Μιχαήλ Χατζηκωνσταντής

Ο Μιχαήλ Χατζηκωνσταντής Έλληνας αξιωματικός του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού με το βαθμό του Πλωτάρχου και εθνικός ήρωας που του απονεμήθηκε ο βαθμός του Αντιπλοιάρχου επ' ανδραγαθία, γεννήθηκε στις 26 Νοεμβρίου 1906 στον Πειραιά και πέθανε λίγο πριν το μεσημέρι της 29ης Δεκεμβρίου 1940, όταν το υποβρύχιο «Πρωτεύς», στο οποίο ήταν κυβερνήτης, βυθίστηκε από Ιταλικά πολεμικά πλοία στην θαλάσσια περιοχή του Αυλώνα στη Βόρειο Ήπειρο.

Ήταν παντρεμένος με την Λουκία Χατζηκωνσταντή και από το γάμο του έγινε πατέρας δύο γιων, του Αντώνη και του Νίκου Χατζηκωνσταντή ο οποίος γεννήθηκε το 1935 και ήταν ηλικίας πέντε ετών το χρόνο της απώλειας του πατέρα του.

Πλωτάρχης Μιχαήλ Χατζηκωνσταντής

Βιογραφία

Πατέρας του Μιχαήλ ήταν ο Αντώνιος Χατζηκωνσταντής, με καταγωγή από την Κάρυστο, και μητέρα του η Ειρήνη Καλοκαιρινού, απόγονος παλαιάς και γνωστής οικογένειας του Πειραιά, ενώ αδελφός του ήταν ο Χρήστος Χατζηκωνσταντής, ναύαρχος του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού. Ήταν, επίσης, ανιψιός του ναυάρχου Αλέξανδρου Χατζηκυριάκου και πρώτος εξάδελφος του εθνικιστή και επιφανούς ζωγράφου Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα. Ο Μιχαήλ ήταν άριστος γνώστης της Αγγλικής και Γαλλικής γλώσσας.

Ο Μιχαήλ, ακολουθώντας την ναυτική παράδοση της οικογενείας του, επίλεξε να καταταγεί στο Βασιλικό Πολεμικό Ναυτικό και μετά από επιτυχείς εξετάσεις εισήλθε, πρώτος σε σειρά επιτυχίας, στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1921, όταν μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Σχολής και σπουδαστής της 4ης τάξεως ήταν ο αδελφός του, Χρήστος Χατζηκωνσταντής. Παρακολούθησε τα μαθήματα της Σχολής, αρίστευσε και στις 16 Ιανουαρίου 1926 αποφοίτησε με το βαθμό του Σημαιοφόρου. Στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων ήταν συμμαθητής με τον Μιλτιάδη Ιατρίδη, κυβερνήτη του υποβρυχίου «Παπανικολής». Στις 10 Αυγούστου 1928 ο Χατζηκωνσταντής προήχθη στον βαθμό του Ανθυποπλοιάρχου, ενώ τον Νοέμβριο του 1929 επιλέγη και έγινε δεκτός στη Σχολή Υποβρυχίων, στην Βάση Υποβρυχίων, του Πολεμικού Ναυτικού. Στις 14 Φεβρουαρίου 1934 προήχθη στο βαθμό του Υποπλοιάρχου και στις 21 Ιουνίου 1938 στο βαθμό του Πλωτάρχου. Υπηρέτησε, μεταξύ άλλων, στα υποβρύχια «Κατσώνης II», «Νηρεύς I», «Γλαύκoς II», «Τρίτωνας» και «Πρωτεύς».

