Αλέξανδρος Κουμουνδούρος

Ο Αλέξανδρος Κουμουνδουράκης ή Κουμουνδούρος, Έλληνας πολιτικός, ένας από τους σημαντικότερους του 19ου αιώνος, που διατέλεσε δέκα φορές πρωθυπουργός για συνολικό χρονικό διάστημα 7,5 ετών, γεννήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 1815 ή το 1817 στο χωριό Σελίτσα με μόνιμη κατοικία τον πύργο της οικογενείας του στην τοποθεσία Γαρμπελιά του χωριού Κάμπος Αβίας της επαρχίας Οιτύλου στην περιοχή της Λακωνικής Δυτικής Έξω Μάνης και πέθανε στις 26 Φεβρουαρίου 1883 στην Αθήνα. Τάφηκε στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.

Παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο, στην Καλαμάτα, με την Αικατερίνη Κωνσταντήμπεη Μαυρομιχάλη, της γνωστής οικογενείας της Μάνης, από την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Κωνσταντίνο το 1846, υποστράτηγο, βουλευτή το 1879 και Πρόεδρο της Βουλής, και τη Μαρία, η οποία πέθανε σε μικρή ηλικία. Μετά το θάνατο της πρώτης συζύγου του, παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο με την Ευθυμία κόρη του Γεωργίου Περρωτή, της γνωστής οικογένειας πολιτικών της Μεσσηνίας, από την οποία το 1858 έγινε πατέρας ενός γιου, του Σπυρίδωνα, βουλευτή, υπουργού Ναυτικών, και της Όλγας, συζύγου του εφοπλιστή Επαμεινώνδα Εμπειρίκου. Εγγονός του, γιος της κόρης του Όλγας, ήταν ο Αλέξανδρος Εμπειρίκος-Κουμουνδούρος, ο οποίος λόγω ελλείψεως άρρενων απογόνων, υιοθετήθηκε από τον αδελφό της μητέρας του, Σπυρίδωνα Κουμουνδούρο, και ανιψιά του ήταν η Αικατερίνη Μυσιρλή, μητέρα του τραπεζίτη και πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κορυζή.

Αλέξανδρος Κουμουνδούρος

Βιογραφία

Η οικογένεια Κουμουνδουράκη μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, μαζί με άλλους Βυζαντινούς Ευγενείς και τιτλούχους, κατέφυγαν μέσω Ηπείρου στην Πελοπόννησο και τη Μάνη, όπως και οι οικογένειες των Κοντόσταυλων, Φωκάδων, Χρυσοσπάθηδων, Κουμουνδούρων Στεφανόπουλων και Σμπαρούνηδων, όμως κάποιοι απ’ αυτούς κατέφυγαν και στην Κάτω Ιταλία. Ο Αλέξανδρος Κουμουνδουράκης ήταν γιος του του αγωνιστή Σπυρίδωνα Γαλάνη Κουμουνδουράκη, γόνου σημαντικής οικογένειας της Μάνης, επάρχου Πύργου και στρατηγού στην Εθνεγερσία του 1821. Συγγενής της οικογένειας ήταν ο Παναγιώτης Κουμουνδουράκης, Μπέη της Μάνης που καθαιρέθηκε και εγκλείστηκε στις φυλακές της Κωνσταντινουπόλεως όπου και πέθανε.

Σπουδές

Ο Αλέξανδρος, που σε παιδική ηλικία κινδύνεψε να συλληφθεί αιχμάλωτος από τις δυνάμεις του Τουρκοαιγύπτιου Ιμπραήμ Πασά, φοίτησε στο Γυμνάσιο του Ναυπλίου και στη συνέχεια φοίτησε Νομικά στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1841 μαζί με άλλους νέους επιστήμονες κατατάχθηκε και πολέμησε στην επαναστατημένη Κρήτη για την ελευθερία του κρητικού λαού, διορισμένος ως αρχηγός του σώματος Λακώνων Πολεμιστώναπό την Κεντρική Επιτροπή των Κρητών, η οποία είχε έδρα στην Αθήνα και κατάρτιζε επαναστατικά σώματα. Στην μάχη του Αποκορώνου κινδύνευσε να αιχμαλωτιστεί από τους Τούρκους. Μετά την ατυχή έκβαση της εξεγέρσεως στην Κρήτη, ο Κουμονδούρος επέστρεψε στην Αθήνα και το 1846 αποφοίτησε από τη Νομική σχολή. Μετά την αποφοίτηση του εργάστηκε ως δικηγόρος για μικρό χρονικό διάστημα στην Καλαμάτα, στο δικηγορικό γραφείο του Θεόδωρου Γρίβα, όμως το 1847 επί πρωθυπουργίας του Ιωάννη Κωλέττη, διορίσθηκε αντεισαγγελέας Πρωτοδικών στην Καλαμάτα, θέση στην οποία παρέμεινε για τα τρία επόμενα χρόνια, ως ότου παραιτήθηκε για να πολιτευτεί.

