Σωτήριος Μουτούσης

Ο Σωτήριος Μουτούσης, Έλληνας εθνικιστής αξιωματικός (ΠΒ) με το βαθμό του Αντιστρατήγου ε.α. και πολιτικός που διατέλεσε Υπουργός Σιδηροδρόμων και Αυτοκινήτων και προσωρινά Υπουργός Συγκοινωνιών στην κυβέρνηση του στρατηγού Γεωργίου Τσολάκογλου, αλλά και υπουργός Συγκοινωνιών και, προσωρινά, Εμπορικής Ναυτιλίας στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου, γεννήθηκε τον Μάρτιο του 1894 στο χωριό Νέος Ερινεός του νομού Αχαΐας και πέθανε στις 20 Νοεμβρίου 1978 στην Αθήνα. Κηδεύτηκε στις 21 Νοεμβρίου 1978 στον Ιερό ναό του Α' Νεκροταφείου στην Αθήνα, όπου τάφηκε.

Ο Μουτούσης ήταν έγγαμος με την Μαρίχεν Μουτούση και από το γάμο τους απέκτησαν μία κόρη, την Λίζα Μουτούση, μετέπειτα σύζυγο του Αντώνη Μπίλλη, καθώς και δύο εγγόνια, τον Δημήτριο Μπίλλη, αρχιτέκτονα-μηχανικό του Ε.Μ.Π., και την Μαρίλλη Μπίλλη.

Σωτήριος Μουτούσης

Βιογραφία

Πατέρας του Σωτηρίου ήταν ο Νικόλαος Μουτούσης, ενώ αδέλφια του ήταν ο Χαράλαμπος, γνωστός έμπορος σταφίδος στο Αίγιο και ο αεροπόρος Μιχάλης Μουτούσης, που μαζί με τον Δημήτριο Καμπέρο υπήρξαν από τους πρώτους Έλληνες αεροπόρους. Ανιψιός του Σωτήρη ήταν ο Νικόλαος Μουτούσης, ήρωας της Εθνικής Αντιστάσεως της περιόδου 1941-1944, ο γιος του αδελφού του Χαράλαμπου Μουτούση.

Ο Σωτήρης φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο της γενέτειρας του και πήρε απολυτήριο μέσης εκπαιδεύσεως από το Γυμνάσιο του Αιγίου το καλοκαίρι του 1911. Το Φθινόπωρο του ίδιου χρόνου κι ύστερα από επιτυχείς εξετάσεις ο Σωτήρης εισήλθε στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων κι ήταν ένας από τους είκοσι εισαχθέντες εκείνου του έτους. Στις 11 Νοεμβρίου του 1911, ο Μουτούσης παρουσιάστηκε στην Σχολή και ξεκίνησαν τα μαθήματα της Τάξεως του που την αποτέλεσαν συνολικά σαράντα δύο Ευέλπιδες, μαζί με τους ομογενείς και τους εισαχθέντες των ειδικών κατηγοριών. Μεταξύ των συμμαθητών του περιλαμβάνονταν ο Μιχαήλ Π. Μελάς, ο γιος του Παύλου Μελά, ο Ευριπίδης Μπακιρτζής και ο Σωτήρης Κώττας, γιος του γνωστού μακεδονομάχου καπετάν Κώττα. Ο Μουτούσης αποφοίτησε το 1914 με το βαθμό του Ανθυπολοχαγού του Πυροβολικού. Ο Μουτούσης πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρά Ασία, όπου συμμετείχε ως Ταγματάρχης Πυροβολικού, Διευθυντής του 3ου Επιτελικού Γρφαείου και Αρχηγός Πυροβολικού της VII Μεραρχίας και διακρίθηκε ιδιαίτερα.

Το 1925 ο Μουτούσης επιλέχθηκε για φοίτηση στην νεοσύστατη Ανωτέρα Σχολή Πολέμου, ως μέλος του Β' μέρους της 1ης σειράς, τα μαθήματα της οποίας άρχισαν στις 3 Απριλίου 1925 στους χώρους της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων και ο τότε Αντισυνταγματάρχης Μουτούσης έλαβε το πτυχίο του μετά από διετή παρακολούθηση των μαθημάτων .

