Δόμνα Σαμίου

Η Δόμνα Σαμίου, Ελληνίδα εθνομουσικολόγος, λαογράφος, ερμηνεύτρια και ερευνήτρια για τη διάσωση της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής στην οποία αφιέρωσε τη ζωή της, γεννήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1928 στην Καισαριανή Αττικής και πέθανε στις 10 Μαρτίου 2012, από Οξεία Μυελογενή λευχαιμία, στο νοσοκομείο «Αμαλία Φλέμιγκ» στην Αθήνα. Τάφηκε στις 13 Μαρτίου στο νεκροταφείο της Νέας Σμύρνης, όπου κατοικούσε.

Δόμνα Σαμίου

Βιογραφία

Γονείς της ήταν ο Γιάννος, που πέθανε το 1941 από έλκος στομάχου, και η Μαριγώ Σαμίου που πέθανε το 1966, πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, που ζούσαν στο χωριό Μπαϊντίρι της Σμύρνης και είχε μία μεγαλύτερη αδελφή, η οποία πέθανε το 1944 σε ηλικία 20 ετών, από φυματίωση. Οι γονείς της ήταν Μικρασιάτες πρόσφυγες από το Μπαϊντίρι, χωριό της περιοχής της Σμύρνης και η μητέρα της ήρθε στην Ελλάδα το 1922 αμέσως μετά την Μικρασιατική καταστροφή και ο στρατιώτης πατέρας της το 1926 με την ανταλλαγή πληθυσμών, καθώς σύμφωνα με τη δική της διήγηση «...έμεινε αιχμάλωτος εκεί».

Καλλιτεχνική διαδρομή

Χρήστος Τσιαμούλης, Δόμνα Σαμίου, Αρετή Κετιμέ, Λιζέττα Καλημέρη και Γιάννης Χαρούλης

Έζησε τα παιδικά της χρόνια μέσα στις απάνθρωπες αλλά παράλληλα πολύ ανθρώπινες και αλληλέγγυες συνθήκες της προσφυγιάς, κι εκεί απέκτησε τα λαϊκά ερείσματα της προσωπικότητάς της και την ατόφια συμμετοχικότητα της. Στο περιβάλλον αυτό είχε τα πρώτα μουσικά της ακούσματα απ’ τα οποία και πήγασε η αγάπη της για την παραδοσιακή μουσική. Αποφοίτησε από το τρίτο Δημοτικό σχολείο Καισαριανής. Την περίοδο της Γερμανικής κατοχής από το 1941 έως το 1944, φιλοξενήθηκε σε φιλική της οικογένεια στο Κολωνάκι στην Αθήνα, η οποία διατηρούσε σχέσεις με τον Σίμωνα Καρρά, κοντά στον οποίο παρακολούθησε μαθήματα Δημοτικής και Βυζαντινής μουσικής στο «Σύλλογο προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής», παράλληλα με τα μαθήματα στο νυχτερινό Γυμνάσιο.

Ως μέλος της χορωδίας του Σίμωνα Καρά άρχισε τη σχέση της και με το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας/Ε.Ι.Ρ όπου αργότερα, το 1954, προσλήφθηκε στο Τμήμα Εθνικής Μουσικής και η συνεργασία διάρκεσε μέχρι την παραίτησή της το 1971, και παρουσίασε αυθεντικές εκτελέσεις δημοτικών τραγουδιών. Από τη θέση αυτή γνώρισε τους σημαντικότερους λαϊκούς μουσικούς, οι οποίοι την εποχή εκείνη της εσωτερικής μετανάστευσης συρρέουν στην Αθήνα απ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας, και τους οποίους το ΤΕΜ ηχογραφεί για τις εκπομπές του και εξοικειώνεται με όλα τα τοπικά μουσικά ιδιώματα. Παράλληλα κάνει μουσική επιμέλεια σε εκδόσεις δίσκων, θεατρικές εκπομπές, κινηματογραφικές ταινίες, ενώ από το 1963 έως το 2000 κατέγραψε δημοτικά τραγούδια με επιτόπιες καταγραφές και συγκέντρωση μουσικού υλικού για το προσωπικό της αρχείο με δικά της μηχανήματα, από όλες τις περιοχές της Ελλάδας.