Πολιτική δράση

Ο Κουμουνδουράκης το 1850, όταν πολιτεύθηκε για πρώτη φορά, άλλαξε το επιθετό του σε Κουμουνδούρος και μέχρι το τέλος της ζωής του, εκλεγόταν σταθερά βουλευτής Μεσσήνης, εκτός ένα διάστημα 14 μηνών την περίοδο 1868-69. Εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής το 1853, 4 φορές επί βασιλέως Όθωνος (1853-1860) και επί Βασιλέως Γεωργίου Α' συνεχώς. Το 1855, χρημάτισε δύο φορές πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, ενώ τον ίδιο χρόνο όταν εξαναγκάστηκε σε παραίτηση το αποκαλούμενο Υπουργείο Κατοχής, δηλαδή η κυβέρνηση του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, ο Κουμουνδούρος ανέλαβε στις 2 ιουλίου 1856 το Υπουργείο Οικονομικών στην κυβέρνηση του Δημητρίου Βούλγαρη. Στις 13 Νοεμβρίου του 1857 ανέλαβε Υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Αθανασίου Μιαούλη, ενώ στις κυβερνήσεις του Δημητρίου Βούλγαρη ανέλαβε κατά σειρά τα Υπουργεία, Δικαιοσύνης το 1862, Παιδείας και Εκκλησιαστικών το 1864 και Εσωτερικών, από το 1864 έως το 1865 και το 1877, και διατέλεσε για τρεις θητείες, από τις 6 Νοεμβρίου 1865 έως τις 13 Νοεμβρίου 1865, από τις 19 Μαΐου 1877 έως τις 26 Μαΐου 1877 και από τις 13 Οκτωβρίου 1880 έως τις 3 Μαρτίου 1882, Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος.

Την περίοδο από το 1861 έως το 1862, όταν με παρεμβολή του Πρωθυπουργού Δημητρίου Βούλγαρη αποκλείστηκε από τις βουλευτικές εκλογές, ο Κουμουνδούρος υποθήκευσε την περιουσία του, αποκόμισε δάνειο 25.000 δραχμών και ταξίδεψε στο Παρίσι για να λάβει γνώση τα της Ευρωπαϊκής πολιτικής. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα τάχθηκε κατά της Βασιλείας στην τελευταία ημέρα της γενικής επανάστασης της 11ης Οκτωβρίου 1862 όπου η Βασιλεία καταλύθηκε. Το 1863 όταν ήταν Υπουργός Οικονομικών στην Κυβέρνηση Μπενιζέλου Ρούφου, ο Κουμουνδούρος συνελήφθη μαζί με τον Δημήτριο Καλλιφρονά, Υπουργό Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως από στασιαστές, του Τάγματος που συνεργαζόταν με τον Δημήτριο Βούλγαρη και τον επικηρυγμένο ληστή Κυριάκο, ζητώντας την απελεύθερωση του κρατούμενου διοικητή τους και απέφυγε τη θανάτωση καθώς επιτεύχθηκε ανταλλαγή τους. Στις 29 Σεπτεμβρίου 1864 ο Κουμουνδούρος, τότε Υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Κανάρη, έγινε στόχος δολοφονικής απόπειρας από τον απόστρατο κρητικό Δημήτριο Νεράντζη, στην οδό Σταδίου μπροστά στην είσοδο του κτιρίου της Ελληνικής Βουλής.

