Κωστής Παλαμάς

Ο Κωστής Παλαμάς, Έλληνας εθνικιστής , Ακαδημαϊκός που διατέλεσε και Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, κορυφαίος μεταξύ των Νεοελλήνων ποιητών του τέλους του 19ου και των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, ο κυριότερος εκπρόσωπος της λεγόμενης γενιάς του 1880 και κεντρική μορφή της αποκαλούμενης «Νέας Αθηναϊκής Σχολής» , ο σημαντικότερος κριτικός των χρόνων του, διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας, ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της Ελληνικής λογοτεχνίας και εθνικός ποιητής της Ελλάδος, γεννήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 1859 σε διώροφο σπίτι στην οδό Κορίνθου 241 στην Πάτρα, όπου στις 7 Μαρτίου 1856 γεννήθηκε και η Ματίλντε Σεράο Ιταλίδα συγγραφέας, και πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου 1943 στην Αθήνα. Η κηδεία του τελέστηκε στις 11:00 το πρωί της 28ης Φεβρουαρίου από τον Ιερό Ναό στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, όπου και τάφηκε.

Κωστής Παλαμάς
Συνοπτικές πληροφορίες
Γέννηση: 13 Ιανουαρίου 1859
Τόπος: Πάτρα (Ελλάδα)
Σύζυγος: Μαρία Αποστ. Βάλβη
Τέκνα: Ναυσικά, Λέανδρος, Άλκης
Εθνικότητα: Ελληνική
Ασχολία: Λογοτέχνης, ποιητής, κριτικός
Θάνατος: 27 Φεβρουαρίου 1943
Τόπος: Πλάκα, Αθήνα (Ελλάδα)

Παντρεύτηκε στις 27 Δεκεμβρίου 1887 , τη Μαρία Αποστόλου Βάλβη, με καταγωγή από το Μεσολόγγι. Κουμπάρος τους ήταν ο Βλάσης Γαβριηλίδης, γνωστός δημοσιογράφος της εποχής και μετέπειτα εκδότης, και από το γάμο τους απέκτησαν τρία παιδιά, τη Ναυσικά μετέπειτα μουσικό που γεννήθηκε το 1888, τον μετέπειτα ποιητή Λέανδρο που γεννήθηκε το 1891, και το 1893 τον Άλκη, ο οποίος πέθανε πρόωρα στις 24 Φεβρουαρίου 1898 από καρκινικό εγκεφαλικό όγκο, και ο ποιητής εικάζεται ότι έγραψε για το θάνατό του το ποιητικό αριστούργημα «Τάφος» και τους «Παραδείσους». Ανιψιός του Κωστή ήταν ο Χρήστος Ξανθόπουλος-Παλαμάς, Υπουργός Εξωτερικών της Επαναστατικής κυβερνήσεως της 21ης Απριλίου 1967 υπό τον Πρωθυπουργό Γεώργιο Παπαδόπουλο.

Βιογραφία

Η οικογένεια Παλαμά εμφανίστηκε στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα στο Μεσολόγγι. Γενάρχης της θεωρείται ο, γεννημένος μάλλον στο ομώνυμο χωριό της Θεσσαλίας, Παναγιώτης Παλαμάς. Εικάζεται ότι το αρχικό επώνυμο του ήταν Παλαμάρης και πως το άλλαξε προς τιμή του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά. Ο Παναγιώτης Παλαμάς, που είχε και έναν αδερφό, τον Ευστάθιο Παλαμά, δάσκαλο στη Κωνσταντινούπολη και στη νήσο του Κάλαμου, εμφανίστηκε γύρω στα 1750 στην Κωνσταντινούπολη ως δάσκαλος ενώ την περίοδο 1753-59 φαίνεται να δίδασκε στην Αθωνιάδα Σχολή στο Άγιο Όρος. Ένας από τους μαθητές του εκεί ήταν ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Η αποτυχία του να διαδεχτεί τον Ευγένιο Βούλγαρη στην διεύθυνση της σχολής τον οδήγησε στην ίδρυση δικής του σχολής στο Μεσολόγγι, που έγινε γνωστή ως Παλαμαία. Για ένα μικρό διάστημα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Μεσολόγγι λόγω της συμμετοχής του στα κίνημα των αδερφών Ορλώφ. Την διεύθυνση της σχολής ανέλαβε ο δευτερότοκος γιος του Γρηγόριος Παλαμάς, ο οποίος και παρέμεινε σε αυτή μέχρι τον θάνατο του, το 1824. Ο αδερφός του Ιωάννης Παλαμάς ήταν επίσης δάσκαλος και μάλιστα με εξαιρετική πείρα αφού δίδαξε στη σχολή Ντέκα των Αθηνών, στη Μεγάλη Σχολή του Γένους και στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Οδυσσού.

