Πελωμονιακός Πόντος

Από Metapedia
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ο Πολεμωνιακός Πόντος ήταν η ονομασία περιοχής στα βορειοανατολικά παράλια της Μικράς Ασίας. Αποτελούσε τμήμα του Πόντου και επαρχία η οποία οριζόταν δυτικά από τις επαρχίες Ελενοπόντου και Παφλαγονίας, νότια από την επαρχία Καππαδοκίας και ανατολικά από την περιοχή της Ιβηρίας και τις αρμενικές επαρχίες. Η ονομασία μαρτυρείται σε μεταγενέστερα κείμενα, όπως ο Βίος του Νίκωνος του Μετανοείτε, ο συγγραφέας του οποίου, θέλοντας να δηλώσει ακριβώς την προέλευση του οσίου, χρησιμοποιεί την αρχαία ονομασία της περιοχής που είχε διατηρηθεί στην εκκλησιαστική διοίκηση και αναφέρει ότι ο άγιος προερχόταν από την Πολεμωνιακή χώρα, που βρισκόταν στο θέμα Αρμενιάκων.

Θέματα Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.jpeg

Γενικά

Στην Ελληνική μυθολογία, ο θεός Πόντος ήταν γιος της Γαίας και πατέρας του Νηρέα. «Πόντος» σήμαινε αρχικά «θάλασσα» και αργότερα έγινε προσηγορικό των θαλασσών, όπως Εύξεινος Πόντος, Ελλήσποντος και Αιγαίος Πόντος. Η ιστορική περιοχή του Πόντου αρχικά ονομαζόταν «Καππαδοκία η προς τον πόντο», δηλαδή «παραθαλάσσια Καππαδοκία». Η ιστορία του Ελληνισμού του Εύξεινου Πόντου, ξεκινά από το μύθο, από τότε που ο Φρίξος και η Έλλη ταξίδεψαν με το Χρυσόμαλλο Δέρας για να αποφύγουν τη θυσία τους από τους θεούς του Ολύμπου. Ακολούθησε ο θάνατος της Έλλης και ο Φρίξος με την άφιξή του στην Κολχίδα ανέθεσε τη φύλαξη του πολύτιμου Δέρατος στο βασιλιά Αιήτη. Η Αργοναυτική εκστρατεία, με τον Ιάσονα και πλήρωμα απ' όλες τις ελληνικές πόλεις, αποτέλεσε την προσπάθεια για την κτήση του Χρυσόμαλλου Δέρατος και την απόπειρα για εποικισμό της περιοχής, που αρχίζει αμέσως μετά τον Τρωικό πόλεμο, το 1100 π.Χ.

Ονομασία

Η περιοχή του Πολεμωνιακού Πόντου έλαβε το όνομα της από τον Πολέμωνα Α' (37 π.Χ.-2 μ.Χ.), τον επονομαζόμενο Ευσεβή, ο οποίος ήταν από τη Λαοδέκεια και τον 1ο μ.Χ. αιώνα ίδρυσε στην περιοχή ανεξάρτητο βασίλειο, σε περιοχή που του είχε δοθεί ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του προς τους Ρωμαίους, στο ανατολικό τμήμα του Πόντου από τον Άλυ ποταμό μέχρι περίπου την Κολχίδα, στο βόρειο τμήμα της σημερινής Τουρκίας. Βόρεια βρέχεται από τον Εύξεινο Πόντο, Ανατολικά ορίζεται από την Κολχίδα, Δυτικά από την Παφλαγονία και Νότια από την Καππαδοκία. Ο Πόντος πήρε το σημερινό όνομα και έγινε σημαντικός μόνο κατά τους χρόνους μετά τον Μέγα Αλέξανδρο.

Ελληνική παρουσία στον Πόντο

Ιστορικά, η παρουσία Ελλήνων αποίκων στην περιοχή του Πόντου χρονολογείται πριν τα 1000 π.Χ. όπου οι μελετητές αναφέρουν την πραγματοποίηση των πρώτων εμπορικών ταξιδιών στη γη του Πόντου με σκοπό την αναζήτηση, κυρίως, χρυσού και άλλων μεταλλευμάτων.

