Γράμμος

Ο Γράμμος, το βορειότερο τμήμα της οροσειράς της Πίνδου μέσα στον ελλαδικό χώρο, η «ύστατη ακρόπολις του συμμοριτισμού», είναι δασώδες ορεινό συγκρότημα με την ψηλότερη κορυφή του να αγγίζει τα 2.521 μέτρα και μια δεκάδα κορυφές που ξεπερνούν κατά πολύ το ύψος των 2.000 μέτρων στη μεθόριο της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου στα σύνορα της Ελλάδος με την Αλβανία. Είναι το αρχαίο Βόιο, μια συνεχής βραχώδης αλυσίδα από τα Νότια της Κορυτσάς ως τη Σαμαρίνα, με κατεύθυνση από ΒΔ προς ΝΑ και στην ουσία αποτελεί τη διαχωριστική γραμμή Αιγαίου Πελάγους και Ιονίου Πελάγους. Το όρος, που ο όγκος του αποτελεί το βορειότερο τμήμα της οροσειράς της Πίνδου μέσα στον Eλλαδικό χώρο, έγινε ιδιαίτερα γνωστό καθώς αποτέλεσε πεδίο συγκρούσεων των δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού με ένοπλες κομμουνιστικές συμμορίες και στην ευρύτερη περιοχή του δόθηκαν σκληρές μάχες που κατέληξαν στην, δια των όπλων, συντριβή της κομμουνιστικής ανταρσίας.

Γράμμος (Η κομμουνιστική πανώλη ηττήθηκε)

Λεωφόρος Γράμμου (Το επιτελείο των επιχειρήσεων)

Ιστορική αναδρομή

Η ιστορία του όρους Γράμμος που αρχίζει από την αρχαιότητα, όπως δείχνουν τα ευρήματα του Νεστόριου και η επιγραφή της αρχαίας Βάτυνας, περνά στους Ρωμαϊκούς χρόνους, το Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία. Τον 20ο αιώνα μετατράπηκε σε θέατρο μεγάλων στρατιωτικών επιχειρήσεων είτε την εποχή του Μακεδονικού αγώνα, είτε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, είτε στην διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, τον Οκτώβριο του . Αλλά και στη συνέχεια, το όρος κουβαλά στις πλάτες του ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της Ελλάδος καθώς την ηρωική, αλλά και αιματηρή, σύγχρονη ιστορία του την έγραψαν χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες που γέμισαν με τα νεκρά κορμιά τους απόκρημνες χαράδρες, πλαγιές, σπηλιές, υψώματα και εσοχές, σε δύσβατα σημεία, παντού όπου γράφτηκαν οι τελευταίες πράξεις του συμμοριοπολέμου.

Συμμοριοπόλεμος

Ο Γράμμος, από τις αρχές του 1945 έως σχεδόν το τέλος του 1949, αποτέλεσε πεδίο συγκρούσεων, μεταξύ των δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού και των ενόπλων συμμοριών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, οι οποίες αποδείχθηκαν καθοριστικές για την επικράτηση του Ελληνικού στρατού και την εξολόθρευση των συμμοριτών. Ο ψευδώνυμος Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδος, δηλαδή οι συμμορίες του Κομμουνιστικού Κόμματος, είχε την ανεπίσημη και άπλετη βοήθεια των όμορων με την Ελλάδα, «σοσιαλιστικών» τότε, χωρών, της Αλβανίας, της Γιουγκοσλαβίας και της Βουλγαρίας όμως εκτός από τα εφόδια, η σημαντικότερη υπηρεσία που του πρόσφεραν ήταν η ελευθερία να μπαινοβγαίνουν οι συμμορίες τους στο έδαφός τους.

Όσα προηγήθηκαν

Η κομμουνιστική ανταρσία εκδηλώθηκε επίσημα τον Δεκέμβριο του 1944 στην Αθήνα. Στις 12 Φεβρουαρίου του 1945 υπογράφηκε η Συμφωνία της Βάρκιζας όμως η 12η Ολομέλεια (25-27 Ιουνίου 1945) της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ αποφάνθηκε για τα Δεκεμβριανά ότι «...η αντίδραση εσωτερικά δε νίκησε γιατί δεν έχει το λαό μαζί της [...]. Την ήττα και την υποχώρησή μας την επέβαλε [...] η ένοπλη παρέμβαση που έκαναν εξωελληνικοί παράγοντες», υιοθέτησε την αρχή ότι έπρεπε να οργανωθεί Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα. Η κομμουνιστική ανταρσία αναζωπυρώθηκε, στις 30 Μαρτίου του 1946, με την επίθεση των συμμοριτών αλλά και την σφαγή αξιωματικών και οπλιτών του Σταθμού Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο Πιερίας από τους συμμορίτες του μετέπειτα βουλευτή του ΠΑΣΟΚ Αλέξανδρου Ρόσιου. Τον Ιανουάριο του 1945 η Ελληνική κυβέρνηση έθεσε εκτός νόμου το KKE και το EAM ενώ θέσπισε αυστηρά νομοθετικά μέτρα για όσους ανέπτυσσαν φιλοκομμουνιστική δράση. Τέθηκαν σε λειτουργία έκτακτα στρατοδικεία και όχι μόνο επιβάλλονταν θανατικές καταδίκες αλλά πραγματοποιούνταν και εκτελέσεις. Μετά το δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου του 1946 επέστρεψε στην Ελλάδα ο βασιλιάς Γεώργιος B', ο οποίος πέθανε την 1η Απριλίου του 1947 και τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Παύλος.