Οικογένεια Παλαμά

Ο Ιωάννης Παλαμάς απέκτησε δύο γιους, τον Δημήτριο και τον Μιχαήλ, τον πατέρα του Κωστή. Ο Μιχαήλ Παλαμάς σπούδασε νομικά και διατέλεσε πρωτοδίκης Πατρών. Παντρεύτηκε την Μεσολογγίτισσα Πηνελόπη Πεταλά, με την οποία απέκτησε τρεις γιους: τον Χρήστο , τον Κωστή, τον διάσημο ποιητή και τον Νικόλαο . Οι γονείς του Κωστή πέθαναν, η μεν μητέρα του τον Δεκέμβριο του 1864 σε πρόωρο τοκετό και ο πατέρας του τον Φεβρουάριο του 1865, πριν ο ίδιος συμπληρώσει τα επτά του χρόνια. Στην ποιητική συλλογή του «Τα τραγούδια της πατρίδας μου» υπάρχει κι ένα μικρό ποίημα, με τίτλο «Η υστερνή ματιά της», στο οποίο περιγράφει τι ένιωσε σε ηλικία μόλις πέντε ετών, όταν αντίκρισε τη νεκρή μητέρα του:

«Η υστερνή ματιά της»

«Όταν η δόλια μάνα μου τον κόσμο παρατούσε, με πήγαν κι εγονάτισα μικρό, πουλί, μπροστά της, την τελευταία της πνοή ο Χάρος ερροφούσε...».

Μετά τον πρόωρο θάνατο και του πατέρα του ο Κωστής έζησε κοντά στην οικογένεια του θείου του Δημητρίου Παλαμά, μεγαλύτερου αδελφού του πατέρα του και τελείωσε το Δημοτικό και το Γυμνάσιο, από το 1865 μέχρι το 1875, συγκατοικώντας μαζί τους, όπως και ο αδελφός του Χρήστος, ενώ ο άλλος τους αδελφός ο Νίκος, έζησε κοντά στην αδελφή της μητέρας τους στην Τεργέστη.

Εγκατάσταση στην Αθήνα

Το φθινόπωρο του 1875 ο Κωστής άρχισε μαθήματα στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όμως γρήγορα τον κέρδισε η λογοτεχνία και η ποίηση, καθώς από την ηλικία των εννέα χρόνων του έγραφε στίχους και διάβαζε με πάθος τον Βίκτορα Ουγκό, τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και τους ρομαντικούς της λόγιας παράδοσης. Στην Αθήνα ο Παλαμάς μοιραζόταν ένα μικρό διαμέρισμα με τον μετέπειτα ποιητή Νίκο Καμπά. Για τον βιοπορισμό του εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε εφημερίδες της εποχής. Είχε δημοσιεύει στίχους από το 1875 στο «Αττικόν Ημερολόγιον» και είχε επίσης υποβάλει τη συλλογή «Ερώτων έπη» στο «Βουτσιναίο» ποιητικό διαγωνισμό. Η πρώτη έκδοση έργου του πραγματοποιήθηκε με τη συλλογή «Τα τραγούδια της πατρίδος μου» το 1886 όταν ο ποιητής ήταν ήδη γνωστός στους ποιητικούς κύκλους. Ήταν πολυγραφότατος, συνεργάστηκε με λογοτεχνικά περιοδικά όπως το «Μη χάνεσαι» του Βλάση Γαβριηλίδη και το «Άστυ» του Θέμη Άννινου, η «Τέχνη», τα «Παναθήναια», ο «Νουμάς», και εφημερίδες όπως η «Ακρόπολις», η «Εστία», η «Εφημερίς» το «Εμπρός», όπου δημοσίευε άρθρα, μελέτες, κριτικά δοκίμια και χρονογραφήματα. Δημοσίευσε έργα με το όνομά του ή με διάφορα ψευδώνυμα όπως «Κώστας», «Διαγόρας», «Ονολούλου», «Φλόρα Μυράμπελη».

Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1890 ο Παλαμάς εντάχθηκε ως μέλος στην «Εθνική Εταιρεία» . Περί τα 1900, προκλήθηκε μια αντιπαράθεση του Παλαμά με το λαογράφο Νικόλαο Πολίτη, διότι ο Παλαμάς είχε γράψει για τη λέξη «ρωμιοσύνη» ότι είναι ωραία λέξη και πρότεινε να τη βάλουμε στη θέση της λέξης «ελληνισμός», αφού η «ρωμιοσύνη» είναι δεμένη με τη ζωή μας, ενώ ο Πολίτης πίστευε ότι έχουμε μια παράδοση από την αρχαία Ελλάδα κι ότι η «ρωμιοσύνη» είναι επωνυμία που θυμίζει κουρέλια, σκλαβιά, και πρότεινε τη λέξη «ελληνισμός».

