Απόστολος Μακράκης

Ο Απόστολος Μακράκης Έλληνας ένθερμος πατριώτης οπαδός της Μεγάλης ιδέας του Ελληνικού Έθνους, μεγάλη εθνική και θρησκευτική μορφή, ηγέτης αφυπνιστικού κινήματος στη μετεπαναστατική Ελλάδα, χαρισματικός -πλην αποκηρυγμένος ως αιρετικός, θεολόγος και ιεροκήρυκας, χριστιανολόγος, ηθικιστής, φιλόσοφος και συγγραφέας, μία προφητική μορφή και από τις πλέον χαρισματικές προσωπικότητες της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας στη διάρκεια του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, γεννήθηκε το 1831 στο χωριό Καταβατή στο νησί της Σίφνου του συμπλέγματος των Κυκλάδων και πέθανε στις 25 Δεκεμβρίου 1905 στην Αθήνα.

Κηδεύτηκε σύμφωνα με το τυπικό της Ορθόδοξης εκκλησίας το απόγευμα της 25ης Δεκεμβρίου 1905 στο μητροπολιτικό ναό Αθηνών και τάφηκε στο οικογενειακό παρεκκλήσι του, που ήταν αφιερωμένο στην Παναγία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

Απόστολος Μακράκης
Συνοπτικές πληροφορίες
Γέννηση: 1831
Τόπος: Καταβατή, Σίφνος (Ελλάδα)
Σύζυγος:
Τέκνα:
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Θεολόγος, ΦιλόσοφοςΣυγγραφέας
Θάνατος: 25 Δεκεμβρίου 1905
Τόπος: Αθήνα, Αττική (Ελλάδα)

Βιογραφία

Ο Απόστολος ολοκλήρωσε τα μαθήματα της βασικής και εγκυκλίου εκπαιδεύσεως ως το 1851 στη γενέτειρα του και τον ίδιο χρόνο ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου σπούδασε στη Μεγάλη Σχολή του Γένους.

Κοινωνική δραστηριότητα

Το 1852 άρχισε να παραδίδει μαθήματα ως δάσκαλος σε σχολεία της πόλεως και παράλληλα άρχισε να δημοσιεύει τις πρώτες του πραγματείες. Του απονεμήθηκε το οφίκιο του Οικονομικού Διδασκάλου από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως και το 1856 διορίστηκε γραμματέας της Μητροπόλεως της Λέσβου. Ο ισχυρός χαρακτήρας του και η λεπτομερής θεώρηση των θρησκευτικών πραγμάτων τον οδήγησαν σε σύγκρουση με τους ανθρώπους του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ενώ ήρθε σε σύγκρουση και με τους γονείς των μαθητών του, διότι πίστευε και δίδασκε την ανάγκη της συχνής κοινωνίας. Το 1862 εγκαταστάθηκε στη Γαλλία, όπου εργάστηκε ως οικοδιδάσκαλος της οικογένειας του τραπεζίτη Αθανασίου Αδαμαντίδου. Στο Παρίσι μελέτησε τη νεώτερη ευρωπαϊκή φιλοσοφία και φέρεται ότι δίδαξε θεολογία, ενώ καταφέρθηκε κατά των απόψεων του Κάντ, του Καρτέσιου και άλλων, τους οποίους κατηγόρησε ανοιχτά σαν ανεδαφικούς επειδή δεν στηριζόταν στη Χριστιανική Δογματική και εκφράστηκε κατά της δυτικής φιλοσοφίας και υπέρ τού χριστιανισμού. Το 1865, με ένα μικρό ενδιάμεσο σταθμό στην Αθήνα όπου εκφώνησε τρεις ομιλίες, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη.