Από το 1947 ο Γράμμος και το Βίτσι κατέχονταν από τους κομμουνιστές συμμορίτες οι οποίοι είχαν οχυρώσει τις περιοχές με ένα δαιδαλώδες δίκτυο πολυβολείων, συρματοπλεγμάτων, καταφύγιων ναρκοπεδίων και κάθε είδους αμυντική κατασκευή η οποία μεγιστοποιούσε στο έπακρο τις φυσικές δυσκολίες του χώρου. Η περιοχή ονομάζονταν «Ελεύθερη Ελλάδα» η συνολική της έκταση έφθανε τα 1.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα ενώ ο πληθυσμός της -πολίτες και αντάρτες- έφθανε τις 45.000-50.000 άτομα. Εκεί βρίσκονταν οι έδρες της «κυβερνήσεως» των συμμοριτών, του Γενικού Αρχηγείου του Δ.Σ.Ε., καθώς και του Κ.Κ.Ε. Τον Οκτώβριο του 1948 αρχιστράτηγος των Ελληνικών ενόπλων δυνάμεων τοποθετήθηκε ο στρατηγός Αλέξανδρος Παπάγος. Τον Ιανουάριο του 1949 ο Θεμιστοκλής Σοφούλης ανέλαβε την εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως, αποτελούμενης από όλες τις μη αριστερές πολιτικές δυνάμεις της Ελλάδος και πρώτη ενέργεια του ήταν η επιβεβαίωση της επιλογής του στρατηγού Παπάγου για τη θέση του αρχιστρατήγου του Ελληνικού Στρατού, με ευρύτατες δικαιοδοσίες. Στις 11 Ιουλίου 1949 το Βελιγράδι αποφάσισε το κλείσιμο των συνόρων του με την Ελλάδα ενέργεια η οποία απέκοπτε, πρακτικά, τους συμμορίτες από τις βάσεις ανεφοδιασμού και τους στερούσε τα στρατόπεδα εκπαιδεύσεως που είχαν ιδρύσει μέσα στο έδαφος της Γιουγκοσλαβίας.

Φορέας επιχειρήσεων

Σύμφωνα με το σχεδιασμό των επιχειρήσεων το Α' Σώμα Στρατού, που είχε την ευθύνη για την διεξαγωγή τους, ενισχύθηκε με την λιγότερο φθαρμένη από τις μάχες στο Βίτσι ΙΧ Μεραρχία, την 77η Ταξιαρχία και από την ΙΙΙ Μεραρχία Καταδρομών. Διέθετε επίσης την Ι Μεραρχία, την VIII Mεραρχία και την XV Μεραρχία, όπως και τα 8ο (μείον ένα τάγμα) 15ο, 24ο και 40ο Ελαφρά Συντάγματα Πεζικού καθώς και το 31ο Ελαφρύ Τάγμα Πεζικού. Όσον αφορά το πυροβολικό το Σώμα Στρατού ενισχύθηκε με τα 101ο, 102ο, 104ο, 105 και 107ο Συντάγματα Πεδινού Πυροβολικού, τις 151η, 152η και 153η Μοίρες Μέσου Πυροβολικού, τις 141η, 142η, 143η, 144η και 145η Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού και στοιχεία αντιαρματικού πυροβολικού, ενώ του διατέθηκαν το ΙΧ Σύνταγμα Αναγνωρίσεως, μια ίλη του ΙΙ Συντάγματος Αναγνωρίσεως και η ΙΙ Ίλη Αρμάτων. Αντίθετα, λιγότερα από 200 άρματα μάχης και θωρακισμένα συμμετείχαν στις μάχες του Βίτσι και του Γράμμου, καθώς ο Ελληνικός στρατός δεν διέθετε τόσα, αλλά ούτε η υπεροχή του σε πυροβόλα ήταν τόσο μεγάλη που να του εξασφαλίζει την υπεροχή πυρός έναντι αντιπάλου που πολεμούσε από οργανωμένες θέσεις σε εξαιρετικά ευνοϊκό για την άμυνα έδαφος.

Περίοδος διεξαγωγής

Σχέδιο δράσεως

Η επιχείρηση στην οποία δόθηκε το κωδικό όνομα «Πυρσός» σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε σε τρείς φάσεις με υπεύθυνο για τη διεξαγωγή τους το Α' Σώμα Στρατού. Η πρώτη φάση εξελίχθηκε, από τις 2 έως στις 8 Αυγούστου, και προέβλεπε παραπλανητικές επιθέσεις στο όρος, με σκοπό την δημιουργία της εντυπώσεως ότι εκεί θα ξεδιπλωνόταν η κύρια επίθεση. Η δεύτερη φάση, από τις 10 έως τις 16 Αυγούστου, έστρεψε τις δράσεις του Ελληνικού στρατού στην ευρύτερη περιοχή του Βίτσι, την κατάληψή της και την εξόντωση των συμμοριτών. Στην τρίτη και αποφασιστική φάση, από τις 24 ως τις 30 Αυγούστου, ο Ελληνικός στρατός στράφηκε εκ νέου στον Γράμμο, με σκοπό την κατάληψή του και την πλήρη καταστροφή των δυνάμεων των συμμοριτών. Μετά την διείσδυση, ακολούθησε ο αποκλεισμός των αλβανικών συνόρων, πλην ενός μεθοριακού σημείου, που στέρησε κάθε δυνατότητα διαφυγής στις δυνάμεις των συμμοριτών. Ο στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος ανέθεσε την επιχείρηση στον πλέον έμπειρο και δημοφιλή στρατηγό του, τον Θρασύβουλο Τσακαλώτο.