2ος Παγκόσμιος Πόλεμος

Το 1940 ο Μουτούσης, με το βαθμό του Υποστρατήγου, ήταν αρχηγός Πυροβολικού του Γ' Σώματος Στρατού, ενώ στα μέσα Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου, σχεδόν ένα μήνα μετά την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, του ανατέθηκε η διοίκηση της ΧΙΙΙ Μεραρχίας Πεζικού, γνωστής ως Μεραρχία Αρχιπελάγους, στην οποία λόγω της ανεπάρκειας της προηγουμένης διοικήσεως είχαν εμφανιστεί σημεία πανικού και αποσυνθέσεως. Ο νέος μέραρχος ανέλαβε τη διοίκηση στις 03.00 της 19ης Νοεμβρίου και έλαβε δρακόντεια μέτρα για την αποκατάσταση της πειθαρχίας. Είναι χαρακτηριστική η διαταγή που έστειλε στις μονάδες της Μεραρχίας: «...Άμα λήψει της παρούσης τα προς τα οπίσω τυχόν κινούμενα τμήματα να αγκιστρωθούν επί του εδάφους με μέτωπον προς Μόροβαν, τα δε τυχόν εν επαφή μετά του εχθρού άμα τη έω να επιτεθούν και εν αδυναμία να αμυνθούν επί τόπου. Την επίθεσιν θα υποστηρίξω δια του βαρέως πυροβολικού και θα την παρακολουθήσω έφιππος εκ του σύνεγγυς». Ο Μουτούσης επανέφερε την πειθαρχία και οδήγησε προσωπικά, έφιππος, τη Μεραρχία στην επίθεση, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η κατάληψη της Μόροβας, του Ιβάν, της Κορυτσάς και αργότερα του Πόγραδετς.

Πριν την κατάληψη του Πόγραδετς, μεταξύ του 18ου Συντάγματος του Ελληνικού Πεζικού και των Ιταλικών δυνάμεων παρεμβαλλόταν η χαράδρα του ποταμού Τσεράβα. Ο καιρός ήταν ομιχλώδης, οι θέσεις του εχθρού δυσδιάκριτες και η επίθεση δυσχερής. Τότε ο στρατηγός Μουτούσης προσέγγισε τη γραμμή μάχης κι ενώ τα πολυβόλα του εχθρού απαντούσαν μανιωδώς, προσπαθούσε με τις διόπτρες να επισημάνει τις θέσεις του Ιταλικού φραγμού πυρός. Στο βάθος της απέναντι όχθης διέκρινε την αχνή λάμψη ενός Ιταλικού πολυβόλου. Άμεσα διέταξε να του φέρουν ένα πυροβόλο. Του προώθησαν ένα ορειβατικό των 105 κι ο Υποστράτηγος Μουτούσης έδωσε τα στοιχεία βολής που υπολόγισε με το μάτι. Ύστερα από δυο με τρεις βολές το Ιταλικό πολυβολείο ανατινάχτηκε. Στην ίδια μάχη όταν θεώρησε ότι το 18ο Σύνταγμα Πεζικού δεν επιτίθονταν με την απαραίτητη ορμή, ζήτησε την ανάπτυξη της πολεμικής του σημαίας, με σκοπό την ενθάρρυνση των ανδρών του. Το σύνταγμα εξόρμησε ξανά, με την σημαία του επικεφαλής και κατατρόπωσε τους Ιταλούς. Οι μονάδες του 3ου Σώματος Στρατού, επιτέθηκαν σε Ιταλικές θέσεις στις 27 Νοεμβρίου 1940. Στις 28 Νοεμβρίου 1940, οι Έλληνες κατέλαβαν το Όρος Μπρέγκου Μπάρι Κουγκιτ, ανοίγοντας μια δίοδο μεταξύ των Ιταλικών στρατευμάτων και στις 30 Νοεμβρίου Ελληνικά στρατεύματα εισήλθαν στο Πόγραδετς, μετά από μάχη που κόστισε 3.000 Έλληνες νεκρούς αξιωματικούς και οπλίτες.