Εγκατάσταση στην Ελλάδα

Το Μάιο του 1866 ο Μακράκης εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και έως το τέλος του έτους πραγματοποίησε δέκα ομιλίες στο κέντρο της πόλεως, στην πλατεία της Ομόνοιας, με θέμα το έργο των Πατέρων της Εθνεγερσίας του 1821, για εθνικά και θρησκευτικά ζητήματα, ενώ γενικότερα ανέπτυξε πολύπλευρη δραστηριότητα και κοινωνική δράση. Παράλληλα διακήρυξε την πίστη του στη δόξα του Ελληνικού Έθνους ως περιούσιου λαού και συγχρόνως πολέμησε την Ιερά Σύνοδο, η οποία φέρεται να τον αποκήρυξε σαν αιρετικό. Κήρυξε τις απόψεις του για την Ανατολική Ορθόδοξη εκκλησία με δημοσιεύσεις του στις εφημερίδες «Δικαιοσύνη», που κυκλοφορούσε δύο φορές την εβδομάδα από τις 30 Σεπτεμβρίου 1866, με διευθυντές τον Ν. Διανέξη και τον Μακράκη, και «Κήρυγμα». Στις δημόσιες ομιλίες που πραγματοποίησε στράφηκε κατά των Τεκτόνων και των Στοών τους , γεγονός που τους εξόργισε και στράφηκαν εναντίον του.

Ο Μακράκης απάντησε με την έκδοση δύο βιβλίων του σχετικών με τον Τεκτονισμό, ενώ δημοσίευσε και δύο επιστολές, την πρώτη το 1867 και την δεύτερη το 1868, οι οποίες προκάλεσαν την παρέμβαση των Στοών που με την επιρροή τους οδήγησαν στη σύλληψη και τη φυλάκιση του, δύο φορές, την πρώτη για εικοσιτέσσερις ώρες και τη δεύτερη για δεκαέξι ημέρες, στις 13 Φεβρουαρίου 1867, όταν δικάστηκε για δήθεν εξύβριση του βασιλιά της Ελλάδος και της κυβερνήσεως του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου. Για τις ανάγκες των κηρυγμάτων του το Μάρτιο του 1868, προχώρησε στην έκδοση της εβδομαδιαίας εφημερίδος «Λόγος», «Εφημερίς της εν Χριστώ Θρησκείας, Φιλοσοφίας, Πολιτείας», που περιλάμβανε θέματα πολιτικά, θρησκευτικά, φιλολογικά, κοινωνικά και άλλα. Αρχικά η δράση του ενθουσίασε την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, η οποία με ειδική εγκύκλιο πρότεινε στους πιστούς της εφημερίδα του.

Το 1872 απομακρύνθηκε από την Αθήνα και πήγε στη Σίφνο, όπου θα έκανε θεραπεία στο πόδι του, όμως δεν επήλθε καμία βελτίωση και το 1874, λόγω γάγγραινας, του ακρωτηρίασαν το αριστερό πόδι του. Το 1875 κατέθεσε την υποψηφιότητα του ως βουλευτής Σίφνου χωρίς να εκλεγεί. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου ίδρυσε τη «Νέα Φιλοσοφική Σχολή» ή «Σχολή του Λόγου», στην οποία δίδαξαν αξιόλογοι και πρωτότυποι στοχαστές, καθώς και δική του παρασυναγωγή ή Εκκλησία, στην οποία δεν μνημονεύονταν ο Επίσκοπος Αθηνών και προκαθήμενος των Επισκόπων της Ελλάδος. Η εκκλησία του λειτούργησε με ιερείς της επιλογής του Μακράκη, δίχως την άδεια του οικείου Μητροπολίτη, όπως ήταν τότε απαραίτητο, όμως γύρω της συσπειρώθηκαν πολλοί λαϊκοί, κληρικοί και ιερείς, ακόμη και Επίσκοποι της Ελλαδικής εκκλησίας.

Σιμωνιακά

Το 1876, επί του Μητροπολίτη Αθηνών και Αρχιεπισκόπου Πάσης Ελλάδος Προκόπιου Α' (του Γεωργιάδη), ο Μακράκης εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση κατά των υπουργών της κυβερνήσεως του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου οι οποίοι χρηματίστηκαν προκειμένου να εξασφαλίσουν την εκλογή ως Μητροπολιτών της Εκκλησίας της Ελλάδος στους υποψήφιους για τις Μητροπόλεις Πατρών, Μεσσηνίας και Κεφαλληνίας, οι οποίοι τελικά εκλέχθηκαν. Ο Μακράκης μαζί με άλλους λαϊκούς ιεροκήρυκες αλλά και κληρικούς όπως ο Ευσέβιος Ματθόπουλος, ζήτησε και πέτυχε την καταδίκη και την καθαίρεση των τριών Ιεραρχών που εκλέχθηκαν μέσα από τη διαδικασία του χρηματισμού των Υπουργών Ιωάννη Βαλασόπουλου και Βασιλείου Νικολόπουλου, στα γεγονότα που έμειναν στην ιστορία ως «Σιμωνιακά». Με τις κατηγορίες για σιμωνία σύμφωνα με το Δανιήλ Κατουνακιώτη, «....ενέσπειρεν το προς άπαντας εν γένει τους τε Αρχιερείς και λοιπούς Κληρικούς, άσπονδον μίσος...».