Προετοιμασία επιχειρήσεων Γράμμου

Στις 11 Αυγούστου 1949 ο αρχηγός της Αμερικανικής Στρατιωτικής Συμβουλευτικής Ομάδας, στρατηγός Βαν Φλητ, ανακοίνωσε ότι τις επόμενες ημέρες θα παραδίνονταν στην Ελλάδα 49 αμερικανικά βομβαρδιστικά κάθετου εφορμήσεως στο πλαίσιο της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας προς τη χώρα. Τα αεροπλάνα αυτά μπορούσαν να προσβάλουν με μεγάλη ακρίβεια περιορισμένης εκτάσεως στόχων, μεταφέροντας βόμβες συνολικού βάρους 2 τόνων. Τα αεροπλάνα αυτά έδιναν τη δυνατότητα στις κυβερνητικές δυνάμεις για να βγάλουν από τα απρόσιτα οχυρωμένα πολυβολεία και τα χαρακώματα τους αντάρτες του αποκαλούμενου Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος. Στα μέσα Αυγούστου σημειώθηκε η άφιξη του αμερικανικού αεροπλανοφόρου «Σικελία» στο Φάληρο, το οποίο μετέφερε τα βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως, που παραδόθηκαν αμέσως στην ελληνική αεροπορία και στις 17 Αυγούστου στις Αθηναϊκές εφημερίδες δημοσιεύθηκε η είδηση ότι «έφτασαν τα 49 Χελλντάϊβερς» και στις 21 Αυγούστου προσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο Χασανίου (Ελληνικό). Την ίδια περίοδο ο υποστράτηγος Χριστόδουλος Τσιγάντες, διοικητής του Ιερού Λόχου στη Μέση Ανατολή, διατύπωνε δημόσια την άποψη ότι «πρέπει ν’ αυξήσουμε την αεροπορία, γιατί οικονομεί αίμα και κόπο και κυρίως χρόνο» .

Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις

Οι δύο πρώτες φάσεις της επιχειρήσεως «Πυρσός» πέτυχαν τους αντικειμενικούς σκοπούς και το Βίτσι έπεσε. Στις 05:30 τις 25ης Αυγούστου εξαπολύθηκε η κύρια επίθεση υπό τα βλέμματα του βασιλιά Παύλου και του επικεφαλής της Αμερικανικής Αποστολής στην Ελλάδα στρατηγού Τζέημς Βαν Φλητ. Προς το μεσημέρι και ενώ οι επίσημοι γευμάτιζαν πρόχειρα στο παρατηρητήριο της Αμμούδας, έφθασε η πληροφορία ότι η Ι Μεραρχία είχε εισχωρήσει σε βάθος πέντε χιλιομέτρων εντός των γραμμών των συμμοριτών κι είχε καταλάβει το στρατηγικής σημασίας ύψωμα Τσάρνο. Ήταν η στιγμή που ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος τσούγκρισε ένα ποτήρι κρασί με τον επιτελάρχη του υποστράτηγο Βενετσάνο Κετσέα φωνάζοντας: «Ζήτω το Έθνος!» κι αμέσως μετά στράφηκε προς τον βασιλιά Παύλο και του είπε: «Μεγαλειότατε η μάχη εκρίθη. Ουσιαστικώς ο Γράμμος έπεσε».

Της επιθέσεως της Ι Μεραρχίας προηγήθηκε εμφάνιση και δραστική παρέμβαση των «Χελλντάϊβερς». Τα αεροπλάνα άρχισαν να κτυπούν τους κυρίους στόχους, επίθεση που κορυφώθηκε στις 4 μετά το μεσημέρι και «έβαλλον κατά στόχων με αξιοθαύμαστον ακρίβειαν. Πιστεύεται ότι επροξενήθησαν μεγάλαι ζημίαι εις εγκαταστάσεις και πολλά θύματα δια βομβών των πεντακοσίων λιβρών» . Σε διάστημα μιας εβδομάδος η Ελληνική αεροπορία πραγματοποίησε 249 προπαρασκευαστικές εξόδους, προετοιμάζοντας το έδαφος για την επόμενη φάση των επιχειρήσεων ενώ στην τρίτη και τελική φάση, ο αριθμός των εξόδων της έφτασε στις 670, από τις 25 Αυγούστου. Στις 27 Αυγούστου 1949 ο Ελληνικός στρατός κατέλαβε πλήρως την ορεινή περιοχή του όρους Γράμμος, στο ύψωμα Κάμενικ, και απώθησε μέσα στην Αλβανία τις συμμορίες του αυτοαποκαλούμενου Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, που ήταν το ένοπλο τμήμα των συμμοριτών οπαδών του Κομμουνιστικού Κόμματος, οι οποίοι ηγούνταν της ενόπλου εξεγέρσεως για την ανατροπή της νομίμου Ελληνικής κυβερνήσεως κυβερνήσεως.