Ο Παλαμάς διορίστηκε στις 15 Οκτωβρίου 1897, Γραμματέας του Πανεπιστημίου των Αθηνών, σε ένδειξη τιμής για το ποιητικό του έργο, από τον τότε υπουργό Παιδείας Ανδρέα Παναγιωτόπουλο. Οι εφημερίδες του καιρού (Εστία, Άστυ, Ακρόπολις), επαίνεσαν ζωηρότατα την απόφαση του Υπουργού Παιδείας, εγκωμιάζοντας τον ποιητή. Λέγεται πως, όταν ο Παλαμάς παρουσιάστηκε να αναλάβει υπηρεσία, ο τότε πρύτανης του Πανεπιστημίου, Αλκιβιάδης Κρασσάς, του είπε: «Ελπίζω, κύριε Παλαμά, τώρα που έχετε μια αξιοπρεπή θέση, ότι θα παύσετε να γράφετε ποιήματα» . Το 1911 ο Παλαμάς ονομάστηκε Γενικός Γραμματέας και ανέλαβε τη διοικητική ευθύνη του Ιδρύματος και το 1923, προήχθη ομόφωνα από τη Σύγκλητο, εις τον βαθμό του Υπουργικού Διευθυντού Α' Τάξεως. Στις 16 Φεβρουαρίου εκείνου του έτους, με τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο έδρανο του Πρωθυπουργού γίνεται συζήτηση στην Βουλή για την αναθεώρηση του Συντάγματος, ακούγονται βαριές κουβέντες με αφορμή την γλώσσα. Τότε ο βουλευτής Ν. Μπουφίδης επιτέθηκε εναντίον του Παλαμά ονομάζοντας τον «εξ επαγγέλματος και μεμελετημένης προαιρέσεως στρεβλωτήν και υβριστήν της ελληνικής γλώσσης...» και την υπεράσπιση του Παλαμά ανέλαβε ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ενώ ο βουλευτής και ποιητής Λορέντζος Μαβίλης είπε εις επίρρωση: «...δεν υπάρχει χυδαία γλώσσα, μόνο χυδαίοι άνθρωποι». Το Μάρτιο του 1928 ο Παλαμάς αποχώρησε οριστικά από την πανεπιστημιακή υπηρεσία, ύστερα από αίτηση του, με πολλές τιμητικές διακρίσεις. Το 1930 υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο, από το οποίο συνήλθε, χωρίς όμως να φτάσει ποτέ στο παλαιό του επίπεδο αποδόσεως. Έκτοτε, μέχρι το τέλος της ζωής του, έζησε αποτραβηγμένος στο ασκητικό του γραφείο, αφοσιωμένος πάντα στην ποίηση και στην κριτική, τακτοποιώντας και συμμαζεύοντας το απέραντο έργο του.

Στερνά χρόνια

Η γνωριμία του Παλαμά με την Ελένη Κορτζά, κόρη του στρατηγού Γεωργίου Κορτζά, άρχισε σε μια κοσμική συνάντηση, στο σπίτι του ανιψιού του Χρήστου Ξανθόπουλου, τα Χριστούγεννα του 1921, όπου συζήτησαν για τους Μποντλέρ και Ουγκό, αν κι εκείνη δήλωσε από την αρχή ότι «..Δεν γνωρίζω ποιητή Παλαμά..» και οι συναντήσεις τους συνεχίστηκαν κάθε Σάββατο στο ίδιο σπίτι. Ο Παλαμάς αργότερα της ζήτησε να τον επισκέπτεται ιδιαίτερα και αναπτύχθηκε μεταξύ τους ερωτική σχέση. Η Ελένη έπασχε από φυματίωση, γεγονός που ανάγκαζε την οικογένεια της και την ίδια να αναζητούν ηπιότερα κλίματα για το χειμώνα, και στο διάστημα της απουσίας της από την Αθήνα διατηρούσαν πυκνή αλληλογραφία. Στις επιστολές του ο Παλαμάς την αποκαλούσε «Ραχήλ».

Εθνομάρτυς-Άγιος Χρυσόστομος Σμύρνης

Στις 4 Σεπτεμβρίου 1922 ο Παλαμάς δημοσίευσε ένα κείμενο-ύμνο για τον Εθνομάρτυρα και μετέπειτα Άγιο Χρυσόστομο (ο Καλαφάτης), λίγες μόνο ώρες αφότου ήρθε στην Αθήνα η είδηση για το Μαρτύριο του Μητροπολίτη της Σμύρνης. Ο Παλαμάς συγκρατεί την οργή του, φέροντας στην μνήμη του την επίσκεψη του Ιεράρχη στην Αθήνα, τον Δεκέμβριο του 1919 και θυμάται τον Μητροπολίτη να εισέρχεται στο συμβούλιο, διακόπτοντας την συζήτηση. Στην συνέχεια παρουσιάζει τον Ιεράρχη της Σμύρνης περισσότερο Πατριώτη και λιγότερο Χριστιανό:

