Σπύρος Ιακωβίδης

Ο Σπυρίδων Ιακωβίδης, Έλληνας εθνικιστής με καταγωγή από την Κύπρο, ένας από τους μεγάλους προϊστορικούς αρχαιολόγους και από τους σημαντικότερους Έλληνες αρχαιολόγους της γενιάς του, με σημαντικό ανασκαφικό έργο και τεράστια συμβολή στη μελέτη του Μυκηναϊκού πολιτισμού, αγωνιστής που συμμετείχε στην αντίσταση κατά των δυνάμεων κατοχής της Ελλάδος μέσα από τις τάξεις των ανταρτών του Ναπολέοντα Ζέρβα, καθηγητής Πανεπιστημίου, μέλος και Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1922 όπου και πέθανε στο σπίτι του, το πρωί της Κυριακής 16 Ιουνίου 2013. Η εξόδιος ακολουθία εψάλη την Τρίτη, 18 Ιουνίου, στις 11:00 το πρωί στον Ιερό Ναό Αγίων Θεοδώρων του Α' Νεκροταφείου Αθηνών και η σορός του ενταφιάστηκε στον τάφο της οικογένειας.

Σπυρίδων Ιακωβίδης
Γέννηση: 1922
Τόπος: Αθήνα, Αττική (Ελλάδα)
Σύζυγος: Αθηνά Κακούρη
Τέκνα:
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Αρχαιολόγος, Πανεπιστημιακός, Ακαδημαϊκός.
Θάνατος: 16 Ιουνίου 2013
Τόπος: Αθήνα, Αττική (Ελλάδα)

Ήταν παντρεμένος με τη συγγραφέα Αθηνά Κακούρη και από το γάμο του έγινε πατέρας ενός γιου και παππούς δύο εγγονών.

Βιογραφία

Πατέρας του Σπυρίδωνα ήταν ο Ευστάθιος Ιακωβίδης, που ήρθε και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα από την Κύπρο την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων. Μητέρα του ήταν η Ηλέκτρα Λέκα, κόρη του Σπύρου Λέκα και της Βέρθας Ρουσοπούλου, κόρη του Αθανασίου Ρουσόπουλου, καθηγητή της Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η Σοφία Ρουσόπουλου, κόρη του Αθανασίου και αδελφή της Ηλέκτρας, είχε παντρευτεί τον Ερνέστο Pfuhl, αρχαιολόγο και ιστορικό της Τέχνης. Ο Σπύρος είχε δύο μικρότερους αδελφούς τον Ανδρέα και τον Πέτρο.

Σπουδές

Ο Σπύρος Ιακωβίδης παρακολούθησε τα μαθήματα της εγκυκλίου και της Μέσης εκπαιδεύσεως στην γενέτειρα του τα οποία ολοκλήρωσε το καλοκαίρι του 1940, στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, απόφοιτος της τάξεως του 1940. Ο πατέρας του επιθυμούσε να σπουδάσει νομικά προκειμένου να εισέλθει στο διπλωματικό σώμα, όμως το 1940 ο πατέρας του πέθανε και ο Σπύρος προτίμησε τις Φιλοσοφικές σπουδές και στράφηκε προς την αρχαιολογία, υπό την επιρροή του οικογενειακού του περιβάλλοντος. Έτσι, το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, ύστερα από επιτυχείς εξετάσεις, εισήλθε στην Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ως πρωτοετής φοιτητής πρόσφερε εθελοντικά τις υπηρεσίες του στο σπουδαίο έργο της αποκρύψεως των αρχαίων θησαυρών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου λίγο πριν την Γερμανική εισβολή στην Ελλάδα στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Στη διάρκεια της Κατοχής της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα, διαρκούντος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, Ο Σπύρος παρακολούθησε τα μαθήματα της Σχολής του στο σπίτι του εθνικιστή καθηγητή Σπύρου Μαρινάτου στα Πατήσια, σύμφωνα με την μαρτυρία της Ναννώς Μαρινάτου της κόρης του καθηγητή, καθώς οι συνθήκες στο Πανεπιστήμιο ήταν απαγορευτικές για διδασκαλία. Στην υπόθεση του καθηγητή Ιωάννη Κακριδή, το ζήτημα που έγινε γνωστό ως «Δίκη των Τόνων», συντάχθηκε με την πλευρά Κακριδή, παρά το γεγονός ότι ο Μαρινάτος ο πνευματικός μέντορας του, μίλησε εναντίον του νεωτερισμού του Κακριδή. Την ίδια εποχή ο Ιακωβίδης παρακολούθησε μαθήματα σχεδίου, ως ακροατής, στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