Κυβερνήτης «Πρωτέως»

Την περίοδο της κηρύξεως του Β' Παγκοσμίου πολέμου ήταν κυβερνήτης στο υποβρύχιο «Πρωτεύς», το οποίο καθελκύστηκε στις 25 Οκτωβρίου 1927 και παρελήφθη από το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό στις 31 Αυγούστου 1929. Μετά την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου το υποβρύχιο «Πρωτεύς» πραγματοποίησε την πρώτη του πολεμική περιπολία στο Ιόνιο Πέλαγος, από την 30ή Οκτωβρίου και την 1η Νοεμβρίου κατέπλευσε στην Πάτρα, όπου διεξήγετο Ιταλική αεροπορική επίθεση με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να παραμείνει εν καταδύσει μέχρι το τέλος του συναγερμού. Στις 2 Νοεμβρίου εξήλθε στο Ιόνιο και κατευθύνθηκε στην περιοχή της περιπολίας του με αποστολή την αμυντική περιπολία στις προσβάσεις του Πατραϊκού και το Ιόνιο, αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου και η επιτήρηση κατά Ιταλικής από θαλάσσης επιχείρηση. Στις 6 Νοεμβρίου και ενώ το υποβρύχιο βρισκόταν στην περιοχή των Παξών παρετηρήθη σφήνωσις του πρωραίου πηδαλίου και λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών κατευθύνθηκε σε υπήνεμη περιοχή του νησιού όπου πραγματοποιήθηκε πρόχειρη επισκευή του πηδαλίου. Στην συνέχεια, μετά από διαταγή να επιστρέψει στη βάση του, ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής φθάνοντας στον ναύσταθμο της Σαλαμίνας την 5η Νοεμβρίου. Στις 15 Νοεμβρίου ξεκίνησε για την δεύτερη πολεμική του περιπολία στο Ιόνιο, με αποστολή επιθετική παρουσία στο στενό του Οτράντο και αποκοπή των Ιταλικών θαλασσίων επικοινωνιών προς Αυλώνα και τις προσβάσεις νοτίως Δυρραχίου. Την 19η Νοεμβρίου έλαβε σήμα το οποίο πληροφορούσε για την μεταφορά Ιταλικής μεραρχίας από την Τεργέστη στην Αλβανία. Φτάνοντας το υποβρύχιο στην περιοχή του Κάταρο στο Μαυροβούνιο, παρέμεινε περιπολώντας καθ΄ όλη την διάρκεια της 20ης Νοεμβρίου χωρίς όμως να συναντήσει κανένα πλωτό μέσο, με αποτέλεσμα να επιστρέψει στον ναύσταθμο όπου και έφθασε την 24η Νοεμβρίου 1940, καθώς δεν προέκυψε κανένα πρακτικό αποτέλεσμα σε σχέση με την αποστολή που ανατέθηκε στο πλήρωμα του. Στις 26 Δεκεμβρίου, το «Πρωτεύς» ξεκίνησε για την τρίτη, τελευταία και μοιραία πολεμική του περιπολία.