Περιοδείες

Ο Μακράκης ταξίδεψε σε όλη την Ελλάδα και κήρυξε στην Πάτρα ενώπιον μεγάλου πλήθους ανθρώπων στις 18, 24, 27 Ιουνίου και στις 16 Ιουλίου του 1876. Οι Στοές «Φοίνιξ» και «Άρατος» της Αχαΐας επέκριναν έντονα τη διδασκαλία του, ενώ τον υποστήριξαν έντυπα και εφημερίδες όπως η «Πελοπόννησος». Παρέμεινε στην Πάτρα για σαράντα ημέρες και κήρυττε είτε στο Ναό του Αγίου Αλεξίου, είτε υπαίθρια στην Πλατεία Όλγας, αποκτώντας μάλιστα πολλούς οπαδούς στην πόλη. Το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου η Αστυνομία επιτέθηκε κατά των μαθητών της Σχολής του Μακράκη στην Αθήνα.

Το 1877 ίδρυσε το σύλλογο «Βαπτιστής Ιωάννης» και το ίδιο έτος κατάγγειλε τον Αδαμάντιο Κοραή ως «μετακενωτή της μωρίας». Το 1878, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, επί Επισκόπου Αθηνών Προκοπίου, εξέδωσε παραινετική εγκύκλιο κατά της διδασκαλίας του στην οποία αναφέρεται ότι η διδασκαλία του Μακράκη αντιστρατευόταν την ορθόδοξη πίστη, ενώ καταδίκασε και το τρισύνθετο της ανθρώπινης φύσεως. Σύμφωνα με την εγκύκλιο, ο Μακράκης είχε ιδρύσει παρασυναγωγή, τα μέλη της οποίας μετέβαλλαν σημεία της ακολουθίας της Θείας Λειτουργίας, κοινωνούσαν και εξομολογούσαν ο ένας τον άλλο, επέτρεπαν στις γυναίκες να αναλάβουν ρόλο εξομολόγου και υποβάθμιζαν την ιερότητα του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Ο Μακράκης δεν ανησύχησε και απάντησε ότι «...η Ορθόδοξος πίστις κρατείται σήμερον παρά των δύο Συλλόγων, του Θρησκευτικού και του Πολιτικού, οίτινες είναι οι δύο μάρτυρες της αληθείας η δε νομιζομένη Ιερά Σύνοδος ... την μεν διδασκαλίαν του Αγίου Πνεύματος περί της τρισυνθέτου υποστάσεως του ανθρώπου κατεδίκασεν ως αίρεσιν, την δε σκότιον και αμάρτυρον ετεροδιδασκαλίαν ... περί του δισυνθέτου συνιστά ως δόγμα πίστεως...».

Το 1879 ο Μακράκης ίδρυσε το σύλλογο «Μέγας Κωνσταντίνος», με τον οποίο επιδίωκε την επί γης εγκαθίδρυση της Βασιλείας του Θεού και την εκδίωξη των Τούρκων από την Κωνσταντινούπολη. Τον ίδιο χρόνο καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών μηνών για εξύβριση της Ιεράς Συνόδου της Ελλαδικής εκκλησίας ενώ με απόφαση της πολιτείας διαλύθηκε η σχολή του με το αιτιολογία ότι δεν διέθετε επίσημη άδεια και παράλληλα οι κληρικοί της σχολής τέθηκαν υπό περιορισμό σε διάφορα μοναστήρια. Το 1880, καταδικάστηκε σε διετή φυλάκιση από το Πλημμελειοδικείο Αθηνών και με την ίδια απόφαση δεσμεύτηκε η περιουσία της σχολής του, όμως τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς ο Μακράκης αποφυλακίστηκε με απόφαση του Αρείου Πάγου. Τον Αύγουστο πραγματοποίησε στην Άμφισσα την πρώτη δημόσια εμφάνιση του μετά την αποφυλάκιση του και στις 6 Οκτωβρίου, επανέλαβε τη διδασκαλία του στη «Σχολή του Λόγου», μετά από διακοπή δύο ετών. Το 1883, ο Απόστολος Μακράκης πηγαίνει την ταύτιση μεταξύ λατρείας και εθνικής ταυτότητας, που συνιστά την πολιτική υπόσταση του Έλληνα, ακόμη πιο μακριά, διακηρύσσοντας ότι «Πας Έλλην μη ων και χριστιανός είνε τι οθνείον και έκφυλον και τερατώδες». Το 1884 ίδρυσε τον θρησκευτικό Σύλλογο «Ιωάννης ο Θεολόγος» και στις 25 Αυγούστου 1886, στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Κολυβάτων, λίγο πιο πάνω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, εκφώνησε ομιλία «περί ζωής και θανάτου», με αφορμή μια κηδεία . Το 1888 ταξίδεψε στην Οδησσό της Ρωσίας.

