Νικόλαος Πολίτης

Ο Νικόλαος Πολίτης, Έλληνας εθνικιστής Πανεπιστημιακός καθηγητής και λαογράφος, ο θεμελιωτής της λαογραφικής επιστήμης στη χώρα, μία από τις κορυφαίες προσωπικότητες της Ιστορίας των Επιστημών στη διάρκεια του 20ου αιώνα στην Ελλάδα, γεννήθηκε το 1852 στο χωριό τα Γιαννιτσάνικα της Μάνης, το σημερινό Ελαιοχώριον Καλαμάτας, στο Νομό Μεσσηνίας και πέθανε στις 12 Ιανουαρίου 1921 στην Αθήνα.

Ήταν παντρεμένος με τη Μαρία Πολίτη και από το γάμο του απέκτησαν μια κόρη που πέθανε σε νεαρή ηλικία και τέσσερις γιους, τον φιλόλογο και κριτικό βιβλίου Γιώργο Πολίτη, τον σκηνοθέτη και θεατρικό κριτικό Φώτο Πολίτη, τον Άλκη και τον νεότερο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ακαδημαϊκό Λίνο Πολίτη.

Νικόλαος Πολίτης

Βιογραφία

Πατέρας του ήταν ο δικαστής Γεώργιος Πολίτης. Ο Νικόλαος Πολίτης μεγάλωσε στην Καλαμάτα, όπου και τελείωσε τη Μέση Εκπαίδευση. Το 1866, όταν έγινε η Κρητική επανάσταση, ήταν 14 ετών κι έφυγε πεζός από την Καλαμάτα για να πολεμήσει στην Κρήτη, αλλά οι γονείς του τον αναζήτησαν και τον γύρισαν πίσω από το Ναύπλιο. Το 1868 το έργο «Γάμος με το στανιό» του Μολιέρου ανέβηκε στο Γυμνάσιο Καλαμάτας σε δική του μετάφραση. Τον Ιούνιο του 1868 αποφοίτησε από το Γυμνάσιο της Καλαμάτας και από το Σεπτέμβριο του 1868, σπούδασε φιλολογία έως το 1872, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με καθηγητή τον Κωνσταντίνο Κόντο και στη συνέχεια από το 1874 έως το 1875, Νομικά. Από το 1870 έγινε μέλος του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» -του οποίου διατέλεσε και πρόεδρος- και εξέδωσε από κοινού με τον Σπυρίδωνα Λάμπρο το περιοδικό «Νεοελληνικά Ανάλεκτα Παρνασσού». Ως φοιτητής συμμετείχε στα Στυλιτικά επί κυβερνήσεως του Δημητρίου Βούλγαρη, όταν οι σπουδαστές ζητούσαν την παραίτηση της κυβερνήσεως, ενώ στη διάρκεια των σπουδών του συνεργάστηκε με διάφορα περιοδικά της εποχής.

Το 1876 ολοκλήρωσε τις νομικές σπουδές του στην Αθήνα και εγκαταστάθηκε στο Μόναχο, με υποτροφία της ελληνικής κυβερνήσεως, όπου γνωρίστηκε με το διάσημο βυζαντινολόγο και νεοελληνιστή Καρλ Κρουμπάχερ, στον οποίο έμαθε και νεοελληνικά, ενώ διέκοψε για λίγο διάστημα την υποτροφία του και ήρθε να πολεμήσει στη Θεσσαλία. Στην Ελλάδα επέστρεψε το 1880 και εργάστηκε στη Βιβλιοθήκη της Βουλής κατατάσσοντας τα βιβλία της και είναι ο συντάκτης του καταλόγου της Βιβλιοθήκης, ενώ από το 1884 ανέλαβε θέσεις στο Υπουργείο Παιδείας, αρχικά ως Τμηματάρχης Μέσης Εκπαιδεύσεως, θέση από την οποία το 1887, είχε απευθύνει εγκύκλιο στους Έλληνες εκπαιδευτικούς και τους προέτρεπε να συγκεντρώσουν «λαογραφικό» υλικό και στη συνέχεια ως Γενικός Διευθυντής, ενώ βοήθησε στην ανανέωση της εκπαιδευτικής πολιτικής με την εισαγωγή των νέων ελληνικών στη Μέση Εκπαίδευση. Αναδείχθηκε μαζί με τους Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο και Γεώργιο Χατζιδάκι, σε κύριο εκφραστή της αντιστάσεως στη θεωρία του Φαλμεράϋερ για την καταγωγή των Ελλήνων και με τα επιχειρήματα του κατάφερε καίρια πλήγματα στις ανθελληνικές του απόψεις και ανέδειξε την εσφαλμένη αφετηρία τους.

