Κλέμεντ Χάρρις

Ο Κλέμεντ Χάρρις ή Χάρις (αγγλικά: Clement Hugh Gilbert Harris), Άγγλος ομοφυλόφιλος , οικονομικά ανεξάρτητος αριστοκράτης, χαρισματικός πιανίστας και ρομαντικός συνθέτης, φίλος του εθνικιστή ποιητή Λορέντζου Μαβίλη, φιλλέληνας και μαχητής που θυσίασε τη ζωή του στον πόλεμο για την απελευθέρωση των εδαφών της Ηπείρου, γεννήθηκε στις 8 Ιουλίου 1871 στην περιοχή του Wimbledon κοντά στο Λονδίνο και σκοτώθηκε στις 23 Απριλίου 1897 στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο, στη θέση Πέντε Πηγάδια Άρτας στην περιοχή της Ηπείρου. O Χάρις ετάφη στο νεκροταφείο της Αγγλικανικής Εκκλησίας του Αγίου Παύλου στην Αθήνα.

Clement Hugh Gilbert Harris (Κλέμεντ Χάρρις)
Γέννηση: 8 Ιουλίου 1871
Τόπος: Wimbledon, Λονδίνο (Μεγάλη Βρετανία)
Σύζυγος: Άγαμος
Τέκνα: Άτεκνος
Υπηκοότητα: Βρετανική
Ασχολία: Συνθέτης, πιανίστας, Φιλέλληνας
Θάνατος: 23 Απριλίου 1897
Αιτία: Πεσών σε μάχη
Τόπος: Πέντε Πηγάδια, Άρτα (Ελλάδα)

Ήταν άγαμος και δεν απέκτησε απογόνους.

Βιογραφία

Πατέρας του Κλέμεντ ήταν ο Φρειδερίκος Χάρρις ( Frederick William Harris), πλούσιος ναυπηγός και πλοιοκτήτης, μία από τις πλέον εξέχουσες και αγαπητές φυσιογνωμίες του Σίτι στο Λονδίνο ενώ μητέρα του ήταν η Ελίζαμπεθ Ρέιτσελ Χάρρις (Elizabeth Rachel Harris) των οποίων ήταν το πέμπτο από τα έξι παιδιά τους. Ο πατέρας του ήταν ο πρεσβύτερος της ναυτιλιακής εταιρείας Dixon and Harris και κατείχε τις θέσεις του Guild Master και Royal Justice of the Peace στην κομητεία Glamorgan. Αδέλφια του ήταν ο Sir Austin Edward Harris, μετέπειτα γνωστός τραπεζίτης, που υπήρξε πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Μίντλαντ Μπάνκ, ο Frederick Leverton Harris, Βρετανός βουλευτής, και ο Walter Burton Harris, δημοσιογράφος, συγγραφέας, ταξιδιώτης και κοινωνικός άνθρωπος που έγινε διάσημος για τα γραπτά του στο Μαρόκο.

Σπουδές / Πρώτα χρόνια

Ο Κλέμεντ παρακολούθησε μαθήματα στο Harrow School και στη συνέχεια σπούδασε μουσική στη Φρανκφούρτη, όπου ήταν μαθητής πιάνου στη σχολή της Κλάρα Σούμαν (Clara Schumann), της συζύγου του συνθέτη Robert Schumann. Ήταν φίλος του Oscar Wilde. Το 1889, όταν ήταν σπουδαστής στη Γερμανία, γνώρισε σε μια κοσμική εκδήλωση στο σπίτι του Έντουαρντ Σπάγιερ (Edward Speyers) και δημιούργησε ερωτική σχέση με τον αμφιφυλόφιλο Ζίγκφριντ Βάγκνερ (Siegfried Wagner), που ήταν ο γιος του διάσημου συνθέτη Richard Wagner και εγγονός του πιανίστα και συνθέτη Franz Liszt. Το καλοκαίρι του 1891 στο Μπαϊρόιτ ο Χάρρις πρότεινε στον Ζίγκφριντ Βάγκνερ να πραγματοποιήσουν ταξίδι στην Άπω Ανατολή με ένα από τα πλοία του πλούσιου πατέρα του, σκέψη που υλοποίησαν το 1892 πραγματοποιώντας κρουαζιέρα, ανά τον κόσμο, διάρκειας έξι μηνών.

