Δημήτριος Ψαρρός

Ο Δημήτριος Ψαρρός, Έλληνας υποστράτηγος (ΠΒ), ηγετική μορφή της Εθνικής Αντιστάσεως της περιόδου 1941-44, συνιδρυτής της οργανώσεως «Εθνική και Κοινωνική Αναγέννηση» (ΕΚΚΑ) και αρχηγός του 5/42 Συντάγματος, γεννήθηκε το 1893 στο χωριό Χρισσό της πρώην επαρχίας Παρνασσίδος και δολοφονήθηκε αιχμάλωτος, ύστερα από ολοήμερη μάχη, από τις συμμορίες του κομμουνιστικού κόμματος Ελλάδος υπό τον Άρη Βελουχιώτη [αντάρτικο ψευδώνυμο του Θανάση Κλάρα] στις 17 Απριλίου 1944 ανήμερα του Πάσχα, σε μια χαράδρα κοντά στο χωριό Κλήμα Ευπαλίου του νομού Δωρίδος.

Το 1925 ο Ψαρρός παντρεύτηκε με τη Νίκη Ψαρρού, την αδελφή της Χρύσας Τσιγάντε, συζύγου του Ταγματάρχη Ιωάννη Τσιγάντε.

Δημήτριος Ψαρρός
Συνοπτικές πληροφορίες
Γέννηση: 1893
Τόπος: Χρισσό Παρνασσίδος, (Ελλάδα)
Σύζυγος: Νίκη Ψαρρού
Τέκνα:
Δολοφονία: 17 Απριλίου 1944
Τόπος: Κλήμα Ευπαλίου, Δωρίδα, (Ελλάδα)
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Υποστράτηγος ΠΖ (ε.α.), Εθνικός αγωνιστής.

Βιογραφία

Πατέρας του Δημητρίου, που είχε έναν μεγαλύτερο αδελφό, τον μετέπειτα πολιτικό Χαράλαμπο Ψαρρό, ήταν ο Γεώργιος Ψαρρός. Ο Δημήτριος παρακολούθησε τα μαθήματα της βασικής εκπαιδεύσεως στη γενέτειρα του και τελείωσε το γυμνάσιο στην Άμφισσα, ενώ στη συνέχεια γράφτηκε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1912-13 κατατάχτηκε εθελοντικά στο στρατό. Πολέμησε στο Μακεδονικό μέτωπο στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου και διακρίθηκε για τον ηρωισμό του. Υπήρξε ένας από τους πρώτους επιτυχόντες στον διαγωνισμό για την εισαγωγή σπουδαστών στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, από την οποία αποφοίτησε την 1η Οκτωβρίου 1916, με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού του Πυροβολικού. Ως Βενιζελικός στις πολιτικές του απόψεις, συμμετείχε στον Στρατό Εθνικής Αμύνης Θεσσαλονίκης. Το 1917 έγινε Υπολοχαγός και το 1919 με το βαθμό του Λοχαγού πήρε μέρος στην εκστρατεία της Ουκρανίας όπου τραυματίστηκε. Μετά την ανάρρωσή του, το 1920, πήγε στο Παρίσι και σπούδασε στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου της Γαλλίας. Από τον Απρίλιο του 1921 πήρε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις του μικρασιατικού μετώπου και υπηρέτησε ως Διοικητής Πυροβολαρχίας της Χ Μεραρχίας ως το τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας.

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή υπηρέτησε ως επιμελητής στη Στρατιά Έβρου και στη συνέχεια ως καθηγητής στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου, ως οργανωτής του Υπουργείου Αεροπορίας και ως Επιτελάρχης Μεραρχίας. Το 1924 προήχθη στο βαθμό του Ταγματάρχη] και το 1931 έγινε αντισυνταγματάρχης. Το 1933 τοποθετήθηκε στη Χ Μεραρχία Βεροίας ως Επιτελάρχης και πήρε μέρος στο κίνημα της 1ης Μαρτίου του 1935. Παραπέμφθηκε στο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης από το οποίο καταδικάστηκε σε 12ετή φυλάκιση και απόταξη. Παρέμεινε στις φυλακές επί 9 μήνες και στη συνέχεια το 1936, του χορηγήθηκε αμνηστία, επανεγράφηκε στα στελέχη της Εφεδρείας του Στρατού, αφέθηκε ελεύθερος και ασχολήθηκε με το εμπόριο στη Βόρειο Ελλάδα.