Αντιστασιακή δράση / Στρατιωτική θητεία

Το 1942 ο Ιακωβίδης εντάχθηκε στην αντιστασιακή οργάνωση «Ιερή Ταξιαρχία», οργανώσεως που είχε πνευματικές και ιδεολογικές σχέσεις με το Ενωτικό Κόμμα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και το επόμενο έτος θ’ αρχίσει να συνεργάζεται με άλλες οργανώσεις, όπως η «Εθνική Δράσις». Την ίδια εποχή διεκδικεί την προεδρία του «Ταμείου Αλληλεγγύης Φοιτητών», όμως απέτυχε εξαιτίας του κύματος δολοφονιών εθνικιστών φοιτητών, κορυφαία των οποίων εκείνη του Κίτσου Μαλτέζου, τους οποίους είχε προγράψει με την κατηγορία των αντιδραστικών, η ηγεσία της ΕΠΟΝ και της ΟΠΛΑ. Το 1944, υπό τον φόβο των συμμοριών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, ο Ιακωβίδης εγκατέλειψε τις σπουδές του και εντάχθηκε στις ανταρτικές Εθνικές Ομάδες του Ναπολέοντα Ζέρβα όπου υπηρέτησε ως την απελευθέρωση της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα.

Ελάχιστα είναι τα στοιχεία για τη ζωή του Ιακωβίδη στις Εθνικές Ομάδες ανταρτών του Ζέρβα καθώς υπάρχουν ελάχιστες κακής ποιότητος φωτογραφίες τον απεικονίζουν μαζί με συναγωνιστές του αντάρτες κάπου στα βουνά της Ηπείρου. Μεταξύ των φίλων του εκείνης της εποχής συγκαταλέγονται αντικομμουνιστές συμφοιτητές του, μέλη της ομάδος του Μαλτέζου, όπως ο μετέπειτα συγγραφέας Ρόδης Ρούφος, οι πολιτικοί ο Γεώργιος Αλέξανδρος Μαγκάκης και Δημήτρης Νιάνιας, αλλά και ο Θεόφιλος Φραγκόπουλος. Μετά την λήξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου ο Ιακωβίδης κατατάχθηκε στον νεοσύστατο Ελληνικό στρατό και, ως το 1949 με το βαθμό του Εφέδρου Ανθυπολοχαγού, συμμετείχε στις επιχειρήσεις εναντίον των κομμουνιστικών συμμοριών. Υπηρέτησε, μεταξύ άλλων, στο Γραφείο του Βρετανικού Συνδέσμου στο Κέντρο Εκπαιδεύσεως Νεοσυλλέκτων Καλαμάτας. Σε επιστολή του περιγράφει την φθινοπωρινή βροχή και την πόλη: «Ελεεινό μέρος, ελεεινός κόσμος, ελεεινό κλίμα, ελεεινοί δρόμοι, μέρος, αποκλεισμένος από παντού. Η βροχή ουδέποτε παύει, ούτε για μια στιγμή». Λίγο καιρό αργότερα μετατέθηκε σε στρατιωτική υπηρεσία στην Αθήνα, όπου απολύθηκε από τις τάξεις του Ελληνικού Στρατού.

Επιστημονική δράση

Ο Ιακωβίδης αποφοίτησε το 1946 από την Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών με δίπλωμα Αρχαιολογίας. Μετά την απόλυση του από τις τάξεις του Ελληνικού Στρατού παρουσιάστηκε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία από την οποία τοποθετήθηκε ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων στην Κέρκυρα, διάδοχος του Ιωάννου Παπαδημητρίου, όμως σύντομα αποσπάστηκε στην Ακρόπολη Αθηνών, η παλαιότερη ιστορία της οποίας έγινε το θέμα της μετέπειτα διδακτορικής διατριβής του υπό τον τίτλο: «Η Μυκηναϊκή Ακρόπολις των Αθηνών». Το 1953 επιδόθηκε στην ανασκαφή της Περατής στην Ανατολική Αττική, η οποία υπήρξε η πρώτη συστηματική και μεθοδική μυκηναϊκού νεκροταφείου στην Αττική όμως το 1954 υπέβαλλε την παραίτηση του από την Αρχαιολογική υπηρεσία επικαλούμενος προσωπικούς λόγους. Τον Δεκέμβριο του 1963 έλαβε τον τίτλο του διδάκτορος και το 1963 ολοκλήρωσε την ανασκαφή στην Περατή.