Στο οροπέδιο «Χάρος», στον Πύργο της Κοτύλης, ένα από τα πλέον εντυπωσιακά και σχετικά προσιτά σημεία του Γράμμου, που διακρίνεται για την αστείρευτη ομορφιά του τοπίου του, καταχωρήθηκε στην ιστορία. Στην τεράστια χαράδρα του, μια σειρά εντυπωσιακών κατακόρυφων βράχων πάνω από τα ερείπια της Παλιάς Κοτύλης όπου οι τεράστιοι γκρεμοί με τα χαρακτηριστικά γκρίζα χρώματα των πετρωμάτων του Βοΐου, έχουν ύψος 300 μέτρων, ενώ χαμηλότερα η πλαγιά καλύπτεται από πυκνό δάσος γεμάτο οξιές και πεύκα που φτάνει μέχρι τα όρια του χωριού, σε υψόμετρο που φτάνει τα 1.650 μέτρα, το 1949 για αρκετές μέρες, δόθηκαν σκληρές μάχες. Σε αυτό το σημείο έπεσαν και εμπρηστικές βόμβες Ναπάλμ, οι οποίες σε πειραματικό στάδιο, είχαν δοκιμαστεί εναντίων των Ιαπώνων ενώ μεταγενέστερα χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα στους πολέμους της Κορέας και του Βιετνάμ.

Το τέλος του συμμοριοπολέμου

Η ηγεσία των συμμοριτών, ουσιαστικά ο Νίκος Ζαχαριάδης, αντιλήφθηκε άμεσα τον μεγάλο κίνδυνο που αντιμετώπιζε, δηλαδή αυτόν της παγιδεύσεως και της αιχμαλωσίας του συνόλου των δυνάμεων του. Αμέσως συνεδρίασε το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε. και αποφάσισε την διαφυγή των δυνάμεων του Δ.Σ.Ε. στην Αλβανία, κάτι που τελικά πραγματοποιήθηκε, όμως όχι για το σύνολο των δυνάμεων, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή. Το βράδυ της 27ης Αυγούστου τμήματα της ΙΧ Μεραρχίας άναψαν τεράστιες φωτιές κατά μήκος των ελληνοαλβανικών συνόρων για να σημάνουν τη νίκη του Ελληνικού Στρατού και τη λήξη των πολεμικών συγκρούσεων. Στις 28 Αυγούστου σήμανε η γενική υποχώρηση των συμμοριτών προς το έδαφος της Αλβανίας, από οδό που δεν είχε αποκοπεί ως τότε και με την ανοχή του Ελληνικού στρατού μεγάλο μέρος των κομμουνιστικών συμμοριών διέφυγε στην γειτονική χώρα. Την επόμενη ημέρα, στις 05:40' το πρωί της 29ης Αυγούστου 1949, η μάχη του Γράμμου έληξε νικηφόρα για τους Έλληνες και η είδηση ότι «Ο Γράμμος έπεσε» «Ο Γράμμος απηλευθερώθη» συγκλόνισε το έθνος. Στις 30 Αυγούστου «ο Γράμμος κατέρρευσε-Άπαντα τα υψώματα του εις χείρας των ημετέρων», έγραφαν οι Αθηναϊκές εφημερίδες για να συμπληρώσουν ότι τα «χελλντάιβερ έρριψαν βροχήν βομβών κατά των συμμοριακών θέσεων εις Τσέρνο». Οι τελευταίες επιχειρήσεις διήρκησαν πέντε ολόκληρες μέρες και «άπαντα τα υψώματα που κατείχεν ο εχθρός περιήλθον το εν κατόπιν του άλλου εις χείρας του εθνικού στρατού μεθ’ όλων των βαρέων όπλων, τα οποία είχον συγκεντρωθή εις τον Γράμμον δια την ενίσχυσιν της αμύνης του» .

Συνοπτικό χρονικό Αυγούστου 1949

• 3 Αυγούστου 1949, ο Ελληνικός Στρατός θέτει σε εφαρμογή την επιχείρηση «Πυρσός Α'».
• 10 Αυγούστου, ο Στρατός καταφέρει ένα ακόμη χτύπημα στους συμμορίτες με την επιχείρηση «Πυρσός Β'».
• 16 Αυγούστου, το όρος Βίτσι εκκαθαρίστηκε πλήρως.
• 24 Αυγούστου, η επιχείρηση «Πυρσός Γ'» βρίσκεται στην πλήρη ανάπτυξη της. Το όρος Γράμμος καίγεται από τη μια του ως την άλλη άκρη. Την ίδια ημέρα 18 «Helldiver» της Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας κατευθύνονται προς βορρά, μετά από απόφαση του εθνικιστή τότε αρχηγού Α.Δ.Α. Εμμανουήλ Κελαϊδή.
• 25 Αυγούστου, η ΙΧ μεραρχία του Ελληνικού Στρατού κατορθώνει να υπερκεράσει τη γραμμή άμυνας των συμμοριτών, να βρεθεί στα μετόπισθεν τους όπου κατέλαβε την Πόρτα Οσμάν, κύριο σημείο εξόδου τους προς την Αλβανία και στη συνέχεια να εγκατασταθεί μεταξύ της συνοριακής γραμμής και των συμμοριών του Κομμουνιστικού Κόμματος.
• 30 Αυγούστου, η κατάληψη του υψώματος Κάμενικ, στις 05.40 εκείνης της ημέρας και η ύψωση της Ελληνική Σημαίας από το 596ο Τάγμα (ΠΖ) που το αποτελούσαν στο σύνολο του ανανήψαντες οπλίτες του Γ' Ε.Τ.Ο. Μακρονήσου, το οποίο είχε δημιουργήσει ο τότε Λοχαγός Παναγιώτης Σκαλούμπακας, σήμανε την τελική συντριβή της κομμουνιστικής ανταρσίας .

