Επιχείρηση Osoaviakhim
Η Eπιχείρηση Osoaviakhim, η οποία συχνά αναφέρεται ή απλώς μεταφράζεται και αποδίδεται ως Επιχείρηση Ossavakim, ήταν μια μυστική δράση, ένα ιδιότυπο ανθρωπομάζωμα αντίστοιχο με την επιχείρηση «Paperclip», (η λέξη σημαίνει συνδετήρας) των Αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, και επιπροσθέτως μια επιχείρηση μαζικής αιχμαλωσίας για την υποστήριξη και την υλοποίηση στρατιωτικών, όπως στην οργάνωση της παραγωγής και του σχεδιασμού πυραύλων, και όχι μόνο σχεδιασμών, που διεκπεραίωσαν οι μυστικές υπηρεσίες της κομμουνιστικής Ενώσεως Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, αμέσως μετά τον τερματισμό του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και την ήττα της εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας.
Περιεχόμενα
Ιστορικό γεγονότων
Στη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και την ολοκληρωτική σντριβή του Γερμανικού κράτους ακολούθησε η διάλυση της γερμανικής βιομηχανίας που διασφάλισε τον πλήρη αφοπλισμό του πολεμικού δυναμικού της, με ιδιαίτερη ευκολία, όπως συμφωνήθηκε στη Διάσκεψη του Πότσνταμ. Από την δική της πλευρά, η Σοβιετική Ένωση περιήλθε σε καθεστώς σχεδόν απόλυτης καταστροφής καθώς στη διάρκεια αυτού του πολέμου σκοτώθηκαν 27 εκατομμύρια πολίτες της, 1.700 πόλεις καταστράφηκαν ενώ η γεωργική παραγωγή της μειώθηκε σε ποσοστά που οδηγούσαν τους πολίτες της σε συνθήκες λιμοκτονίας. Στη Διάσκεψη της Γιάλτας [1], οι Ουίνστον Τσώρτσιλ, Φράνκλιν Ρούσβελτ και Γιόζεφ Στάλιν συμφώνησαν οι γερμανικές πολεμικές αποζημιώσεις να καταβληθούν με τη μορφή εξοπλισμού, αγαθών και εργασίας. Οι Ρούσβελτ και Στάλιν συμφώνησαν πως η υποχρέωση της Γερμανίας σε πολεμικές αποζημιώσεις ανέρχονταν στο συνολικό ποσό των 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, 50% από τα οποία (10 δισεκατομμύρια δολάρια) δικαιούνταν η Σοβιετική Ένωση.
Επιλογή ονομασίας
Η επιχείρηση Osoaviakhim πήρε το όνομά της από την Σοβιετική οργάνωση OSOAVIAKhIM (Ρωσικά: Осоавиахим), η οποία προπαγάνδιζε τη στρατολόγηση πολιτών για τον Σοβιετικό στρατό στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η επιχείρηση αργότερα μετονομάστηκε σε DOSAAF και στις 23 Οκτωβρίου 1946 χρησιμοποιήθηκε γι' αυτήν το όνομα Aktion Ossawakim, από τον τηλεοπτικό σταθμό Deutsche Nachrichtenagentur [de] (DENA) της κατοχικής διοικήσεως των Η.Π.Α. στη Γερμανία. Στις 13 Ιανουαρίου 1947 το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (O.S.S.) της Αμερικανικής κυβερνήσεως χρησιμοποίησε, για την επιχείρηση αυτή, τον όρο Operation Ossavakim. Αργότερα, το όνομα της επιχειρήσεως προσαρμόστηκε από την Κεντρική Ομάδα Πληροφοριών (C.I.G.), μυστική υπηρεσία προκάτοχο της C.I.A., και της δόθηκε το κωδικό όνομα Επιχείρηση Ossavakim.
Σκοπός επιχειρήσεως
Η Επιχείρηση Osoaviakhim χρησίμευσε για τη διασφάλιση της μεταφοράς τεχνογνωσίας και περιγράφεται στη Ρωσία ως «Ξένοι Ειδικοί στην ΕΣΣΔ» (Ρωσικά: Иностранные специалисты в СССР). Στην ουσία αφορούσε τον βίαιο εκτοπισμό και τη μεταφορά υπό τη χρήση απειλών για τη ζωή τους και των οικογενειών τους, Γερμανών στρατιωτικών ειδικών μεταξύ των γερμανικών ζωνών κατοχής ή την απαγωγή τους στη Σοβιετική Ένωση. Η χρήση ονόματος γι' αυτή την μυστική επιχείρηση δεν εντοπίστηκε στα σοβιετικά αρχεία, ενώ στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων τα έτη παραμονής τους στη Σοβιετική Ένωση πέρασαν χωρίς συμβάσεις εργασίας και νομιμοποίηση μέσω προσωπικών εγγράφων.