Με την έναρξη του πολέμου του 1940 υπέβαλλε αλλεπάλληλες αιτήσεις προκειμένου να επανέλθει στο Στράτευμα, οι οποίες απορρίφθηκαν. Τον Ιούνιο του 1941 δημιούργησε στη Χαλκιδική τους πρώτους πυρήνες Εθνικής αντιστάσεως, με σκοπό να συγκροτηθούν ανταρτικές ομάδες στη Μακεδονία, στην Ήπειρο και στη Θράκη. Τον Μάιο με Ιούνιο του 1941 ο Ψαρρός ίδρυσε την οργάνωση «Ελευθερία», στη δημιουργία της οποίας συνέβαλαν και µέλη του Μακεδονικού Γραφείου του Κ.Κ.Ε., ως μετωπική οργάνωση. Στο όνομα της οργανώσεως ο Ψαρρός δημιούργησε ανταρτικές ομάδες στην Κεντρική Μακεδονία, στις περιοχές Νιγρίτας, Λαχανά, Καλοκάστρου, όμως η παρουσία του προδόθηκε στις κατοχικές αρχές και μεταμφιεσμένος σε ιερωμένο επέστρεψε στην Αθήνα. Το όνομά του περιλαμβάνεται μεταξύ των 244 σημαντικών ιστορικών προσωπικοτήτων στον κατάλογο των Μασόνων τον οποίο δημοσιοποίησε στις 19 Μαρτίου 2006 η Μεγάλη Στοά της Ελλάδος.

Ε.Κ.Κ.Α

Τον Οκτώβριο του 1941 ο Ψαρρός ίδρυσε την οργάνωση «Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση», γνωστή ως «Ε.Κ.Κ.Α.», με Διοικητικό Συμβούλιο τους

• Δημήτριο Ψαρρό, πρόεδρο και στρατιωτικό αρχηγό,
• Γεώργιο Καρτάλη που χάρασσε την εθνική και πολιτική γραμμή,
• Δημήτριο Καραχρήστο, Συνταγματάρχη για σύνδεσμο με τους αξιωματικούς
• Δημήτριο Γεωργαντά, Συνταγματάρχη, για τα οικονομικά,
• Αλέξανδρο Κωστόπουλο, στρατιωτικό ιατρό, Μέλος,
• Απόστολο Καψαλόπουλο Δικηγόρο, Μέλος,
• Δημήτριο Κατάβολο, Δικηγόρο, Μέλος,
• Δημήτριο Μανωλέτο, υπάλληλο Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, Μέλος.

Η αποστολή της οργανώσεως ήταν εθνικοαπελευθερωτική, όσο διαρκούσε η κατοχή και μετά την απελευθέρωση, κοινωνική μεταρρυθμιστική. Το πολιτικό πρόγραμμα της, υπάρχει δημοσιευμένο στην εφημερίδα της οργανώσεως «Απελευθερωτής». Ο Ψαρρός επέλεξε το ψευδώνυμο «Άρχος» σαν στρατιωτικός Αρχηγός της ΕΚΚΑ, και παράλληλα τοποθετήθηκε ως στρατιωτικός συναρχηγός του, ο Συνταγματάρχης Πυροβολικού Ευριπίδης Μπακιρτζής, γνωστός σαν «Κόκκινος Συνταγματάρχης». Οι συνεργάτες του Ψαρρού, Αθανάσιος Κούτρας, Γεώργιος Καϊμάρας και Γεώργιος Ντούρος στις αρχές του 1942 συγκρότησαν την «ένοπλη ομάδα της Γκιώνας» με τους Αθανάσιο Μαμαρέλη ως αρχηγό, Ευθύμιο Διαβολή, Ευστάθιο Παλιβίδα, Νικόλαο Κοκόρη, Χρήστο Βαρβάτο, Λουκά Καϊμάρα, Νικόλαο Κυριαζή, Ιωάννη Γκιούλο και Ευθύμιο Κανιό. Την 25 Μαρτίου 1943, ο Ψαρρός με τον έφεδρο Υπoλοχαγό Ανδρέα Μήταλα έφτασε στην περιοχή της Άμφισσας και στις 28 Μαρτίου 1943 συγκρότησε ομάδα 50 ανδρών. Η τελετή ορκωμοσίας των ανταρτών έγινε στις 20 Απριλίου 1943 στην τοποθεσία Λυκοχορός Βουνιχώρας και εξοπλίστηκαν 5 Λόχοι. Το σύνταγμα 5/42 [απόδοση τιμής στο «5/42 Σύνταγμα Ευζώνων», το οποίο διακρίθηκε στη Μικρά Ασία και στην Εποποιία της Αλβανίας] αποτέλεσαν 5 λόχοι με διοικητή τον Δημήτριο Ψαρρό, υποδιοικητή τον Ταγματάρχη Κωνσταντίνο Λαγγουράνη και διοικητές λόχων

