Λαογραφία
Λαογραφία ονομάζεται η επιστήμη που εξετάζει το λαϊκό πολιτισμό, τον αυθόρμητα δημιουργημένο στη διάρκεια των αιώνων και αναφέρεται στα ήθη και τα έθιμά του, τους μύθους του, τις δοξασίες του, τις αντιλήψεις του πάνω στα διάφορα φυσικά, πνευματικά και κοινωνικά θέματα. Σκοπός της λαογραφίας δεν είναι η ξερή περιγραφή της ζωής του λαού, αλλά και τη μελέτη των αιτιών που γεννούν τη μια και την άλλη εκδήλωση, τις συνθήκες δηλαδή που επικρατούσαν κατά τη διαμόρφωση της λαϊκής κοσμοαντιλήψεως. Είναι κατεξοχήν εθνική επιστήμη, στηριγμένη στον εθνοκεντρισμό και τις φυλετικές διακρίσεις και είναι απαραίτητη για τη δημιουργία εθνικής συνειδήσεως.
Περιεχόμενα
Ορισμός
Στην Ελληνική γλώσσα εισήγαγε τον όρο ο Νικόλαος Πολίτης το 1884, ως αντίστοιχο των ευρωπαϊκών όρων «Folklore» [«αυτό που γνωρίζει ο λαός», δηλαδή «το τι πιστεύει, λέει και πράττει κατά παράδοση»], και «Volkskunde» [Λαογνωσία, που σημαίνει αυτό που εμείς γνωρίζουμε για το λαό και όχι αυτό που γνωρίζει ο λαός], ο οποίος όρισε ότι, «Η λαογραφία εξετάζει τας κατά παράδοσιν δια λόγων, πράξεων ή ενεργειών εκδηλώσεις του ψυχικού και κοινωνικού βίου του λαού».
Η Πανεπιστημιακή καθηγήτρια Άννα Κυριακίδου-Νέστορος, κόρη του λαογράφου Στίλπωνα Κυριακίδη, ορίζει ότι «Λαογραφία είναι η συλλογή λαογραφικού υλικού. Λαογραφία είναι η συναισθηματική και λογοτεχνική παρουσίαση του λαογραφικού υλικού. Λαογραφία είναι η εθνική, καθώς τονίζεται, ανάγκη να περισωθεί και να επιβιώσει η εθνική μας παράδοση. Λαογραφία είναι η με πολλά θαυμαστικά παρουσίαση των έργων της λαϊκής μας τέχνης, της λαϊκής μουσικής και των λαϊκών χορών, ακόμα και η οργάνωση τελετών με εθνικές ενδυμασίες.»
Είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες επιστήμες που έχουν άμεση σύνδεση με το φαινόμενο «λαός» και «άτομο», επειδή οι επιστημονικοί της ορίζοντες απλώνονται προς όλες τις κατευθύνσεις ανάπτυξης και δράσης του αντικειμένου μελέτης, από τη μια μεριά κι από την άλλη, γιατί μεταφέρει στις καινούριες γενιές το συσσωρευμένο ως τα σήμερα πλούτο έκφρασης της λαϊκής ψυχής.
Κατά την Άννα Κυριακίδου-Νέστορος, «...Η λαογραφία είναι επιστήμη φιλολογική, γιατί χρησιμοποιεί φιλολογικές μεθόδους. Είναι επιστήμη ιστορική, γιατί χρησιμοποιεί ιστορικές μεθόδους. Είναι επιστήμη εθνολογική, γιατί χρησιμοποιεί εθνολογικές μεθόδους. Είναι επιστήμη ψυχολογική, γιατί χρησιμοποιεί ψυχολογικές μεθόδους. Είναι επιστήμη κοινωνιολογική, γιατί χρησιμοποιεί κοινωνιολογικές μεθόδους. Και πάνω απ’ όλα είναι επιστήμη ανθρωπιστική, γιατί αντικείμενό της είναι ο λαϊκός άνθρωπος και ο πολιτισμός του...».
Πηγές που βοηθούν το λαογράφο στο έργο του είναι, τα υπάρχοντα μνημεία, τα ήδη υπάρχοντα βιβλία πάνω σ' αυτό το θέμα, μα περισσότερο ο λαός, που κατόρθωσε από στόμα σε στόμα να μεταφέρει μέχρι σήμερα την ιστορία του.