Ιστορικό διεξαγωγής
Στη σοβιετική ζώνη κατοχής της Γερμανίας, η Σοβιετική Ένωση ίδρυσε μεγάλο αριθμό γραφείων σχεδιασμού, όπως το Institut Nordhausen στην περιοχή του Bleicherode και το Institut Berlin για την ανακατασκευή γερμανικών κατευθυνόμενων πυραύλων. Μέχρι τον Μάιο του 1946 οι Σοβιετικοί ίδρυσαν το Zentralwerke για να συμπεριλάβουν τόσο ινστιτούτα όσο και εγκαταστάσεις παραγωγής και δοκιμών από το προηγούμενο υπόγειο εργοστάσιο Mittelwerk στο Nordhausen της Θουριγγίας με περισσότερους από 6.000 Γερμανούς υπαλλήλους. Το έργο συντόνισε ο Helmut Gröttrup ο οποίος είχε βαθιά γνώση των περιπλοκών του V2 από το έργο του για την ανάπτυξη του V2 στο Ερευνητικό Κέντρο Στρατού Peenemünde.
Το παρασκήνιο
Απότοκος της Συμφωνίας στη Γιάλτα υπήρξε ο ανταγωνισμός που αναπτύχθηκε μεταξύ των Συμμάχων ποιος θα μπορέσει να αποκτήσει όσο το δυνατόν περισσότερους επιστήμονες και μηχανικούς, ιδιαίτερα πυρηνικούς φυσικούς που χρειάζονται για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, ακολουθούμενη από την τεχνολογία πυραύλων, όπως ο πύραυλος V2 («Retaliation Weapon 2») και το Messerschmitt Me 163 Komet. Οι σύμμαχοι αναζητούσαν, επίσης, τεχνογνωσία στα Γυροσκοπικά όργανα για αδρανειακή καθοδήγηση, στην κατασκευή αεροπλάνων, όπως οι κινητήρες Turbojet ή τα φτερά Swept, οι πάσης φύσεως ηλεκτρονικές συσκευές, τα προϊόντα έγχρωμων φιλμ, τα χημικά όπλα και η οπτική. Έτσι, η πρόσληψη ή η απαγωγή ειδικευμένων εργαζομένων ήταν ένας από τους στόχους των αποκαλούμενων «επιτροπών τροπαίων».
Η επιχείρηση μεταφοράς
Η επιχείρηση που είναι επίσημα γνωστή ως Επιχείρηση Osoaviakhim διατάχθηκε στις 13 Μαΐου 1946 με την απόφαση αριθ. 1946. Με το διάταγμα του Υπουργικού Συμβουλίου της Σοβιετικής Ενώσεως, αριθμός 1539-686 της 9ης Ιουλίου 1946, ο Στάλιν έθεσε την 22η Οκτωβρίου 1946 για την έναρξη της. Περίπου δύο εβδομάδες πριν από την επιχείρηση, ο αντισυνταγματάρχης της N.K.V.D. Ivan Serov, αναπληρωτής επίτροπος της M.V.D., έλαβε έναν κατάλογο ατόμων που θα μεταφέρονταν στη Σοβιετική Ένωση,
Η επιχείρηση, με επικεφαλής τον Ivan A. Serov, έλαβε χώρα τις πρώτες πρωινές ώρες της εκείνης της ημέρας και διεξήχθη από μονάδες της M.V.D. (προηγουμένως N.K.V.D.) και τμήματα του Σοβιετικού Στρατού, υπό την καθοδήγηση της Σοβιετικής Στρατιωτικής Διοικήσεως στη Γερμανία (S.M.A.D.). Η επιχείρηση διεξήχθη εκτός ορίων κάθε ελέγχου και υπήρξαν αντιδράσεις σε ελάχιστες περιπτώσεις, όπως αυτή του εργοστασίου Carl Zeiss AG, όπου οι Γερμανικές αρχές στη ζώνη κατοχής προσπάθησαν να αποτρέψουν την αιχμαλωσία των ειδικών και την λεηλασία του εξοπλισμού του, όμως η προσπάθεια τους δεν στέφθηκε με επιτυχία καθώς μόνο 582 από τις 10.000 μηχανές διασώθηκαν.