Στις περιοδείες του έφτασε ως τη Ζάκυνθο τον Ιούλιο του 1892 και τον Αύγουστο του 1893, ενώ το καλοκαίρι του 1894 πραγματοποίησε τη δέκατη και τελευταία ευαγγελική του περιοδεία, στη διάρκεια της οποίας επισκέφθηκε τη Θήβα, τους Αγίους Θεοδώρους, τη Λειβαδιά, την Αταλάντη, τη Χαλκίδα, την Κύμη, το Αλιβέρι, την Κάρυστο, και από το Λαύριο πέρασε στα νησιά Άνδρος και Σύρος καθώς και στη γενέτειρα του, τη Σίφνο. Το 1901 ίδρυσε τον πολιτιστικό σύλλογο «Ο Πλάτων».

Η διδασκαλία του

Στη διάρκεια του βίου του πραγματοποίησε συνολικά δέκα Ευαγγελικές περιοδείες σε ολόκληρη την Ελλάδα. Για τον Μακράκη προείχε η σωτηρία του ανθρώπου και της ανθρωπότητος, η διάσωση του χριστιανισμού μαζί με τον ελληνισμό, που θεωρούσε ότι είναι ένα σωματείο χριστιανών, λόγος για τον οποίο ο Μακράκης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ίδρυσε πολλά σωματεία θρησκευτικού και πολιτικού προσανατολισμού. Ισχυρίζονταν ότι του είχε ανατεθεί η θεία αποστολή για τη βελτίωση της Εκκλησίας και της Πολιτείας, και ότι ήταν αναστημένος μάρτυρας των πρώτων χρόνων του Χριστιανισμού. Ουσία της διδασκαλίας του αποτελούσε η διδαχή ότι ο Χριστός είναι Αρχιερέας, διδάσκαλος και Βασιλεύς. Δίδασκε ότι ο άνθρωπος, είναι τρισύνθετος, σώμα, ψυχή, πνεύμα, κι επέμενε ότι τα ιερά κείμενα περιείχαν την έννοια του τρισύνθετου της ανθρώπινης φύσεως. Αμφισβητούσε την επίκληση της πατερικής σκέψεως γύρω από το συγκεκριμένο θέμα και ισχυριζόταν ότι οι πατερικές διαφωνίες γι' αυτό το ζήτημα ήταν δεδομένες. Υποστήριζε ότι η αντίληψη περί του δισύνθετου της ανθρώπινης φύσεως, δηλαδή σώμα και ψυχή μόνο, εξομοίωνε τον άνθρωπο με τα ζώα, που δεν διαθέτουν νόηση. Απέρριπτε τον ορθό λόγο και ήταν εκφραστής του ανατολικού ρεύματος, ενώ στο πνεύμα του ήταν δυτικός, προτεσταντικός και ευσεβιστικός. Διέθετε βαθύ και δαιμόνιο χριστιανολογικό πνεύμα, και πολλοί, από τους ανθρώπους της εποχής του, πίστευαν ότι ήταν απεσταλμένος κάποιας μυστικής εταιρείας, για να ανατρέψει το εκκλησιαστικό και το πολιτικό καθεστώς.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στα διηγήματά του «Ο Διδάχος», «Η μακρικιστίνα», «Ο αειπλάνητος» και στο άρθρο του «Το μακράκειον επεισόδιον εν Σκιάθω» κατάγγειλε ως εξωεκκλησιαστικό μόρφωμα τη «Σχολή του Λόγου» του Μακράκη και τον προτεσταντικό χαρακτήρα των εκεί λαϊκών συγκεντρώσεων, κηρυγμάτων και προσευχών. Σύμφωνα με την άποψη του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ο Μακράκης επιχείρησε να απομιμηθεῖ τὰ ἔθιμα των Κολλυβάδων γιὰ τη συχνὴ θεία μετάληψη, αλλὰ χωρὶς ἐπιτυχία. Γράφει ο Παπαδιαμάντης ότι «..