Το τέλος του

Ο κυβερνήτης Χατζηκωνσταντής με το υποβρύχιο «Πρωτεύς» απέπλευσε από τον Ναύσταθμο Σαλαμίνος το χιονισμένο απόγευμα της 26ης Δεκεμβρίου 1940, για τον τομέα της περιπολίας του. Το υποβρύχιο έπλευσε ομαλά προς την διώρυγα της Κορίνθου και από εκεί, μέσω των Κορινθιακού και Πατραϊκού κόλπου, εξήλθε στο Ιόνιο, για να εγκαταστήσει πολεμική περιπολία στο στενό του Οτράντο και ειδικότερα στη περιοχή μπροστά από τον κόλπο της Αυλώνας. Το πρωί της 29ης Δεκεμβρίου, το υποβρύχιο «Πρωτεύς» ευρισκόμενο στην Αδριατική θάλασσα, ανατολικά του Μπρίντιζι και περί τα 10 έως 15 ναυτικά μίλια δυτικά του νησιού Σάσων, στο στίγμα 40° 31´ Β / 19° 02´ Α εντόπισε Ιταλική νηοπομπή με ισχυρή συνοδεία κατευθυνόμενη από την Αυλώνα με τελικό προορισμό το Μπρίντιζι της Ιταλίας. Στις 10:00 της 29ης Δεκεμβρίου 1940, το Eλληνικό ατμόπλοιο «Ιωνία», ενημέρωσε το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, [Γ.Ε.Ν.], ότι υπέκλεψε σήμα «Σ.Ο.Σ.» ακολουθούμενο από σήμα κινδύνου «Σ.Σ.Σ.», που υποδεικνύει επίθεση από υποβρύχιο, από το Ιταλικό ατμόπλοιο οπλιταγωγό «Sardegna» που ευρίσκετο στην είσοδο του κόλπου του Αυλώνα . Το υποβρύχιο επιτέθη με επιτυχία κατά του κυρίου σώματος της νηοπομπής και κατεβύθισε το οπλιταγωγό «Sardegna», 11452 τόννων. Έκτοτε το υποβρύχιο «Πρωτεύς» δεν έδωσε σημεία ζωής, καθώς στη διάρκεια της επιθέσεως απώλεσε βάθος και εντοπίσθηκε οπτικά. Στη συνέχεια εμβολίσθηκε και υπέστη επίθεση με βόμβες βάθους από το ιταλικό τορπιλοβόλο «Αntares» και το υποβρύχιο «Πρωτεύς» βυθίστηκε αύτανδρο παρασύροντας στον βυθό, τον Κυβερνήτη του, τρεις αξιωματικούς, δεκατέσσερις υπαξιωματικούς και τριάντα ναυτοδιόπους, συνολικά 48 Έλληνες ναυτικούς .

Μετά την έξοδο του «Πρωτέα» στο Ιόνιο Πέλαγος κανένα σήμα δεν ελήφθη από το υποβρύχιο και ήταν φυσικό οι ανησυχίες για την τύχη του να αυξάνουν ημέρα με την ημέρα. Έπρεπε να επιστρέψει από την περιπολία του στις 8 Ιανουαρίου 1941, αλλά η σιγή εξακολουθούσε και οι συχνές κλήσεις με ασύρματο δεν έπαιρναν απάντηση. Στις 10 Ιανουαρίου 1941, στις 09:25, το ιταλικό ραδιόφωνο ανέφερε την είδηση ότι το ιταλικό τορπιλοβόλο «Αntares» που συνόδευε νηοπομπή είχε βυθίσει υποβρύχιο από το οποίο δεν υπήρξαν επιζώντες. Μετά τον πόλεμο έγινε γνωστό ότι το «Πρωτεύς» είχε επιτεθεί σε νηοπομπή που κατευθυνόταν στον Αυλώνα. Οι τορπίλες του χτύπησαν το «Sardegna», που βυθίστηκε , όμως λόγω ανυπαρξίας δεξαμενής διακένων και δεξαμενής εσωτερικού εξαερισμού των τορπιλοσωλήνων, η παρουσία και η θέση του υποβρυχίου εντοπίστηκαν από το ίχνος των τορπιλών. Στη συνέχεια δέχτηκε επίθεση από το «Αntares» που έριξε εναντίον του «Πρωτεύς» 11 βόμβες βυθού. Το υποβρύχιο «Πρωτεύς» προσπάθησε να αναδυθεί και εμβόλισε το «Αntares» προτού χαθεί στο βυθό. Στην επιφάνεια φάνηκαν φυσαλίδες, λάδια και κάποια συντρίμμια. Το «Πρωτεύς» έγινε το πρώτο Ελληνικό υποβρύχιο που απωλέσθηκε στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Γνωστοποίηση απώλειας