Οι Γερμανοί επιστήμονες και τα μέλη των οικογενειών τους, μαζί με μεγάλες ποσότητες στρατιωτικού -και όχι μόνο- εξοπλισμού μετέφεραν, με 92 εμπορευματικά τρένα που διατέθηκαν, στην Σοβιετική Ένωση όπου εργάστηκαν για λογαριασμό της Σοβιετικής κυβερνήσεως, στο πλαίσιο της προετοιμασίας της για τον Ψυχρό Πόλεμο εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και γενικότερα των χωρών της Δύσεως. Στις 19 Απριλίου 1946, εκδόθηκε η απόρρητη διαταγή αριθμός 228ss από το Υπουργείο Αεροπορικής Βιομηχανίας της Ε.Σ.Σ.Δ. υπό τον Μιχαήλ Χρούνιτσεφ σχετικά με τις λεπτομέρειες της μετεγκατάστασης της γερμανικής βιομηχανίας κινητήρων και αεροσκαφών, ιδιαίτερα τη μετεγκατάσταση ανθρώπων και υλικού.
Έναρξη της επιχειρήσεως
Τη νύχτα της 21ης Οκτωβρίου 1946, την επομένη των πολιτειακών εκλογών της σοβιετικής ζώνης κατοχής του 1946 καθώς και των πολιτειακών εκλογών του Βερολίνου του 1946, έως το ξημέρωμα της 22ας Οκτωβρίου 1946, σοβιετικοί αξιωματικοί συνοδευόμενοι από μεταφραστές καθώς και από ένοπλους σοβιετικούς στρατιώτες εισέβαλαν στα σπίτια των Γερμανών ειδικών και επιστημόνων, διατάσσοντάς τους να μαζέψουν τα πράγματά τους. Φορτηγά και τρένα είχαν ετοιμαστεί και ήταν έτοιμα για την άμεση μεταφορά περίπου 6.500 ατόμων παρά τη θέλησή τους. Από τους Γερμανούς ειδικούς 1.385 είχαν εργαστεί στο Γερμανικό Υπουργείο Αεροπορίας αναπτύσσοντας αεροπλάνα καθώς και κινητήρες τζετ και πυραύλους επιφανείας-αέρος. Αναλυτικότερα:
- 515 στο Υπουργείο Εξοπλισμών, που ασχολείται κυρίως με την ανάπτυξη υγρών πυραυλοκινητήρων,
- 358 στο Υπουργείο Τηλεπικοινωνιών Βιομηχανίας (Ραντάρ και Τηλεμετρίας),
- 81 στο Υπουργείο Χημικής Βιομηχανίας,
- 62 στο Υπουργείο Ναυπηγικής (γυροσκόπιο και συστήματα πλοήγησης),
- 27 στο Υπουργείο Γεωργικών Μηχανημάτων (πυραυλοκινητήρες συμπαγούς),
- 14 στο Υπουργείο Κινηματογράφου και Φωτογραφικής Βιομηχανίας,
- 3 στο Υπουργείο Πετρελαιοβιομηχανίας και
- 107 σε εγκαταστάσεις του Υπουργείου Ελαφράς Βιομηχανίας.
Επιχειρήσεις αυτού του είδους οργανώθηκαν σε ολόκληρη τη σοβιετική ζώνη κατοχής: στο Bleicherode, αλλά και στο Halle, στη Λειψία και στη Δρέσδη, σε Dessau, Jena και Rostock, στο Βραδεμβούργο, το Πότσνταμ και το Ανατολικό Βερολίνο. Συνολικά, στο πλαίσιο της επιχειρήσεως Osoaviakhim περισσότεροι από 2.500 Γερμανοί ειδικοί (επιστήμονες, μηχανικοί και τεχνικοί που εργάστηκαν σε διάφορους τομείς, εταιρείες και ιδρύματα σχετικά με τη στρατιωτική και οικονομική πολιτική της εθνικιστικής Γερμανίας και βρέθηκαν στη σοβιετική ζώνη κατοχής της Γερμανίας (S.B.Z.) και του Βερολίνου καθώς και περίπου 4.000 μέλη της οικογενειών τους, συνολικά περισσότερα από 6.500 άτομα, μεταφέρθηκαν από την Γερμανία στη Σοβιετική Ένωση. Μεταξύ αυτών, είναι ιδιαίτερα γνωστή η «απαγωγή Γερμανών πυρηνικών φυσικών στο Farm Hall» στο πλαίσιο της επιχείρησης Epsilon. Το έργο της σοβιετικής ατομικής βόμβας εξασφάλισε μια ομάδα σχεδόν 100 Γερμανών ειδικών επιχείρηση γνωστή ως Ρωσικό Άλσος, συμπεριλαμβανομένων των Gustav Hertz, Nikolaus Riehl, Peter Adolf Thiessen και Manfred von Ardenne, και τους μετέφεραν στη Σοβιετική Ένωση «όχι εντελώς οικειοθελώς, αλλά χωρίς φυσική πίεση». Το τρένο του Gröttrups που τους μετάφερε έφτασε στη Μόσχα στις 28 Οκτωβρίου 1946.
