Ο Ιουδαϊσμός στη Μουσική
«Ο Ιουδαϊσμός στη Μουσική» - ("Das Judenthum in der Musik")α - είναι δοκίμιο του Ρίχαρντ Βάγκνερ για την επίδραση της εβραϊκής κουλτούρας στη μουσική. Πρωτο-δημοσιεύτηκε στο ιστορικό μουσικό περιοδικό στην "Neue Zeitschrift für Musik" (NZM) της Λειψίας τον Σεπτέμβριο του 1850. Το 1869, ο Βάγκνερ το συμπλήρωσε με ένα δεύτερο μέρος και το δημοσίευσε εκ νέου. Το δοκίμιο αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα για το πολιτικό αντισημιτισμό του 1880.[1] Επιφανείς εβραίοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι από αυτό το σημείο (1850) και μετά, ο Βάγκνερ γίνεται Αντισημίτης, ενώ μια τέτοια στάση δεν είχε αποτυπωθεί στη προηγούμενη ζωή του.[2]
Η πρώτη δημοσίευση, του 1850, είχε ως έναυσμα το θέμα που είχε ανοίξει στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού ο συνθέτης και μουσικοκριτικός Theodor Uhlig, σχετικά με το εβραϊκό γούστο στην τέχνη, με αφορμή την παρουσίαση της όπερας "Le Prophète" του Εβραίου συνθέτη Τζιάκομο Μάγιερμπεερ (Giacomo Meyerbeer). Σε αυτή τη δημοσίευση, ο Βάγκνερ υπέγραψε με το ψευδώνυμο "K. Freigedank" (Κ. Ελεύθερα σκεπτόμενος).
Το 1869, ο Βάγκνερ απέστειλε στην φίλη του, ρωσίδα κόμισσα Mouchanoff, το δοκίμιο σε μια πιο εκτεταμένη μορφή επιστολής , η οποία και δημοσιεύτηκε αυτούσια με το πραγματικό του όνομα, και προκάλεσε, σε αντίθεση με εκείνην του 1850 που πέρασε σχεδόν απαρατήρητη, αρκετές αντιδράσεις, μεταξύ των οποίων και πολλές διαμαρτυρίες Εβραίων στις πρώτες παραστάσεις του έργου του «Οι αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης»[3] γ
Στο δοκίμιο ο Βάγκνερ σχολιάζει την ολέθρια, κατά τη γνώμη του, επίδραση που είχε στη γερμανική μουσική η ενασχόληση των Εβραίων με αυτήν. Αντιμετωπίζει ως σύμπτωμα ασθένειας του γερμανικού αλλά και γενικότερα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, το ότι κυριαρχήθηκε από τους Εβραίους μουσικούς - σε αντίθεση με την υγιή και ρωμαλέα μουσική της εποχής του Μπετόβεν και του Μότσαρτ, που δεν επέτρεπε στην ρηχή και τεχνητή μουσική των Εβραίων να διεισδύσει.
Έκτοτε η φήμη του συνθέτη όχι μόνο έχει αμαυρωθεί, αλλά έχει αντιμετωπιστεί και με εχθρότητα ενώ έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να εμποδιστούν παραστάσεις έργων του. Στο Ισραήλ μάλιστα, η παρουσίαση των έργων του έχει απαγορευτεί πολλές φορές.[4] [5]
Περιεχόμενα
Η εβραιοποίηση της σύγχρονης μουσικής
Η βασική ιδέα του Βάγκνερ είναι ότι τα μουσικά έργα είναι αποτέλεσμα και έκφραση της ψυχής και του πνεύματος μιας ομογενούς κοινότητας, ενός έθνους δηλαδή. Οι Εβραίοι δεν συμμετείχαν καθόλου στη δημιουργία της γερμανικής γλώσσας και κουλτούρας, έχοντας επιλέξει οι ίδιοι να μην αφομοιωθούν αλλά να παραμείνουν ψυχροί και απαθείς θεατές της. Ολόκληρος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός και όχι μόνο ο γερμανικός παρέμειναν για τον Εβραίο μια ξένη γλώσσα και μια ξένη, επίφοβη και εχθρική κουλτούρα. Παρόλη την επικοινωνία δύο χιλιετιών με τα ευρωπαϊκά έθνη δεν είχαν ποτέ εγκαταλείψει πλήρως τη στάση του ψυχρού παρατηρητή.