Σε αναφορά του στις 11 Ιανουαρίου 1941, ο Ανώτερος Διοικητής Υποβρυχίων, Πλοίαρχος Α. Ξηρός με θέμα την «βραδύτητα επανάπλου ΠΡΩΤΕΩΣ εκ πολεμικής περιπολίας», η οποία υποβλήθηκε προς το Γ.Ε.Ν. και το Αρχηγείο του στόλου αναφέρει μεταξύ άλλων: «…..Έχω την τιμήν να αναφέρω ότι ο ΠΡΩΤΕΥΣ που απέπλευσε την 26η ΔΕΚ 1940 διά πολεμική περιπολία, έπρεπε να επανέλθη εις την Βάση Υποβρυχίων την 8η ΙΑΝ 1941, μέχρι δε σήμερον, όπως και προφορικώς έχω αναφέρει, κανένα σημείο ή σήμα έχει ληφθεί από το Υποβρύχιο, (Υ/Β), αυτό. 2. Εις γνώσιν μου έχουν περιέλθει πληροφορίες ως κάτωθι:
α) Την 29η ΔΕΚ. περί ώραν 10:00 ελήφθη παρά Ελληνικού πλοίου σήμα SOS του εχθρικού μεταγωγικού ΣΑΡΔΗΝΙΑ εις στίγμα περί τα 12 ν.μ. δυτικά ΣΑΣΣΩΝΟΣ.
β) Η κάτωθι ανακοίνωσις του εχθρού ηκούσθη την 10η ΙΑΝ ώραν 09:25 υπό αξιωματικού Υ/Β εκ του ραδιοφώνου: «Την 29ην ΔΕΚ. περί ώραν 10:00 τορπιλλοβόλον [17]κυβερνώμενον υπό του Υποπλοιάρχου ΝΙΚΟΛΟ ΝΙΚΟΛΙΝΙ και συνοδεύον νηοπομπήν, αντελήφθη ίχνη τριών τορπιλλών και έπειτα εξήλθε προς στιγμήν της θαλάσσης πρώρα Υ/Β εις απόστασιν 3 μιλλίων. Το τορπιλλοβόλον ηύξησε ταχύτητα και κατηυθύνθη προς το μέρος στο οποίο είχε γίνει ορατό το Υ/Β, ο δε Κυβερνήτης διέταξε την ετοιμασίαν βολής 4 Βομβών Βυθού, τας οποίας ερρύθμισαν εις το μέγιστο δυνατόν βάθος. Όταν ετοιμάζοντο προς άφεσιν των Βομβών, ανεδύθη αιφνιδίως πρώραθεν του τορπιλλοβόλου το Υ/Β, του οποίου έγινε ορατό τμήμα από της πρώρας μέχρι του πυργίσκου. Επηκολούθησε εμβολισμός του Υ/Β μεταξύ πρώρας και πυργίσκου. Η σύγκρουσις υπήρξε βιαιοτάτη, του τορπιλλοβόλου υποστάντος ζημίας τινάς. Αμέσως μετά τον εμβολισμό εβλήθησαν αι “4” Βόμβαι. Μετ’ ολίγον ανεδύθη προς στιγμήν το Υ/Β, έχον μεγάλην εγκαρσίαν κλίσιν. Το τορπιλλοβόλο κατηυθύνθη εκ νέου προς το σημείον αυτό και εβλήθησαν και έτεραι “7” Βόμβαι. Εις την θάλασσα ενεφανίσθησαν φυσσαλίδες, κηλίδες ελαίου και συντρίμματα. Λέμβος καθηρέθη προς ανέλκυσιν τυχόν ναυαγών, αλλ’ ουδείς ανευρέθη και περισυνελλέγησαν συντρίμματά τινά».
3. Εκ του συνδυασμού των ανωτέρω πληροφοριών αγόμεθα εις το συμπέρασμα ότι το Υ/Β εξετέλεσεν επίθεσιν διά τορπιλλών κατά νηοπομπής έξωθι του ΑΥΛΩΝΟΣ και εβύθισεν το Μεταγωγικόν ΣΑΡΔΗΝΙΑ και έπειτα δύο φορές σε διάστημα ολίγων λεπτών εφάνη το άνω μέρος του Υ/Β, εκ του οποίου γεγονότος και εκ της εμφανίσεως των ιχνών των τορπιλλών, γενομένης γνωστής της θέσεώς του, υπέστη επίθεσιν υπό τορπιλλοβόλου και κατά πάσα πιθανότητα έχει απωλεσθεί, μη προλαβόν να καταδυθεί εις βάθος.
4. Μετά μεγίστης ψυχικής οδύνης άγομαι εις το συμπέρασμα ότι ο ΠΡΩΤΕΥΣ απωλέσθη εν τη εκτελέση του καθήκοντός του, αφού έπληξεν εχθρικόν πλοίον και ο Κυβερνήτης, Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και ναύται εξετέλεσαν ούτω μετ’ αυταπαρνήσεως και αυτοθυσίας το προς την ΠΑΤΡΙΔΑ καθήκον μέχρι της τελευταίας στιγμής.
5. Συνημμένως υποβάλλω ονομαστικόν πίνακα των επιβαινόντων του Υ/Β, σύμφωνα με το άρθρο “66” του ΚΕΥΒΠ παράγραφον “3”. Δεν δυνάμεθα να συμπεράνωμεν εάν ένιοι εκ του πληρώματος εσώθησαν υπό του εχθρικού τορπιλλοβόλου.
Ευπειθέστατος...»