Στρέβλωση μνήμης

Στις 15 Σεπτεμβρίου 1949 ο ραδιοφωνικός σταθμός των συμμοριτών, η Ελεύθερη Ελλάδα, που ήταν εγκατεστημένος σε χώρα της Ανατολικής Ευρώπης με κομμουνιστική κυβέρνηση και υπό την επιρροή της Σοβιετικής Ενώσεως, ανήγγειλε την προσωρινή παύση των εχθροπραξιών διατηρώντας το «όπλο παρά πόδα». Τις δεκαετίες μετά το 1974, το νόμιμο πλέον Κ.Κ.Ε. εργάζεται μεθοδικά και βάση οργανωμένα εκπονημένου σχεδίου στον Γράμμο, εγκαθιστώντας αγάλματα, επιτύμβιες πλάκες, μαρμάρινες επιγραφές όπου σκοτώθηκαν συμμορίτες-μέλη του, Έλληνες αλλά και αποκαλούμενοι Σλαβομακεδόνες, εκδίδει βιβλία στα οποία μυθοποιεί τον ηρωισμό των συμμοριτών αλλά και χάρτες με τα «μονοπάτια του Δημοκρατικού Στρατού», έχοντας ως στόχο να καλύψει την περίοδο του συμμοριοπολέμου με τη δική του εκδοχή και να παρουσιάσει το λουτρό αίματος, στο οποίο υπέβαλε τον Ελληνικό λαό ως «συνέχιση της ταξικής σύγκρουσης» διά των όπλων.

Λίγα χιλιόμετρα κάτω από τους γκρεμούς του Χάρου στην τοποθεσία Λιβάδια, κοντά στην Παλιά Κοτύλη, λειτουργεί ως πύλη για το όρος το αποκαλούμενο Πάρκο Εθνικής Συμφιλιώσεως, όπου αποκρύπτεται από τους επισκέπτες ότι η μάχη του Γράμμου αποτελεί την τελευταία και καταλυτική μεγάλη μάχη του συμμοριοπολέμου, την τελική προσπάθεια, την τελική εξόρμηση που επέβαλε την ειρήνη στον Ελλαδικό χώρο και απέτρεψε τον κίνδυνο να ακρωτηριαστεί η Ελλάδα και να μετατραπεί σε κομμουνιστικό κράτος-δορυφόρο της Σοβιετικής Ενώσεως.

Νόμος 1863/1989

• Στις 15 Σεπτεμβρίου 1989, με απόφαση του τότε πρωθυπουργού και αρχηγού του κόμματος Νέα Δημοκρατία, Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ψηφίσθηκε νόμος σχετικό με την «Άρση των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου 1944/1949», με τον οποίο μετονομάσθηκαν, ο μεν συμμοριοπόλεμος σε «εμφύλιο», οι δε κομμουνιστικές συμμορίες φέρουν την ονομασία «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδος».

Είναι απορίας άξιο και εύλογο ως ερώτημα που απαιτεί απάντηση, ο Ελληνικός στρατός εκείνης της περιόδου, ο Στρατός των νόμιμων και δημοκρατικών κυβερνήσεων που συγκέντρωναν τις ψήφους περίπου του 92% του Ελληνικού λαού, ήταν αντιδημοκρατικός; Είναι προφανές ότι ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης προκειμένου να παραπέμψει τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο, με στόχο να τον εξαφανίσει πολιτικά, συμμάχησε με τα κόμματα της Αριστεράς -ΚΚΕ και Συνασπισμός της Αριστεράς- στη δημιουργία μιας εντελώς ετερόκλητης κυβερνήσεως συνασπισμού, με τις υποχωρήσεις από την πλευρά του Πρωθυπουργού να είναι προφανείς με εξόφθαλμα αποτελέσματα. Με το νόμο αυτό η περίοδος από την αποχώρηση των στρατευμάτων κατοχής μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 1949 έπαψε να ονομάζεται «περίοδος εμφυλίου πολέμου». Όπου στην κείμενη νομοθεσία αναφέρετο ο όρος «συμμοριτοπόλεμος» αντικαθίστατο με τον όρο «εμφύλιος πόλεμος», «όλοι οι νόμοι, διατάγματα, συντακτικές πράξεις, υπουργικές αποφάσεις, που ήσαν αντίθετοι προς τις διατάξεις του νόμου αυτού καταργούντο, όλες οι καταδίκες από όλα τα δικαστήρια της χώρας των συμμετασχόντων διαγράφοντο και κατά παγκόσμια πρωτοτυπία, παρεχόταν δικαίωμα συντάξεως στους αναπήρους συμμορίτες, που λόγω της συμμετοχής τους κατέστησαν ανίκανοι για εργασία. Με απλά λόγια με τη διάταξη του άρθρου 3 του επονείδιστου νόμου 1863/89 υπήρξε πανηγυρική επιβράβευση εγκληματιών με απονομή συντάξεως, ενώ η συμμετοχή των φερόμενων ως «αναπήρων» πιστοποιείτο με την ένορκη βεβαίωση δύο -ειλικρινών ή ψευδο- μαρτύρων σε ειρηνοδίκη ή σε συμβολαιογράφο.