Πολιτικός αρχηγός

Το 1865 επόμενο ο Αλέξανδρος ίδρυσε το «Κουμουνδουρικό» κόμμα και στις 2 Μαρτίου 1865 ανέλαβε για πρώτη φορά την πρωθυπουργία, συσπειρώνοντας στο κόμμα του πολιτικούς, όπως ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, με τους οποίους αργότερα ήρθε σε σύγκρουση. Από το 1865 έως τον θάνατο του, ορκίστηκε 10 φορές πρωθυπουργός. Το 1866 όταν τέθηκε το Κρητικό ζήτημα κατάφερε να το ξεπεράσει με επιτυχία αφού δεν υποτάχθηκε στις απαιτήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων που ήθελαν η Ελλάδα να παρασυρθεί σε πόλεμο με την Τουρκία, γιατί πίστευε ότι μια φιλοπόλεμη πολιτική δεν θα ωφελούσε σε τίποτα την χώρα, η οποία δεν ήταν προετοιμασμένη για μια πολεμική αναμέτρηση. Ως πρωθυπουργός ο Κουμουνδούρος αποφάσισε, την αγορά καταδρομικών σκαφών, μεταξύ τους και του «Βασίλισσα Όλγα», που θα εξυπηρετούσαν αποκλειστικά τους σκοπούς της επαναστατημένης Κρήτης και την ενίσχυση του Ελληνικού πολεμικού στόλου με σύγχρονες ναυτικές μονάδες. Ταυτόχρονα επέβαλε και την αλλαγή του «ναυτικού δόγματος» της Ελλάδος. Σε ομιλία του στη Βουλή την 21η Νοεμβρίου 1867 είπε: «...Ο πόλεμος, κύριοι βουλευταί, είναι η εσχάτη ανάγκη εις την οποίαν τα έθνη καταφεύγουσιν όταν η τιμή και τα συμφέροντά των κινδυνεύωσι. Τότε τον αναλαμβάνουσι θαρραλέως, δεν τον φοβούνται... δεν τρέμουσι... Δεν θα προκαλέσωμεν πόλεμον, κύριοι βουλευταί. Δεν τον επιζητούμεν. Αλλ’ εάν η ανάγκη των πραγμάτων ωθήσει τον τόπον εις την επικίνδυνον αυτήν θέσιν, δεν θα αποδειλιάσει η σημερινή Ελλάς. Θα εκπληρώσει το καθήκον της, καθώς το εξεπλήρωσαν οι πατέρες ημών, και θα υποστή θυσίας, όπως και άλλοτε υπέστη...»'. Στα σημαντικά μέτρα που αποπειράθηκε ήταν και η αμνηστία με ταυτόχρονη παροχή χρηματικού ποσού, που παραχώρησε το 1867 σε 100 ληστές προκειμένου αυτοί να πολεμήσουν στην Κρήτη, απόπειρα που αποδείχθηκε αποτυχημένη, ενώ αποφάσισε να στείλει Ελληνικό στρατό για την ενίσχυση της Κρητικής επαναστάσεως (1866-1869), όμως αντίθετη ήταν η άποψη του Βασιλιά Γεωργίου Α', ο οποίος τον απομάκρυνε.

Το 1868 ο τότε πρωθυπουργός Δημήτριος Βούλγαρης, πρότεινε στον Βασιλιά Γεώργιο Α', την δολοφονία του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, πράγμα το οποίο δεν δέχτηκεο βασιλιάς, σύμφωνα με γραπτό ντοκουμέντο αλλά και την ομολογία του διαδόχου. Στο εσωτερικό της χώρας ο Κουμουνδούρος φρόντισε για την διευθέτηση πολλών εσωτερικών προβλημάτων. Το 1871 προχώρησε σε διανομή γαιών, που υπολογίζονταν στα 2/3 της καλλιεργήσιμης γης και αποτελούσαν εθνική ιδιοκτησία. Εκχώρησε τις εθνικές γαίες έναντι χαμηλού αντιτίμου στους καλλιεργητές και διανεμήθηκαν συνολικά 2.650.000 στρέμματα, ευνοώντας έτσι τον μικρό κλήρο. Ο Κουμουνδούρος φρόντισε τη νομοθετική ρύθμιση της φορολογίας ενώ με τα κατάλληλα μέτρα κατάφερε να περιορίσει την ληστεία, με τον νόμο ΤΟΔ'/1871, «Περί ληστείας», ήταν η εποχή που είχε συμβεί η σφαγή στο Δήλεσι καθώς και η απαγωγή στις 30 Ιουλίου 1866, του πολιτικού και μετέπειτα πρωθυπουργού Σωτήριου Σωτηρόπουλου από τον λήσταρχο Μήτσο Λαφαζάνη στα Φιλιατρά Μεσσηνίας, ενώ προχώρησε στην ανακατανομή 2.650.000 στρεμμάτων γης σε ακτήμονες καλλιεργητές.