ὁ ἐν λόγῳ διδάσκαλος “Μακράκης”, αὐτὸς μᾶλλον εἶχεν ἀκολουθήσει τινὰ τῶν παλαιῶν ἐθίμων μοναστικῆς τινὸς κοινότητος, λίαν ἀρχαιοπρεποῦς, εἰς τὴν ὁποίαν ἀνῆκον οἱ ἀσκηταὶ οὗτοι. Οὕτω συνέπεσαν ἐν μέρει εἰς τὰς δοξασίας. ...{....}... Παρὰ τῶν Κολλυβάδων τούτων ἠθέλησε καὶ ὁ κ. Μακράκης νὰ μιμηθῇ τινὰ ἔθιμα, ὡς τὸ τῆς συχνῆς μεταλήψεως καὶ ἄλλα, καὶ ἀπέτυχεν, ὡς εἰκός. Διότι δὲν ἐδόθη εἰς κοσμικοὺς ἀνθρώπους νὰ μιμῶνται τὰ ἔθιμα τῶν ἀσκητικῶν ἐκείνων ἀνδρῶν, τῶν ἐν ἀμέμπτῳ πολιτείᾳ διαγόντων, οὐδ᾿ ἔξεστιν εἰς τοὺς ἐν τῇ τύρβῃ τοῦ κόσμου βιοῦντας νὰ παρῴδῶσι τὰ σεμνὰ καὶ ὑψηλὰ ἐκεῖνα πράγματα...». Κατά τον Παπαδιαμάντη ο Μακράκης φέρεται ως προτεστάντης κι όχι ως ορθόδοξος και αναφέρει «...Τί καινοτομίαι, τί ξενισμοί, τί λεσχηνεῖαι [κενο­λογίαι, φλυαρίαι] εἶναι αὐτά; Προτεστάνται εἴμεθα ἡμεῖς ἐδῶ;...{...}... Η οὐσία τοῦ προτεσταντισμοῦ δὲν ἔγκειται τόσον ἐν τῇ μὴ τιμῇ τῶν εἰκόνων καὶ τῶν λειψάνων, ὅσον ἐν τῇ ἀπορρίψει τοῦ κύρους τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, τῶν Πατέρων καὶ τῆς παραδόσεως, ἐν τῇ ἀπολύτῳ ἐλευθερίᾳ τοῦ ἑρμηνεύειν ἕκαστον τὰς Γραφάς, ὅπως ἂν αὐτῷ ἀρέσκῃ. Τοῦτο δὲ ἀκριβῶς πράττει καὶ ὁ κ. Μακράκης, ὅστις περιέρχεται τὰς πόλεις καὶ τὰ χωρία ἑρμηνεύων κατὰ τὴν ἰδίαν αὐτοῦ φαντασίαν τὰς ῾Ιερὰς Γραφάς, ἄνευ κύρους, ἄνευ ἀδείας καὶ ἐγκρίσεως ἐκκλησιαστικῆς....».

Υστεροφημία

Ο Μαρκάκης ήταν πολυτάραχη και δυναμική προσωπικότητα που συνδύαζε, βαθειά και πηγαία ευσέβεια, πρωτότυπο συγγραφικό ταλέντο, δεινή ρητορική ικανότητα και αποστρέφονταν κάθε νεωτερισμό. Διέθετε σπουδαία θεολογική και φιλοσοφική μόρφωση και άοκνη κηρυκτική δραστηριότητα. Παρουσίασε τις ιδέες του σε Πατριάρχες και Αυτοκράτορες και με την κριτική του απέδειξε ότι δεν ορροδούσε προ ουδενός, όσο κι αν φυλακίστηκε ή καταδιώχθηκε. Οι θεωρίες του Μακράκη διδάσκονται σε ξένα πανεπιστήμια και το έργο του έχει μεγάλη συμβολή τόσο στην εκπαίδευση όσο και στον εκσυγχρονισμό της ελλαδικής εκκλησίας, το χωρισμό της οποίας από το Ελληνικό κράτος, ήταν ο πρώτος που το είχε ζητήσει. Ο λόγος του, που αποτέλεσε την αφετηρία όλων των μετέπειτα χριστιανικών οργανώσεων, ήταν επιθετικός εναντίον της Δύσεως, των Σλάβων, των καθολικών, των Τούρκων και των Ελλήνων πολιτικών, ακόμη και εναντίον της ορθόδοξης Εκκλησίας, που αποφάσισε τελικά να τον αποκηρύξει. Ο Μακράκης με φυλλάδια και ομιλίες προσέβλεπε στην αναμόρφωση της Ορθοδοξίας συνδέοντάς τη με τις τύχες του ελληνικού έθνους αλλά και με τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις του ελληνικού κράτους. Στόχος του ήταν η δημιουργία του «τελείου πολίτου και του τελείου ηθικού ανδρός».

