Παντελής Πουλιόπουλος

Ο Παντελής Πουλιόπουλος, Έλληνας κομουνιστής πολιτικός, θεωρητικός του μαρξισμού και θεμελιωτής του επαναστατικού μαρξισμού, ο ιδρυτής του τροτσκισμού στην Ελλάδα, που διατέλεσε Γενικός Γραμματέας του Κομουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, γεννήθηκε στις 10 Μαρτίου 1900 στη Θήβα και τον εκτέλεσαν στις 6 Ιουνίου 1943, οι ιταλικές κατοχικές δυνάμεις στο χωριό Νεζερός, σημερινή Καλλιπεύκη του Δήμου Τεμπών , κοντά στη Λάρισα.

Ήταν παντρεμένος με την ποιήτρια Φιλισία Στάθη-Πουλιοπούλου, που ποιήματά της δημοσιεύτηκαν στη «Νέα Εστία» , η οποία μετά την εκτέλεση του ανέλαβε εκπρόσωπος της «Διεθνιστικής Επαναστατικής Πρωτοπορίας».

Παντελής Πουλιόπουλος

Βιογραφία

Ήταν γιος του Νικολάκη Παυλόπουλου, εμπόρου με καταγωγή από την Ήπειρο, και είχε άλλα πέντε αδέλφια. Τελείωσε το Γυμνάσιο στη γενέτειρά του και το 1919 πέρασε στη Νομική Σχολή Αθηνών, όμως το 1920 επιστρατεύτηκε και βρέθηκε στρατιώτης στο Μικρασιατικό Μέτωπο, όπου στρατολογήθηκε στο Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας, [Σ.Ε.Κ.Ε.]. Ήταν από τους πρωτεργάτες της αντιπολεμικής δράσης στο μέτωπο και ένας από τους συντάκτες της εφημερίδας «Ερυθρός Φρουρός», ενώ παράλληλα έγραφε και τις προκηρύξεις του «Κεντρικού συμβουλίου των κομμουνιστών φαντάρων του μετώπου». Συνελήφθη το 1922, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας για την αντιπολεμική του δράση. Παραπέμφθηκε, δικάστηκε και καταδικάστηκε από το στρατοδικείο και φυλακίστηκε στις φυλακές του Μπαρτζόβα, στα περίχωρα της Σμύρνης, ενώ μετά την κατάρρευση του μετώπου δραπέτευσε, με τη βοήθεια του λοχία Αρβανιτάκη .

Στα τέλη του 1923, ταξίδεψε στην Μόσχα, όπου εκπροσώπησε το ΚΚΕ στην κομμουνιστική Διεθνή και γνώρισε τον Λένιν και τον Κάμενεφ. Την περίοδο από το 1922 έως το 1924, αναδείχθηκε κεντρικό στέλεχος του κινήματος των «Παλαιών Πολεμιστών» , και στις 9 Μαΐου 1924, εκλέχθηκε πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας των Παλαιών Πολεμιστών, που εξέδιδε την εφημερίδα «Παλαιός Πολεμιστής».

Γραμματέας του ΚΚΕ

Στο τρίτο Έκτακτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Κ), το λεγόμενο της μπολσεβικοποιήσεως, από τις 26 Νοεμβρίου έως τις 3 Δεκεμβρίου 1924, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας, μετονομάστηκε σε κομμουνιστικό και ανέδειξε τον Πουλιόπουλο σε γραμματέα του σε ηλικία μόλις 24 ετών, ο οποίος είχε την εμπιστοσύνη των Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ και γενικότερα της Κομουνιστικής Διεθνούς. Το Συνέδριο υιοθέτησε τις απόψεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς για την αυτοδιάθεση της Μακεδονίας , και τον ίδιο χρόνο ήταν αντιπρόσωπος του κόμματος στο πέμπτο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς.

Συνελήφθη στις 15 Απριλίου 1925, με αφορμή τις θέσεις του ΚΚΕ για το «Μακεδονικό» και παραπέμφθηκε σε δίκη στις 8 Αυγούστου στην οποία καταδικάστηκε σε φυλάκιση 1,5 χρόνο φυλακή, όμως στις 24 Αυγούστου δικάστηκε εκ νέου με την κατηγορία της «απόπειρας απόσπασης της Μακεδονίας και Θράκης» Αν και πίστευε ότι η απόφαση της Κόμιντερν και της Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας εξυπηρετούσε τον βουλγαρικό εθνικισμό , αρνήθηκε να εκφράσει δημόσια τη διαφωνία του. Αρχικά η δίκη αναβλήθηκε, όμως συνεχίστηκε στις 22 Φεβρουαρίου 1926 και ενώ το δικαστήριο έπαυσε τη δίωξη εναντίον του αποφάσισε τον εξορισμό του και οδηγήθηκε στη Φολέγανδρο, απ’ όπου απελευθερώθηκε τον Αύγουστο του 1926. Η «Σύσκεψη Παραγόντων» του ΚΚΕ που συγκλήθηκε από τις 5 ως τις 8 Σεπτεμβρίου, τον επανεξέλεξε ομόφωνα γραμματέα, ενώ είχε παράλληλα καθήκοντα αρχισυντάκτη στην κομματική εφημερίδα «Ριζοσπάστης».