Στη διάρκεια του Ελληνογερμανικού πολέμου, ο Μουτούσης κάλυψε με την ΧΙΙΙ Μεραρχία Πεζικού την περιοχή της Καστοριάς, προσπαθώντας να αποφύγει Γερμανικό κυκλωτικό ελιγμό. Απτόητος από την κόπωση και την αποθάρρυνση των τμημάτων του, κατόρθωσε να τους εξυψώσει το ηθικό και να τα κατευθύνει σε μάχη απέναντι στην επίλεκτη 1η Θωρακισμένη Μεραρχία των S.S. μέρος της σωματοφυλακής του Αδόλφου Χίτλερ, [Λάιμπστανταρτ Άντολφ Χίτλερ ], την οποία διοικούσε ο Γερμανός υποστράτηγος Γιόζεφ Ντήτριχ, [Josef «Sepp» Dietrich]. Χάρη στο σχέδιο πυρός πυροβολικού που είχε καταστρώσει, οι Γερμανοί υπέστησαν τρομακτική φθορά, τελικά όμως επικράτησαν, χάρη στην αεροπορική τους υπεροχή. Ο Στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου γράφει στην πολεμική του έκθεση : «....την 15 Απριλίου, συνήψεν ο Μουτούσης ημερήσιαν μάχην προς τους εισβάλλοντας Γερμανούς, δι ην μετά θαυμασμού εξεφράσθη ο στρατηγός Φον λιστ. Την μάχην αυτήν παρακουλούθησα αυτοπροσώπως υπό υψώματος ανατολικώς της Σμίξης (Ν Άργους Ορεστικού) και αντελήφθην τας σοβαράς απωλείας, ας υπέστησαν οι Γερμανοί. Κατεστράφησαν κατά αυτήν 25 άρματα. Οι Γερμανοί δεν θα διέσπων την ασθενήν μας άμυναν, αν δεν κατεστρέφοντο παρά των στούκας τα πυροβόλα μας».

Τον Μάιο του 1941 στην Αθήνα, ο Διοικητής της 1ης Γερμανικής Θωρακισμένης Ταξιαρχίας των S.S., ο υποστράτηγος Γιόζεφ Ντήτριχ, [Josef «Sepp» Dietrich], ζήτησε να συναντήσει τον Διοικητή της Μεραρχίας που παρέταξε με αριστοτεχνικό τρόπο και ενέπνευσε τους ελάχιστους Έλληνες στρατιώτες της μάχης του Άργους Ορεστικού. Μετά την άρνηση του Σωτήρη Μουτούση να συναντηθεί με τον Ζεπ Ντήτριχ, μέσω του Υπουργείου Άμυνας κλήθηκε στο Φρουραρχείο της κατεχόμενης Αθήνας, ο Συνταγματάρχης Ευστάθιος Λιώσης, υφιστάμενος του Μουτούση στη διάρκεια του πολέμου, όπου συναντήθηκε με τον Ντήτριχ. Ο Λιώσης σημείωσε στον χάρτη τις θέσεις των μονάδων του όπως τις είχε συντονίσει -ΙΙΙ/22 Τάγμα Πεζικού, 2ο Τάγμα Πολυβόλων Θέσεως, 13η Ομάδα αναγνωρίσεως, Ι/23 Τάγμα Πεζικού. Γεμάτος απορίες κι εκνευρισμένος ο Γερμανός Στρατηγός κατηγόρησε τον Συνταγματάρχη Λιώση ότι παραποιεί σκόπιμα τα γεγονότα και τα στοιχεία της μάχης, καθώς θεωρεί αδύνατον τόσο λίγες δυνάμεις να καθήλωσαν μια Μεραρχία S.S. για ολόκληρη ημέρα. Ακολούθησε δίωρη συζήτηση μεταξύ του Γερμανού και του Λιώση, στο τέλος της οποίας ο Ντήτριχ «συνεχάρη ζωηρώς» τον Λιώση και του ζήτησε να διαβιβάσει τα συγχαρητήρια του και στον Διοικητή της Μεραρχίας.

Υπουργός

Μετά την κατάληψη της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα Γερμανίας, Ιταλίας, Βουλγαρίας, ο μουτούσης συμμετείχε στην πρώτη κατοχική κυβέρνηση, υπό το Γεώργιο Τσολάκογλου. Ορκίστηκε στις 6.30 το απόγευμα της 30ης Απριλίου 1941 στα Παλαιά Ανάκτορα, το κτίριο της Βουλής, μαζί με τους Χαράλαμπο Κατσιμήτρο, Παναγιώτη Δεμέστιχα και Νικόλαο Μάρκου, από τον Αρχιμανδρίτη Νικόλαο Παπαδόπουλο, ιερέα-εφημέριο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου Καρύτση, μετά την άρνηση του Χρύσανθου Αρχιεπισκόπου Αθηνών να ορκίσει την κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Τσολάκογλου.