• 1ος Λόχος υπό τον Λοχαγό Κούτρα,
• 2ος λόχος υπό τον Υπολοχαγό Καϊμάρα,
• 3ος Λόχος υπό τον Υπολοχαγό Ντούρο,
• 4ος Λόχος υπό τον Υπολοχαγό Καραδήμα και
• 5ος Λόχος υπό τους Ανδ. Μήταλα και Παπαριστείδη.

1η διάλυση του 5/42

Στις 11 Μαΐου το σύνταγμα αριθμούσε 210 άνδρες και στις 13 Μαΐου στο χωριό Στρώμνη, όπου ήταν το στρατηγείο του, περικυκλώθηκε από 800 αντάρτες με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, ο οποίος απαίτησε από τον Ψαρρό τη διάλυση του εντός 3 ωρών, ο οποίος καλεί τους αξιωματικούς του να πειθαρχήσουν και να αυτοδιαλύσουν το σύνταγμα. Παράλληλα ζητά από τον Άρη Βελουχιώτη να επιστρέψουν οι άντρες του, ελεύθεροι στα χωριά τους. Το πρωί της 14ης Μαΐου 1943, ο Άρης το αποδέχεται και του ζητά να υπογράψει δήλωση, ότι «..αν δεν προσχωρήση εις τον ΕΛΑΣ δεν πρόκειται να αναμιχθή εκ νέου εις τον απελευθερωτικόν αγώνα» και επειδή αρνείται, οδηγείται αιχμάλωτος στο Μαυρολιθάρι μαζί με τον Ταγματάρχη Λαγγουράνη, όμως με την παρέμβαση του στρατηγείου της Μέσης Ανατολής αφέθηκαν ελεύθεροι. Την 29η Μαϊου 1943 διαβιβάσθηκε στον Ψαρρό η απόφαση περί ανασυγκροτήσεως του συντάγματος και το δε Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ εξέδωσε [την υπ' αριθ. 9 28 Μαΐου 1943], διαταγή, με την οποία διατάχθηκαν οι οργανώσεις ΕΑΜ-ΕΛΑΣ να μην φέρουν εμπόδια στη λειτουργία του.

2η διάλυση του 5/42

Στις 22 Ιουνίου 1943 δύναμη του ΕΛΑΣ αποτελούμενη από 800 άνδρες συγκεντρώθηκε στο χωριό Λευκαδίτι. Στη διάθεσή της είχε βαρύ οπλισμό και επικεφαλής της ήταν ο Λοχαγός Φώτης Βερμαίος [ψευδώνυμο του Φοίβου Γρηγοριάδη], ο οποίος έστειλε το μήνυμα «Έχωμεν Διαταγή του Γενικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ να σας διαλύσωμεν αν δεν παραδοθήτε αμέσως.» Στις 23 Ιουνίου 1943 τα τμήματα του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν και η μάχη κράτησε όλη τη μέρα. Στο τέλος της, η δύναμη του συντάγματος μέτραγε απώλειες τριών νεκρών και πέντε τραυματιών και ο Ψαρρός προκειμένου να αποφύγει την άσκοπη αιματοχυσία αποφάσισε την εκ νέου αυτοδιάλυση του συντάγματος του. Με κοινή συμφωνία της Ε.Κ.Κ.Α. των Άγγλων και του ΕΛΑΣ, αποφασίστηκε στις 31 Ιουλίου 1943 η υπογραφή συμφωνητικού συνεργασίας και ο Ψαρρός αναγνωρίστηκε Αρχηγός της Ρούμελης από τους αντιπροσώπους του ΕΛΑΣ και στην ουσία την ημέρα αυτή πραγματοποιήθηκε η 3η ανασύσταση του 5/42 συντάγματος Ευζώνων.