Στην αρχή της περιοδείας τους, που ξεκίνησε στο Λονδίνο, ο Κλέμεντ σύστησε τον Ζίγκφριντ στον Όσκαρ Ουάιλντ. Η κρουαζιέρα των δύο εραστών υλοποιήθηκε με το πλοίο The Wakefield, ιδιοκτησίας της οικογένειας Χάρρις και οι δύο τους ήταν οι μόνοι επιβάτες, εξαιρουμένων του καπετάνιου και του πληρώματος. Κατά την άφιξή τους στο Χονγκ Κονγκ, λέγεται πως ο Κλέμεντ έπεισε τον Ζίγκφριντ να εγκαταλείψει τα σχέδιά του να σπουδάσει αρχιτέκτονας και αντ' αυτού του υπέδειξε να ακολουθήσει καριέρα ως συνθέτης και μαέστρος, στα χνάρια του διάσημου πατέρα του, όπως και έγινε. Ο Κλέμεντ ήταν που έπεισε τον Βάγκνερ να συνεχίσει το Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ όταν η μητέρα του παραιτήθηκε από την ευθύνη της διοργανώσεως του. Μόλις το The Wakefield έδεσε στο Port Said, ο Siegfried είχε ήδη αποφασίσει να επιστρέψει στο Bayreuth για τις πρόβες του φεστιβάλ. Ο Χάρις και ο Ζίγκφριντ Βάγκνερ ταξίδεψαν ως την Ανατολική Ασία και γνώρισαν από κοντά τη Σιγκαπούρη, τη Σαϊγκόν, το Χονγκ Κονγκ, την Καντόνα, το Μακάο, την Μανίλα, τη Σάντα Κρουζ, το Κολόμπο, τις Φιλιππίνες κι ύστερα επέστρεψαν μέσω Κεϋλάνης στη Νάπολη της Ιταλίας. Όταν ο Ζίγκφριντ επέστρεψε στο Μπαϊρόιτ, όσοι ήταν κοντά του είπαν πως αυτό το ταξίδι ήταν «ο μήνας του μέλιτος του Ζίγκφριντ».

Η δράση του στην Ελλάδα

Ο Χάρρις επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1896 και σπούδασε τα Ελληνικά στην Κέρκυρα. Επέστρεψε στο νησί όταν ξέσπασε ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος τον επόμενο χρόνο. Τότε κατατάχθηκε εθελοντικά και πολέμησε στο πλευρό του ποιητή και φίλου του Λορέντζου Μαβίλη. Λίγο πριν από την αναχώρησή του από την Κέρκυρα για το μέτωπο της Ηπείρου έγραφε, στις 5 Απριλίου 1897, στο «Ημερολόγιό» του «Ενεργώ βέβαια θεληματικά. Κανένας δε με παρακίνησε να βάλω τη ζωή μου στην υπηρεσία των Ελλήνων», δηλώνοντας ολοκάθαρα ότι με δική του βούληση πήρε την απόφαση να καταταγεί. Στην ίδια εγγραφή επισημαίνει:

«....καλοπροαίρετοι φίλοι με εμπόδισαν να κάνω την προσφορά μου μέχρι στιγμής [...]. Το βήμα που κάνω μπορεί να φαίνεται σε πολλούς σαν τρέλα. Για μένα, που έχω εξετάσει διεξοδικά το θέμα, αυτό είναι το λιγότερο που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος τιμής για μια χώρα που καλεί για ελευθερία στο όνομα του σταυρού, και με τη σειρά του προσβάλλεται και παρεμποδίζεται από κάθε μια από τις λεγόμενες πολιτισμένες δυνάμεις. {...} Είναι ενδεχόμενον να μην ξαναγράψω σ' αυτό το βιβλίον». 

Ο Χάρρις οργάνωσε ένα τάγμα μισθοφόρων για να πολεμήσει για την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Έφτασε στις Ηπειρωτικές ακτές μαζί με τον εισαγγελέα Κέρκυρας Κυργούσιο με ένα σκάφος γεμάτο πυρομαχικά που προοριζόταν για το μέτωπο. Το πλοίο αγκυροβόλησε περίπου δύο χιλιόμετρα πριν από τα τουρκοκρατούμενα σύνορα και ο Χάρρις μετέβη στην Άρτα όπου, την ώρα που εισήλθε στο στρατόπεδο του Ελληνικού στρατού, δήλωσε υπερήφανα «Άγγλος Φιλέλλην», επευφημούμενος με ενθουσιασμό από το πλήθος. Η τελευταία εγγραφή στο «Ημερολόγιό» του αναφέρει:

«...Εύχομαι από καρδιάς τη νίκη των Ελλήνων. Κι αν γράφτηκε να μη γυρίσω ποτέ, να ξέρετε, πως κινδύνεψα τη ζωή μου για ένα λαό που θαυμάζω, ένα λαό, που περιποιεί τιμή στην πατρίδα του, ένα λαό που είναι γνήσιος απόγονος των ενδόξων προγόνων του».