Αντιδράσεις
Στις 22 Οκτωβρίου, το τμήμα του Βερολίνου του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας διαμαρτυρήθηκε για την μαζική και βίαιη μετεγκατάσταση. Στις 24 Οκτωβρίου, το Συμμαχικό Συμβούλιο Ελέγχου έλαβε μια καταγγελία από τον Βρετανό εκπρόσωπο της Συμμαχικής Διοικήσεως, η οποία είχε τη συγκατάθεση των Αντιπροσώπων των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και της Γαλλίας, με την οποία καταδίκαζε τη μεταφορά 400 ειδικών του Βερολίνου, συμπεριλαμβανομένων κατοίκων του βρετανικού τομέα του Βερολίνου, στο Σοβιετική Ένωση ως παραβίαση της ισχύουσας εργατικής νομοθεσίας αλλά και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μια συζήτηση του Συμμαχικού Συμβουλίου Ελέγχου σχετικά με αυτήν την βίαιη μετεγκατάσταση αναβλήθηκε από την επιτροπή συντονισμού του στις 29 Οκτωβρίου λόγω «έντονων διαφορών σχετικά με τον εθελοντικό ή ακούσιο χαρακτήρα των μεταφορών» που προέκυψαν μεταξύ Σοβιετικών, Αμερικανών και Βρετανών αντιπροσώπων. Μέσα στη σοβιετική ζώνη κατοχής της Γερμανίας και του Ανατολικού Βερολίνου όλες οι φωνές διαμαρτυρίες φιμώθηκαν γρήγορα μετά από μια σύντομη αναταραχή που προκλήθηκε από τη διαμαρτυρία της Ελεύθερης Γερμανικής Συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας.
Διαμονή στη ΕΣΣΔ
Ο Helmut Gröttrup και άλλοι Γερμανοί από το πρόγραμμα NII-88 εγκαταστάθηκαν σε ξύλινες κατοικίες λίγο έξω από τη Μόσχα κατά μήκος του σιδηροδρόμου Yaroslavskaya, κοντά στους σταθμούς Bolshevo, Valentinovka και Pushkino. Ο χώρος εργασίας τους θα ήταν η πανεπιστημιούπολη NII-88 κοντά στο σταθμό Podlipki στον ίδιο σιδηρόδρομο. Σύμφωνα με τον Irmgarg Gröttrup, η μέση κατανομή στέγασης για τους Γερμανούς ειδικούς ήταν ένα δωμάτιο για μια τριμελή οικογένεια, δύο δωμάτια για μια τετραμελή οικογένεια. Στους πτυχιούχους πανεπιστημίου επετράπη ένα επιπλέον δωμάτιο.
Οι ειδικοί που εργάζονταν για το OKB-456 στο Khimki, στο βορειοδυτικό άκρο της Μόσχας, ζούσαν γύρω από το Podlipki και τους μετέφεραν με λεωφορεία στους χώρους εργασίας τους καθώς οι ειδικά κατασκευασμένες πρόχειρες κατοικίες δεν είχαν ολοκληρωθεί. Η γερμανική ομάδα από το NII-885, που βρισκόταν στο Shosse Enthusiastov στεγάστηκε σε σανατόρια στο Monino, περίπου 45 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Μόσχας. Επιπλέον, στον Gröttrups παρασχέθηκε μια βίλα έξι δωματίων με μια μεγάλη αίθουσα και δύο προθάλαμους, το πρώην σπίτι ενός πρώην υπουργού του τσαρικού καθεστώτος ενώ το Νοέμβριο του 1946 οι αρχές της Σοβιετικής ζώνης κατοχής στο Ανατολικό Βερολίνο έστειλαν το αυτοκίνητο του Gröttrup από τη Γερμανία και το επάνδρωσαν με έναν Ρώσο σοφέρ, ώστε η κυρία Gröttrup να εξερευνήσει τη Μόσχα.