Οριστική διάλυση του 5/42

Από τις 31 Ιουλίου 1943 και μετέπειτα το σύνταγμα πήρε μέρος στις μάχες

• του Λιδωρικίου, εναντίον των Ιταλογερμανών στις 12 και 13 Σεπτεμβρίου 1943,
• της Σκαλούλας στις 14 Σεπτεμβρίου,
• του Αναθέματος στις 15 Σεπτεμβρίου,
• του Τσακαλορέματος στις 17 Σεπτεμβρίου,
• στην επαρχιακή οδό Γραβιάς-Αμφίσσας στις 11 Ιανουαρίου 1944.

Πλησιάζοντας στις πρώτες ημέρες του Μαρτίου 1944 άρχισαν να κλιμακώνονται εκ νέου οι ενέργειες του ΕΛΑΣ κατά των μονάδων του Συντάγματος και παρ' όλη την προσπάθεια ώστε να βρεθεί λύση. Στην κατεύθυνση αυτή πραγματοποιήθηκαν οι Συνδιασκέψεις στο Μυρόφυλλο και την Πλάκα από τις 15 Φεβρουαρίου 1944 έως 28 Φεβρουαρίου 1944. Όμως ήταν πλέον φανερή η διάθεση των δυνάμεων του Άρη Βελουχιώτη να καταλήξουν στην οριστική εκκαθάριση των δυνάμεων Ψαρρού.

Διακήρυξη Ψαρρού

Το απόγευμα της ημέρας του Πάσχα, στις 16 Απριλίου 1944, Ψαρρός, αναχώρησε από τη Σκάλα Καραϊσκου και έφθασε στο Κλήμα Δωρίδος, από όπου απέστειλε την παρακάτω διακήρυξη

ΕΘΝ. ΑΝΤΑΡΤΙΚΑΙ ΟΜΑΔΕΣ
5/42 ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΥΖΩΝΩΝ
Άριθ. 634
Πρός Τήν ΕΚΚΑ (διά της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ)
Όπου δι' εγγράφων της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ αποδίδεται εις το, Σύνταγμα, και την οργάνωσιν κατηγορία δια φόνους και βιαιοπραγίας κατά πολιτών και ανταρτών δια λεηλασίας και εκβιασμούς, ότι έλαβε εχθρικήν στάσιν απέναντι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κλπ.

Πάντα ταύτα αποτελούν αμαρτωλή πρόφασιν, καθ' όσον η απωτέρα βλέψις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ είναι να διαλύσει το Σύνταγμα, ούτως ώστε να είναι μόνον κύριον της καταστάσεως δια να επιβάλει τάς απόψεις του.

Προς τούτο η όλη κατά του Συν/ματος επίθεσις είχε προπαρασκευασθή και μελετηθή ευθύς μετά την αποτυχίαν των διαπραγματεύσεων της Πλάκας και με τάς ανωτέρω και άλλας συκοφαντίας ηθέλησε το ΕΑΜ και ΕΛΑΣ να δώση ηθικόν έρεισμα εις την απρόκλητον ταύτη επίθεσιν και επί τη βάσει των δικαιολογητικών τούτων ηθέλησε να παραδώσωμεν τον όπλισμόν και τα πυρομαχικά και να παραδοθούν οι αξιωματικοί και αντάρτες του 5/42 ως αιχμάλωτοι εις τα τμήματα του ΕΛΑΣ.

Ή απόφασις του Συντάγματος να αποδυθη εις τον αμυντικόν τούτον αγώνα, τον όποιον του επέβαλε το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αποτελεί εκδήλωσιν της πλέον εντόνου διαμαρτυρίας του ενώπιον της Ιστορίας και του Ελληνικού λαού δια πάσας τάς κατηγορίας περί προδοτικών πράξεων και εκφυγής μας εκ του πνεύματος του απελευθερωτικού αγώνος.

Κατόπιν όλων τούτων δια την διατήρησιν της τιμής των όπλων και δια το ακηλίδωτον του παρελθόντος της οργανώσεως και του Συν/ματος είναι αποφασισμένον μετά λύπης του δια το χυνόμενον αδελφικό αίμα το Σύν/μα να αγωνισθεί δι' όλων του των μέσων κατά της ούτω εξυφανθείσης υπό του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ εναντίον του επιθέσεως.

Σ.Δ τη Ι6 Απριλίου Ι944
Ό Δ/τής του 5/42 Συν/τος Ευζώνων
Δημήτριος Ψαρρός

Η επίθεση του ΕΛΑΣ

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ αποφάσισαν να επιτεθούν στις 2 μετά τα μεσάνυχτα της 16 προς 17 Απριλίου, την νύκτα του Πάσχα προς τη Δευτέρα της Διακαινησίμου και στις 2:45, έγιναν αντιληπτοί από τις σκοπιές του 4ου λόχου. Μετά από ολονύκτια μάχη, οι δυνάμεις του 5/42 αποδεκατίστηκαν και σκόρπισαν και έτσι στις 8:30 το πρωί ο Ευθύμιος Δεδούσης με 35 περίπου αντάρτες, έφτασε στη Σκάλα Καραΐσκου, όπου συνάντησε τον Ψαρρό, αποφασισμένο να παραδοθεί.

