Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος

Ο Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, Έλληνας νομικός, θεατρικός δραματικός συγγραφέας και ποιητής της λεγόμενης Α' Αθηναϊκής Σχολής, γεννήθηκε ημέρα Τρίτη στις 8 Σεπτεμβρίου 1843 στην Αθήνα όπου και πέθανε στις 21 Μαρτίου 1873 από εγκεφαλική συμφόρηση που προκλήθηκε από μακροχρόνια ασιτία λόγω απεργίας πείνας.

Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος

Βιογραφία

Ο παππούς του Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος ήταν τραπεζίτης στην Κωνσταντινούπολη, ενώ πατέρας του ήταν ο γνωστός ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος και μητέρα του η Κωνσταντινουπολίτισσα Μαρία Αφθονίδη. Ο Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος είχε δύο αδελφές, την Αγλαΐα που γεννήθηκε το 1849 και την Ελένη που γεννήθηκε το 1854.

Επαγγελματική δράση

Το 1861 δημοσίευσε τη μελέτη με τίτλο «Σκέψεις ενός ληστού ή καταδίκη της κοινωνίας» , στην οποία αναδεικνύεται η φιλελεύθερη-αναρχίζουσα σκέψη του και αποτελεί μία συναρπαστική απολογία για το ληστρικό φαινόμενο στην Ελλάδα της εποχής του και γράφει μεταξύ άλλων, «...Ληστής κακούργος! Οι πλούσιοι τους τρέμουσιν, οι πτωχοί τους τιμώσι τις τους καταφρονεί; ο νόμος; όχι διότι δεν τους ετιμώρει...». Οι Λεωνίδας Χρηστάκης και Νίκος Δανδής, φιλολογικό ψευδώνυμο του Nίκου Πολυμέρη Έλληνα από την Αίγυπτο, αναφέρουν ότι ήταν ο συγγραφέας του κειμένου με τίτλο «Αναρχία», που θεωρείται το πρώτο αναρχικό δημοσίευμα στον «ελλαδικό» χώρο και δημοσιεύτηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1861 στην εφημερίδα «Φως» του Σοφοκλή Καρύδη, ο οποίος έλειπε στο εξωτερικό και προκάλεσε την άμεση κινητοποίηση της αστυνομίας και την κατάσχεση της εφημερίδος για το Α΄μέρος του άρθρου και την απαγόρευση της δημοσιεύσεως της συνέχεια του, όμως συγγραφέας του κειμένου ήταν ο Δήμος Παπαθανασίου -που αναπλήρωνε τον Καρύδη.

Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθήνας και αναγορεύτηκε διδάκτορας το 1866 σε ηλικία 23 χρόνων με τη διδακτορική διατριβή «Αι περί ποινή θεωρίαι του Πλάτωνος»», ενώ ασχολήθηκε συστηματικά με τη μελέτη των αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων. Το 1868 συμμετείχε σε διαγωνισμό που αθλοθέτησε ο υποναύαρχος Νικόδημος και βραβεύτηκε για την πραγματεία του με τίτλο «Τα καθήκοντα του ανθρώπου χριστιανού και ως πολίτου». Άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου αρχικά κοντά και με την καθοδήγηση του θείου του Πέτρου Παπαρρηγόπουλου, διαπρεπούς νομομαθούς και καθηγητού του Πανεπιστημίου, μάλιστα είχε αναλάβει την υπεράσπιση των τότε εξεγερθέντων εργατών των ορυχείων Λαυρίου, όμως αργότερα, διορίστηκε και υπηρετούσε ως υπάλληλος της Εισαγγελίας Αθηνών.

Το 1869 έγινε μέλος του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» και δώρισε πολλά έργα στη βιβλιοθήκη του Συλλόγου. Ο Μπάμπης Άννινος, που τον γνώριζε προσωπικά αναφέρει ότι, «…πολλάκις ήλθα εις επαφήν μετ’ αυτού, αλλά χωρίς ποτέ ν’ αποκτήσω μεγάλην οικειότητα, τηρών πάντοτε την δέουσαν απόστασιν εκ σεβασμού προς την ανωτέραν ηλικίαν του και την αξίαν του. Άλλως τε και αυτός δεν ήτο ευεπίφορος εις ευκόλους γνωριμίας, και ο χαρακτήρ του ήτο περιεσταλμένος και ήκιστα διαχυτικός, η δε φυσιογνωμία του, άχαρις και στρυφνή, δεν ενεθάρρυνε την άμεσον εξοικείωσιν...{...}... ήτο ιδιοσυγκρασίας νευρικής και σχεδόν υποχονδριακής. Περιστάσεις και θλίψεις ιδιωτικαί, των οποίων τινές δεν ήσαν άγνωστοι εις τους οπωσδήποτε οικειότερον προς αυτόν έχοντας, επέτειναν την φυσικήν του τάσιν προς την μελαγχολίαν».