• Την ίδια περίοδο άρχισαν να τιμώνται όσοι πήραν όπλα και πολέμησαν εναντίον της πατρίδος, οι ξενοκίνητοι σφαγείς του Ελληνικού λαού, οι οποίοι, εάν επικρατούσαν τότε, σήμερα δεν θα υπήρχαν, ούτε Μακεδονία, ούτε Ήπειρος, αλλά ούτε οι εκ του ασφαλούς θαυμαστές και χειροκροτητές τους.
• Στις 24 Μαΐου του 2005 οι στρατιωτικές μονάδες -ύστερα από διαταγή- ανάρτησαν μεσίστιες τις σημαίες τους σε ένδειξη συμμετοχής στο επίσημο πένθος του κράτους για τον θάνατο του Χαρίλαου Φλωράκη, ο οποίος ως διοικητής της Ι Μεραρχίας του «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος» με το ψευδώνυμο Καπετάν Γιώτης, ευθύνονταν προσωπικά για χιλιάδες σφαγές, απλών πολιτικών, αξιωματικών και οπλιτών του Ελληνικού Στρατού. Παράλληλα αποφασίστηκε αποφασίσθηκε να γίνει η κηδεία του Φλωράκη δημοσία δαπάνη, για τις «εξαιρετικές υπηρεσίες που προσέφερε στο Λαό στην Πατρίδα και το Έθνος».
• Στις 30 Νοεμβρίου 2007 ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Αλ. Καραμανλής του κόμματος Νέα Δημοκρατία, μετέβη στον Άγιο Ευστράτιο για να εγκαινιάσει το μουσείο της Δημοκρατίας (!) και να τιμήσει τους εξόριστους.
• Στις 8 Απριλίου του 2008, η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. τίμησε στον Γράμμο, σε γιορτή για τα 90 χρόνια του, με εκδηλώσεις και πύρινους λόγους, τους αγωνιστές και φονευθέντες άνδρες των συμμοριών στους αγώνες τους εναντίον του Ελληνικού Στρατού.

Απολογισμός

Οι αιματηρές μάχες στην περιοχή του όρους έδωσαν ολοκληρωτικό τέλος στην κομμουνιστική ανταρσία που υπέβοσκε από την εποχή της Κατοχής της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα όταν οι συμμορίες του Κομμουνιστικού Κόμματος δολοφονούσαν στο όνομα της δήθεν Εθνικής Αντιστάσεως κάθε έναν που διαφωνούσε με τις ιδέες και τις πρακτικές τους. Στη διάρκεια των ετών που η περιοχή μετατράπηκε σε πεδίο μάχης εκδιώχθηκαν ή έφυγαν για να γλιτώσουν τις ζωές τους δεκάδες χιλιάδες άμαχοι, εκ των οποίων ένα ποσοστό περίπου 30% δεν επέστρεψε ποτέ κι ως τις μέρες μας υπάρχουν χωριά δίχως το παραμικρό ίχνος μόνιμης ανθρώπινης παρουσίας.

Το τίμημα για να είναι σήμερα η Ελλάδα ελεύθερη και να μην αποτελέσει ένα θλιβερό κατάλοιπο του Σιδηρού Παραπετάσματος- υπήρξε ανυπολόγιστο τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό, όσο και σε υποδομές και γενικότερα υλικές ζημιές και ο συμμοριοπόλεμος κατέστη η πολεμική σύγκρουση με τις μεγαλύτερες απώλειες που γνώρισε η Ελλάδα από το 1830 έως σήμερα. Η έκρηξη του συμμοριοπολέμου θεωρείται διεθνώς ως η πρώτη πράξη του «Ψυχρού Πολέμου» [«Cold War»] στη μεταπολεμική ιστορία. Στην προσπάθεια τους να ασκήσουν προπαγάνδα οι κομμουνιστές ονομάζουν τον συμμοριοπόλεμο «Δεύτερο Αντάρτικο» για να δηλωθεί ότι δήθεν ήταν η συνέχεια της -ανύπαρκτης άλλωστε- αντιστάσεως τους εναντίον των στρατευμάτων κατοχής της Ελλάδος. Στο συμμοριοπόλεμο έχασαν την ζωή τους περί τους 15.000 οπλίτες και αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού ενώ περισσότεροι από 25.000 νεκροί ήταν οι απώλειες των συμμοριτών.