Δίδαξε Aρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Aθηνών, εκλέχθηκε το 1970 στη διάρκεια της 21ης Απριλίου επί πρωθυπουργού Γεωργίου Παπαδόπουλου και εκδιώχθηκε το 1974 αμέσως μετά την αποκαλούμενη μεταπολίτευση με κατάργηση της καθηγητικής έδρας. Για την εκλογή του θεωρήθηκε υπεύθυνος ο εθνικιστής καθηγητής Φαίδων Μπουμπουλίδης, που κατηγορήθηκε για άσκηση πιέσεων υπέρ του και επιπροσθέτως κατηγορήθηκε ότι διορίστηκε χωρίς να εκλεγεί. Μετά την απομάκρυνση του από την έδρα της Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ο Ιακωβίδης δίδαξε στα Πανεπιστήμια του Marburg, το ακαδημαϊκό έτος 1976-77, Heidelberg το 1977 και University of Pennsylvania το διάστημα από το 1979 έως το 1991. Εργάστηκε ως επιμελητής αρχαιοτήτων, από το 1952 έως το 1954 και πραγματοποίησε ανασκαφικές έρευνες στις Μυκήνες, στην Ακρόπολη των Αθηνών, στην Ελευσίνα, στην Περατή, νεκροταφείο στην περιοχή του Πόρτο Ράφτη, στην Πύλο, στον Γλα Βοιωτίας, στη Θήρα και αλλού.

Το 1991 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην έδρα της Αρχαιολογίας, ίδρυμα στο οποίο διετέλεσε Γραμματέας επί των Πρακτικών από το 2000 έως το 2002, Πρόεδρος του το 2004 καθώς και επόπτης του Κέντρου Έρευνας της Αρχαιότητος της Ακαδημίας Αθηνών από το 1993 έως τον θάνατό του. Κορυφαίο επίτευγμα του Ιακωβίδη, ο οποίος συνέβαλε τα μέγιστα στην έρευνα του μυκηναϊκού κόσμου χάρη στην επιμονή του και την αφοσίωσή του στο έργο του, υπήρξε η ουσιαστική προώθηση της επιστημονικής έρευνας αναφορικά με τις μυκηναϊκές ακροπόλεις.

Επιστημονικός συνεργάτης

Ο Ιακωβίδης υπήρξε μέλος πολλών επιστημονικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, μεταξύ άλλων, της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, της Society for the Promotion of Hellenic Studies, της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών, της Society of Antiquaries του Λονδίνου, της Société de Préhistoire Française, του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, εταίρος του Σεμιναρίου Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Columbia. Επίσης υπήρξε Ξένος Εταίρος της Accademia Nationale dei Lincei (Ρώμη), επίτιμο μέλος της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών στην Τάξη Φιλοσοφίας και Ιστορίας (Βιέννη), Επίτιμος Διδάκτωρ της Αρχαιολογίας του Dickinson College, Pennsylvania, ΗΠΑ, και του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Πραγματοποίησε διαλέξεις σε 90 περίπου Πανεπιστήμια στην Ελλάδα και σε άλλα κράτη, Μουσεία και επιστημονικά σωματεία στην Ελλάδα, Γερμανία, ΗΠΑ, Αυστρία, Αγγλία, Βέλγιο, Καναδά, Κύπρο, Ιρλανδία, Ισπανία, Αυστραλία, Ελβετία και, από το 1971 έως το 2022, μετείχε σε 65 περίπου επιστημονικές συναντήσεις σωματείων σε Ελλάδα, Γερμανία, ΗΠΑ, Αυστρία, Αγγλία, Βέλγιο, Καναδά, Κύπρο, Ιρλανδία, Ισπανία, Αυστραλία και Ελβετία. Διετέλεσε συνεργάτης στην «Iστορία του Eλληνικού Έθνους», το 1970, και στην «Ägäische Bronzezeit» το 1987. Η επιστημονική σταδιοδρομία του συνδέεται, σχεδόν σε απόλυτο βαθμό, με την Αρχαιολογική Εταιρεία, της οποίας υπήρξε ο στενότερος και συνεπέστερος συνεργάτης καθώς όλες οι ανασκαφές έγιναν του διά της Εταιρείας: Περατή 1953-1963, Γλας Βοιωτίας 1979-1991, Μυκήνες 1984-2013 και άλλες με τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο και τον Γεώργιο Μυλωνά.