Ο Κωστής Παλαμάς, στη μελέτη του «Πεζοί δρόμοι. Γ’ Κάποιων νεκρών η ζωή», που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1934, αναφέρει ότι, «...Ανάμεσα στους ποιητάς που κρατήσανε στην Αθήνα τα σκήπτρα του τραγουδιού, από τα 1865 ίσαμε τα 1873, ο Παπαρρηγόπουλος ξεχωρίζει. Το μεγάλο ελάττωμα του καιρού του το έχει με το παραπάνω. Κακόγλωσσος και κακόμορφος… Η καθαρεύουσα του Παπαρρηγόπουλου δεν είναι η μαρμαροσκαλισμένη κομψογραφία του Ραγκαβή, δεν είναι η φροντισμένη ψυχρολογία του Βλάχου, δεν έχει το ρωμαντικό ψευτογυάλισμα της παρασχικής, ούτε την άχαρη αλυγισιά της βασιλειάδικης γλώσσας. Είναι κάτι πολύ δημοσιογραφικό και πολύ απεριοποίητο θεματογράφημα μαθητή που δεν τα βγάζει πέρα, ούτε που πολύ φροντίζει να τα βγάλει πέρα...{...}... Ο Παπαρρηγόπουλος είναι ποιητής με χαρακτήρα, πέρα ώς πέρα. Και μήπως ο χαρακτήρας δεν είν’ ένα από τα πρόσωπα που ντύνεται η θεία ομορφιά; Φιλόσοφος ποιητής, είτε πλαταίνει και φέρνει τα δικά του βάσανα ίσα με τα σύνορα του κοσμικού, είτε φορτώνεται στους ώμους του τα οσμικά βάσανα, μοιρολογώντας τα σα να ήτανε δικά του. Τα τραγούδια του, σφραγισμένα από την ίδια μαυροκόκκινη σφραγίδα του πεσσιμισμού…».

Το τέλος του

Το 1873 κήρυξε απεργία πείνας και αρνιόταν να λάβει τροφή, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τη φυλάκιση των εργατών που υπερασπίστηκε στις δίκες Λαυρεωτικών. Άντεξε δίχως τροφή για 37 μέρες και σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, παρέμεινε όλο αυτό το διάστημα στη συμβολή των οδών Ιπποκράτους και Ακαδημίας στην Αθήνα, όπου πέθανε και σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής ήταν «Θάνατος εκ μελαγχολίας».

Εργογραφία

Το έργο του είναι γραμμένο ολόκληρο στην αρχαΐζουσα καθαρεύουσα, τον κατατάσσει στους τυπικούς εκπρόσωπους της αθηναϊκής ρομαντικής σχολής, ειδικότερα ανάμεσα στους κυριότερους εκπροσώπους της λεγόμενης Α΄ Αθηναϊκής σχολής, η οποία περιλαμβάνει το σύνολο των ποιητών της περιόδου 1830-1880 που έδρασαν στην Αθήνα και τα Επτάνησα. Θεωρείται πρόδρομος μεταγενέστερων αριστοκρατικών πνευμάτων όπως οι Περικλής Γιαννόπουλος, Νίκος Καρούζος και ο Ίωνας Δραγούμης. Έχει επηρεαστεί από την απαισιόδοξη ποίηση του Ιταλού ποιητή Λεοπάρντι και για τα ποιήματά του άντλησε πολλές από τις εμπνεύσεις του από τον αρχαίο κόσμο και με τον τρόπο γραφής του αλλά και με τον τρόπο ζωής του, είναι ένας από τους προδρόμους των Κώστα Καρυωτάκη και Μαρίας Πολυδούρη. Γενικά ο στίχος του είναι προσεγμένος και δεν υπερβάλλει στα εκφραστικά μέσα παρ' όλη την απαισιόδοξη διάθεσή του. Έγραψε επίσης, άρθρα και επιστολές σε περιοδικά της εποχής του.

Τα πρώτα του ποιήματα δημοσιεύτηκαν από φίλο του στο μηνιαίο λογοτεχνικό παράρτημα της εφημερίδας «Αθήναι», ενώ στις 8 Μαΐου 1866 η ποιητική του συλλογή

• «Στόνοι» κέρδισε το βραβείο του «Βουτσιναίου» διαγωνισμού, από το όνομα του αθλοθέτη του Ιωάννη Βουτσινά, ο οποίος ήταν φιλόμουσος Έλληνας ομογενής από την Οδησσό.