Μορφολογία

Ο Γράμμος είναι το τέταρτο υψηλότερο βουνό της Ελλάδας μετά τον Όλυμπο, τον Σμόλικα και τον Βόρα (Καϊμακτσαλάν), με την υψηλότερη κορυφή του, την «Τσούκα Πέτσικ», να φτάνει σε υψόμετρο 2.521 μέτρων. Άλλες υψηλές κορυφές του Γράμμου είναι το Περήφανο ή Σκίρτσι (2.446 μέτρα) το Διάσελο ή Κιάφα (2.392 μέτρα), η Επάνω Αρρένα (2.192 μέτρα), η Κάτω Αρρένα (2.073 μέτρα), η Μαύρη Πέτρα (2.217 μέτρα), τα Τσούμια ή Κανελλόπουλος (2.174 μέτρα) και ο Μπανταρός (2.036 μέτρα). Ο κύριος όγκος του όρους αναπτύσσεται στα ελληνοαλβανικά σύνορα και καταλαμβάνει το βορειοανατολικό τμήμα του νομού Ιωαννίνων, το νοτιοδυτικό του νομού Καστοριάς και ένα τμήμα της νοτιοανατολικής Αλβανίας. Στα ανατολικά του από την ελληνική πλευρά περικλείεται από τον Σμόλικα και το Βόιο. Ο Γράμμος σχηματίζεται από δυο κορυφογραμμές που συναντιούνται κάθετα μεταξύ τους. Η μία οριοθετεί τα σύνορα με την Αλβανία και έχει κατεύθυνση με τις κορυφές Μαύρη Πέτρα (2.431 μέτρα), Γκόλιο (1.934 μέτρα) και Κάμενικ (2.043 μέτρα) ενώ η άλλη χωρίζει τον νομό Ιωαννίνων με το νομό Καστοριάς, έχει κατεύθυνση ανατολικά με τις κορυφές Περήφανο-Γκέσο-Επάνω Αρένα-Κάτω Αρένα (2.073 μέτρα).

Ουσιαστικά αποτελεί τμήμα της ευρύτερης οροσειράς της Πίνδου που καταλαμβάνει ολόκληρη τη Δυτική Ελλάδα. Στα νότια έχει όριο τον ποταμό Σαραντάπορο, που τον χωρίζει από τον Σμόλικα. Στα ανατολικά του όρους στην κοιλάδα της Γράμμουστας, που ανήκει στο νομό Καστοριάς, εδράζουν οι πηγές του Αλιάκμονα, ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας που πηγάζει σε ελληνικό έδαφος,, και από τις κοιλάδες της Αετομηλίτσας και του Πληκατίου, που ανήκουν στο νομό Ιωαννίνων, πηγάζει ο ποταμός Σαραντάπορος. Στο σύνολο του, σχεδόν, ο Γράμμος είναι κατάφυτος με πυκνά δάση. Στα δυτικά πηγάζουν ο ο Αώος ποταμός, ο μοναδικός ποταμός της Ελλάδος που εκβάλλει σε άλλη χώρα, και το Δεβόλι της Αλβανίας. Η περιοχή τόσο από την πλευρά της Αλβανίας όσο και της Ελλάδας -νομοί Ιωαννίνων, Κοζάνης, Γρεβενών, Καστοριάς και βορειότερα Φλώρινας-, ανέδειξε σπουδαίους τεχνίτες . Τους τελευταίους τρεις αιώνες, από το 17ο ως και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, οι άνδρες ασχολήθηκαν με τις οικοδομικές τέχνες, ασχολήθηκαν με την πέτρα και διαπραγματεύονταν την εργατική δύναμη και τη δεξιοσύνη τους σε όλη την Ελλάδα, στα Βαλκάνια και πολύ πιο πέρα από τα όρια αυτά.

Πανίδα & Χλωρίδα

Το όρος Γράμμος είναι ασύγκριτης ομορφιάς και μοναδικό στην Ευρώπη σε χλωρίδα και πανίδα, όπου τα φυλλοβόλα δέντρα το φθινόπωρο μεταμορφώνουν το τοπίο σε έναν πολύχρωμο καμβά. Συνυπάρχουν απότομες χαράδρες, μικτά δάση, υποαλπικές λίμνες, πυκνή βλάστηση και σπάνια είδη του ζωικού βασιλείου, όπως καφέ αρκούδα, ζαρκάδι, αγριογούρουνο, λύκος, βίδρα, αγριόγιδο, δρυοκολάπτης, χρυσαετός, ασπροπάρης, αρπακτικά πουλιά και άλλα είδη άγριας πανίδας. Σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, στην περιοχή του Γράμμου ενδημούν τρία σημαντικά επιδημητικά αρπακτικά: ο Χρυσαετός , ο Πετροκότσυφας και η Χαμοκελάδα. Επίσης ζουν και αναπαράγονται στην περιοχή ο σφηκιάρης, ο φιδαετός, η πετροπέρδικα, η στακτοτσικλητάρα, ο δρυομυγοχάφτης, η κοκκινοκαλιακούδα, ο κούρκος, η μεσοτσικλητάρα και το χαροπούλι. Όλα συνθέτουν το μεγαλείο του βουνού που συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο όμορφες περιοχές της Ευρώπης.

Στο όρος συναντάμε τις αλπικές λίμνες Γκιστόβα , μια από τις μεγαλύτερες αλπικές λίμνες της Ελλάδος, και Αρένες ή Μουτσάλια που βρίσκεται ανατολικά της κορυφής Επάνω Αρένα -σε υψόμετρο 2.400 και 2.192 μέτρων αντίστοιχα- στις οποίες ζουν τρία σπάνια αμφίβια είδη Αλπικού Τρίτωνα, ο αλπικός, ο κοινός και ο λοφιοφόρος. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα δυο μικρών αλπικών λιμνών, που επικοινωνούν μεταξύ τους με ένα ρυάκι μήκους 60 μέτρων, και αποτελούν ένα από τα ομορφότερα ορεινά υδάτινα οικοσυστήματα της χώρας μας. Το βάθος τους δεν ξεπερνά το 1 μέτρο. Η πλούσια βλάστηση της περιοχής διαφοροποιείται ανάλογα με το υψόμετρο: Σε χαμηλά υψόμετρα συναντούμε αμιγή δάση δρυός, καστανιάς, λεύκης και μαύρης Πεύκης. Σε υψόμετρο 800 μέτρων και έως 1800 μέτρα, βρίσκουμε δάση ελάτης και οξιάς. Στην περιοχή του χωριού Γράμμος βρίσκεται ο μεγαλύτερος αλπικός βοσκότοπος της Ελλάδος όπου απαντώνται βότανα, τσάι, ρίγανη, μανιτάρια και άλλα είδη.