Ιστορία
Στοιχεία λαογραφικά απαντούμε σε πηγές της αρχαιότητας, όπως στον Όμηρο, στον Ησίοδο, στους τραγικούς και κωμωδιογράφους, όπου περιγράφονται ήθη όχι μόνο ελληνικά αλλά και ξενότροπα, ενώ ο Αριστοτέλης μας έδωσε ορισμούς για τα λαογραφικά είδη του λόγου, αναζήτησε το νόημα των μύθων, περιέγραψε τους «λαϊκούς βίους» και αξιολόγησε το κριτικό πνεύμα του λαού. Ταυτόχρονα με την εμφάνιση του Χριστιανισμού οι Πατέρες της Ορθόδοξης εκκλησίας μελέτησαν τα λαϊκά έθιμα προσπαθώντας να πείσουν τους πιστούς να τα εγκαταλείψουν, καθώς είχαν ειδωλολατρική προέλευση, και η δύναμη της παραδόσεως έκανε τα έθιμα να αντιστέκονται. Η πραγματικότητα εξανάγκασε την εκκλησία να εντάξει αυτά τα έθιμα στη λατρεία της δίνοντάς τους διαφορετική ερμηνεία. Οι λόγιοι κληρικοί δίνουν λαογραφικές πληροφορίες στα συγγράμματά τους, ενώ αρκετά από τα έθιμα που περιγράφουν οι Πατέρες και οι λόγιοι δεν αποτελούν λαϊκά στοιχεία, αλλά παρακμασμένες μορφές εκδηλώσεων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Κάποια δεν υιοθετήθηκαν από τη λατρεία, ωστόσο διατηρήθηκαν στη λαϊκή παράδοση ως μέρος των εκδηλώσεων της χριστιανικής πίστεως, όπως είναι τα έθιμα του Κλήδονα.
Η ελληνική λαογραφική επιστήμη ακολούθησε τα πρότυπα της γερμανικής, με κάποια ιδιαίτερα επιμέρους χαρακτηριστικά. Ο Νικόλαος Πολίτης στις 28 Δεκεμβρίου 1908 πρωταγωνίστησε στην άτυπη συνέλευση ιδρύσεως του σωματείου «Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία» [1], η οποία διεξήχθη στην Εθνική βιβλιοθήκη, και κατέληξε στις 11 Ιανουαρίου 1909, στην επίσημη ίδρυση της Εταιρείας. Το ίδιο χρόνο ξεκίνησε η έκδοση του περιοδικού «Λαογραφία» και αργότερα εκδόθηκε το περιοδικό «Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας» της Ακαδημίας Αθηνών.
Οι εκδηλώσεις του λαϊκού πολιτισμού διακρίνονται από τις εκδηλώσεις του σύγχρονου πολιτισμού και ως κριτήριο λαμβάνεται η διάκριση που έθεσε ο Νικόλαος Πολίτης και είναι εκδηλώσεις που,
- δε γνωρίζουμε την αρχή, δεν προέρχονται από την επίδραση κάποιου σπουδαίου ανθρώπου, ούτε οφείλονται στην ανατροφή και τη μόρφωση.
- αποτελούν μεταβολή ή παραφθορά παλαιότερων εκδηλώσεων του βίου ή συνέχεια προηγηθείσας κοινωνικής καταστάσεως,
- δεν προέρχονται άμεσα από την παράδοση, αλλά αφομοιώθηκαν από αυτήν.
Ο Στίλπων Κυριακίδης, μαθητής του Νικόλαου Πολίτη, καθορίζει τα χαρακτηριστικά του λαϊκού πολιτισμού,
- το κατά παράδοσιν, το πάτριον,
- το ομαδικόν, το δημοτικόν,
- το αυθόρμητον, η αναπόδεικτος δόξα,
και σ' αυτά αντιπαραθέτει,
- το νεωτεροποιόν,
- το ατομικόν,
- το ορθολογικόν,
που θεωρεί ως χαρακτηριστικά του ανώτερου ή αστικού πολιτισμού.
Τις εκδηλώσεις της λαογραφίας μπορούμε, σε γενικές γραμμές, να τις χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες.
- Οι φυσικές εμπειρίες,
όσες σχετίζονται με τη φυσική του ζωή, κι είναι αυτές που συνδέονται με την ανάγκη της βιολογικής διατηρήσεως του ατόμου και τους τρόπους της εξασφαλίσεως των αναγκαίων προς το ζην.
- Οι πνευματικές εμπειρίες,
στις οποίες περιλαμβάνονται οι Καλές Τέχνες, οι μύθοι, τα τραγούδια, οι γιορτές, η λαϊκή επιστήμη, οι θρησκευτικές παραδόσεις και άλλες.
- Κοινωνικές εμπειρίες, όπως είναι οι κοινωνικού χαρακτήρα εκδηλώσεις της λαϊκής μάζας, όπως ο γάμος, το παιδί και οι άγραφοι ηθικοί νόμοι.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία
- Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας
- Σύγχρονες Τάσεις της Ελληνικής Λαογραφίας
- Εθνολογία, Λαογραφία και Πολιτισμός
Παραπομπές