Ο Μακράκης απέρριψε τις απόψεις του Haeckel, ο οποίος είχε ασκήσει κριτική στην Αγία Γραφή λόγω του γεωκεντρισμού της και της ανθρωποκεντρικής αντιλήψεως για το σύμπαν, καθώς πίστευε ότι η Αγία Γραφή δεν προωθούσε καμιά ανθρωποκεντρική αντίληψη για το σύμπαν. Παρά τους διωγμούς και τις καταδίκες του, αναγνωρίζεται ως δυναμική προσωπικότητα που πρόσφερε πολλά στην πνευματική αναγέννηση του τόπου, καθώς από την κίνηση του προήλθαν διάφοροι θρησκευτικοί σύλλογοι και οργανώσεις, όπως η «Ανάπλαση», οι «Τρεις Ιεράρχαι», η «Ζωή» και άλλες, που πρόσφεραν στην Κοινωνία και την Εκκλησία της Ελλάδος. Μαθητής του Μακράκη υπήρξε ο Ευσέβιος Ματθόπουλος, ο οποίος το 1907 ίδρυσε την Αδελφότητα Θεολόγων «Ζωή» και το 1911 εξέδωσε το ομότιτλο εβδομαδιαίο περιοδικό. Ο Ματθόπουλος επεξέτεινε το τρίπτυχο «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» συμπεριλαμβάνοντας σε αυτό την τήρηση της ιεραρχίας μεταξύ «αρχόντων» και «αρχομένων» και την ιδιοκτησία.

Η Επανάσταση της 21ης Απριλίου 1967 είχε ως βασικό σύνθημά της το «Ελλάς-Ελλήνων-Χριστιανών», που υιοθέτησε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, κατόπιν προτροπής και εισηγήσεως του Στυλιανού Παττακού, που είχε συμβουλευθεί σχετικά τον βασιλόφρονα Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο Α' (ο Κοτσώνης) και είχε λάβει για το σκοπό αυτό την έγκριση της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ως τις μέρες μας, αρχές της 3ης δεκαετίας του 21ου αιώνα, είναι σύνηθες να αποδίδεται, από άγνοια ή απλώς από σύγχυση, στην Επανάσταση της 21ης Απριλίου 1967 και το διαχρονικώς θρυλικό «Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια» , πλην όμως κατά τον ιστορικό ερευνητή και κορυφαίο δημοσιογράφο, πατριώτη Θεόδωρο Χατζηγώγο, η αλήθεια είναι πως το (μετέπειτα) σύνθημα -φράση γνωστή από την εποχή του αρχαίου τραγωδού Ευριπίδη αποτέλεσε το βασικό πρόταγμα του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου επί της πρωθυπουργίας του Ιωάννη Μεταξά. Το 2011 οι εκδόσεις «Πόλις» εξέδωσαν το βιβλίο της κομμουνίστριας ιστορικού Έφης Γαζή με τίτλο «Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια, Ιστορία ενός συνθήματος (1880-1930)», στο οποίο αναφέρεται ότι το σύνθημα αποτελεί έμπνευση του Απόστολου Μακράκη και το έκαναν ευρύτερα γνωστό οι χριστιανικές οργανώσεις της εποχής. Από τις χριστιανικές οργανώσεις το πήρε ο εθνικιστής πρόεδρος της εταιρείας «Ελληνισμός», Νεοκλής Καζάζης και το έκανε πανελληνίως γνωστό, ώσπου το μετέτρεψε σε βασικό σύνθημα της 4ης Αυγούστου ο Ιωάννης Μεταξάς.