Διατέλεσε υπουργός

• Σιδηροδρόμων και Αυτοκινήτων και προσωρινά Υπουργός Συγκοινωνιών από τις 30 Απριλίου 1941 έως την 2α Δεκεμβρίου 1942 στην κυβέρνηση του Γεωργίου Τσολάκογλου .

Στις 15 Οκτωβρίου 1941, οι Τσολάκογλου και Μουτούσης υπέγραψαν την απόφαση «Περί χορηγήσεως απλής αδείας ηλεκτρικής εγκαταστάσεως εν τη πόλει Πτολεμαΐδος εις τον Γεώργιον Παπακωνσταντίνου», παππού του μετέπειτα υπουργού Οικονομικών Γεωργίου Παπακωνσταντίνου. Με την απόφαση στην οικογένεια Παπακωνσταντίνου περιήλθε το προνόμιο της παραγωγής και διανομής ηλεκτρικού ρεύματος στην Πτολεμαΐδα για πέντε χρόνια, με δικαίωμα διετούς επέκτασης της σχετικής άδειας.

• Συγκοινωνιών και, προσωρινά, Εμπορικής Ναυτιλίας από την 2α Δεκεμβρίου 1942 έως τις 7 Απριλίου 1943 στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου .

Μεταπολεμικά

Μετά την Απελευθέρωση της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα ο Μουτούσης κατηγορήθηκε για δοσιλογισμό και το 1945 παραπέμφθηκε σε δίκη, η οποία άρχισε στις 21 Φεβρουαρίου 1945, στο ειδικό δικαστήριο δοσιλόγων στο κτίριο της οδού Σανταρόζα. Ο Μουτούσης περάτωσε την απολογία του στις 23 Απριλίου 1945 και έπειτα από ακροαματική διαδικασία 80 ημερών, το δικαστήριο εξέδωσε την απόφαση με αριθμό 49 της 31ης Μαΐου 1945, με την οποία ο Μουτούσης καταδικάστηκε σε 11 χρόνια πρόσκαιρα δεσμά και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων, ενώ κηρύχθηκε αθώος για τη συνθηκολόγηση . Ο Μουτούσης, καθώς και πολλοί άλλοι από τους συγκαταδίκους του, φυλακίστηκε στο Μέγαρο Ζελιώτη, στην αρχή της οδού Πατησίων, όπου μετέπειτα λειτούργησε το πολυκατάστημα «Μινιόν».

O Δημοσθένης Κούκουνας, ιστορικός ειδικός σε θέματα της Κατοχικής περιόδου σε συγγραφικό του έργο μεταφέρει αφήγηση του Σωτηρίου Μουτούση, από την εποχή που ήταν φυλακισμένος ως δοσίλογος. Στην επέτειο της Μάχης του Καλπακίου το 1946 ή το 1947, στα κελιά της φυλακής που κρατούνται οι ήρωες στρατηγοί του Έπους του 1940 και οι λοιποί κατοχικοί υπουργοί, ένα ραδιόφωνο μεταδίδει επετειακή εκπομπή και ο εκφωνητής με ύφος περιγράφει τη μάχη, λέγοντας: «...ο ανεπανάληπτος ήρωας, ο στρατηγός Κατσιμήτρος, επικεφαλής των αξιωματικών και των ανδρών του, εφορμά κατά των επιτιθεμένων Ιταλών....». Ο στρατηγός Μουτούσης, όπως διηγήθηκε πολλές δεκαετίες αργότερα, γύρισε προς το μέρος του Κατσιμήτρου. Εκείνος στεκόταν σε μια καρέκλα με ένα απλανές βλέμμα και από τα μάτια του κυλούσαν δάκρυα. Ο Μουτούσης αποφυλακίστηκε τον Ιανουάριο του 1950 όταν του απονεμήθηκε χάρη όπως και στους Αντώνιο Λιβιεράτο, Νικόλαο Μάρκου και Ιάσονα Παπαδόπουλο, με Διάταγμα που υπέγραψε ο Βασιλιάς Παύλος, ενώ το 1953 αποκαταστάθηκε στο βαθμό του. Σύμφωνα με την μαρτυρία του Παύλου Γκίκα, επαγγελματία δημιουργού υπαίθριων διαφημίσεων, στη διάρκεια του επαναστατικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου ο στρατηγός Μουτούσης διατέλεσε ιδιαίτερος του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπαδόπουλου .

Μνήμη Σωτηρίου Μουτούση

Η στρατιωτική σταδιοδρομία του Σωτηρίου Μουτούση είναι πλήρης πολεμικών συμβάντων, καθώς από νωρίς τέθηκε στην υπηρεσία της πατρίδας, πολεμώντας για την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων και την εκπλήρωση της Μεγάλης Ιδέας. Διέθετε ήθος, γνώσεις και αναμφισβήτητες στρατιωτικές ικανότητες. Υπήρξε διακεκριμένη και ηρωική φυσιογνωμία, μετέχοντας σε όλες τις ιστορικές συγκρούσεις του Ελληνισμού και δικαιωματικά ανήκει στην επίλεκτη γενιά στρατιωτικών ηγητόρων. Ο υποστράτηγος Μουτούσης διακρίθηκε ιδιαίτερα στο μέτωπο της Βορείου Ηπείρου, εκεί όπου απέκτησε το ένδοξο προσωνύμιο του «Ιταλομάχου» πορθητή του Πόγραδετς.

Λόγω του στρατιωτικού ήθους και της γενναιότητος του τιμήθηκε

• δυο φορές με το Αριστείο Ανδρείας,
• δυο φορές με τον Πολεμικό Σταυρό Β' Τάξεως,
• με το μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων.

Ο Μουτούσης θεωρούσε την έκβαση της μάχης του Άργους Ορεστικού ως ένα από τα πλέον σημαντικά επιτεύγματα του Ελληνικού στρατού και τα επόμενα χρόνια αφηγούνταν στους φίλους του τα συμβάντα της. Θεωρούσε το Άργος Ορεστικό ως δεύτερη πατρίδα του, διότι εκεί γνώρισε μια σελίδα δόξας, εκεί τελείωσε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία, εκεί αποχαιρέτησε τους εν ζωή συμπολεμιστές του κι απέτισε φόρο τιμής σ' όσους άφησαν την ύστερη πνοή τους στο πεδίο της μάχης. Λέγεται ότι αποκαλούσε τη μάχη του Άργους «θυγατέρα» του. Ο ταπεινός στην όψη νικητής στη Μοράβα και στο Πόγραδετς, ο άνθρωπος που αντιστάθηκε στα S.S. στη μάχη της Καστοριάς, ο υποστράτηγος Μουτούσης υπήρξε διακεκριμένη και ηρωική στρατιωτική φυσιογνωμία και μετείχε σε όλες τις ιστορικές συγκρούσεις του Ελληνισμού, στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Οι στρατιωτικές του ικανότητες επιβραβεύτηκαν με πλήθος μετάλλια και τιμητικές προαγωγές, από τους Βαλκανικούς πολέμους μέχρι και τον Συμμοριτοπόλεμο. Ο Μουτούσης ανήκε στην επίλεκτη γενιά στρατιωτικών ηγητόρων, η οποία γαλουχήθηκε με το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, που παρ' ολίγο να πραγματοποιηθεί. Ο Υποστράτηγος Μουτούσης μεγαλούργησε στο μέτωπο της Βορείου Ηπείρου, εκεί όπου απέκτησε το προσωνύμιο του «Ιταλομάχου» πορθητή του Πόγραδετς. Διακρίνονταν για το ήθος του που τον βοήθησε να μη φοβάται τις αποφάσεις, όσο βαρύ και αν ήταν το προσωπικό κόστος, γεγονός που επιβεβαιώθηκε με την συμμετοχή του στις κυβερνήσεις Τσολάκογλου και Λογοθετόπουλου, ενέργεια που μετά την απελευθέρωση τον οδήγησε στο εδώλιο του κατηγορουμένου.

Βιβλιογραφία

• «Η Ήπειρος προμαχούσα: η δράσις της VIII μεραρχίας κατά τον πόλεμον 1940-41.», Χαράλαμπος Γ. Κατσιμήτρος, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Αθήνα 1982.

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org