Το 1971 παραιτήθηκε από τη Ραδιοφωνία και την περίοδο 1976-1976 με σκηνοθέτες τον Φώτο Λαμπρινό και τον Ανδρέα Θωμόπουλο γύρισαν στην ελληνική επαρχία είκοσι επεισόδια για μια σειρά μουσικών ντοκιμαντέρ με τίτλο «Μουσικό Οδοιπορικό» . Τον ίδιο χρόνο με πρόσκληση του Διονύση Σαββόπουλου, πρωτοεμφανίστηκε στο νεανικό Ροντέο, δίνοντας μια μεγάλη έκτοτε στροφή στη σχέση των νέων με την παραδοσιακή μουσική. Τις σημαντικές αυτές εμφανίσεις ακολουθεί η συμμετοχή στο Φεστιβάλ Μπαχ στο Λονδίνο, οργανωμένο από τη Λίλα Λαλάντη. Η λαμπρή καλλιτεχνική καριέρα της έχει ξεκινήσει θριαμβευτικά. «...Πέρασε η ντροπή που είχαν για το δημοτικό τραγούδι...», όπως δηλώνει σε συνέντευξή της η ίδια. Το 1974 άρχισε τη συνεργασία με την εταιρεία Columbia και οι αλλεπάλληλες εκδόσεις LP.

Το 1979, ο σκηνοθέτης του Εθνικού Θεάτρου Αλέξης Σολωμός, της ανέθεσε τη μουσική επιμέλεια για την παράσταση «Όρνιθες» του Αριστοφάνη στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, ενώ το 1993, ο Γιώργος Θεοδοσιάδης της ανέθεσε τη μουσική επιμέλεια στην παράσταση «Ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας» στο Εθνικό Θέατρο. Το 1981, ίδρυσε τον «Καλλιτεχνικό Σύλλογο Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου», μη κερδοσκοπικό οργανισμό με κύριο στόχο τη διάσωση και διάδοση της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Στον οργανισμό έχει παραχωρηθεί το σύνολο του αρχειακού της υλικού, το οποίο περιλαμβάνει περίπου 2.500 τραγούδια συγκεντρωμένα από συνοικισμούς, χωριά και Ελληνικές πόλεις.

Στο Μέγαρο Μουσικής

Από το 1995 έως το 1998, εμφανίζονταν στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού ενώ το Μάιο του 1995 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών ερμηνεύοντας ακριτικά Τραγούδια. Στο Μέγαρο Μουσικής επανεμφανίστηκε τα Χριστούγεννα του 1996 με τα ελληνικά παραδοσιακά κάλαντα, αλλά και τον Οκτώβριο του 1998, στο αφιέρωμα για τα 70 της χρόνια. Από το 1994 έως το 2001 παρέδιδε μαθήματα δημοτικού τραγουδιού στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων.

Συμμετείχε στην Τελετή λήξεως των Ολυμπιακών Αγώνων, στις 29 Αυγούστου 2004 στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας, όπου παρουσίασε αναπαράσταση γάμου με φλάμπουρα, παλαιές παραδοσιακές Ελληνικές φορεσιές στους γάμους, και τραγούδησε με 19μελή χορωδία, ερμηνεύοντας ένα Δημοτικό τραγούδι και τον πρώτο στίχο του Ελληνικού Εθνικού ύμνου. Στις 29 Φεβρουαρίου 2012, λίγες μέρες πριν το θάνατό της, διοργανώθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, συναυλία παραδοσιακού τραγουδιού με θέμα «Γυναικείες φωνές στο δημοτικό τραγούδι», στην οποία συμμετείχαν ορισμένοι από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της μουσικής μας παραδόσεως, προκειμένου να τιμηθεί η προσφορά της.