Συγγραφικό έργο

Ο Ιακωβίδης δημοσίευσε σαρανταοκτώ άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, αυτοτελείς μονογραφίες και βιβλιοκρισίες ενώ άφησε πλήρεις και συστηματικές δημοσιεύσεις για το σύνολο των ανασκαφών του σε θέματα μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής, τέχνης, ταφικών εθίμων και εξωτερικών σχέσεων. Συνολικά, το συγγραφικό του έργο κρίνεται ως εξόχως σημαντικό καθώς, πέραν όλων των άλλων, άσκησε τεράστια επίδραση στις νεότερες γενιές αρχαιολόγων. Μεταξύ των έργων του συγκαταλέγονται:

• «H Mυκηναϊκή Aκρόπολις των Aθηνών», το 1962, που αρχικά αποτέλεσε το θέμα της διδακτορικής του διατριβής.

Εξαιρετικά τεκμηριωμένη έρευνα που συνοδεύεται από σχέδια στα οποία παρουσιάζει την εξέλιξη της Ακροπόλωες, ξεκινώντας από τη νεολιθική περίοδο, για να αναλύσει στη συνέχεια τις διαφορετικές Μυκηναϊκές φάσεις. Το έργο παραμένει ως σήμερα αξεπέραστη συμβολή στην ιστορία της Αθήνας και παρέχει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τα κυκλώπεια τείχη, τις κρυφές πηγές νερού, τις κατοικίες πάνω στον βράχο και πολλά άλλα.

• «Περατή: το νεκροταφείον», έργο τριών τόμων που δημοσιεύθηκαν τη χρονική περίοδο 1969-1970,
• «Aι Mυκηναϊκαί Aκροπόλεις», το 1973, σύγγραμμα που αποτέλεσε επί πολλά χρόνια βασικό πανεπιστημιακό σύγγραμμα για τους τελειοφοίτους αρχαιολόγους του Πανεπιστημίου Αθηνών,
• «Vormykenische und Mykenische Wehrbauten», το 1977,
• «Late Helladic Citadels on Mainland Greece», το 1988,
• «Άτλαντας των Μυκηνών»,
• «Γλας I, Η ανασκαφή 1955-1961», το 1989, περιοχή στην οποία συνέχισε το έργο του Ερρίκου Σλήμαν και του Ιωάννη Θρεψιάδη,
• «Γλας II, Η ανασκαφή 1981-1991», το 1998, έργο που περιλαμβάνει συμπληρωματικά στοιχεία για την ακρόπολη και κυρίως για τα κτηριακά κατάλοιπα του νότιου περιβόλου και την εκτίμηση του ανασκαφέα για την λειτουργία και χρήση της μυκηναϊκής ακροπόλεως.
• «Gla and the Kopais», το 2001,
• «Μυκήνες-Επίδαυρος», το 2002.

Συμμετείχε επίσης σε συλλογικά έργα, όπως:

• «Iστορία του Eλληνικού Έθνους», το 1970, και
• «Μεγάλες στιγμές της ελληνικής Αρχαιολογίας», το 2007.

Τιμές & διακρίσεις

Ο Ιακωβίδης ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ του Dickinson College στην Πενσυλβάνια των H.Π. Aμερικής και του Πανεπιστημίου της Κύπρου. Τιμήθηκε με μετάλλια και διακρίσεις, όπως:

• Mετάλλιο Eθνικής Aντιστάσεως, για τη συμμετοχή και τη δράση του ως μέλος των Εθνικών Ομάδων Ανταρτών υπό τον Ναπολέοντα Ζέρβα,
• Aνώτερο Tαξιάρχη του Φοίνικος,
• Grande Officiale dell'Ordine della Stella della Solidarieta Italiana.

