθάνει. Τελικά μετέφεραν το σώμα της σε μια τοποθεσία που λεγόταν Κίναρον όπου το έκαψαν».

Γράφει, σχετικά με την δολοφονία της Υπατίας, ο χριστιανός ιστορικός του 5ου αιώνα Σωκράτης ο Σχολαστικός:

«...Όλοι οι άνθρωποι την σεβόταν και την θαύμαζαν για την απλή ταπεινοφροσύνη του μυαλού της. Ωστόσο, πολλοί με πείσμα την ζήλευαν και επειδή συχνά συναντούσε και είχε μεγάλη οικειότητα με τον Ορέστη, ο λαός την κατηγόρησε ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Επίσκοπος και ο Ορέστης δεν γίνονταν φίλοι. Με λίγα λόγια, ορισμένοι πεισματάρηδες και απερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με υποκινητή και αρχηγό τους τον αναγνώστη Πέτρο, έναν οπαδό αυτής της Εκκλησίας, παρακολουθούσαν αυτή τη γυναίκα να επιστρέφει σπίτι της, γυρνώντας από κάπου. Την κατέβασαν με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Καισάρειον, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε, διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν».

Ηθικοί αυτουργοί

Ως ηθικός αυτουργός της δολοφονίας της Υπατίας, κατηγορείται ο Επίσκοπος Κύριλλος της Αλεξάνδρειας, επί των ημερών του οποίου, ειδικότερα μετά το 412 που εκλέχθηκε Πατριάρχης, εντάθηκε σταδιακά η διαμάχη μεταξύ Κράτους και Εκκλησίας που οδήγησε στην διάλυση της Αλεξάνδρειας ως φωτισμένης πόλης. Ο μετέπειτα επονομασθείς και "Άγιος Κύριλλος" άρχισε τη δίωξη των πνευματικών ανθρώπων και των επιστημών.

Γράφει ο Συνέσιος, χριστιανός επίσκοπος στην Πτολεμαϊδα Κυρηναϊκής της Λιβύης μετά το 410 και μαθητής της Υπατίας:

«Αλλοίμονον! Ο φθόνος κάποτε ωπλίσθηκε εναντίον της. Διέδωσαν στον όχλον ότι δήθεν εκείνη εμπόδιζε τον Άρχοντα Ορέσην να συνάψη φιλία με τον Αρχιεπισκόπον Αλεξανδρείας, τον Κύριλλον. Μια νύχτα, την ώρα, που εγύριζε με αμάξι σπίτι της από κάπου, μια σπείρα φανατικών χριστιανών με αρχηγόν κάποιον αναγνώστην Πέτρον ορμά, την κατεβάζει από το αμάξι, την οδηγεί στον ναόν Καισάριον, την γυμνώνει και την διαμελίζει! Κ’ έπειτα φέρουν τα λείψανα της στον Κιναρώνα, και τα καίουν! Ποιος ο ηθικός αυτουργός; Πώς να το πω, μα πώς να το πω; Βέβαια ο Κύριλλος δεν εσχεδίασε, δεν εσκηνοθέτησε το έγκλημα. Μονάχα, πολλές φορές εξέφραζε δημόσια την αποστροφή του προς την άτυχη Υπατία. Ήταν αρκετόν αυτό για τους εγκληματίας. Διέπραξαν το ανοσιούργημα για να ευχαριστήσουν τον Πάπα της Αλεξανδρείας! Μα η συνείδησις όλης της Κοινωνίας όλων των αιώνων δεν θα συγχωρέση ποτέ τον άδικο χαμό μιας πνευματικής και φιλοσοφικής δόξας της Αλεξανδρείας».

Μετά την επαίσχυντη και άνανδρη πράξη της δολοφονίας της Υπατίας ο Επίσκοπος Κύριλλος ισχυρίστηκε ότι η Υπατία ήταν ζωντανή και ζούσε στην Αθήνα. Η δολοφονία της Υπατίας από Παραβαλάνους [4], φανατικούς μοναχούς - ένα είδος στρατιωτικού σώματος - της Εκκλησίας του Αγίου Κυρίλλου της Ιερουσαλήμ, σύμφωνα με πηγές της εποχής, είχε διαταχθεί από τον Κύριλλο –κάτι που η επίσημη Εκκλησία αρνείται με κατηγορηματικό τρόπο.

Μνήμη Υπατίας Αλεξανδρινής

Η Υπατία, ο τελευταίος παγανιστής επιστήμονας του Δυτικού κόσμου, μια γυναίκα φημισμένη για το κάλλος και την ωραιότητα της ψυχής της, αποτελεί σύμβολο του τέλους της αρχαίας επιστήμης καθώς ακολούθησαν το χάος και ο βαρβαρισμός των Σκοτεινών Χρόνων. Σύμφωνα με μελετητές η δολοφονία της σήμανε το τέλος της Κλασσικής Αρχαιότητας και την παρακμή της Aλεξανδρινής διανόησης. Άλλοι συμπεραίνουν ότι έδωσε την τελική ώθηση στην ελληνιστική φιλοσοφία που συνέχισε να ανθεί στον 5ο και 6ο μετά Χριστόν αιώνα. Σημαντικοί συγγραφείς αναφέρουν τις διδασκαλίες της Υπατίας σαν Χριστιανικές στο πνεύμα. Πραγματικά, η φιλόσοφος αφαίρεσε το πέπλο μυστηρίου με το οποίο είχε καλυφθεί η, τότε, νέα θρησκεία και αποδείκνυε λογικά την παγανιστική καταγωγή της Χριστιανικής πίστεως, αλλά και εξέθετε τα υποτιθέμενα θαύματα που οι Χριστιανοί πρόβαλαν σαν σημάδια «θείας προτιμήσεως», αναλύοντας τους φυσικούς νόμους που διέπουν τα φαινόμενα.