Αρχαίες αποικίες

Αρχικά στον Πόντο ιδρύθηκε η Ηράκλεια ως αποικία των Μεγαρέων, στη συνέχεια η Σινώπη ως αποικία της Μιλήτου, η οποία με τη σειρά της ίδρυσε το 756 π.Χ. την Τραπεζούντα, την Κρώμνα, το Πτέριον, την Κύτωρο κ.α. Κάθε φορά που ελληνικές πόλεις της Ελλάδας αλλά και της Ιωνίας αντιμετώπιζαν προβλήματα υπερπληθυσμού έστελναν το δημογραφικό τους πλεόνασμα στην περιοχή του Πόντου όπου δημιουργήθηκαν πλήθος από μικρές και μεγάλες πόλεις. Οι πόλεις αυτές, όπως και η η Οδησσός ανέλαβαν από το 800 π.Χ., εμπορική δράση στην περιοχή τροφοδοτώντας και τις Ελληνικές πόλεις με διαφόρων ειδών προϊόντα. Τον 5ο π.Χ. αιώνα στα πλαίσια της πολιτικής της Αθήνας του Περικλή η περιοχή του Πόντου και ιδιαίτερα η Κριμαία αποτέλεσε στρατιωτική βάση και εμπορικό σταθμό. Ο Περικλής ευελπιστούσε να καταστήσει την Κριμαία σταθμό ανεφοδιασμού της Αττικής και να αναπτύξει το εμπόριο των παράκτιων χωρών του Ευξείνου Πόντου.

Εποχή μεγάλου Αλεξάνδρου

Mέχρι την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι Έλληνες κατέχουν μόνο τα παράλια όμως στους μετέπειτα χρόνους, αρχίζουν να εξαπλώνονται στην ενδοχώρα. Τα ημιβάρβαρα μεσογειακά έθνη υποκύπτουν στην υπέρτερη δύναμη του ελληνικού στοιχείου και εξελληνίζονται. Στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου οι Ελληνικές αποικίες στον Πόντο εξακολουθούσαν να ευημερούν συμβάλλοντας στην οικονομική άνθιση των ελληνικών πόλεων. Πολιτικά ήταν ανεξάρτητες και αυτοδιοικούμενες πράγμα που δημιουργούσε ιδανικές συνθήκες για τη συντήρηση και τη διατήρησή τους. Σημαντική μεταξύ των αποικιών αυτών των χρόνων, αναδείχτηκε η Τραπεζούντα, η οποία διακρίθηκε στην ιστορία για την οικονομική της ευρωστία, την αυτάρκεια, τα έθιμα αλλά και για την αυτοθυσία των γηγενών απέναντι στους πλείστους εχθρούς. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου ο Πόντος συνέχισε να ακμάζει υπό την διακυβέρνηση της Μιθριδατικής Δυναστείας.

Βυζαντινά χρόνια

Το 64 μ.Χ. το βασίλειο του Πόντου έγινε επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η οποία ήταν αρχικά ενσωματωμένη στην επαρχία Γαλατίας και αργότερα αποτέλεσε ιδιαίτερη επαρχία του ρωμαϊκού κράτους και μετέπειτα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μετά την ίδρυση της Κωνσταντινουπόλεως ο Πόντος χωρίστηκε σε τρεις γεωγραφικές περιφέρειες. Στο τέλος του 3ου αιώνα μ.Χ. η περιοχή του Ανατολικού Πόντου πήρε το όνομα Καππαδοκία, μαζί με άλλες γειτονικές περιοχές. Το δυτικό μικρότερο τμήμα του ενσωματώθηκε στη Γαλατία. Λίγο αργότερα, η ανατολική ποντιακή περιοχή ονομάστηκε Πολεμωνιακός Πόντος. Η δυτική Διόσπορος.