Δύο από τα πιο γνωστά χωριά της περιοχής είναι η Αετομηλίτσα (παλιά Δέντσικο-Ντένισκο που σημαίνει Προσήλιο και δηλώνει τον γεωγραφικό προσανατολισμό του χωριού), παραδοσιακό βλαχοχώρι, η οποία βρίσκεται κάτω από τις κορυφές Γκέσος και Κιάφα, όπως και το χωριό Γράμμουστα (Γράμμος) το οποίο βρίσκεται βορειότερα και προσεγγίζεται πιο δύσκολα. Από αυτό το χωριό είναι ευκολότερο να φτάσει κάποιος στην λίμνη Γκίστοβα. Το παρθένο δάσος Μπαρούγκα, είναι ένα μικτό δάσος οξιάς, ελάτης και μαύρης πεύκης με ανοιχτούς βοσκότοπους, που παρουσιάζει ιδιαίτερη οικολογική, επιστημονική και αισθητική αξία και έχει ανακηρυχθεί Μνημείο της Φύσεως. Στις παρυφές του όρους, περικυκλωμένο από καταπράσινες εκτάσεις, τρεχούμενα νερά και σπάνιο φυσικό πλούτο, σχηματίζεται ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς. Μετά από πρόσφατες καταγραφές της πλούσιας χλωρίδας και πανίδας αλλά και των σπάνιων τύπων οικοσυστημάτων που φιλοξενεί, ο Γράμμος συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στα σημαντικότερα καταφύγια των πουλιών και της αρκούδας και εντάσσεται στο Δίκτυο Natura 2000 της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Στο όρος δεν λειτουργούν καταφύγια, αλλά στην Αετομηλίτσα και στη Γράμμουστα λειτουργούν ξενώνες.

Δίκτυο Natura

Ο Γράμμος είναι όρος ασύγκριτης οικολογικής σημασίας. Έχει ανακηρυχθεί «μνημείο της φύσεως» κι είναι προστατευμένος από διεθνείς συνθήκες. Περιοχές του περιλαμβάνονται στο δίκτυο Natura 2000 της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, σύμφωνα με το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων / Υγροτόπων που κατέγραψε τις σημαντικότερες περιοχές στην Ελλάδα για τη χλωρίδα, την πανίδα και τους σπάνιους τύπους οικοτόπων. Η περιοχή που εντάσσεται στο δίκτυο Natura 2000, καλύπτει κυρίως τα μεγάλα υψόμετρα και την υποαλπική ζώνη. Το τμήμα αυτό έχει συνολική έκταση 34.468 εκτάρια τα οποία απλώνονται στους Νομούς Ιωαννίνων και Καστοριάς. Το 45% από αυτό ανήκει στο Νομό Ιωαννίνων και περιλαμβάνει αποκλειστικά εκτάσεις από την ευρύτερη περιοχή της Κόνιτσας, στον Δήμο Μαστοροχωρίων και την Κοινότητα Αετομηλίτσας. Η περιοχή αυτή περιλαμβάνει τις μεγάλες κορυφές: Γράμμος (ή Τσούκα αλ Πέτσιου) (2.521 μέτρα), Περήφανο ή Σκίρτσι (2.446 μέτρα), Κιάφα (2.392 μέτρα), Επάνω Αρένα (2.192 μέτρα), Κάτω Αρρένα (2.073 μέτρα) και άλλες, όπως επίσης τις λεκάνες απορροής των ρεμάτων Αετομηλίτσας, Κεφαλοχωρίου και μέρους εκείνης του Γοργοποτάμου, έως τη συμβολή τους με τον Σαραντάπορο. Στα μεγαλύτερα υψόμετρα επικρατούν τα υπαλπικά λιβάδια, στα μεσαία τα εκτεταμένα δάση κωνοφόρων (μαύρης πεύκης και ελάτης) και οξυάς και χαμηλότερα και γύρω από τους οικισμούς δρυοδάση. Η περιοχή διατηρεί εξαίσια ενδιαιτήματα σπάνιων ειδών άγριας πανίδας, όπως του αγριόγιδου, της αρκούδας και του χρυσαετού.

Ο Γράμμος περιλαμβάνεται, ακόμη :

• Στις σημαντικότερες περιοχές για τα πουλιά στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις καταγραφές της Ορνιθολογικής Εταιρίας και του Bird Life International.
• Στις σημαντικότερες περιοχές για την αρκούδα, σύμφωνα με τις καταγραφές που πραγματοποίησε ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ σε όλη την επικράτεια του είδους στο πλαίσιο του προγράμματος Life-Άρκτος.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα: Γράμμος (μέρος 1ο) Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ]
• [Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα: Γράμμος (μέρος 2ο) Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ]
• [Γράμμος mountainsgreece.com]
• [Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης (ΠΕΣ)]
• [Σαν σήμερα λήγει η τελική φάση της μάχης στο Γράμμο. kolivas.de]
• [Αντηχεί ο Γράμμος στα τραγούδια Εμβατήριο, Video, Youtube.com]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org