Αιτωλία /Κοινό των Αιτωλών
Η έκφραση «Κοινό των Αιτωλών» ή «Παναιτώλιον» αναφέρεται ιστορικά στη θεσμική ζωή και στα όργανα λήψεως αποφάσεων της Αιτωλικής Συμπολιτείας.
Περιεχόμενα
Αναδρομή
Τις πρώτες πληροφορίες για την ύπαρξη και τη δομή του συναντάμε στην εποχή του 5ου αιώνα π.χ. Ο Θουκυδίδης στη διήγηση του για την αθηναϊκή εκστρατεία του Δημοσθένη στην Αιτωλία το 426 π.Χ. αναφέρεται στην κοινή δράση των Αιτωλών, στην αντιμετώπιση του κινδύνου. Η βάση της ύπαρξης του τον 5ο αιώνα είναι φυλετική και την αποτελούν τα φύλα των Αποδοτών, των Οφιονέων και των Ευρυτάνων, δηλαδή δεν στηρίζεται σε πόλεις διότι οι Αιτωλοί «οικούν κατά κώμας ατείχιστους καί ταύτας διά πολλού» (Θουκυδίδης 3, 94). Αναφέρει επίσης ότι οι Ναυπάκτιοι, που εισηγήθηκαν την εκστρατεία, φοβούνται ότι οι Αιτωλοί έχουν τη δυνατότητα να οργανώσουν κοινή άμυνα και ζητούν από τον Δημοσθένη να τους αιφνιδιάσει.
Ιστορικές πηγές
Υπάρχει αναφορά του Θουκυδίδη σε πρεσβεία που αποστέλλουν οι Αιτωλοί το 426 π.Χ. στην Κόρινθο και τη Σπάρτη λέγοντας «προπέψαντες πρότερον ές τε Κόρινθον καί ές Λακεδαίμονα πρέσβεις Τόλοφόν τε τόν Οφιονέα καί Βοριάδαν τόν Εύρυτάνα καί Τείσανδρον τόν Απόδωτον», επιβεβαιώνοντας τη φυλετική μορφολογική σύνθεση που είχε εκείνα τα χρόνια το «Κοινό». Πρόκειται για υπόθεση που επιβεβαιώνεται και από τα αρχαιολογικά ευρήματα στο Θέρμο, το οποίο ήταν το ιερό και η Ακρόπολη της Αιτωλικής Συμπολιτείας.
Ακόμη τον 4ο αιώνα π.χ. αρχικά ένα Αθηναϊκό ψήφισμα (367 π.χ.) με το οποίο οι Αθηναίοι]διαμαρτύρονται προς το Αιτωλικό Κοινό, για τη σύλληψη των σπονδοφόρων τους από τους κατοίκους του Τριχωνίου, στη συνέχεια το 335 π.χ. η Αιτωλική πρεσβεία στον Μεγάλο Αλέξανδρο (ο Αρριανός την αναφέρει ως «πρεσβείας κατά έθνη» ζητώντας την μεγαλοψυχία του και τέλος ο Διόδωρος όταν αναφέρεται στα γεγονότα του 314 π.χ. μας επιβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει ακόμη συγκροτημένο Αιτωλικό Κοινό, παρά μόνο σύμπραξη φύλων.
Όμως από τη σύνθεση των Αιτωλικών πρεσβειών στα χρόνια 314 και 304 π.χ. που αναφέρει ο Διόδωρος καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η νομική βάση της Αιτωλικής Συμπολιτείας έχει μεταβληθεί στο διάστημα αυτό και πλέον πρόκειται για την ύπαρξη «Κοινού των Αιτωλών» με δομή ομόσπονδου κράτους πόλεων και όχι περί συμμαχίας φύλων.
Εν τούτοις την πρώτη πληροφορία για το δίκαιο της ομόσπονδης Συμπολιτείας τη συναντάμε το 329 π.χ. όπου σε Δελφικό ψήφισμα, ένας Αιτωλός πολίτης χαρακτηρίζεται «Αιτωλός εκ Μαικυνέας». Επίσης το 322 π.χ. κατά την εποχή των διαδόχων στην εισβολή των στρατηγών Αντιπάτρου και Κρατερού στην Αιτωλία όπως αναφέρει ο Διόδωρος, οι κάτοικοι εγκατέλειψαν ανοχύρωτες και αμύνθηκαν γενναία στις οχυρωμένες πόλεις τους.
Ο Πολύβιος καίτοι εχθρικά διακείμενος απέναντι στους Αιτωλούς στην αναφορά του στα γεγονότα του τέλους του 3ου π.χ. αιώνα περιγράφει ότι «το μεν των Αιτωλών φρόνημα συμπεφευγός εις τας πόλεις ήγε την ησυχίαν», δηλαδή «από τώρα και ύστερα οι αγέρωχοι Αιτωλοί είχαν καταφύγει στις πόλεις και ησύχαζαν».
Τα χρόνια 220-217 π.χ. στον Συμμαχικό πόλεμο, η άμυνα στις πόλεις είναι η απόδειξη της πολιτικής εξελίξεως του «Κοινού των Αιτωλών». Μέχρι την υποταγή της στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, η Αιτωλία θα πολεμήσει τους εισβολείς στην Αμβρακία, στη Ναύπακτο και στη Στράτο, θα υπερασπίσει την Ηράκλεια, τη Λαμία, την Άμφισσα και τα Ύπατα.
Αποτίμηση
Οι ζημιές που προκάλεσαν και η επεκτατική πολιτική που άσκησαν σε βάρος των γειτόνων τους «σημάδεψαν» το «Κοινό των Αιτωλών» και οι Αρχαίοι Έλληνες σχημάτισαν αρνητική άποψη για αυτούς. Παρ’ όλα αυτά η απλότητα και η συνοχή του «Κοινού των Αιτωλών» είναι στερεά για πάνω από 150 χρόνια στο διάστημα των οποίων δεν παρουσιάζονται κακονομία, αναρχία, εσωτερική διαπάλη και ροπή προς την τυραννία. Αντίθετα δημιουργήθηκε ένας σταθερός πολιτικός οργανισμός εκεί που προηγουμένως απέτυχαν η Αθήνα, η Σπάρτη και η Θήβα. Τελικά το «Κοινό των Αιτωλών» το ενιαίο και δημοκρατικό, αναγκάστηκε να πλησιάσει την Ρωμαϊκή δύναμη προκειμένου να αποφύγει την σύγκρουση με Μακεδόνες και Αχαιούς. Στην προσπάθεια του αυτή το «Κοινό» απέτυχε και υποτάχθηκε, μαζί του όμως παρήκμασε και πέθανε πολιτικά ο Ελληνισμός.
Βιβλιογραφία
- Γεράσιμος Σ. Κατωπόδης, «Αιτωλική Συμπολιτεία», Β' τόμος, Β' έκδοση, Αγρίνιο 1990, Ιστορική Αρχαιολογική Εταιρεία Δυτικής Στερεάς Ελλάδος.