Το 1876, όταν ο βασιλιάς Γεώργιος Α' απουσίασε οικογενειακώς για ταξίδι έξι μηνών σε Ευρωπαϊκές χώρες, την άσκηση της Αντιβασιλείας ανέλαβε ουσιαστικά και τυπικά το υπουργικό συμβούλιο και θεσμικά ο Κουμουνδούρος, ως πρωθυπουργός της Ελλάδος. Η πρώτη δημόσια εμφάνιση του ως Αντιβασιλέας ήταν στα Θυρανοίξια του Ιερού Ναού του Προφήτη Ηλεία στην Καστέλα Πειραιώς στις 18 Απριλίου 1876, Ναός που ανεγέρθηκε με δωρεά του Γεωργίου Περρωτή πεθερού του Κουμουνδούρου. Δέκα ημέρες μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα ο βασιλιάς Γεώργιος Α' απένεμε στον Κουμουνδούρο τον Μεγαλόσταυρο του Ελληνικού Στέμματος, διότι κατά τη διάρκεια της απουσίας του ως Πρόεδρος της Αντιβασιλείας, δεν δημιούργησε κανένα πρόβλημα στον Βασιλικό Θεσμό και τον θρόνο. Σημαντικός ήταν και ο νόμος ΦΠΣΤ', «περί ευθύνης υπουργών», με τον οποίο το 1877 παραπέμφθηκαν σε ειδικό δικαστήριο συνεργάτες του πρωθυπουργού Δημητρίου Βούλγαρη κατηγορούμενοι για πλαστογραφία και αντιποίηση αρχής, στην υπόθεση του χρησματισμού Υπουργών για την εκλογή νέων μητροπολιτών, που έμεινε στην ιστορία ως «Σιμωνιακά». Τον ίδιο χρόνο 1877 προχώρησε στην αλλαγή του εκλογικού νόμου παραχωρώντας καθολικό δικαίωμα ψήφου σε όλους τους άντρες Έλληνες πολίτες. Το 1881, όταν ενσωματώθηκε η Θεσσαλία στην ελεύθερη Ελλάδα, ο Κουμουνδούρος κάλεσε τους Έλληνες Ποντίους του Καυκάσου να εγκατασταθούν στην αραιοκατοικημένη, λόγω αποχωρήσεως του τουρκικού πληθυσμού, και να λάβουν εύφορες ακαλλιέργητες εκτάσεις. Ζητούσε κυρίως φυτευτές και καλλιεργητές καπνού, για να διδάξουν την καπνοκαλλιέργεια στους Θεσσαλούς.

Πολιτικό & Βιολογικό τέλος

Ο Κουμουνδούρος έκλεισε τον πολιτκό του κύκλο στις 3 Μαρτίου 1882, ημέρα που δεν έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή, παρ' ότι είχε προηγηθεί η προσάρτηση της Θεσσαλίας και της περιοχής της Άρτας, καθώς ο Χαρίλαος Τρικούπης και οι βουλευτές των αποκαλούμενων Νέων Χωρών τον κατηγόρησαν ότι «...δεν κατόρθωσε να προσαρτήσει ολόκληρη την Ήπειρο». Ο Κουμουνδούρος απογοητευμένος από την ήττα του, αρρώστησε και πέθανε ένα χρόνο αργότερα, ενώ στην κατάρρευσή του συνέβαλε αποφασιστικά και ένα οικονομικό σκάνδαλο που είχε ξεσπάσει ήδη από το 1881. Στην κηδεία του που τελέστηκε με δημόσια δαπάνη παρέστη το σύνολο της πολιτειακής και πολιτικής ηγεσίς της Ελλάδος, ενώ εκατοντάδες πολίτες τον συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία.

Διακρίσεις

Ο Κουμουνδούρος τιμήθηκε με

• 7 Μεγαλόσταυρους και
• 2 Μεγάλους Αστέρες, που του είχαν απονεμηθεί κατά την 30κονταετή πολιτική του καριέρα.