Το τέλος του

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα έζησε ακρωτηριασμένος, φτωχός και εγκαταλειμμένος. Η προτομή του βρίσκεται στην παιδική χαρά της Καταβατής, δίπλα από το σχολείο, στην πλατεία που φέρει το όνομά του, στην είσοδο του χωριού Καταβατή στο νησί της Σίφνου.

Εργογραφία

Το συγγραφικό του έργο υπήρξε πλούσιο, πρωτότυπο και τολμηρό, όμως η παρουσία του δεν ήταν δημιουργική και ευεργετική, καθώς δεν του δόθηκε η προσοχή που άρμοζε. Υπήρξε εξαιρετικά παραγωγικός συγγραφέας και τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Παρουσίασε φιλοσοφικό, εκπαιδευτικό και πολιτικό έργο χιλιάδων σελίδων, τεράστιο σε όγκο, καθώς σχολίασε ολόκληρη την Καινή Διαθήκη και από την Παλαιά Διαθήκη το Βιβλίο των Ψαλμών. Έγραψε πλήθος από φιλοσοφικές μελέτες, οι οποίες κυκλοφόρησαν σε δύο τόμους. Υπήρξε βαθύς γνώστης της διδασκαλίας των Πατέρων της Εκκλησίας των αρχαίων φιλοσόφων και της δυτικής σκέψεως. Μελέτησε διάφορα φιλοσοφικά συστήματα από τον Ντεκάρ έως τον Χέγκελ και έγραψε τρεις φιλοσοφικές διατριβές,

• «Περί της αναιρέσεως του σκεπτικισμού»,
• «Περί του αληθούς Ιησού Χριστού»,
• «Περί της επιστήμης του Θεού».

Έγραψε επίσης τα έργα

• «Η αποκάλυψις Θησαυρού του κεκρυμμένου», το 1858,
• «Η πόλις Σιών», το 1860,
• «Ερμηνεία των Μακαρισμών», το 1860,
• «Η Παπική μανία εξηγουμένη», το 1862,
• «Ο γεροντισμός», το 1862,
• «Ασπίς της ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας», το 1862,
• «Το δένδρον της ζωής και το δένδρον του καλού και του κακού», το 1864.

Αρχικά κυκλοφόρησε στη Γαλλική γλώσσα. Στο έργο του επέκρινε τη βάση της νεότερης φιλοσοφίας και προσπάθησε να θεμελιώσει μια νέα χριστιανική φιλοσοφία. Το 1867 μεταφράστηκε στα Ελληνικά από τον Αντώνη Λεκατσά.

• «Υπόμνημα περί της φύσεως της Χριστού εκκλησίας», το 1865,
• «Η ελευθέρα τεκτονική», το 1867,
• «Η μασονία γνωριζομένη και διά του μασονικού διπλώματος», το 1868, με τα οποία θέλησε να διαφωτίσει τον Ελληνικό λαό για τις πράξεις των Τεκτόνων.
• «Ερμηνεία της προς Εβραίους επιστολής», το 1881,
• «Νέον εκπαιδευτικόν σύστημα», το 1882,
• «Θεία και Ιερά Κατήχησις», το 1885,
• «Οι εκπεσόντες κληρικοί»,
• «Απολογία»,
• «Τρισύνθετον»,
• «Η φιλοσοφία και οι φιλόσοφοι»,
• «Ο εν Ελλάδι Ελεύθερος Τεκτονισμός», το 1899.

Μετά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, οπαδοί του Μακράκη πανέκδωσαν πολλά από τα έργα του, μερικά από τα οποία μεταφράστηκαν και στην αγγλική γλώσσα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Απόστολος Μακράκης Περιοδικό «Νέα Κοινωνιολογία», Β' Περίοδος, 11ος χρόνος, Άνοιξη 1999, (el.metapedia, docdroid.net, (pdf format)]
• [Απόστολος Μακράκης-Ο πρώτος Ιστορικός και Φιλόσοφος που κατήγγειλε Δημόσια στην Ελλάδα την Μασονία.
• [Ο Απόστολος Μακράκης ως ερμηνευτής της Αγίας Γραφής On line Διατριβή του Γεωργίου Ρούκαλη]
• [Έργα του Απόστολου Μακράκη (Ψηφιακή μορφή)

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org