«..Το κήρυγμά του ήταν καθαρότατα και χαρακτηριστικότατα πατριωτικόν. Θράκη, Σμύρνη, Αλύτρωτοι Τόποι. Ο Σταυρός και η Κυανόλευκος τον συγκίνησαν, όπως τον οδήγησαν λίγα χρόνια νωρίτερα, κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Ο Τούρκος είναι το «θηρίον της Αποκαλύψεως». Γράφει μεταξύ άλλων: «...Έχω πάντα εμπρός εις τα μάτια μου την εικόνα του νέου οσιομάρτυρος Μητροπολίτου του Χρυσοστόμου της Σμύρνης. Χειμερινή εσπέρα ήτο, Δεκέμβριος ο μήν, εγγίζουν τρία έτη να συμπληρωθούν. Συνεδριάζομεν οι Σύμβουλοι. Κάποιον ζήτημα οικονομικόν, θετικόν, άχαρι εις τας λεπτομερείας του, συμφεροντολογικόν, δυσεξιχνίαστον, μάς απησχόλει και μάς απερρόφα και μας ανησύχει. Ότε ο κλητήρ ανήγγειλε την επίσκεψιν του Μητροπολίτου Σμύρνης. Εζήτει να του επιτραπή να προσέλθη παρεπιδημών και να χαιρετίση τους σοφούς Συμβούλους. Η συζήτησις έπαυσεν, η συνεδρίασις διεκόπη. Το Συμβούλιον ηγέρθη εις προϋπάντησίν του. Ο σεπτός Ιεράρχης έσφιξε την χείρα ενός εκάστου των μελών. Συμπαθητικός, ταπεινός περισσότερον εις το εξωτερικόν του, επιβαλλόμενος μάλλον δια της πρωτογόνου χριστιανικής γλυκύτητος εις το ήθος του, παρά δι’ επισημότητος ιερατικής, ούτως ειπείν, εις τους τρόπους του. Τω παρεχώρησα την προεδρικήν θέσιν μου. Άμα επ’ εκείνης εγκατασταθείς, έκρινε πρέπον να τιμήση την προσενεχθείσαν οιονεί επίτιμον προεδρείαν, να μη απομείνη αργός. Και ο προεδρικός θώκος μετεβλήθη εις άμβωνα. Αλλ’ ο ιεροκήρυξ δεν είχε τίποτε από την τυπικήν, υπόψυχρον και θεατρικήν, συχνά, επιτήδευσιν των ρητόρων του θείου κηρύγματος. {...} Η ομιλία του δεν ανεφέρετο εις δόγματα, ουδέ ετόνιζεν ωρισμένας αρχάς καθιερωμένας υπό της χριστιανικής ηθικής, εις υπόδειγμα ενάρετου βίου, διά την αιωνίαν ζωήν. 
Το κήρυγμά του ήτο καθαρώτατα και χαρακτηριστικώτατα πατριωτικόν. Ενεπνέετο από τους μεγάλους επικούς καιρούς, από την επικαιρότητα των θριαμβευτικών γεγονότων, των οποίων ησθανόμεθα αγαλλόμενοι τον αντίκτυπον. Ήτον ως ιστορική, αφηγηματική, άμα δε μυστηριακή και αποκαλυπτική διάλεξις. Την ενέπνεεν η Θράκη, όπου ο Ελληνικός Στρατός επανίστα τας ευκλεείς παραδόσεις των Βυζαντινών αυτοκρατόρων ανακτητής της Αδριανουπόλεως. Την εγέμιζεν η Σμύρνη, όπου ο Σταυρός της Ορθοδοξίας προέβλεπε συγκάθεδρον αδελφήν του, την κυανόλευκον. Εξήστραπτεν η αγαθή γενειώσα μορφή του θαλερού πρεσβύτου εις την ιδέαν της απολυτρώσεως των Αλυτρώτων, αλλ’ ο τόνος της φωνής του προσελάμβανεν αποχρώσεις καρδιοβόρου οδύνης, ότε αναπαρίστα, εις όλας του τας λεπτομερείας, το καταχθόνιον σχέδιον της εξοντώσεως του Ελληνισμού της Ανατολής. {...} Ο Τούρκος, έλεγεν ο φιλόπατρις ιεράρχης, είναι το θηρίον της Αποκαλύψεως. Αλλά φρικιά ο νούς, οσάκις λογίζεται ότι το θηρίον τούτο ζη ακόμη και αντέχει, και καταλύει και συντρίβει, υπό τα όμματα του εκπολιτισθέντος Ευρωπαίου, με την έμμεσον ανοχήν των ισχυρών της Δύσεως και του Βορρά. {...} Και βυθιζόμενος εντονώτερον από την ρύμην του λόγου του εις το πατριωτικόν όραμα του ο Χρυσόστομος της Σμύρνης και τας χείρας ανατείνων προς τα ύψη και προσβλέπων ως εν εκστάσει τους μετ’ ευλαβείας και κατανύξεως ακροωμένους αυτού, επέρανε την ομιλίαν του δια της ανακρυγής ταύτης· Ας αξιώση ο Ύψιστος σύμπαντα τον Ελληνισμόν κατά το υποφώσκον νέον έτος να ακούση εντός του αγλαού10 ναού της του Θεού Σοφίας αδόμενον το «Χριστός γεννάται» και να χαιρετίση τότε το αναγεννηθέν Ελληνικόν Βυζαντινόν Κράτος, σύμβολον έχον τον Δικέφαλον Αετόν μετά της Κυανολεύκου. Και αποχαιρετίσας τους προσδραμόντας εταίρους του Συμβουλίου και άλλους παρισταμένους εκεί δια να ασπασθώσει την δεξιάν του, ο θεόπνευστος Ιεράρχης, ο καταλιπών μετά την αναχώρησίν του εκείθεν φωταυγή τρισυπόστατον αύλακα μυστηριακόν Πίστεως, Ελπίδος και Αγάπης, επανήλθεν εις την πρωτεύουσάν του, ένθα τον ανέμενε μετά τινά χρόνον, αντί της εκπληρώσεως της ευχής του, ο μαρτυρικός θάνατος»  .