Δημοσίευσε επίσης τα έργα

• «Χελιδόνες» το 1867, κέρδισε έπαινο στο «Βουτσιναίο» διαγωνισμό,
• «Έτεραι ποιήσεις», το 1867,
• «Ορφεύς» το 1868, ποίηση, κατατέθηκε στον πανεπιστημιακό διαγωνισμό τον ίδιο χρόνο και απέσπασε έπαινο,
• «Πυγμαλίων» το 1869, κατατέθηκε στον πανεπιστημιακό διαγωνισμό,
• «Χαρακτήρες», συλλογή από έμμετρους και πεζούς διάλογους, που αποτελεί συλλογή «...ιδιορρύθμων πεζών διαλογικών έργων, ηθικού ή κοινωνικού ως επί το πλείστον θέματος...»,
• «Συζύγου εκλογή», πολιτική κωμωδία που μεταφράστηκε στα γαλλικά από τον Αιμίλιο Λεγκράντ και μετά το θάνατό του στα ιταλικά από τον Φρ. Ντε Σιμονέ-Μπράουερ, [Simone Bouver], και παραστάθηκε με επιτυχία στο Τορίνο,
• «Σκέψεις ενός ληστού ή η καταδίκη της κοινωνίας» το 1859, μελέτη-πραγματεία,
• «Στεναγμοί» το 1866, ποίηση,
• «Η περί ποινής θεωρία του Πλάτωνος» το 1866, μελέτη-πραγματεία,
• «Ποιήσεις» το 1867, ποίηση,
• «Χελιδόνες» το 1867, ποίηση,
• «Oρφεύς» το 1868, ποίηση,
• «Τα καθήκοντα του ανθρώπου ως χριστιανού και ως πολίτου» το 1868, μελέτη-πραγματεία, με την οποία συμμετείχε σε διαγωνισμό που αθλοθέτησε ο υποναύαρχος Νικόδημος και βραβεύτηκε .

Το έργο του εκδόθηκε με την έγκριση του υπουργείου Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως για τη χρήση του από τους μαθητές στα σχολεία και στην απόφαση αναφέρονταν «...Το βιβλίον τούτο συνεστήθη υμίν άμα εκδοθέν, κατά Νοέμβριον του 1864, δια της υπ’ αριθ. 9923 εγκυκλίου του καθ’ ημάς Υπουργείου, ως χρήσιμον τοις μαθηταίς των ελληνικών σχολείων, ως εξαίρετον ηθικόν εγκόλπιον και καλός συνέκδημος εις του βίου αυτών το στάδιον...» .

• «Πυγμαλίων» το 1869, ποίηση,
• «Συζύγου εκλογή» το 1869, κωμωδία,
• «Σολομώντος άσμα ασμάτων» το 1869, θεατρικό, ,
• «Χαρακτήρες» το 1870, διαλογικό πεζό ,
• «Η αγορά» το 1871, θεατρικό στο οποίο περιλαμβάνονται και μερικά ποιήματα .

Ο Χαράλαμπος Άννινος το χαρακτηρίζει ως «...έργον δυνατής εμπνεύσεως, ανώμαλον την κατασκευήν, υφής κάπως ασυνδέτου και ανίσου, αλλ’ υπέρ παν άλλο χαρακτηριστικόν της ιδιοφυΐας και των ιδεών του..».

• «Πραγματεία περί των αποκρύφων Ευαγγελίων» το 1872, η οποία παρουσιάστηκε από τον ίδιο σε επίσημη εκδήλωση κατά τη χειμερινή περίοδο του ίδιου χρόνου στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός».
• «Συνοπτική ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» το 1879, ιστορικό σύγγραμμα που χρησιμοποιήθηκε ως σχολικό εγχειρίδιο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Άπαντα των έργων του που κυκλοφόρησαν μετά το θάνατο του ήταν τα

• «Ποιήσεις» το 1884,
• «Ανέκδοτα» το 1895,
• «Τα Άπαντα του Παπαρρηγόπουλου» το 1897,
• «Τα Άπαντα» το 1915,
• «Σκέψεις ενός ληστού ή η καταδίκη της κοινωνίας», εκδόσεις «Γαβριηλίδης» το 1989,
• «Δ. Παπαρρηγόπουλος-Ποιήσεις», ανθολογία, Νοέμβριος 2000, εκδόσεις «Ερμής».

Βιβλιογραφία

• «Ο Δημήτριος Κ. Παπαρρηγόπουλος 1843–1873 και τα έργα του», Σπύρος Φράγκος, Αθήνα 2012, σελίδες 119, Εκδότης «Συλλογές»

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δημήτριοος Κ.Παπαρηγόπουλος

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org