Δολοφονία Ψαρρού

Στη Σκάλα Καραΐσκου, ο Ψαρρός συνελήφθη από ομάδα ΕΛΑΣιτών μαυροσκούφηδων και οδηγείτο προς το Κλήμα με προορισμό τη Διοίκηση της κομμουνιστικής αποκαλούμενης Ταξιαρχίας, στον Άγιο Ηλία. Στο δρόμο συνάντησαν το Ζούλα, Διοικητή του 36 Συντάγματος του ΕΛΑΣ, ο οποίος μόλις τον αντίκρισε διέταξε την εκτέλεσή του, με ριπές που τον βρήκαν στο μέτωπο και το στήθος. Πέφτοντας ό Ψαρρός, δέχθηκε άλλες 11 μαχαιριές από 8 άτομα. το αίμα του πετάχθηκε μέχρι 2 μέτρα σε ένα βράχο. Στη συνέχεια φόρτωσαν το πτώμα του και το μετέφεραν στο Κλήμα όπου τάφηκε, ενώ στον τάφο του τέθηκε η επιγραφή «Συνταγματάρχης Ψαρρός, Προδότης της Πατρίδας». Την ίδια τραγική τύχη είχαν πολλές δεκάδες Αξιωματικών και ανταρτών του 5/42, οι οποίοι βρήκαν μαρτυρικό θάνατο. Συνολικά θυσιάστηκαν εκείνη την μαύρη ημέρα 303 μαχητές του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Το 1945 ο Ψαρρός προήχθη τιμητικά και μετά θάνατον στους βαθμούς Συνταγματάρχη και στη συνέχεια σε Υποστρατήγου. Η μετακομιδή των οστών του, στο Νεκροταφείο της Καλλιθέας, όπου κατοικούσε εν ζωή, έγινε το Σάββατο 15 Απριλίου 1950, παρουσία του αδελφού του Χαράλαμπου Ψαρρού, τότε Υπουργού Μεταφορών.

Ο Δημήτριος Ψαρρός δημοσίευσε στρατιωτικές και ιστορικές μελέτες σε εφημερίδες και περιοδικά. Την δεκαετία του 1960 στο χώρο της διαλύσεως του 5/42 Συντάγματος ανεγέρθηκε μαυσωλείο πεσόντων, στην κορυφή του υψώματος 424, όπου έχουν εναποτεθεί και τα οστά όλων των νεκρών του Συντάγματος. Ένας λευκός Σταυρός ύψους 15 μέτρων δεσπόζει στο ύψωμα και είναι ορατός από απόσταση χιλιομέτρων. Το Κέντρο Εκπαιδεύσεως Πυροβολικού (Κ.Ε.ΠΒ.) Θηβών φέρει το όνομα του, ενώ προτομή του τοποθετήθηκε το 1997 στη συμβολή των οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας, στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα, η οποία βανδαλίστηκε κατ' επανάληψη από κομμουνιστές ώσπου εξαφανίστηκε από τη θέση της. Προτομή του έχει στηθεί και στην είσοδο της Άμφισσας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Δημήτριος Ψαρρός: η χαμένη ευκαιρία Εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ online»]
• [Το τραγικό τέλος του 5/42]
• [Ένα φιλόδοξο εγχείρημα που απέτυχε Εφημερίδα «Η Καθημερινή»]
• [Συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός]
• [Ευθύμιος Ταλάντης: Στην μνήμη των πεσόντων του ανταρτικού 5/42 Συντάγματος Ευζώνων fokidatv.blogspot.com]

Βιβλιογραφία

• «Δημήτριος Ψαρρός και το 5/42 σύνταγμα ευζώνων», Γεωργίου Δ. Καϊμάρα, αντιστρατήγου ε.α., Εκδόσεις «Ι. Σιδέρης», Αθήνα 1984, Τρίτη έκδοση.
• «Αντιστασιακή Οργάνωση Ε.Κ.Κ.Α 1941-1944», Ιωάννης Στ. Παπαθανασίου.

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org