Η διαγραφή

Ο Πουλιόπουλος παραιτήθηκε από μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε. το 1926, κάνοντας κριτική για την άσχημη κατάσταση του κόμματος καθώς έκρινε ότι η ποιοτική στάθμη των μελών του ήταν τόσο χαμηλή ώστε δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στα επαναστατικά του καθήκοντα. Στις 15 Ιουνίου 1927, από κοινού με τον Παστιά Γιατσόπουλο, κυκλοφόρησαν το φυλλάδιο «Νέο Ξεκίνημα», στο οποίο δημοσίευαν «γράμμα στα μέλη του ΚΚΕ» καθώς και «Γράμμα στη Διοίκηση του ΚΚΕ», όπου εξέθεταν τις απόψεις τους για την κατάσταση στο Κόμμα και τη διέξοδο από την κρίση. Από το Μάρτιο του 1927 είχε καθαιρεθεί από τη θέση του Γενικού Γραμματέα, όμως σταδιακά άρχισαν να οργανώνουν τους οπαδούς της αντιπολίτευσης μέσα στο κόμμα και ιδιαίτερα την οργάνωση του Πειραιά, όπου είχαν την πλειοψηφία. Τελικά στις 25 Σεπτεμβρίου 1927, με απόφαση του Πολιτικού Γραφείου, η οποία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ριζοσπάστης», διαγράφηκε ως «λικβινταριστής», από τις τάξεις του Κομουνιστικού Κόμματος Ελλάδος , στις 4 Νοεμβρίου μαζί με τους Σεραφείμ Μάξιμο, Παστιά Γιατσόπουλο, Τάσο Χαϊνογλου, Σκλάβο, συγκρότησαν ομάδα αντιπολιτεύσεως στο ΚΚΕ και εξέδωσαν το περιοδικό «Σπάρτακος». Το 1934, η ομάδα του καθώς και μια ομάδα που είχε διασπαστεί από τους Αρχειομαρξιστές με επικεφαλής τον Μιχάλη Ράπτη, γνωστό ως Πάμπλο, ενώθηκαν για να σχηματίσουν την Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας, [Ο.Κ.Δ.Ε.], ενώ το 1938, ένωσε τους Έλληνες τροτσκιστές στην Ενιαία Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας, [ΕΟΚΔΕ], η οποία το Σεπτέμβριο του 1938, συμμετείχε στο Παρίσι, στην ίδρυση της Τετάρτης Διεθνούς. Παρά την απομάκρυνσή του από τις θέσεις και τις αρχές του ΚΚΕ, συντάχθηκε μαζί του και αρθρογράφησε υπερασπίζοντας την άποψη για την υπεράσπιση της Σοβιετικής Ενώσεως, όταν δέχθηκε την επίθεση των Γερμανικών στρατευμάτων του Αδόλφου Χίτλερ, στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το τέλος του

Μετά την ανάληψη της διακυβερνήσεως από τον Ιωάννη Μεταξά και το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, πέρασε στην παρανομία και συνέχισε να εργάζεται για την έκδοση της εφημερίδας «Προλετάριος». Στις 18 Αυγούστου 1938, συνελήφθη και φυλακίστηκε αρχικά στις φυλακές Αβέρωφ και στη συνέχεια στην Αίγινα και στην Ακροναυπλία, όπου ήρθε αντιμέτωπος με τη γραμμή των κομματικών διακρίσεων κατά των τροτσκιστών και των αρχειομαρξιστών. Μεταφέρθηκε τον Μάρτιο του 1942, στο Δημοτικό Νοσοκομείο της Αθήνας πάσχοντας από φυματίωση, ακολούθως στις φυλακές Αβέρωφ και τέλος σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως στη Λάρισα. Στις 2 Ιουνίου 1943 η ανατίναξη από τον Ε.Λ.Α.Σ., Ιταλικής αμαξοστοιχίας στη σήραγγα του Κούρνοβου, προκάλεσε μαζικά αντίποινα και μαζί με 105 συγκρατούμενους του οδηγήθηκαν στο απόσπασμα και εκτελέστηκε στο Νεζερό.