Το 1890 εκλέχθηκε καθηγητής Μυθολογίας και Ελληνικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, του οποίου διατέλεσε κοσμήτορας το Ακαδημαϊκό έτος 1907-08, όταν πρόσθεσε στην πανεπιστημιακή του διδασκαλία μαθήματα «Λαογραφίας» και δίδασκε ως το τέλος της ζωής του, ενώ μεταξύ των μαθητών του περιλαμβάνονται οι Στίλπων Κυριακίδης, Σωκράτης Κουγέας και Γεώργιος Μέγας. Το 1889 και έως το 1890, ανέλαβε με τον Γεώργιο Δροσίνη τη διεύθυνση του περιοδικού «Εστία» καθώς και στο «Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Barth & Hirst». Το 1882 ίδρυσε μαζί με το Σπυρίδωνα Λάμπρο, το Γεώργιο Δροσίνη, και τον Τιμολέοντα Φιλήμονα που εκλέχθηκε πρόεδρος, ενώ ο ίδιος ανέλαβε αντιπρόεδρος, την «Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος» [Ι.Ε.Ε.Ε.] , μέλη της οποίας δημιούργησαν την «Εθνική Εταιρεία», στην οποία εντάχθηκε ως μέλος προς τα τέλη της δεκαετίας του 1890 .

Περί τα 1900, προκλήθηκε μια αντιπαράθεση του Πολίτη με τον ποιητή Κωστή Παλαμά, που είχε γράψει για τη λέξη «ρωμιοσύνη» ότι είναι ωραία λέξη και πρότεινε να τη βάλουμε στη θέση της λέξης «ελληνισμός», αφού η «ρωμιοσύνη» είναι δεμένη με τη ζωή μας, ενώ ο Πολίτης πίστευε ότι έχουμε μια παράδοση από την αρχαία Ελλάδα κι ότι η «ρωμιοσύνη» είναι επωνυμία που θυμίζει κουρέλια, σκλαβιά, και πρότεινε τη λέξη «ελληνισμός». Ο Πολίτης ίδρυσε το 1908 την «Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία», όμως ήδη από το 1884, είχε εισηγηθεί την χρήση του όρου «λαογραφία» ως αντίστοιχο των ευρωπαϊκών όρων «Folklore» [«αυτό που γνωρίζει ο λαός», δηλαδή «το τι πιστεύει, λέει και πράττει κατά παράδοση»], και «Volkskunde» [λαογνωσία, που σημαίνει αυτό που εμείς γνωρίζουμε για το λαό και όχι αυτό που γνωρίζει ο λαός], ενώ το 1909 ξεκίνησε την έκδοση του περιοδικού «Λαογραφία» και αργότερα το περιοδικό «Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας» της Ακαδημίας Αθηνών. Το 1914 ίδρυσε την «Εθνική Μουσική Συλλογή» με σκοπό την έρευνα και τη μελέτη της παραδοσιακής μας μουσικής και το 1918 ίδρυσε το «Λαογραφικό Αρχείο». Πρόδρομος του Πολίτη θεωρείται ο λαογράφος Παύλος Βλαστός, ο θεμελιωτής και πατέρας της Κρητικής λαογραφίας, λόγιος και μουσικολογιότατος ο οποίος ήταν και συνθέτης αλλά και καταγραφέας με βυζαντινή παρασημαντική.

Διακρίσεις

Το 1871 βραβεύτηκε στο Ροδοκανάκειο Φιλολογικό Διαγώνισμα το έργο του

• «Μελέτη επί του βίου των νεωτέρων Ελλήνων» σε δύο μικρούς τόμους που κυκλοφόρησαν ο πρώτος το 1871 και το 1874, ο δεύτερος. Φανερή σ' αυτό το έργο είναι η εθνικιστική τάση του στο να αποδείξει τη συνέχεια της Νέας Ελλάδας από την Αρχαία.

Το 2003 το «Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας» της Ακαδημίας Αθηνών, που ίδρυσε ο ίδιος το 1918 ως «Λαογραφικό Αρχείο», διοργάνωσε τετραήμερο διεθνές συνέδριο αφιερωμένο στον Πολίτη, στη διάρκεια του οποίου αναδείχθηκαν όλες οι πτυχές της πολύπλευρης προσωπικότητας του. Τα πρακτικά του συνεδρίου κυκλοφορούν σε δύο τόμους με γενικό τίτλο «Ο Νικόλαος Γ. Πολίτης και το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας» . Το Μάιο του 2014 ο Δήμος Καλαμάτας συνεκτιμώντας την καταγωγή και τη μεγάλη του προσφορά στην Πατρίδα, μετά από πρόταση, ενέκρινε τη μετονομασία του Αμφιθεάτρου του Δημοτικού Πνευματικού Κέντρου Καλαμάτας–«Πανταζοπουλείου Λαϊκής Σχολής», σε «Αμφιθέατρο Νικολάου Πολίτη».