Μνήμη Μιχαήλ Χατζηκωνσταντή

Ο Πλωτάρχης Χατζηκωνσταντής από σπουδαστής επέδειξε άριστη απόδοση στα μαθήματα θεωρητικής κατευθύνσεως και στη συνέχεια υπήρξε εξαίρετος από κάθε απόψη αξιωματικός. Ήταν χαμηλού προφίλ και ανέπτυξε ένα τρόπο διοικήσεως που βασιζόταν στην ενσυνείδητη πειθαρχία. Είχε συντάξει το εγχειρίδιο των Γαλλικών υποβρυχίων, είχε εξασκήσει άριστα το Επιτελείο και το πλήρωμά του, ήταν ευσυνείδητος, φιλότιμος, επίμονος μετά σχολαστικότητος, διψούσε για δράση και θεωρείτο από τους ικανότερους κυβερνήτες υποβρυχίων. Ενδιαφερόταν περισσότερο για τα ζητήματα ουσίας και λιγότερο για τις εντυπώσεις. Ο γιος του, Νίκος Χατζηκωνσταντής γράφει: «...Οι αναμνήσεις απ’ τον πατέρα μου είναι ελάχιστες διότι χάθηκε όταν εγώ ήμουν πέντε ετών. Εκείνη την εποχή, με τον πόλεμο προ των πυλών, ο πατέρας μου ευρίσκετο συνεχώς στο υποβρύχιο, και οι μετακινήσεις του γινόντουσαν πρωϊνές συνήθως ώρες, όταν εγώ φυσικά σαν μωρό, κοιμόμουνα. Από τις λίγες φορές που τον είδα, εντύπωση μου είχε προξενήσει η γαλήνη και η ευγένειά του, όπου ποτέ δεν είχε υψώσει φωνή στον αδελφό μου τον Αντώνη και σε μένα, μολονότι είμασταν πολύ ζωηρά και δύσκολα παιδιά. Τον θυμάμαι πάντα σιωπηλό και ολιγόλογο.....».