Σε επιστολή του προς την Daniela Thode, την ετεροθαλή αδερφή του Siegfried Wagner, γράφει στις 9 Απριλίου 1897 τα εξής:

«..Ποιος ξέρει αν θα ξανασυναντηθούμε ποτέ. Δεν θέλω να κάνω εμπόριο με τίποτα στον κόσμο, αν και γνωρίζω καλά τους τοπικούς κινδύνους. Ελπίζω μόνο ότι οι Έλληνες θα κερδίσουν τον πόλεμο, που τώρα φαίνεται αναπόφευκτος, και αν δεν επιστρέψω, τουλάχιστον θα ξέρετε ότι έδωσα τη ζωή μου για την ελευθερία ενός λαού στον οποίο έμαθα να αποτίνω θαυμασμό και να τον θαυμάζω και ότι εγώ, σαν παιδιά που με τον καιρό γίνονται ευγενείς και σπουδαίοι άνδρες και άξιοι κληρονόμοι των ιστορικών προγόνων τους, θα τιμήσω τη χώρα».

Το τέλος του

Η μονάδα του Harris προσεγγίσθηκε από τουρκικά στρατεύματα, τα οποία παρουσιάσθηκαν ως Έλληνες Ηπειρώτες, χαιρετώντας τους στρατιώτες και τους συντρόφους του Harris. Οι Τούρκοι μπήκαν στο στρατόπεδο, προσέγγισαν τη μονάδα του Harris και άνοιξαν πυρ εναντίον τους, ξεκινώντας τη μάχη στα Πέντε Πηγάδια στην Ήπειρο. Ο Harris οργάνωσε την υπεράσπιση της μονάδας και πολέμησε ως ήρωας. Αν και τραυματίστηκε νωρίς την ημέρα εκείνη, ο Harris αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη θέση του, ακόμη και όταν πολλοί από τους συναδέλφους του άρχισαν να υποχωρούν. Πολεμώντας ως απλός στρατιώτης, ο Χάρρις έπεσε στη μάχη των Πέντε Πηγαδιών, όπου πολέμησε μανιωδώς στην πρώτη γραμμή. Τη στιγμή που οι σάλπιγγες έδωσαν το σήμα της υποχωρήσεως, ένας δεκανέας του φώναζε:

«Πίσω μίστερ Χάρις! Πίσω γρήγορα!». «Δεν υποχωρώ» ήταν η απάντηση του. 

Εκεί στην πρώτη γραμμή, κυκλώθηκε από τις Τουρκικές ορδές και φονεύθηκε, προσφέροντας ένα μοναδικό παράδειγμα ηρωισμού. Σύμφωνα με άλλη πηγή συνελήφθη αιχμάλωτος από τους Τούρκους στις 23 Απριλίου 1897 και εκτελέστηκε την ίδια ή τις επόμενες μέρες στα Ιωάννινα όπου βρέθηκαν αργότερα το διαβατήριό του, το ρολόι του και μερικές σημειώσεις. Η σορός του Χάρρις δεν βρέθηκε για να κηδευτεί χριστιανικά. Η οικογένεια του έμαθε την είδηση του θανάτου του όταν η εφημερίδα London Times ανέφερε, στις 22 Μαΐου 1897: «Οι συγγενείς του κ. Clement Harris, που τραυματίσθηκαν σε μάχη με τα Ελληνικά στρατεύματα στην Ήπειρο, έλαβαν αυθεντικά νέα για το θάνατό του στις 23 Απριλίου....».