Μνήμη Σπύρου Ιακωβίδη

Το 2008, στον ταυτόχρονο εορτασμό των 85 χρόνων του με τα 50 χρόνια συμμετοχής του στις ανασκαφές των Μυκηνών, μαθητές του, συνάδελφοι και φίλοι τίμησαν τον Ιακωβίδη στον οποίο πρόσφεραν τον τόμο «Δώρον» με μελέτες σε θέματα μυκηναϊκής αρχαιολογίας. Μία από τις τελευταίες δημόσιες εμφανίσεις του Σπύρου Ιακωβίδη ήταν σε συνέντευξη του τον Οκτώβριο του 2012 όπου μίλησε για τη συμμετοχή του, ως νεαρός φοιτητής του Πανεπιστημίου τότε στην απόκρυψη των αρχαιοτήτων των Ελληνικών μουσείων, λίγες ημέρες προτού καταλάβουν οι Γερμανοί στην Αθήνα, καθώς ήταν ο τελευταίος επιζών εκείνης της ομάδας αρχαιολόγων.

Σύμφωνα με την σύζυγο του Αθηνά Κακούρη:

«...ως δάσκαλος έβγαλε εξαιρετικούς επιστήμονες, που σήμερα διδάσκουν στα πανεπιστήμιά μας και προσφέρουν έργο στην αρχαιολογική μας Υπηρεσία. Έσκαψε στις Μυκήνες επί πέντε δεκαετίες, πρώτα δίπλα στον καθηγητή Γεώργιο Μυλωνά και μετά τον θάνατο εκείνου μόνος του, συγκεντρώνοντας ένα τεράστιο υλικό. Έγραψε μια σειρά από δημοσιεύσεις που είναι υποδειγματικές για την επιστημονική αυστηρότητα και πληρότητά τους. Τη δουλειά του δεν μπορεί να την αγνοήσει κανένας απ' όσους ασχολούνται με τον μυκηναϊκό πολιτισμό, Έλληνες ή ξένους. Τίμησε την πατρίδα του. Ρωτάτε αν είχε αναγνώριση από την Πολιτεία. Μα εκείνος ανήκε στη γενιά που ενστερνιζόταν αυτό που διετύπωσε κάποτε ο Κένεντι: «Μη ρωτάς τι μπορεί να σου δώσει η πατρίδα σου, ρώτα τι μπορείς να της δώσεις εσύ» .

Ο Ιακωβίδης, σύμφωνα με τους συναδέλφους του, υπήρξε κορυφαίος διεθνώς ειδήμων της μυκηναϊκής αρχαιολογίας, υψηλό ηθικό πρότυπο αλλά και πρότυπο επιστημονικού ήθους, με σαφήνεια, ακρίβεια, οξυδερκή παρατήρηση, καλλιέπεια, ευφυή ερμηνευτική ικανότητα, ευρύτητα παιδείας και γνώσεων για το ιστορικό πλαίσιο της εποχής που ερευνούσε. Ως χαρακτήρα τον διέκρινε εξαιρετική μειλιχιότητα, ηρεμία, αποφασιστικότητα και διέθετε όραμα συνδυασμένο με υψηλό αίσθημα ευθύνης ενώ ήταν ολιγόλογος και σοβαρός. Επικήδειους λόγους στη νεκρώσιμη ακολουθία του εκφώνησαν ο ακαδημαϊκός Σπύρος Ευαγγελάτος, γιος του Αντίοχου Ευαγγελάτου και η αρχαιολόγος Μαρία Παντελίδου-Γκόφα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Σπύρος Ευστ. Ιακωβίδης. Βίος και έργο 1922-2013 Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, αριθμός 297.]
• [Έφυγε ο ειδήμων της Μυκηναϊκής εποχής Σπύρος Ιακωβίδης εφημερίδα «Το Βήμα», 17 Iουνίου 2013]
• [Όταν θάβαμε τα αρχαία στο υπόγειο... εφημερίδα «Τα Νέα», 18 Iουνίου 2013.]
• [Οι Ιταλοί κατακτητές αποπατούσαν στην Ακρόπολη και έφερναν γυναίκες στο Ερέχθειο Συνέντευξη του αρχαιολόγου Σπύρου Ιακωβίδη στη ΝΕΤ]
• [Απεβίωσε ο αρχαιολόγος και ακαδημαϊκός Σπύρος Ιακωβίδης]
• [Ιακωβίδης Σπύρος-Βιογραφικό academyofathens.gr]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org