Η Υπατία διέθετε πολλαπλές πνευματικές αρετές. Αποτέλεσε πρότυπο ηθικού θάρρους, δικαιοσύνης, ειλικρίνειας, αφοσιώσεως στην πολιτεία και πνευματικής τόλμης. Οι άνθρωποι της εποχής της την εκτιμούσαν για την σωφροσύνη της, η οποία εκδηλωνόταν μέσω της συμπεριφοράς της. Τηρούσε τις αρχές των νεοπλατωνικών, οι οποίοι ήταν ασκητικοί και υπέρμαχοι της αγνότητας, χωρίς ωστόσο να απαιτεί από τους μαθητές της, που ανήκαν σε διάφορες θρησκείες, αντίστοιχη συμπεριφορά. Ως γενικότερη στάση ζωής επίλεξε, την σεξουαλική αποχή, την κόσμια ενδυμασία, την εγκράτεια και την αξιοπρεπή στάση απέναντι στους μαθητές της και στους ισχυρούς της πόλεως. Σύμφωνα με τον Νικηφόρο Γρηγορά, Βυζαντινό ιστορικό του 14ου αιώνα, το όνομά της έγινε συνώνυμο της σοφής και συνετής γυναίκας.

Είναι η μόνη γυναίκα που αναφέρεται στην ιστορία της αστρονομίας και των μαθηματικών. Στην περίφημη «Εγκυκλοπαίδεια» που εξέδωσαν το 1751 ο Ντιντερό με τον Ντ΄Αλαμπέρ, η Υπατία εξυμνείται ως πρόδρομος του Διαφωτισμού, ενώ ο σύγχρονός της επιγραμματοποιός Παλλαδάς θα γράψει γι' αυτήν στον «Ύμνο εις την Υπατίαν»:

«Στην Υπατία, που στην λάμψη σου, στα λόγια σου κλίνω γόνυ και υψώνω το βλέμμα μου προς τον έναστρο ουρανό του πνεύματός σου. Γιατί προς τον ουρανό τοξεύει η πράξη σου, προς τον ουρανό οδηγεί των λόγων σου η ομορφιά, θεϊκή Υπατία. Ω συ των πνευματικών επιστημών υπέρλαμπρο αστέρι».

Ο αστεροειδής 238 Υπατία, πολύ μεγάλος σκουρόχρωμος αστεροειδής της Κύριας Ζώνης Αστεροειδών με απόλυτο μέγεθος (όπως ορίζεται για το Ηλιακό Σύστημα) 8,18. που ανακαλύφθηκε το 1884 από τον Γερμανορώσο αστρονόμο Βίκτορ Κνόρε ο οποίος παρατηρούσε από το Βερολίνο, πήρε το όνομά της. Η 8 Μαρτίου, η ημερομηνία της δολοφονίας της Υπατίας έχει ανακηρυχθεί ως Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Η Υπατία επανήλθε στο προσκήνιο το 2009, μέσα από την ταινία του ισπανο-χιλιανού σκηνοθέτη Αλεχάντρο Αμενάμπαρ Αγορά (Agora, ο πρωτότυπος τίτλος), η οποία επικεντρώνεται στα τελευταία χρόνια της ζωής της. Την υποδύθηκε η Αγγλίδα ηθοποιός Ρέιτσελ Βάις.

Βιβλιογραφία

  • [«Υπατία η Αλεξανδρινή» [5], Maria Dzielska, Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα, Σεπτέμβριος 1997, μετάφραση Γιώργος Κουσουνέλος]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Παραπομπές

  1. [Την άποψη αυτή υποστηρίζει ο Ιωάννης Μαλάλας ο οποίος αναφέρεται στην ηλικία της Υπατίας, την εποχή της δολοφονίας της, με την έκφραση «ην δε παλαιά γυνή» και φαίνεται να «υποστηρίζει με πειστικότητα ότι, την εποχή του φρικτού θανάτου της, η Υπατία ήταν αρκετά ηλικιωμένη».]
  2. [Το 370 ως η χρονολογία γεννήσεως της Υπατίας, βασίζεται σε πληροφορία του Ησύχιου στον Σουίδα. Ο επίσης Βυζαντινός ιστορικός Ιωάννης Μαλάλας, τοποθετεί την γέννησή της γύρω στο 355.]
  3. [Ο Ιωάννης Νικίου ήταν Χριστιανός επίσκοπος και χρονογράφος του 8ου αιώνα.]
  4. [Παραβολάνοι, ονομάζονταν δυνατοί νέοι άνθρωποι της αλεξανδρινής εκκλησίας, έργο των οποίων ήταν να συγκεντρώνουν τους ασθενείς, τους ανάπηρους και τους άστεγους της πόλης και να τους βάζουν σε νοσοκομεία ή εκκλησιαστικά πτωχοκομεία. Η δράση τους μεταλλάχθηκε και σύντομα εξελίχθηκαν σε ένα είδος στρατιωτικού σώματος του επίσκοπο Αλεξανδρείας που αναλάμβανε δράση εναντίον των εχθρών του.]
  5. [«Υπατία η Αλεξανδρινή»]