Μουσικές συνθέσεις

Στη διάρκεια της εξαιρετικά σύντομης ζωής του ο Κλέμεντ Χάρρις συνέθεσε ειδύλλια για βιολί, πιάνο και κλαρινέτο, για τσέλο και πιάνο, τραγούδια αλλά και αξιοσημείωτα κομμάτια για πιάνο. Σύμφωνα με τους ειδικούς οι σωζόμενες συνθέσεις του Χάρρις δεν υποδηλώνουν μεγάλο ταλέντο έτσι είναι γνωστός σήμερα ως ο νεανικός εραστής του Όσκαρ Ουάιλντ και του Siegfried Wagner που έχασε τη ζωή του επιδεικνύοντας απίστευτο ηρωισμό εκεί που δείλισαν επαγγελματίες πολεμιστές. Το παράγωγο μουσικό του ύφος οφείλεται στους Richard Wagner, Brahms και Schumann. Γνωστά έργα του είναι τα:

• «Il pensieroso και L'Allegro after Milton»,
• «Ο απολεσθείς Παράδεισος» που εμπνεύστηκε από τον «Χαμένο Παράδεισο» του Τζον Μίλτον.

Ο Χάρρις σκιαγράφησε το «Paradise Lost», το πιο σημαντικό συμφωνικό ποίημά του, στη διάρκεια ενός ταξιδιού του στην Ασία. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1895 και εκτελέστηκε εκείνη τη χρονιά στο Bad Homburg της Γερμανίας, παρουσία του Πρίγκιπα της Ουαλίας, του Βασιλιά του Βελγίου και διαφόρων Μεγάλων Δούκων και Δούκισσων. Η αγγλική πρεμιέρα του έργου έγινε το 1905 στο Δημαρχείο του Μπέρμιγχαμ, οκτώ χρόνια μετά τον θάνατο του Χάρρις.

Μνήμη Κλέμεντ Χάρρις

Ο Κλέμεντ Χάρρις, τότε ανερχόμενο μέλος της αγγλικής αριστοκρατίας και λάτρης του Ελληνικού πολιτισμού, ήρθε εθελοντής στην Ελλάδα όταν ξέσπασε ο αποκαλούμενος ατυχής πόλεμος του 1897. Ο Λορέντζος Μαβίλης, το καλοκαίρι του 1897, έγραψε το σονέτο «Χάρρις», αφιερωμένο στον θάνατο του φίλου και συμπολεμιστή του:

«Χερουβικής χαράς χρυσός αθέρας
Σ’ έφλόγισε πατώντας τής Ηπείρου
Τό χώμα, σά στήν πλατωσιά τού απείρου
Ναστραφτε άπό τό «έν τούτω νίκα» ό αιθέρας.

Καί σά σέ λάμψη παρουσίας δευτέρας
Μ’ αποκαλυπτικού αγαλλίαση ονείρου
Νάβλεπες στό βυθό του Παμπονήρου
Νά γκρεμιστή ή Τουρκιά, τό ανίερο τέρας.

Και σέ λόγου σου τότε έκαμες τάμα
Νά φτάσης όπου αύτός μόνος ξαμόνει
Πούναι ποιητής καί μάρτυρας αντάμα.

Του Απόλλωνα όχι ή χάρη, ή δόξα μόνη
Σου ’λείπε του θανάτου - κ’ ένα βόλι
Σ’ εστειλ’ ήρωα στό ηλύσιο περιβόλι».