Δεκαετία 1940

Το 1930 ο Παλαμάς υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο, από το οποίο συνήλθε, χωρίς ποτέ να επανακάμψει στο προγενέστερο επίπεδο αποδόσεως κι έκτοτε, μέχρι το τέλος της ζωής του, έζησε αποτραβηγμένος στο γραφείο του, αφοσιωμένος στην ποίηση και στην κριτική, τακτοποιώντας και συμμαζεύοντας το τεράστιο έργο του. Η σχέση του με την Ελένη Κορτζά διατηρήθηκε πιθανότατα ως τον Αύγουστο του 1935, σύμφωνα με το τελευταίο γράμμα τους που διασώθηκε. Στη διάρκεια τους Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και της κατοχής, η Ελένη Κορτζά ακολούθησε τον πατέρα της Γεώργιο Κορτζά, στρατηγό του Ελληνικού στρατού, στην Αίγυπτο και κατόπιν στη Νότιο Αφρική, ενώ όταν το 1944, η Ελένη Κορτζά επέστρεψε στην Ελλάδα, ο Παλαμάς είχε πεθάνει . Την 1η Νοεμβρίου 1940, τρεις ημέρες μετά την έναρξη της Ιταλικής επιθέσεως κατά της Ελλάδος, απευθύνθηκε στους Έλληνες νέους με το ακόλουθο τετράστιχο:

«Στη νεολαία μας»

«Αυτό κρατάει ανάλαφρο μεσ’ την ανεμοζάλη το από του κόσμου τη βοή πρεσβυτικό κεφάλι, αυτό το λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλο κανένα Μεθύστε με τ’ αθάνατο κρασί του Εικοσιένα!».

Μαζί με άλλους ανθρώπους των γραμμάτων προσυπέγραψε έκκληση προς τους διανοούμενους ολόκληρου του κόσμου, με την οποία καυτηριάζονταν η κακόβουλη ιταλική επίθεση, και διέγειρε την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων για κοινό νέο πνευματικό Μαραθώνα. Την διαμαρτυρία, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Νέα Ελλάς» της 10ης Νοεμβρίου 1940, , προσυπέγραψαν πολλοί Έλληνες διανοούμενοι και άνθρωποι των γραμμάτων, εναντίον της Ιταλικής επιθέσεως σε βάρος της Ελλάδος. Μεταξύ των ονομάτων που υπέγραψαν περιλαμβάνονταν επίσης οι Άριστος Καμπάνης, Σπύρος Μελάς, Άγγελος Σικελιανός, Σωτήρης Σκίπης, Δημήτριος Μητρόπουλος, Κ. Δημητριάδης, Νικόλαος Βέης, Κ. Παρθένης, Ιωάννης Γρυπάρης, Γιάννης Βλαχογιάννης, Στρατής Μυριβήλης, Κώστας Ουράνης, Μιλτιάδης Μαλακάσης, Γρηγόριος Ξενόπουλος και Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς.

Ο Παλαμάς και η οικογένεια του έζησαν επί σχεδόν πενήντα χρόνια σε σπίτι στην οδό Ασκληπιού 3 στην Αθήνα και λίγο μετά το 1930 μετακόμισαν σε σπίτι της οδού Περιάνδρου 5 στη συνοικία της Πλάκας.

Διακρίσεις

Το 1926 ο Παλαμάς διορίστηκε μέλος της νεοσύστατης Ακαδημίας Αθηνών, το 1929 ήταν αντιπρόεδρος και το 1930 διατέλεσε μετά την εκλογή του , πρόεδρός της και το 1934 υποδείχθηκε ως ένας από τους διεκδικητές του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Τιμήθηκε με

• βραβείο στο «Φιλαδέλφειο» ποιητικό διαγωνισμό, δύο φορές το 1889, για τη συλλογή ποιημάτων «Ύμνος εις την Αθηνάν» και το 1890 για τη συλλογή «Τα μάτια της ψυχής μου». Εισηγητής του διαγωνισμού ήταν ο Νικόλαος Πολίτης,
• τον Αργυρό Σταυρό Ιπποτών Τάγματος Σωτηρίας το 1911,
• το Βασιλικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών το 1915,
• το παράσημο της Λεγεώνος της Τιμής από τη γαλλική κυβέρνηση το 1924,
• με το βραβείο «Goethe» το 1933,
• με το Οικονόμειο βραβείο της Ελληνικής Κοινότητας Τεργέστης,
• το παράσημο «De la plaque de l’ Ordre de la Republique» από την ισπανική κυβέρνηση το 1934,
• με το Παράσημο του Φοίνικος το 1936, το οποίο του απένειμε ο Βασιλιάς Γεώργιος Β'.