Ο Υποναύαρχος Ε. Καββαδίας, Αρχηγός του Στόλου, γράφει: «...O Πλωτάρχης Χατζηκωνσταντής, δικαίως θεωρούμενος ως εις εκ των ικανωτέρων Κυβερνητών υποβρυχίων διεκρίνετο διά την επιμονήν και την φιλοτιμίαν του. Ομιλών προ του απόπλου του είχε πληροφορηθεί την επιτυχίαν του Ιατρίδη και δεν απέκρυπτεν ότι θα προσεπάθει να τον υπερβή. Η επίμονος παραμονή του εις το αυτό σημείον μετά τον πρώτον τορπιλλισμόν, πιθανώτατα συνέτεινεν εις την καταστροφήν του πλοίου του, καθ’ ην απωλέσθησαν μετ’ αυτού εξαιρετικώς εκλεκτόν Επιτελείον και εν των καλυτέρων πληρωμάτων Υ/Β, δεδομένου ότι ο Κυβερνήτης του ήτο ο συντάξας το εγχειρίδιον διά τα υποβρύχια ταύτα, απαύγασμα δεκαετούς πείρας και εργασίας της Α.Δ.Υ. Ήτο, όπως πάντοτε, η τύχη του Ναυτικού να χάνει τους αριστείς του. Επειδή ήτο το πρώτον απωλεσθέν πλοίον και δη αύτανδρον, εζήτησα την μετά θάνατον προαγωγήν και παρασημοφορίαν. ..{...}..». Σύμφωνα με διηγήσεις συναδέλφων του ο Πλωτάρχης Χατζηκωνσταντής στις αρχές του 1940 είχε βρει στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας ένα γλάρο με σπασμένη τη μια φτερούγα του, τον οποίο ανέλαβε και τον γιάτρεψε. Έκτοτε ο γλάρος δεν έφευγε καθόλου από κοντά του κι όταν ο Χατζηκωνσταντής έφευγε για περιπολία με το υποβρύχιο, ο γλάρος τον περίμενε στην προκυμαία και μόλις το υποβρύχιο επέστρεφε πετούσε χαρούμενος πάνω στον πυργίσκο του υποβρυχίου. Τις μέρες που ακολούθησαν την 29η Δεκεμβρίου 1940, όσοι βρισκόντουσαν στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας, παρατήρησαν ότι ο γλάρος έπεσε σε μελαγχολία, στήθηκε στην παραλία, δεν δέχονταν τροφή και νερό, με αποτέλεσμα να πεθάνει από ασιτία λίγες μέρες αργότερα .

Ο Μιχαήλ Χατζηκωνσταντής συμπλήρωσε 22 πλήρη εξάμηνα θητείας στα υποβρύχια, από το 1930 μέχρι το 1940. Με Βασιλικό Διάταγμα της 19ης Νοεμβρίου 1941 του απονεμήθηκε το Χρυσούν Αριστείο Ανδρείας και τιμητικά ο βαθμός του Αντιπλοιάρχου επ' ανδραγαθία στις 19 Ιανουαρίου 1941, ενώ στις 25 Ιουλίου του ίδιου χρόνου ελογίσθη ως οριστικά απολεσθείς. Ο Δήμος Πειραιώς τίμησε τη μνήμη του και στην οδό Ποδαλειρίου, η μικρή οδός που καλύπτει όλη την πίσω πλευρά του Τζανείου Νοσοκομείου και σχηματίζει μια μικρή κατηφορική παράκαμψη προς την παραλία, που είχε μετονομασθεί σε Λάμπρου Πορφύρα, δόθηκε το όνομα του Πλωράρχου Μιχαήλ Χατζηκωνσταντή, το οποίο φέρει έως σήμερα, ενώ οδός με το όνομα του Πλωτάρχη Χατζηκωνσταντή υπάρχει και στην Αθήνα. Η απώλεια του υποβρυχίου «Πρωτεύς» αποτελεί την πρώτη απώλεια του Πολεμικού Ναυτικού στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Την Κυριακή 14 Ιουνίου 2015 το Πολεμικό Ναυτικό συμμετείχε στην τελετή αποκαλυπτηρίων του μνημείου του πληρώματος του Υποβρυχίου, που διοργανώθηκε από το Δήμο Κέρκυρας στη νήσο των Οθωνών.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πλωτάρχης Μιχαήλ ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ-Α' μέρος
• Πλωτάρχης Μιχαήλ ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ-Β' μέρος
• 29 Δεκεμβρίου: 68 χρόνια από την απώλεια του υποβρυχίου "Πρωτεύς" (Υ-3)
• 29 Δεκεμβρίου 2015: 75 χρόνια από την απώλεια του υποβρυχίου "Πρωτεύς" (Υ-3)

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org