Τον Αύγουστο του 1900 μια αναμνηστική πλάκα, που τοποθετήθηκε δεξιά της εισόδου της Αγγλικανικής Εκκλησίας του Αγίου Παύλου στην Αθήνα, μνημονεύει το θάνατο και τη θυσία του. O ηρωικός θάνατός του υμνήθηκε, τo 1904, από τον Γερμανό ποιητή Stefan George στο ποίημα «Πέντε Πηγάδια» στη συλλογή του «Der siebente Ring» («Ο έβδομος δακτύλιος»), ο οποίος εξέδωσε στα γερμανικά και τα ημερολόγια του Χάρρις. Μέλη της οικογενείας του με προεξάρχουσα την αδελφή του συνέχισαν τη φιλελληνική δράση του Κλέμεντ και επισκεπτόταν συχνά την Ελλάδα. Το 1923 ο Siegfried Wagner συνέθεσε και αφιέρωσε στη μνήμη του το έργο «Glück» . Ο Ζίγκφριντ Βάγκνερ τοποθέτησε μια φωτογραφία του Χάρις στο γραφείο του για το υπόλοιπο της ζωής του. Στην αυτοβιογραφία του το 1923, ο Βάγκνερ αναφέρεται στα ταξίδια του με τον «Κλέμεντχεν» (ένας γερμανικός όρος αγάπης που μεταφράζεται ως «αγαπητός μικρός Κλέμεντ») και γράφει πως οι δυο τους μοιράζονταν ένα κρεβάτι σαν τον «Ορέστη και τον Πυλάδη», το μυθολογικό ζευγάρι ομοφυλόφιλων και σημειώνει ότι στο ταξίδι τους στη Σιγκαπούρη, ανακάλυψαν ένα ειδυλλιακό σημείο όπου κολύμπησαν γυμνού σαν «δύο Αδάμ». Ο Ελευθέριος Βενιζέλος γράφει στις 15 Οκτωβρίου 1931 ότι κατά τη γνώμη του, όταν πήγε ο Χάρρις στην Ήπειρο μαζί με τους Έλληνες, ήξερε πως οι εθελοντές δε θα νικούσαν. Και πρόσθεσε ότι ήταν ο αληθινός ορισμός του ηρωισμού το να είναι ο πιστός αντιπρόσωπος ενός ιδανικού δίχως να λαμβάνει υπ’ όψη του την επιτυχία.

Στις 14 Μαΐου του 1937, διαρκούντος του Εθνικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου υπό τον Πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, δόθηκε συναυλία της Συμφωνικής Ορχήστρας του Ωδείου Αθηνών, η πρώτη κατά την θερινή περίοδο εκείνου του έτους, στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού υπό τη διεύθυνση του κορυφαίου Έλληνας διευθυντή ορχήστρας Δημήτρη Μητροπούλου. Το πρόγραμμα περιλάμβανε την «Ηρωική Συμφωνία» του Μπετόβεν, το έργον «Διδώ και Αινείας» του Πέρσελλ και για πρώτη φορά στην Αθήνα το συμφωνικό ποίημα του Κλέμεντ Χάρρις:

• «Ο απολεσθείς Παράδεισος» .

Ο Ίων Ζώτος αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών ο οποίος παρουσίασε, τον Ιανουάριο του 1997, για πρώτη φορά τη ζωή και το έργο του Χάρρις σε εκδήλωση που διοργανώθηκε με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από τον θάνατό του, γράφει:

«...Τον «Απολεσθέντα παράδεισο» τον ολοκλήρωσε σε ηλικία 24 ετών. Αυτό και μόνο δείχνει τη μεγαλοφυΐα του, το ταλέντο του, αν θέλετε, το οποίο εγκατέλειψε προκειμένου να ακολουθήσει ένα ιδανικό. Το έργο του ξεχάστηκε όπως συνέβη και με το έργο αρκετών ακόμη συνθετών της εποχής του. Ως πρόσφατα παρέμενε άγνωστος και ο φιλελληνισμός του. Βλέπετε, ο Χάρις δεν ήρθε στην Ελλάδα με τυμπανοκρουσίες όπως ο λόρδος Βύρωνας».

Ανύπαρκτες είναι οι τιμές που απέδωσε το επίσημο Ελληνικό κράτος στον Χάρρις. Με ιδιωτική πρωτοβουλία, δεκαετίες μετά το θάνατο του ήρωα, δημοσιεύθηκαν καρτ ποστάλ με το πορτρέτο του. Καμμιά Ελληνική οδός δεν φέρει το όνομά του, δεν ανεγέρθηκε κανένα μνημείο γι' αυτόν και το όνομά του απουσιάζει από τα λήμματα των κατεστημένων γραπτών και ηλεκτρονικών εγκυκλοπαιδειών. Το έργο «Ο απολεσθείς Παράδεισος» παρουσιάστηκε στις 24 Φεβρουαρίου 1997 από την ορχήστρα των χρωμάτων «Μάνος Χαντζηδάκις» -υπό την διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη- σε συνεργασία με το Μέγαρο Μουσικής και το Βρετανικό Συμβούλιο.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Κλέμεντ Χάρις: Ένας Άγγλος συνθέτης που πέθανε ηρωικά για την Ελλάδα ]
• [Κλέμεντ Χάρις, ένας φιλέλληνας στο Μέγαρο]
• [Ο Άγγλος μουσικοσυνθέτης Κλέμεντ Χάρρις και ο Μαβίλης.]
• [Clement Harris und Siegfried Wagner]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org