Εργογραφία

Το έργο του Παλαμά είναι τεράστιο σε όγκο, καλύπτοντας όλα σχεδόν τα είδη του Λόγου. Στο πλουσιότατο ποιητικό έργο του πρέπει να προσθέσουμε ένα εξίσου πλούσιο έργο δοκιμιογραφικό, μερικά διηγήματα και το πολύ σημαντικό θεατρικό του. Ίσως είναι ο πιο τιμημένος ποιητής στην Ελλάδα, όσο ζούσε ακόμη. Δημοσίευσε συνολικά 40 ποιητικές συλλογές, καθώς και θεατρικά έργα, κριτικά και ιστορικά δοκίμια, συγκριτικές μελέτες και βιβλιοκριτικές. Ολόκληρο το έργο του έχει εκδοθεί σε 16 τόμους με τον τίτλο «Άπαντα». Υπήρξε πολύμορφη προσωπικότητα της λογοτεχνίας, κεντρική μορφή των ελληνικών γραμμάτων επί μισό αιώνα, όπως γράφει ο Γεώργιος Σεφέρης, «Ο Παλαμάς υπήρξε ο τελευταίος Δάσκαλος του Γένους» και τα «Άπαντα» του εκδόθηκαν σε δεκαέξι τόμους, συνολικά 8.986 σελίδες, από το «Ίδρυμα Κωστή Παλαμά».

Δημοτικισμός

Ο Παλαμάς μέχρι το 1890, περίπου, δούλευε το στίχο στη δημοτική και τα γραπτά του στην καθαρεύουσα. Συγκινημένος από τον αγώνα του Εμμανουήλ Ροΐδη το 1877 αλλά και από το «Ταξίδι» του Γιάννη Ψυχάρη και εργάστηκε για τη γλωσσική μεταρρύθμιση και αναγέννηση, ενώ το γλωσσικό ζήτημα τον απασχόλησε όσο η ποίηση, έχοντας ως τίμημα την προσωρινή απομάκρυνσή του το 1912, από τη θέση του στο πανεπιστήμιο. Χαρακτηριστικά για την ταραγμένη εκείνη περίοδο γράφει ο Φάνης Μιχαλόπουλος.

«...Κι όταν ο Ψυχάρης ησύχαζε στο Παρίσι κι ο Πάλλης, ο Εφταλιώτης κι ο Βλαστός ζούσαν πλούσια στις Ινδίες κι οι άλλοι δημοτικιστές τα 'στριβαν και κρύβονταν, μόνος ο Παλαμάς δέχτηκε όλα τα χτυπήματα και του Κράτους και της Πολιτείας και δυστυχώς και της κοινωνίας, μ' ελάχιστες εξαιρέσεις. Ήταν πεπρωμένο αυτός ο μικροκαμωμένος άνθρωπος... να σταθεί αλύγιστος και να υψωθεί σε πραγματικό ήρωα της ιδέας του δημοτικισμού, κατά την κρίσιμη εκείνη στιγμή. Ο Παλαμάς κατά την εποχή εκείνη ανέβηκε στό ψηλότερο βάθρο του ήρωα και του μάρτυρα, μόνος αυτός».

Μόνος έμεινε σταθερός στις απόψεις του, παρά τις απειλές και τις καταδιώξεις. Διακήρυξε μεγαλόφωνα, όταν τον σταμάτησε ο όχλος της Αθήνας, το πολυσήμαντο και επικό εκείνο «...Είμαι δημοτικιστής και τo καυχώμαι!». Σύμφωνα με όσα γράφει ο Μάρκος Αυγέρης «..Κατάλαβε βαθιά την αποστολή του και δείχτηκε πνευματικός ήρωας και οδηγός παράξιος, αποφασιστικός μ' όλη τη φυσική του ασθενικότητα, αδίστακτος μ' όλη την κοινωνική του συστολή, άφοβος μπροστά στην αλήθεια και στο χρέος..».

Ποίηση

• «Τραγούδια της πατρίδας μου» το 1886,
• «Ύμνος εις την Αθηνάν» το 1888,
• «Τα μάτια της ψυχής μου» το 1892,
• «Ίαμβοι και Ανάπαιστοι» το 1897,
• «Τάφος» το 1898,
• «Οι χαιρετισμοί της Ηλιογέννητος», 1900
• «Ασάλευτη Ζωή» το 1904,
• «Ο δωδεκάλογος του γύφτου» το 1907.
• «Η φλογέρα του βασιλιά» το 1910.