Εργογραφία

Από τα γυμνασιακά του χρόνια έδειξε ζωηρό ενδιαφέρον για τη λαογραφία και τη φιλολογία. Μαθητής γυμνασίου ακόμη, δημοσίευσε λαογραφικές μελέτες στο περιοδικό «Χρυσαλλίς» και «Φιλόστοργος Μήτηρ», ενώ στο περιοδικό «Ευτέρπη» δημοσίευσε σε ηλικία 14 χρόνων την πρώτη του εργασία «Περί λυκοκανθάρων καλικαντζάρων». Στο περιοδικό «Πανδώρα» , δύο χρόνια αργότερα παρουσίασε τα έργα

• «Περί παραμυθιών παρά τοις νεωτέροις Έλλησι» και
• «Νεοελληνικά ανάλεκτα»,

ενώ στο ίδιο περιοδικό διατέλεσε διευθυντής μαζί με τους Νικόλαο Δραγούμη και Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο. Στην Καλαμάτα από νεαρή ηλικία, δημοσίευσε μικρά και μεγάλα διηγήματα, αφηγήματα και άλλα, ενώ μετέφρασε Όμηρο και Μολιέρο. Εκτός από τη λαογραφία, που την ανέδειξε σε επιστήμη, ασχολήθηκε με την αξιοποίηση της δημοτικής γλώσσας. Δημοσίευσε κείμενα στη βραχύβια εφημερίδα «Αύρα» που επεχείρησε να εκδώσει στην Καλαμάτα σε ηλικία 16 ετών, τρία εφηβικά πρωτόλεια του στο περιοδικό «Φιλόστοργος Μήτηρ», καθώς και στην «Εφημερίδα των Φιλομαθών» αλλά και στις εφημερίδες «Εθνικόν Πνεύμα», «Εργάτης», «Άστυ», «Εμπρός» και «Αιών Αθηνών».

Μεγάλη ήταν η επίδρασή του έργου του στη λογοτεχνία. Ο ποιητής Γεώργιος Δροσίνης γράφει «...Μας οδήγησε στον ανεξερεύνητο ακόμη τότε θησαυρό των παραδόσεων, των παραμυθιών, των προλήψεων, των συνηθειών του ελληνικού λαού και μας παρότρυνε να τα μελετούμε τα εθνικά μας αυτά κειμήλια και να τα χρησιμοποιούμε καθένας στη δική του τέχνη...».

Αξίζει να αναφερθούν τα δύο θεμελιώδη δημοσιεύματά του

• «Παροιμίαι 1899-1902», 4 τόμοι και
• «Παραδόσεις του Ελληνικού Λαού» το 1904, 2 τόμοι, καθώς και οι
• «Εκλογές από τα τραγούδια του ελληνικού λαού».

Τα έργα αυτά τυπώθηκαν στην σειρά «Μελέται περί του βίου και της γλώσσης του Ελληνικού λαού» στη σειρά «Βιβλιοθήκη Μαρασλή».

Το 1914 εξέδωσε, με χρηματοδότηση του Ηπειρώτη Αλέξανδρου Πάλλη, το έργο

• «Εκλογές από τα τραγούδια του Ελληνικού Λαού», με συνθετική παρέμβαση στα κείμενα.

Μετέφρασε λογοτεχνικά έργα, όπως τα

• «Κολόμπα» του Μεριμέ,
• «Το χρήμα» του Αλέξανδρου Δουμά Υιού, που δημοσιεύθηκε το 1906 από τις εκδόσεις Π. Δ. Σακελλαρίου στη σειρά «Βιβλιοθήκη Μαρασλή», καθώς και έργα γύρω από την κλασική αρχαιότητα, τα οποία -όπως όλα του τα έργα- γνώρισαν πολλές εκδόσεις.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Νικόλαος Γ. Πολίτης Εφημερίδα «Το Βήμα», 16 Ιανουαρίου 2000
• Ψηφιοποιημένη συλλογή έργων του Νικόλαου Πολίτη
• Ο Νικόλαος Πολίτης και ο λαϊκός αφηγηματικός λόγος Μαριλένα Παπαχριστοφόρου

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org