Αιτωλία
Η Αιτωλία είναι γεωγραφική ενότητα του νομού Αιτωλοακαρνανίας στη Δυτική Στερεά Ελλάδα. Χωρίζεται με την Ακαρνανία από τον Αχελώο ποταμό ή Ασπροπόταμο. Πήρε τ’ όνομα της από το μυθικό ήρωα Αιτωλό, γιο του Ενδυμίωνος, γενάρχη της φυλής των Κουρητών, που κατέκτησε την περιοχή και οι κάτοικοί της ονομάζονται Αιτωλοί. Γιοί του Αιτωλού ήταν ο Πλευρώνας και ο Καλυδώνας τα ονόματα των οποίων είχαν οι δύο σημαντικότερες πόλεις της Αιτωλίας.
Περιεχόμενα
Γεωγραφικά όρια
Στα βόρεια συνορεύει με την Ήπειρο και τη Θεσσαλία και στους αρχαίους χρόνους περιελάμβανε μεγάλο κομμάτι της σημερινής Ευρυτανίας. Η Αιτωλία είναι ορεινή στο βορρά ενώ στα νότια υπάρχει ο κάμπος του Αχελώου, το Μέγα Αιτωλικό Πεδίο των αρχαίων.
Ιστορία
Αρχαίοι χρόνοι
Η Αιτωλία είναι περιοχή με μακρά ιστορία. Οι Αιτωλοί αποκαλούνται από τον Όμηρο «μεγάθυμοι» και «μενεχάρμαι» (ακλόνητοι στη μάχη) και ο βασιλιάς τους Θόας, που εκστράτευσε ως επικεφαλής των αιτωλικών πλοίων στην Τροία, είναι ομηρικός ήρωας. Αρχικά την κατοίκησαν οι Κουρήτες και οι Λέλεγες. Κέντρο της Αιτωλίας ήταν η παραλιακή περιοχή Δωρίδα, εκεί βρισκόταν η Καλυδώνα, η έδρα των Αιτωλών, ενώ η Πλευρώνα ήταν έδρα των Κουρητών. Πυρήνας της κοινωνικής τους συγκροτήσεως ήταν το «Κοινό των Αιτωλών» ή Παναιτώλιον (367-366 π.Χ.) με έδρα το Θέρμο, που τους ανέδειξε σε σημαντική στρατιωτική και πολιτική δύναμη. Στα βόρεια της Αιτωλίας, κοντά στο σημερινό Αγρίνιο, κατοικούσαν οι Αγραίοι, που ανήκαν στο φύλο των Λελέγων, λάτρευαν την Άρτεμη Αιτωλική ή Άρτεμη Λαφρία και έδωσαν το όνομα τους στην πόλη. Οι Αγραίοι ήταν υποτελείς των Αιτωλών όπως και τα υπόλοιπα συγγενικά τους φύλα, των Ευρυτάνων, των Απεραντών και των Αποδοτών.
Μετά το 314 π.Χ. μαθαίνουμε για την πολιτική δομή των Αιτωλών και την γενικότερα την Αιτωλική Συμπολιτεία που τους μετέτρεψε σε πρωταγωνιστές στα ελληνικά πράγματα. Από τον 5ο αι. π.Χ. οι Αιτωλοί εμφανίζονται να έχουν κοινή δράση με τους υπόλοιπους Έλληνες. Αρχικά συμμετείχαν ως μισθοφόροι των Αθηναίων, στην εκστρατεία κατά της Σικελίας. Το 400 π.Χ. βοήθησαν τους Ηλείους εναντίον των Λακεδαιμονίων, στη συνέχεια προσχώρησαν στους Μακεδόνες υπό τον Βασιλιά Φίλιππο, παίρνοντας την Ναύπακτο ως αντάλλαγμα. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποστάτησαν ακολουθώντας τους Αθηναίους. Τον 3ο αι.π.χ. προκάλεσαν σημαντική φθορά στους Γαλάτες στη διάρκεια της εισβολής τους στον Ελλαδικό χώρο. Συνέβαλαν με τον τρόπο αυτό στη σωτηρία του Μαντείου των Δελφών, γεγονός που αύξησε την επιρροή τους σ’ αυτό.
Βυζαντινοί χρόνοι
Μέχρι τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ τον Ίσαυρο, που την προσάρτησε στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, η Αιτωλία υπαγόταν εκκλησιαστικά στον πάπα, με έδρα Επισκόπου στη Ναύπακτο. Στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας υπαγόταν στο θέμα της Νικόπολης, που περιλάμβανε την Αιτωλία, την Ακαρνανία, την Ήπειρο και τη Ναύπακτο. Μετά το 1204 και την άλωση της Βασιλεύουσας από τους Φράγκους και μέχρι το 1399 αποτέλεσε τμήμα του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Η περιοχή δέχτηκε κατά καιρούς επιδρομές και επιθέσεις με σημαντικότερες αυτές των Γότθων, Βησιγότθων, Βανδάλων (466), των Σλάβων (783), των Σαρακηνών (889), των Βουλγάρων του Σαμουήλ (975), των Νορμανδών (1147), των Τούρκων (1450) που ήταν και οι κυρίαρχοι μέχρι τα χρόνια της Εθνεγερσίας του 1821. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας η Αιτωλία υπήρξε κέντρο αρματολών και κλεφτών. Ήταν από τις πρώτες Ελληνικές περιοχές που απελευθερώθηκαν με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (Μαρτίου 1829) και στη συνέχεια με τη Συνθήκη της Καλλέντζας (Ιουλίου 1932).
Πόλεις της αρχαίας Αιτωλίας
- το Αγρίνιο
- οι Άκραι Αιτωλίας
- το Βουκάτιο Αιτωλίας
- το Θέρμο Αιτωλοακαρνανίας
- το Θέστιο Αιτωλίας
- η Καλυδώνα
- η Μέταπα Αιτωλίας
- η Πλευρώνα
- η Πυλλήνη Αιτωλίας
- το Τριχώνιο Αιτωλίας
- το Φίστυο Αιτωλίας
- το Φύταιο Αιτωλίας
- η Χαλκίδα Αιτωλίας
- η Ώλενος Αιτωλίας
Σημαντικοί Αιτωλοί
- Αλέξανδρος ο Αιτωλός, ποιητής του 3ου αι.π.Χ.
- Θεόδοτος ο Αιτωλός, στρατηγός του Αντίοχου Γ'
- Νικόλαος ο Αιτωλός, στρατηγός της Αιτωλικής Συμπολιτείας.