Η είσοδος των Εβραίων στην ευρωπαϊκή κοινωνία του 19ου αιώνα ήταν κατά συνέπεια η διείσδυση μιας εντελώς ξένης και ανταγωνιστικής ομάδας, η επιτυχία της οποίας ήταν αποτέλεσμα της κρίσης του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Ως αποτέλεσμα της μη συναισθηματικής εμπλοκής τους και της μη συμμετοχής στη δημιουργία της κουλτούρας του τόπου στον οποίον διαβιούσαν, ήταν η αδυναμία τους να συντονιστούν με το γερμανικό πνεύμα και η ανικανότητά τους «να ανέλθουν, έστω και τυχαία, στη θέρμη μιας υψηλότερης, εγκάρδιας έκφρασης» Αναγκαστικά, αυτό που προκύπτει από τις προσπάθειες των Εβραίων να κάνουν τέχνη έχει την ιδιότητα της ψυχρότητας, της μη εμπλοκής, μέχρι του σημείου να είναι τετριμμένο και παράλογο. Οι Εβραίοι μουσικοί ήταν ικανοί να παράγουν μόνο ρηχή και τεχνητή μουσική,
Έτσι η εβραϊκή περίοδος στη σύγχρονη μουσική κατηγοριοποιείται ως η περίοδος της απόλυτης μη δημιουργικότητας, της στασιμότητας.
Για τον Βάγκνερ, η εβραϊκή τέχνη χαρακτηριζόταν από μιμητισμό και, ως εκ τούτου, από ρηχότητα και επιφανειακότητα. Αυτό καταδεικνύεται από τις συνθέσεις που κυριαρχούσαν στη μουσική σκηνή της εποχής του. Από το βάθος και την ένταση του Μπαχ, του Μότσαρτ και του Μπετόβεν, η μουσική της αίθουσας συναυλιών είχε κατρακυλήσει στην επιφανειακότητα του Μέντελσον β - ο οποίος είχε εκτρέψει τις θύελλες της επανάστασης σε καταπραϋντική μουσική σαλονιού.
Παρομοίως, η όπερα είχε πέσει από τις μουσικοδραματικές κορυφές του Γκλουκ και του Μότσαρτ στις άγονες πεδιάδες του Μάγιερμπέρ και του Χαλέβι.
Για τον Βάγκνερ, σύμφωνα με τον Βρετανό φιλόσοφο Bryan Magee, το να γράφεις ρηχά έργα σήμαινε ότι χρησιμοποιούσες την τέχνη ως απλό μέσο - ένα μέσο ψυχαγωγίας, ένα μέσο για να δώσεις ευχαρίστηση και να γίνεις αρεστός, ένα μέσο για να πετύχεις κύρος, χρήμα, φήμη. Σίγουρα έτσι λειτούργησε για τον Μάγιερμπεερ, αφού με τις πρώτες εκατό παραστάσεις του "Le prophète" και μόνο στο Βερολίνο εισέπραξε 750.000 μάρκα - σχεδόν 200.000 μάρκα περισσότερα από το συνολικό ποσό που έλαβε ο Βάγκνερ για σχεδόν δύο δεκαετίες από τον προστάτη του βασιλιά Λουδοβίκο Β΄ της Βαυαρίας [6].