Το έργο της ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα και δίσκοι της κυκλοφόρησαν στη Γαλλία και τη Σουηδία. Επί σαράντα περίπου χρόνια πραγματοποίησε σειρά συναυλιών από την Αυστραλία μέχρι τη Νότια Αμερική και αποκάλυψε στους ξένους μια ποιοτική «ελληνική μουσική δίχως μπουζούκι», όπως γράφτηκε σε κάποια κριτική συναυλίας της στη Σουηδία. Στο εσωτερικό της Ελλάδας οι εμφανίσεις της σε συναυλίες είναι αναρίθμητες καθώς και οι τιμητικές προσκλήσεις και τα αφιερώματα, όπως π.χ. η επετειακή παράσταση για τα 70 της χρόνια,

• «Η Δόμνα Σαμίου στο Μέγαρο Μουσικής: η γνωστή και άγνωστη Δόμνα», τον Οκτώβριο του 1998.

Για τις ποικίλες δραστηριότητες της συνεργάστηκε με τους πιο καταξιωμένους Έλληνες και ξένους μουσικούς, μουσικολόγους, λαογράφους, εθνομουσικολόγους αλλά και διδάσκει, μυεί και αναδεικνύει πρωτόβγαλτους νέους καλλιτέχνες. Aπό το 1994 δίνει μαθήματα δημοτικού τραγουδιού για ενήλικες στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων της Αθήνας. Πάμπολλες είναι επίσης οι πρωτοβουλίες της και έμπρακτη και ανιδιοτελής η προσφορά της σχετικά με την βελτίωση της μουσικής εκπαίδευσης των παιδιών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αίτημα παιδαγωγικά πρωταρχικό και επιτακτικό κατά την ίδια.

«Τα αποκριάτικα-ανίερα ιερά» και το δικαστήριο

Η διαδρομή της στην καταγραφή και τη διάδοση της μουσικής παραδόσεως δεν ήταν στρωμένη με ροδοπέταλα καθώς το 2004 βρέθηκε κατηγορούμενη, όταν ο πρωτοψάλτης Θόδωρος Ακρίδας από το Μεσολόγγι, της υπέβαλε μήνυση, στέλνοντας και επιστολές σε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Πρωθυπουργό και Αρχιεπίσκοπο Πάσης Ελλάδος, επειδή θεώρησε πως τα «Αντρικά Μουνάτα», τα τολμηρά σεξουαλικά τραγούδια της Αποκριάς που η Σαμίου παρουσίαζε σε εκπομπή της ΕΤ3, ήταν ανήθικα. «..Πορνό και χυδαία είναι αυτά που βλέπουμε στα περιοδικά καθημερινά, στην τηλεόραση, η ζωή όπως έγινε..», είπε η Σαμίου και πρόσθεσε «...Σήμερα η ανατροπή είναι η αλήθεια, η αυθεντικότητα των ήχων και των λέξεων που χρειάζεται την Αποκριά για να λεχθεί..». Η εκπομπή της εκείνη ήταν μαγνητοσκοπημένη μετάδοση συναυλίας της με τα εν λόγω τραγούδια από το Μέγαρο Μουσικής της Θεσσαλονίκης το 2003, τα οποία είχαν κυκλοφορήσει το 1995, σε δίσκο με τον τίτλο «Τα αποκριάτικα-ανίερα ιερά». «..Όρια στην τέχνη δεν πρέπει να μπαίνουν. Φύγετε κυρία Σαμίου..», αποφάσισαν οι δικαστές, για μια υπόθεση όπου μεγάλο κομμάτι του πνευματικού κόσμου τάχθηκε μαχητικά υπέρ της.