Ο Παλαμάς, σύμφωνα με όσα μαρτυρεί ο Φάνης Μιχαλόπουλος, εργάστηκε πρώτα με τη «Φλογέρα του βασιλιά», ενώ τον «Δωδεκάλογο του γύφτου» τον άρχισε μόλις το 1899 και γράφει, «...Η φλογέρα του Βασιλιά» είναι ένα τραγούδι επικό, με σκοπό το ξύπνημα του ηρωικού πνεύματος στην αποκαρωμένη Ελλάδα, ένας απέραντος ύμνος προς τον πόλεμο για τα μεγάλα ιδανικά μας...{..}....είναι τόσος ο λυρικός φόρτος του ποιήματος, ώστε η ενότητα αυτή διασπάται και χαλαρώνεται σε βαθμό που να μην κατορθώνουμε πολλές φορές να παρακολουθήσουμε τη δράση των προσώπων και την ψυχολογία τους» .

• «Οι καημοί της λιμνοθάλασσας»,
• «Σατιρικά γυμνάσματα» το 1912,
• «Η πολιτεία και η μοναξιά» το 1912,
• «Βωμοί», 1915
• «Τα παράκαιρα», 1919
• «Τα δεκατετράστιχα», 1919
• «Οι Πεντασύλλαβοι-Τα παθητικά Κρυφομιλήματα-Οι Λύκοι-Δυο λουλούδια από τα ξένα», 1925
• «Η Δόξα στο Μισολόγγι», 1926
• «Δειλοί και σκληροί στίχοι» το 1928, στο Σικάγο,
• «Ο κύκλος των τετράστιχων», 1929
• «Περάσματα και χαιρετισμοί», 1931,
• «Οι νύχτες του Φήμιου» το 1935,
• «Εκλογή, (ανθολογία)», το 1937.

Πεζογραφία

Το πεζογραφικό του έργο, υπήρξε περιορισμένο σε έκταση συγκριτικά προς το ποιητικό.

• «Ο θάνατος του παλικαριού» το 1901,
• «Διηγήματα» το 1920.

Κριτικά

• «Το έργο του Κρυστάλλη» το 1894,
• «Διονυσίου Σολωμού Άπαντα τα ευρισκόμενα» το 1901,
• «Ηρωικά πρόσωπα και κείμενα» το 1911,
• «Τα πρώτα κριτικά» το 1913,
• «Αριστοτέλης Βαλαωρίτης» το 1914,
• «20 Διαλέξεις φιλολογικού συλλόγου "Παρνασσός"», το 1917, του οποίου ο Παλαμάς υπήρξε μέλος,
• «Πεζοί δρόμοι» το 1928.

Αυτοκριτικά

• «Τα χρόνια μου και τα χαρτιά μου» τόμος Α, το 1933 και τόμος Β το 1940.

Θεατρικά

Στο χώρο του θεάτρου έγραψε το έργο

• «Η τρισεύγενη», [το 1903, έργο που έγραψε για τη «Νέα Σκηνή» του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, όμως το απέσυρε πριν την παράστασή του όταν ο Χρηστομάνος θέλησε να επέμβει στην τελική μορφή του.]

Κριτική

Σταθμοί στην ποιητική δημιουργία του Παλαμά αποτέλεσαν «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου» και «Η Φλογέρα του βασιλιά», γραμμένα στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα. Στο ποιητικό του έργο κυριαρχεί η Ελλάδα ως ιδανικό και αντικείμενο αγάπης, η πορεία του ελληνικού έθνους μέσα στους αιώνες, η προσπάθεια δημιουργικής αφομοίωσης του αρχαιοελληνικού πνεύματος και της λαϊκής παράδοσης, το πνεύμα της οικουμενικότητας του Ελληνικού πολιτισμού. Αποσπάσματα του ποιητικού του έργου μελοποιήθηκαν από γνωστούς συνθέτες .

Το τέλος του

Ο Παλαμάς πέθανε στις 3.20’ πρωί Σαββάτου, στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου όταν η Ελλάδα ήταν υπό τριπλή κατοχή. Ο θάνατος του, στο σπίτι του στην οδό Περιάνδρου 3 στην Πλάκα, υπήρξε αποτέλεσμα σοβαρής ασθένειας και συνέβη 18 ημέρες μετά το θάνατο της συζύγου του, στις 9 Φεβρουαρίου 1943, τον οποίο δεν έμαθε ποτέ του, καθώς η υγεία του δεν το επέτρεπε. Το νέο του θανάτου του επιφανέστερου ποιητή της γενιάς του 1880 κυκλοφόρησε με αστραπιαία ταχύτητα στην Αθήνα. «Χτες βράδυ μία είδηση ακατανόητη μας ήρθε. Μία είδηση ασύλληπτη. Ο Γέρο-Παλαμάς πέθανε. Είχαμε ξεχάσει πως ήταν θνητός» γράφει στο προσωπικό της ημερολόγιο η Ιωάννα Τσάτσου, η αδελφή του Γιώργου Σεφέρη και σύζυγος του Κωνσταντίνου Τσάτσου. Η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Αθηνών εξέδωσε ψήφισμα για το θάνατό του και ο Ερρίκος Σκάσσης τότε πρύτανης του Ιδρύματος, έστειλε επιστολή προς το γιο του Λέανδρο Παλαμά, εκφράζοντας τη θλίψη του.