Έτσι το δυτικό (πρώτο) γεωγραφικό τμήμα, η δυτική Διόσπορος, ονομάστηκε

  • Ελενόποντος προς τιμήν της μητέρας του Μεγάλου Κωνσταντίνου περιλάμβανε τις πόλεις Αμάσεια, Ιβώρα, Ευχάιτα, Ανδράπα, Ζάλιχα, Σινώπη και Αμισό.

Το ανατολικό (δεύτερο)γεωγραφικό τμήμα εξακολούθησε να διατηρεί την ονομασία

  • Πολεμωνιακός Πόντος από το όνομα του διοικητή Πολέμωνα, η διοίκηση του οποίου δόθηκε από τον Αντώνιο στον εγγονό του Μιθριδάτη Πολέμωνα.

Σ' αυτό υπάγονταν οι πόλεις Νεοκαισάρεια, Κόμανα, Πολεμώνιον, Κερασούντα και Τραπεζούντα. Γύρω στο 36 π.Χ., το ανατολικό τμήμα του Πόντου δόθηκε από το Μάρκο Αντώνιο στον εγγονό του Μιθριδάτη ΣΤ', Πολέμωνα Α'. Το 166 μ.Χ., ο «Γαλατικός» και ο «Πολεμωνιακός Πόντος» ενώθηκαν και αποτέλεσαν το «Μεσόγειο Πόντο» (Pontus Mediterraneus), ο οποίος ως διοικητική περιφέρεια, υπαγόταν στη ρωμαϊκή επαρχία της Καππαδοκίας.

Το τρίτο γεωγραφικό τμήμα ονομάστηκε

  • Κολώνεια με πρωτεύουσα τη Νικόπολη και γνωστές πόλεις τη Σεβάστεια, τα Σάταλα και τη Σεβαστούπολη Αρμενιακού, που συμπεριλάμβανε μέρος του Πόντου και της Μικρής Αρμενίας.

Η πολιτική διοίκηση της επαρχίας τελούσε υπό τον ηγεμόνα. Η φύλαξη των συνόρων της διοικήσεως του Πόντου είχε ανατεθεί στους στρατιώτες της μεθορίου, τους limitanei (Ακρίτες). Στα χρόνια του Λέοντος Α' (457-474), με το διαχωρισμό του Πόντου από την Αρμενία, δημιουργήθηκε ξεχωριστό δουκάτο Πόντου, το οποίο περιλάμβανε και την επαρχία του Πολεμωνιακού Πόντου. Ο Ιουστινιανός συνένωσε τις δύο επαρχίες του Πόντου, τον Πολεμωνιακό και τον Ελενόποντο, στη μεγάλη επαρχία Ελενοπόντου. Στην ίδια Νεαρά ο Αυτοκράτορας εξηγεί τους λόγους για τους οποίους έλαβε το μέτρο αυτό και απεμπόλησε την ονομασία Πολεμωνιακός Πόντος. Η Νεαρά δεν προέβλεπε την ενοποίηση των μητροπόλεων των δύο επαρχιών, έτσι η καθεμία μητρόπολη διατηρούσε τα προνόμια που είχε πριν από την ενοποίηση. Επικεφαλής της ενοποιημένης επαρχίας του Πόντου ήταν ο μοδεράτωρ Ελενοπόντου, με ενισχυμένες πολιτικές και στρατιωτικές διοικητικές αρμοδιότητες.

Τα εδάφη της παλιάς επαρχίας του Πολεμωνιακού Πόντου τον 9ο αιώνα αποκόπηκαν από το μεγάλο θέμα των Αρμενιάκων και δημιουργήθηκαν δύο νέα μικρότερα:

  • της Χαλδίας, το οποίο αποτελούσε αρχικά τούρμα του θέματος των Αρμενιάκων, και
  • της Κολωνείας.