Εργογραφία

Ήταν ο σημαντικότερος θεωρητικός του Μαρξισμού στην Ελλάδα και ο πρώτος που στις απόψεις του Λέον Τρότσκι, αναζήτησε τη διέξοδο των ιδεολογικών στρεβλώσεων του, από το Στάλιν, όμως δεν κατάφερε να αποσπάσει τη συγκατάθεση του Τρότσκι να τον εκπροσωπεί η οργάνωσή του, ιδεολογικά και πολιτικά στην Ελλάδα. Γραπτά του συναντάμε στις εφημερίδες και τα περιοδικά «Ριζοσπάστης», «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», «Σπάρτακος», «Εργατική Πρωτοπορία», «Προλετάριος», αλλά και χειρόγραφα σημειώματα, όπως στο «Δελτίο Συζήτησης» της Ακροναυπλίας.

Μεταφράσεις

• «Το Κεφάλαιο» του Καρόλου Μαρξ, [μετάφραση μαζί με Γ. Δούμα, ολοκληρώθηκε μόνο ο 1ος τόμος],
• «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας» του Καρόλου Μαρξ, μετάφραση μαζί με Γ. Δούμα
• «Προδομένη Επανάσταση» του Τρότσκι, το 1945,
• «Οικονομικές Θεωρίες του Καρόλου Μαρξ» του Κάρλ Κάουτσκυ, με το ψεδώνυμο «Π. Σαρκάτος», αναγραμματισμός της λέξεως «Σπάρτακος»,
• «Η καταγωγή του Χριστιανισμού» του Κάρλ Κάουτσκυ, μετέφρασε το μισό έργο,
• «Καντ» του Κάρλ Κάουτσκυ,
• «Ιστορία του Ιστορικού Υλισμού» του Νικολάι Μπουχάριν,
• «Οι επιτυχίες του σοσιαλισμού και οι κίνδυνοι του τυχοδιωχτισμού»,
• «Γερμανία - το κλειδί της παγκόσμιας κατάστασης»,
• «Πού βαδίζει η Γαλλία» και
• «Η Προδομένη Επανάσταση» του Λέοντα Τρότσκι, το 1939.

Βιβλία & μελέτες

• «Τι ζητούν οι παλαιοί πολεμιστές και τα θύματα στρατού» το 1924,
• «Νέος σταθμός το 3ο συνέδριο του ΣΕΚΕ» το 1926,
• «Νέο ξεκίνημα» το 1927,
• «Κομμουνισμός και Αρχειομαρξισμός» το 1930,
• «Η οργάνωση του κινήματος των ανέργων» , το 1931
• «Αντιπολεμικό Μανιφέστο» το 1931,
• «Tρότσκι και Αρχειομαρξισμός» το 1932
• «Δημοκρατική ή σοσιαλιστική επανάσταση στην Ελλάδα;» το 1934,
• «Βασιλεία, Δημοκρατία, Κομμουνισμός» Ιούλιος 1935, εκδόσεις «Βιβλιοθήκη της Εργατικής Πρωτοπορίας»,
• «Για το νέο επαναστατικό κόμμα ενότητα ιδεών» το 1935,
• «Τα Λαϊκά Μέτωπα–Ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος–Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου» Ιούνιος 1937, επανεκδόθηκε το 1958 από την «Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη»,
• «Συνοπτικές θέσεις για την Πολιτική Οικονομία», ,
• «O πόλεμος που έρχεται και τα καθήκοντα των κομμουνιστών στην Ελλάδα» το 1939,
• «Έκθεση για το χαρακτήρα της δικτατορίας στην Ελλάδα και τα καθήκοντα του προλεταριάτου» το 1939,
• «Συμπλήρωμα στην εισήγηση: Ο πόλεμος που έρχεται...» το 1939,
• «Το Μακεδονικό ζήτημα και οι Κομμουνιστές» το 1940,
• «Η στιγμή του πολέμου και τα καθήκοντά μας» το 1941,
• «Για την υπεράσπιση της ΕΣΣΔ!» το 1941,
• «Επέτειος με τα τανκς του Χίτλερ γύρω από τη Μόσχα» το 1941,
• «Λέων Τρότσκι, ένας Μεγάλος Θεωρητικός του Μαρξισμού», Ακροναυπλία 1941, τυπώθηκε το 1945 σαν πρόλογος στη μετάφραση της «Προδομένης Επανάστασης» του Λέων Τρότσκι,
• «Ροστόβ!» το 1941.