Η κηδεία του Παλαμά έγινε στις 11:00 το πρωί της 28ης Φεβρουαρίου, χοροσταντούντος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Δαμασκηνού. Το Ελληνικό κράτος εκπροσωπήθηκε από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο. Παρέστησαν, επίσης, εκπρόσωποι των Γερμανικών και Ιταλικών αρχών κατοχής, ενώ ο Αδόλφος Χίτλερ έστειλε αεροπορικά από το Βερολίνο, προσωπικό στεφάνι. Ο πνευματικός κόσμος της χώρας έδωσε βροντερό «παρών»: Σπύρος Μελάς, Μαρίκα Κοτοπούλη, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Γιώργος Θεοτοκάς, Άγγελος Σικελιανός, Ηλίας Βενέζης, Ιωάννα Τσάτσου, Γιώργος Κατσίμπαλης. Η νεκρώσιμη ακολουθία του μετατράπηκε σε αντικατοχική διαδήλωση στην οποία συμμετείχαν χιλιάδες κόσμου, οι οποίοι τον συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία, τραγουδώντας τον Εθνικό Ύμνο. Την ώρα που το φέρετρό του κατέβαινε στον τάφο, ο Άγγελος Σικελιανός, τιμούσε τον εθνικό ποιητή των Ελλήνων απαγγέλοντας τους στίχους
«...Ηχήστε οι σάλπιγγες...
καμπάνες βροντερές
δονήστε σύγκορμη τη χώρα
πέρα ως πέρα...
Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα!
.................................
Σημαίες της λευτεριάς, ξεδιπλωθείτε!»,
απαγγέλοντας το ποίημα «Παλαμάς», που είχε γράψει τα χαράματα της 28ης Φεβρουαρίου προς τιμήν του μεγάλου ποιητή.

Όταν τελείωσε η νεκρώσιμη ακολουθία, οι εθνικιστές λογοτέχνες Σπυρίδων Μελάς, Άγγελος Σικελιανός και κάποια νέα παιδιά σήκωσαν το φέρετρο και κατευθύνθηκαν προς τον χώρο της ταφής. Την ώρα που εναπόθεταν το φέρετρο μέσα στη φρεσκοσκαμμένη γη, πλησίασε εκπρόσωπος των αρχών κατοχής για να καταθέσει στεφάνι. Την ίδια στιγμή ο εθνικιστής λογοτέχνης Γεώργιος Κατσίμπαλης άρχισε να ψάλλει τον Εθνικό Ύμνο. Ακολούθησε το συγκεντρωμένο πλήθος, «πρώτα δειλά» -περιγράφει ο Κωνσταντίνος Τσάτσος-, «..ύστερα η φωνή κατάκτησε όλο τον κόσμο, μυριόστομη. Ήταν η στιγμή η πιο συγκινητική. Ο κόσμος τραγουδούσε με πάθος. Κάποιος φώναξε “ζήτω η ελευθερία του πνεύματος”. Αλλά ο κόσμος ήθελε ελευθερία σκέτη και φώναζε “ζήτω η ελευθερία”!». Πολλά χρόνια μετά το θάνατο του Παλαμά, με πρωτοβουλία του Γιώργου Κατσίμπαλη, δημιουργήθηκε το «Ίδρυμα Κωστή Παλαμά», το οποίο έχει έδρα και στεγάζεται στην οδό Ασκληπιού 3, όπου ήταν η πρώτη του κατοικία στην Αθήνα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Η ζωή και το έργο του Κωστή Παλαμά Ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ]
• [Κωστής Παλαμάς-Βιογραφικό σημείωμα Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
• [Κωστής Παλαμάς, ο ποιητής της Ρωμιοσύνης]
• [Ποιήματα Κωστή Παλαμά]
• [28 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1943 : Το συλλαλητήριο στην κηδεία του Κωστή Παλαμά]
• [Κωστής Παλαμάς "Ύμνος των Αιώνων" Απαγγελία Κωστή Παλαμά.]
• [Κωστής Παλαμάς, Περιοδικό Αστυνομικά Χρονικά, τεύχος 248ο, σελίδες 845η-848η.]
• [ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΩΣΤΗΣ (1859-1943) Κώστας Σαρδελής.]
• [Ο Παλαμάς και η Δόξα της Αθήνας Δρ. Πατρίσια Κυριακίδου, Κοινωνική Ανθρωπολόγος, ειδικευμένη στη μελέτη της Ελληνικής Κοινωνίας, Καθηγήτρια Πανεπιστήμιου ΗΠΑ]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org