Οθωμανική κυριαρχία

Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, από τους Σταυροφόρους, το 1204, ο Αλέξιος A' ο Μέγας Κομνηνός ίδρυσε νέο ανεξάρτητο κράτος με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα. Από τα μέσα του 12ου αιώνα ολόκληρη η περιοχή του Πολεμωνιακού Πόντου υποδουλώθηκε στους Τούρκους. Το κράτος της Τραπεζούντας, το τελευταίο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, που επέζησε 257 χρόνια, το κατέλυσε το 1461 ο Μεχμέτ (Μωάμεθ) ο Πορθητής με την κατάληψη της Τραπεζούντας. Ακολούθησαν βίαιοι εξισλαμισμοί και διώξεις του ελληνικού στοιχείου. Οι τόποι που έσφυζαν από ζωή ερημώθηκαν, γιατί για να σωθούν οι χριστιανοί κατέφυγαν στα δάση και στα όρη.

Στην περιοχή συντελέστηκε πληθυσμιακή, κοινωνική και οικονομική ανακατάταξη, διαδικασίες από τις οποίες οι εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες του Πόντου έχασαν τις ζωές τους, στο σύνολο τους έχασαν τις περιουσίες τους και στη συντριπτική πλειοψηφία εξαναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν. Το 1639 με την Ειρήνη του Σεχάμ η Οθωμανική Αυτοκρατορία εξασφάλισε Ανατολικά σύνορα της και το ενδιαφέρον της μετατοπίστηκε προς τη Δύση. Έκτοτε οι Έλληνες Πόντιοι έζησαν συνεχείς περιόδους τρομοκρατίας εκ μέρους των τοπικών Οθωμανών τιμαριούχων (ντερεμπέηδων). Η λύση που τους απόμεινε ήταν η μετοικεσία σε μεταλλοφόρες περιοχές και η μετανάστευση. Η γεωγραφική ιδιομορφία (παραλιακός, μεσόγειος και ορεινός Πόντος) επιφέρει καταπιεστικά μέτρα στον παραλιακό και τον μεσόγειο Πόντο, ενώ προσφέρει περισσότερη ασφάλεια και παρέχει διέξοδο ελευθερίας στον ορεινό Πόντο.

Εκκλησιαστική ιστορία

Ο Χριστιανισμός διαδόθηκε από πολύ νωρίς από τους πρωτόκλητους Αποστόλους Ανδρέα και Πέτρο, οι οποίοι ξεκίνησαν από την Αμισό, τη σημερινή Σαμψούντα και επεκτάθηκαν σε όλες τις περιοχές του Πόντου. Το 2ο αιώνα ο Χριστιανισμός είχε ήδη εδραιωθεί όμως η ουσιαστική επικράτηση του συνδέεται με τη δράση και το μαρτυρικό θάνατο του Αγίου Ευγενίου την περίοδο των διωγμών του Διοκλητιανού, στην Τραπεζούντα το 292 μ. Χ. Φρούρια και καταφύγια του Ποντιακού Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, στάθηκαν οι μεγάλες και ιστορικές Ιερές Μονές του Πόντου.

Στα της Εκκλησίας, παρά την καθιέρωση του συστήματος των θεμάτων, η βυζαντινή εκκλησιαστική ιεραρχία εξακολούθησε να χρησιμοποιεί τη διοικητική διαίρεση των επαρχιών της Πρωτοβυζαντινής περιόδου μέχρι το τέλος της βυζαντινής ιστορίας και έτσι η επαρχία του Πολεμωνιακού Πόντου αναφέρεται σε όλα τα σωζόμενα εκκλησιαστικά τακτικά από τον 7ο μέχρι το 14ο αιώνα. Είχε Μητρόπολη τη Νεοκαισάρεια την οποία είχε αναδείξει ο Άγιος Γρηγόριος ο Θαυματουργός, ο οποίος ήταν ο 1ος Μητροπολίτης της. Από τα μέσα του 12ου αιώνα η περιοχή έπεσε στα χέρια των Τούρκων.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

  • [Πόντος (Αρχαιότητα) Βέρα Στεφανίδου, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Κωνσταντινούπολη 2002.]

Διαβάστε τα λήμματα