Δισκογραφία

• Κάλαντα, ευχές και παινέματα Χριστουγέννων, 2011, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Κάλαντα, ευχές και παινέματα Πρωτοχρονιάς και Φώτων, 2011, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Τα Αποκριάτικα με τη Δόμνα Σαμίου, 2009, DVD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Παραλογές, 2008, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Σιγανά και ταπεινά, 2008, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Ιστορικά - Κλέφτικα τραγούδια, 2007, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Ο κυρ Βοριάς... και άλλα τραγούδια για παιδιά, 2007, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίο
• Η Δόμνα Σαμίου τραγουδά τη φύση και τον έρωτα, 2007, DVD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου. 2006, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Η Ακολουθία του Νυμφίου, 2002, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Της Κυρα-Θάλασσας, 2002, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Η Δόμνα Σαμίου στο Μέγαρο Μουσικής, 1999, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Τα Πασχαλιάτικα, 1998, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Κανελόριζα, 1995, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Τα Αποκριάτικα (LP), 1994, LP, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Τα Αποκριάτικα, 1994, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Τραγούδια της ξενιτιάς, 1992, CD, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες
• Μικρασιάτικα τραγούδια 2, 1991, LP, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Μικρασιάτικα τραγούδια, 1991, CD, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Τραγούδια της ξενιτιάς (LP), 1989, LP, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες
• Σεργιάνι με την Δόμνα Σαμίου, 1986, LP, Σείριος
• Μικρασιάτικα τραγούδια 1, 1984, LP, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου
• Πολυφωνικά τραγούδια και μουσική της Ηπείρου, 1984, L,P Ocora
• Ακριτικά τραγούδια, 1982, LP, Ocora
• Περπερούνα, 1980 LP Zodiac
• Ξενιτεμένο μου πουλί, 1980, LP, Caprice
• Στης πικροδάφνης τον ανθό, 1976, LP, EMIAΛ Columbia
• Έχε γεια Παναγιά, 1974, LP, EMI Columbia
• Σουραύλι, 1974, LP, EMIAΛ Columbia
• Ελληνικά Κάλαντα, 1974, LP, EMI Columbia
• Δεύτερο ταξίδι στην Ελλάδα, 1973, LP, Minerva
• Ένα ταξίδι στην Ελλάδα με τη Δόμνα Σαμίου, 1972, LP, Lyra
• Ethnologie Vivante, 1970, LP, Le Chant du Monde
• Τραγούδια και σκοποί απ' όλη την Ελλάδα, 1969, LP, Fidelity
• Τραγούδια της Ρούμελης και του Μωριά, 1968, LP, Fidelity
• Τραγούδια της στεριάς και της θάλασσας, 1962, LP, Philips

Διακρίσεις

Η προσφορά της αναγνωρίστηκε και τιμήθηκε εν ζωή με πολλές διακρίσεις, και το 2005 της απονεμήθηκε

• μετάλλιο από τον Κωστή Στεφανόπουλο, τότε Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας
• βραβείο Αρίων το 2006, για την συνολική προσφορά της στη διάσωση του δημοτικού τραγουδιού.

Δηλώσεις για το θάνατό της έκαναν εκπρόσωποι της Ελληνικής πολιτείας όπως ο Κάρολος Παπούλιας, Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος είπε «...{...}... προστάτεψε και διέδωσε τον πλούτο της παραδοσιακής μουσικής και του δημοτικού μας τραγουδιού. …[….]…. Ο θάνατός της είναι μια μεγάλη απώλεια για τον ελληνικό πολιτισμό». Παράλληλα δήλωση έκανε και Πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος, ο οποίος εξέφρασε τη «βαθύτατη θλίψη» του για τον θάνατο της καθώς «…{…}… επί δεκαετίες ταύτισε τον εαυτό της με την διάσωση και την προβολή της μουσικής μας παράδοσης…{…}…».

Εξωτερικές συνδέσεις

• Δόμνα Σαμίου Επίσημος Ιστότοπος
• Δόμνα Σαμίου Ψηφιακό αρχείο της Ε.Ρ.Τ.
• Συνέντευξη της Δόμνας Σαμίου
• Δόμνα Σαμίου-Ερμηνευτής Info.gr
• Τα «Αντρικά Μουνάτα» και το... δικαστήριο Εφημερίδα Τα Νέα, 12 Μαρτίου 2012

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org