Για τον Βάγκνερ, η πτώση άρχισε όταν στην κοινωνία μας επεκτάθηκε το αστικό πνεύμα της κερδοσκοπίας, παρατηρώντας ότι όταν η κοινωνική μας εξέλιξη έφτασε σε εκείνο το σημείο καμπής, όπου η δύναμη του χρήματος άρχισε να γίνεται ανοιχτά παραδεκτή, δεν ήταν πλέον δυνατό να κρατήσουμε τους Εβραίους σε απόσταση. Είχαν αρκετά χρήματα για να γίνουν δεκτοί στην κοινωνία. Πίστευε δε, ότι οι Εβραίοι θα συνεχίσουν να κυβερνούν όσο το χρήμα παραμένει η δύναμη στην οποία υποτάσσονται όλες οι δραστηριότητές μας.
Ο Βάγκνερ παρατηρούσε επανειλημμένα (και θρηνούσε) το γεγονός ότι οι Εβραίοι είχαν εισβάλει στο φρούριο του γερμανικού υψηλού πολιτισμού, ιδίως της μουσικής του, και κρατούσαν πλέον ανάμεσα στα πολυάσχολα δάκτυλά τους, όλη την πνευματική κίνηση της εποχής του. Ένα πλήθος Εβραίων μεσαζόντων είχε αποκτήσει επιζήμια επιρροή στον κριτικό Τύπο, στις εκδόσεις, στα θέατρα, στις όπερες, στις ορχήστρες, στις γκαλερί και στα πρακτορεία τέχνης. Αυτή η εβραϊκή πολιτιστική άνοδος στη Γερμανία επρόκειτο, φυσικά, να φτάσει στο ζενίθ της στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης.
Σημειώσεις
- ^α Ο πρωτότυπος τίτλος του δοκιμίου είναι «Ο Εβραϊσμός στη Μουσική», ωστόσο έχει επικρατήσει η μετάφρασή του ως «Ο Ιουδαϊσμός στη Μουσική».
- ^β Σύμφωνα με τον Βάγκνερ ο Μέντελσον ήταν ένα κλασικό παράδειγμα της τραγικότητας που εμπεριείχε η ενασχόληση των Εβραίων με την ευρωπαϊκή μουσική, αφού παρότι ταλαντούχος και με εξαιρετική μόρφωση δεν κατάφερε παρά μόνο να κυριαρχήσει στις μουσικές φόρμες, χωρίς ποτέ να κατορθώσει να εισχωρήσει στην ψυχή της Μουσικής.
- ^γ Ενδεικτική είναι η διαμαρτυρία του Βίλχελμ Μαρ για την στοχοποίηση του Βάγκνερ: «(...) Που θα ήταν ο Ρίχαρντ Βάγκνερ χωρίς τη βοήθεια του βασιλιά της Βαυαρίας; Υπήρξε ποτέ καλλιτέχνης που να έγινε αντικείμενο της δριμείας επίθεσης του Εβραϊσμού τόσο όσο ο Βάγκνερ; Δεν αναφέρομαι στους μουσικούς εμπειρογνώμονες που διαφώνησαν με αυτόν, αλλά στην αγέλη των γραφιάδων και των θεατρικών ατζέντηδων, που δεν του συγχώρεσαν τις απόψεις του για τον Ιουδαϊσμό, ακόμη και αν αυτές ήταν λανθασμένες.(...)» [7].
Παραπομπές
- ↑ Η αισθητική της μουσικής του Ρίχαρντ Βάγκνερ
- ↑ ibid
- ↑ Richard Wagner, “Some Explanations Concerning ‘Judaism in Music,’” trans. by William Ashton Ellis, In: Richard Wagner’s Prose Works Vol. 3 (London: 1894; repr. 1966), 77-122
- ↑ Wagner aún divide a Israel
- ↑ 'Απαγορευμένος' ο Wagner στο Ισραήλ
- ↑ [Bryan Magge:Aspects of Wagner]
- ↑ [υποσημείωση σελίδα 20η.]
Πηγές
Δείτε επίσης
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Το δοκίμιο του 1850, σε αγγλική μετάφραση
'