Δημοσιεύσεις

Ενδεικτικά αναφέρονται έργα του δημοσιευμένα σε εφημερίδες και περιοδικά:

• «Οχτώ χρόνια κρίση στο ΚΚΕ-Από τη Διάσκεψη Σεπτέμβρη 1926 ίσαμε την 6η Ολομέλεια. Απολογισμός της συζήτησης της ΕΟΚΔΕ και της ΚΔΕΕ»,
• «Εθνικισμός και Αγριανθρωπισμός», [ως απάντηση στο έργο «Εθνικισμός και Ανθρωπισμός» του Α. Δελμούζου],
• «Λασσάλ», [διάλεξη στο Υπαλληλικό Κέντρο Θεσσαλονίκης το 1932],
• «Σταλινική “υποκατανάλωση” μαρξιστικής σκέψης», [θεωρητική συζήτηση με την «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» για την οικονομική κρίση, στο περιοδικό «Σπάρτακος», το 1934],
• «Κομμουνισμός και Αρχειομαρξισμός», [στο περιοδικό «Σπάρτακος», το 1932],
• «Το Εθνικό ζήτημα στο 3ο Συνέδριο του ΚΚΕ και ύστερ’ απ’ αυτό»,
• «Ραμπαγάδες – Πρωτοπόροι της πισινής ή επαναστάτες;».
• «Για την ταχυδακτυλουργία και για μερικά άλλα», [στο «Δελτίο Συζήτησης» ΕΟΚΔΕ και ΚΔΕΕ],
• «Συνδικαλιστικός μηδενισμός»,
• «Εξάρθρωση και Ανασυγκρότηση της Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών», [από το συνδικαλιστικό πρόγραμμα του «Σπάρτακου»],
• «Κριτική του Νόμου 4229» ή «Ιδιώνυμο» , [στο περιοδικό «Δικαιοσύνη», το 1930].

Το ιδιώνυμο ήταν ένας ειδικός νόμος του Ελευθέριου Βενιζέλου, Υπουργός επί της Δικαιοσύνης ήταν ο Δημήτριος Δίγκας (1929-30), που απαγόρευε κάθε κομμουνιστική δραστηριότητα. Ήταν προγενέστερος και ανάλογος του νόμου 509/1947, ο οποίος ανέφερε μεταξύ άλλων«...Οι διά παντός μέσου επιδιώκοντες την βιαίαν ανατροπήν του πολιτεύματος και του κρατούντος κοινωνικού συστήματος ως και την απόσπαση μέρους εκ του όλου της επικρατείας, τιμωρούνται....». Ο νόμος απαγόρευσε την εφαρμογή και τη διάδοση ανατρεπτικών ιδεών, όπως ο κομμουνισμός και ο αναρχισμός. Ο νόμος αποτέλεσε τη βάση της κρατικής δράσεως κατά του κομμουνισμού την εποχή του Μεσοπολέμου μέχρι και το 1974, με την αποκαλούμενη μεταπολίτευση.

Μεταθανάτιες εκδόσεις

Μεταθανάτια εκδόθηκαν τα:

• «Πόλεμος κατά του πολέμου» , έργο που έγραψε με το ψευδώνυμο Φίλιππος Ορφανός το 1924,
• «Άρθρα, Θέσεις και Πολεμικές», Αθήνα, το 1976,
• «Λαϊκά Μέτωπα», Αθήνα, Σύνδεσμος «Παντελής Πουλιόπουλος», το 1997,

Στην Αθήνα δημιουργήθηκε το 1993 και έκτοτε λειτουργεί, ο Πολιτικός και Κοινωνιολογικός Σύνδεσμος «Παντελής Πουλιόπουλος», τιμώντας τη ζωή, τη δράση, τη μνήμη και το έργο του.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αρχείο Παντελή Πουλιόπουλου Ελληνικό τμήμα του Αρχείου των Μαρξιστών
• Ο αόρατος γραμματέας του ΚΚΕ Ιός, Εφημερίδα Ελευθεροτυπία

Βιβλιογραφία

• «Παντελής Πουλιόπουλος–Ένας διανοούμενος επαναστάτης», Δημήτρης Λιβιεράτος, Οκτώβριος 2008
• «Η τελευταία ζωή του συντρόφου Παντελή Πουλιόπουλου», Μανώλης Ρασούλης
• «Παντελής Πουλιόπουλος, ο θεμελιωτής του Μαρξισμού στην Ελλάδα», Βαγγέλης Σακκάτος

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org