Επαναπατρισμός
Μετά από μια σχεδόν πενταετή, σε κάποιες περιπτώσεις και μακρύτερη, περίοδο απομόνωσης και εντατικής εργασίας ή καραντίνας, επιτράπηκε στους Γερμανούς ειδικούς να επιστρέψουν στην Ανατολική Γερμανία μεταξύ των ετών 1950 και 1958, με την πλειοψηφία τους νε έχει επαναπατριστεί μέχρι το 1954. Πριν φύγουν, τους διδάχτηκαν να κρατούν μυστικά τα χρόνια τους στη Σοβιετική Ένωση. Μερικοί ειδικοί έλαβαν έδρες σε πανεπιστήμια της ΛΔΓ (π.χ. Werner Albring, Waldemar Wolff), έγιναν στέλεχος του Ανατολικογερμανικού κόμματος όπως ο Erich Apel . Διαφορετικά, η ΛΔΓ είχε δυσκολίες να προσφέρει επαρκείς θέσεις εργασίας, επειδή ο κλάδος ήταν κυρίως πτωχός. Ο Brunolf Baade ανέλαβε την ευθύνη για την ανάπτυξη και την παραγωγή ενός επιβατικού τζετ. Ένα μέρος, περίπου το 10%, μπόρεσε να διαφύγει και να εγκατασταθεί σε χώρες όπως η Δυτική Γερμανία, η Αυστρία ή και στις Η.Π.Α., ανάμεσά τους οι Fritz Karl Preikschat, Helmut Gröttrup και Kurt Magnus.
Αποτίμηση
Σύμφωνα με αξιόπιστους μεταγενέστερους υπολογισμούς, τελικά περίπου 20.000 Γερμανοί –τεχνίτες, εργοδηγοί, τεχνικοί, μηχανικοί, σχεδιαστές και επιστήμονες, γυναίκες και παιδιά– παρελήφθησαν, φορτώθηκαν και μεταφέρθηκαν εκείνη τη νύχτα. Ο όγκος του υλικού και ο μεγάλος αριθμός ατόμων που μεταφέρθηκαν αποτελούσαν, στην ουσία, μετεγκατάσταση ολόκληρων μονάδων παραγωγής στην ΕΣΣΔ καθώς η Σοβιετική Ένωση είχε υποστεί πολλές καταστροφές σε μέσα έργα υποδομής, εργοστάσια και μηχανήματα. Μεταφέρθηκαν, από τη Γερμανία, ολόκληρα ερευνητικά κέντρα έρευνας και παραγωγής, από τη Γερμανία στη Σοβιετική Ένωση, όπως το κέντρο πυραύλων V-2 του Mittelwerk, καθώς και κέντρα δοκιμών όπως το Luftwaffe's κεντρικό στρατιωτικό κέντρο δοκιμών αεροπορίας στο Erprobungstelle Rechlin, που καταλήφθηκε από τον Σοβιετικό Στρατό στις 2 Μαΐου 1945. Αμέσως μετά την υπογραφή ανακωχής και το πρωτόκολλο παραδόσεως της Γερμανίας, ειδικευμένοι εργάτες, έγγραφα, εργαστήρια και υλικό αποστέλλονται στο εξωτερικό στις δυτικές ζώνες κατοχής.
Δυτικές πηγές αναφέρουν διαφορετικούς αριθμούς Γερμανών επιστημόνων που μεταφέρθηκαν, ελάχιστοι με τη θέληση τους και η συντριπτική πλειοψηφία τους δια της βίας, στην ΕΣΣΔ. Σύμφωνα με αρχεία που αποδεσμεύτηκαν μετά το 1990 στην τότε Σοβιετική Ένωση, ο αριθμός των Γερμανών ειδικών πυραύλων έφτασε τα 177 άτομα, μεταξύ των οποίων 24 άτομα με διδακτορικό δίπλωμα, 17 άτομα με μεταπτυχιακούς τίτλους και 71 άτομα με πτυχία μηχανικού. Μερικοί από τους καλλίτερους Γερμανούς μηχανικούς στάλθηκαν σε διάφορες τοποθεσίες στην Ε.Σ.Σ.Δ. όπου εργάστηκαν για το πρόγραμμα πυραύλων και βοήθησαν στην οργάνωση της παραγωγής και του σχεδιασμού τους. Στις αρχές του 1947, οι Σοβιετικοί ολοκλήρωσαν τη μεταφορά όλων των εργασιών για την τεχνολογία πυραύλων από τη Γερμανία σε μυστικές τοποθεσίες στην χώρα τους και το φθινόπωρο του 1947, η σοβιετική (γερμανική) ομάδα εκτόξευσε έντεκα πυραύλους A-4 κοντά στο χωριό Kapustin Yar στις στέπες βόρεια της Κασπίας Θάλασσας.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- [German A-4 team in Moscow]
- [The Soviets' German Scientists: Osoaviakhim (Video)]
- [Zeiss versus Zeiss : the postwar split]
Παραπομπές