Μεταξύ τους διακρίνονταν:

• ο Ελληνικός μεγαλόσταυρος,
• ο Μεγαλόσταυρος Ντάνεμπρουκ της Δανίας,
• ο Μεγαλόσταυρος του Λεοπόλδου του Βελγίου,
• ο Μεγαλόσταυρος των Αγίου Πατρικίου και Λαζάρου της Ιταλίας,
• ο Μεγαλόσταυρος του Καρόλου του Γ' της Ισπανίας,
• ο Μεγαλόσταυρος της Αγίας Άννας της Ρωσίας,
• η μεγάλη ταινία Ζεμιδιέ της Τουρκίας και
• η μεγάλη ταινία Νισάν Ιφτιχάρ της Τύνιδος.

Μνήμη Κουμουνδούρου

Ως πολιτικός ο Κουμουνδούρος, που υπήρξε σφοδρός πολέμιος του θεσμού της Βασιλείας, διετέλεσε δέκα φορές πρωθυπουργός, δύο φορές Πρόεδρος της Βουλής και 18 φορές Υπουργός, έως το 1882 που αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική. Ως υπουργός και πρωθυπουργός ο Κουμουνδούρος κατάφερε να εξασφαλίσει στο ακέραιο τα συμφέροντα της Ελλάδας, χάρη στη μετριοπάθειά του, την ευθύτητα του, την ψυχραιμία του και την εξαιρετική του τόλμη. Διακρίθηκε για την μετριοπάθεια του και τις ρητορικές του ικανότητες και οι αγορεύσεις του για θέματα οικονομίας και διοικήσεως του Κράτους του προσέδωσαν τεράστια φήμη. Κατά καιρούς είχε έντονες πολιτικές διαμάχες με τον Δημήτριο Βούλγαρη, τον Επαμεινώνδα Δεληγεώργη και τον Θρασύβουλο Ζαΐμη, όμως τεράστιες ήταν οι διαφωνίες του και με το Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος κατέκρινε διαρκώς την πολιτική τακτική του. Στην εξωτερική πολιτική, καταγράφεται ως επιτυχία της διακυβερνήσεως του η ειρηνική προσάρτηση της Θεσσαλίας και του διαμερίσματος της Άρτας στην Νότιο Ήπειρο, επιτυχίες που προήλθαν από σκληρές διαπραγματεύσεις που κράτησαν πάνω από ένα χρόνο, αλλά και τις ταυτόχρονες απειλές του στην Τουρκία για επικείμενη επίθεση 40.000 Ελλήνων στρατιωτών στην Θεσσαλία.

Ο Κουμουνδούρος ήταν ιδιοκτήτης μεγάλων εκτάσεων γης στην Αττική, στην περιοχή της μικρής λιμνοθάθασσας Κουμουνδούρου , μεταξύ Ασπροπύργου και Σκαραμαγκά, καθώς και του γνωστού αρχοντικού Κουμουνδούρου στην περιοχή της ομώνυμης πλατείας στην Αθήνα. Ο Κουμουνδούρος διατηρούσε έπαυλη στην Τροιζήνα, μέσα σ' ένα τεράστιο κτήμα που εκτείνονταν ως τον Άγιο Παντελεήμονα και τη Μονή Αγίου Δημητρίου. Στην κατοικία αυτή φιλοξενήθηκαν κατά καιρούς ο βασιλεύς Γεώργιος Α' με τη βασίλισσα Όλγα καθώς και πολλοί άλλοι. Η έπαυλις πουλήθηκε το 1928 μαζί με την έκταση που την περιβάλλει και βρίσκεται στην κατοχή του Γιώργου Στ. Κλάδου. Το όνομα του φέρει η Νησίδα Κουμουνδούρου, λόγω της έπαυλης της οικογενείας του που βρισκόταν, από το τέλος του 19ου αιώνα έως το 1935, στον ακραίο λόφο του Μικρολίμανου, στη θέση που βρίσκεται σήμερα ο Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος. Το 1884 ο Δήμος Αθηναίων τίμησε τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο δίνοντας το όνομα του σε πλατεία της πόλεως, που σήμερα ονομάζεται Πλατεία Δημοκρατίας. Στις 3 Σεπτεμβρίου 2016 έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Κουμουνδούρου, που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Κωνσταντίνος Δούσης, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο, υπό την αιγίδα του Δήμου Καλαμάτας, ενώ προτομή του βρίσκεται και στην είσοδο του ερειπωμένου σήμερα, Πύργου Κουμουνδούρου στον Κάμπο.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αλέξανδρος Κουμουνδούρος
• [Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και η προσάρτησις της Θεσσαλίας anemi.lib.uoc.gr, Γεώργιος Α. Ροδόπουλος, Αθήνα, 1935.]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org