Μοντερνισμός
Ο Μοντερνισμός (Modernism), η ιδιότητα του μοντέρνου, η τάση να είναι κάποιος μοντέρνος η τάση αποκτήσεως νεωτεριστικών αντιλήψεων και αποδοχής νεωτερικών τρόπων, ρευμάτων κ.λπ., στα γράμματα και τις τέχνες, είναι εννοιολογικός όρος που περιγράφει ένα είδος πολιτιστικών τάσεων και ένα σύνολο σχετιζόμενων πολιτιστικών κινημάτων που αναπτύχθηκαν ως αποτέλεσμα των μεγάλων αλλαγών της Δυτικής κοινωνίας.
Περιεχόμενα
Αναδρομή
Ο μοντερνισμός που χαρακτηρίζει τον πολιτισμό εκείνης της περιόδου της ιστορίας των δυτικών κοινωνιών προήλθε ως αποτέλεσμα της καταρρεύσεως των αξιών του 19ου αιώνα κι υπήρξε απόρροια της επαναστατικής τάσεως γύρω από την οποία οργανώθηκαν η φιλοσοφική, πολιτική και φιλολογική σκέψη, η καλλιτεχνική παραγωγή και η δραστηριότητα των διανοουμένων. Το διάστημα από το 1910 έως το 1930 υπήρξε περίοδος αναταραχών, συγκρούσεων και αμφισβητήσεως των παγιωμένων αξιών, που εντοπίζονται σχεδόν σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δράσεως, προωθώντας νέες, ακραίες, πολλές φορές αμφιλεγόμενες και κάποιες φορές πρωτοποριακές προτάσεις.
Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές η περίοδος του μοντερνισμού αρχίζει (με κάποιες αμφισβητήσεις) στα μέσα ή στο τελευταίο τρίτο του 19ου αιώνα και εκτείνεται (με ακόμη περισσότερες αμφισβητήσεις) ως τα μισά ή στο τελευταίο τρίτο του 20ου αιώνα και εκφράζει το πνεύμα της μοντέρνας βιομηχανικής κοινωνίας, δηλαδή η αρχή του τοποθετείται στο τέλος του 19ου αιώνα και εκτείνεται μέχρι περίπου το 1940, λίγο πριν το ξέσπασμα του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Το κέντρο αναφοράς της ιδεολογίας του μοντερνισμού περιστρέφεται γύρω από τη ρήση του Φρειδερίκου Νίτσε ότι κανείς καλλιτέχνης δεν ανέχεται την πραγματικότητα καθώς ο Νίτσε είναι το πρότυπο του μοντερνισμού.
Ορισμένοι μελετητές θεωρούν πώς ο Μοντερνισμός είναι η κατ’ εξοχήν έκφραση της νεωτερικότητας στο επίπεδο της κουλτούρας, του πνευματικού πολιτισμού. Η κίνηση συνάντησε υποστηρικτές τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, οι οποίοι εξέφραζαν -κατά βάση- την αριστερή-μαρξιστική ιδεολογία, είναι άλλωστε η εποχή που εδραιώνεται η Σχολή της Φρανκφούρτης και οι απόψεις που προβάλλουν οι μαρξιστές ιδρυτές της, ενώ η αποκαλούμενη εικαστική πρωτοπορία δέχτηκε επιθέσεις από την συντηρητική διανόηση στο όνομα του διαχρονικού εθνικισμού.
Εκφάνσεις
Οι μελετητές χρησιμοποιούν τον όρο για ένα σύνολο που συγκεκριμένων αισθητικών και καλλιτεχνικών ρευμάτων, ιδιαίτερα τον Συμβολισμό, τον Ιμπρεσιονισμό, τον μετα-ιμπρεσιονισμό, τον Εξπρεσιονισμό, τον Ντανταϊσμό, τον Υπερρεαλισμό, τον Ιμαζισμό, τον Φουτουρισμό και άλλα. Με την ιστορική αυτή χρήση του όρου δεν συμφωνεί, ωστόσο, μια πλειάδα ερευνητών. Σύμφωνα με τη γνώμη τους, ο όρος μοντερνισμός δεν αποδίδει μια συγκεκριμένη ιστορική εκδήλωση αισθητικών και καλλιτεχνικών ρευμάτων, αλλά προσδιορίζει μια γενικότερη στάση ζωής και έκφρασης του σύγχρονου ανθρώπου, η οποία μάλιστα υπερβαίνει τον ιστορικό μοντερνισμό. Τα πρότυπα του καθορίζουν μία θεώρηση ρήξεως με το παρελθόν, με τον ρεαλισμό, τον νατουραλισμό, την παραδοσιακή τέχνη και το παραδοσιακό πνεύμα. Η βιομηχανική επανάσταση και η ριζοσπαστικοποίηση των κοινωνιών έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας νέας ορθολογικότητας σε σχέση με την κυρίαρχη. Αποκορύφωμα του σε κάθε μορφή τέχνης όπως στο χώρο της ζωγραφικής, της ποιήσεως, της λογοτεχνίας, της αρχιτεκτονικής, της πολιτικής και της θρησκευτικής πίστεως, ήταν οι δεκαετίες 1910-1930.
Η εμφάνιση του οδήγησε σε αμφισβήτηση αξιών όπως ο πατριωτισμός, η εκτέλεση του καθήκοντος και ο χριστιανισμός, καθώς η ανθρώπινη αυτογνωσία αρχίζει να αλλάζει και η ανθρωπολογία αναζητά τις ρίζες της θρησκείας. Αν και το ενδιαφέρον του μοντερνισμού εστιάζεται κυρίως στη γλώσσα και στη γραφή εν τούτοις δεν περιορίζεται μόνο στη λογοτεχνία -είναι χαρακτηριστικό ότι στον μοντερνισμό στρέφεται πρώτη η ποίηση- ή γενικότερα την τέχνη αλλά επεκτείνεται σε όλους σχεδόν τους τομείς της ανθρώπινης διανοήσεως (φιλοσοφία, ψυχανάλυση, γλωσσολογία, φυσική κ.ά.), υπερβαίνει και καταργεί, σε κάποιο βαθμό, κάθε είδους όρια ή σύνορα (εθνικά, πολιτισμικά, ειδολογικά), ώστε να μιλάμε για ένα διεθνές κίνημα παρά τις ιδιαιτερότητες της κατά τόπους εκδηλώσεως του.
Περιλαμβάνει επίσης όλες τις εκφάνσεις της πνευματικής παραγωγής: Επιστήμη, φιλοσοφία, οπτικές τέχνες, μουσική, λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφο. Περιλαμβάνει φιλοσοφικά, επιστημονικά και πολιτιστικά ρεύματα όπως: Διαλεκτικός υλισμός, Θεωρία της εξελίξεως των ειδών, Θεωρία της σχετικότητος, Κβαντική μηχανική, Ρασιοναλισμός, Ποζιτιβισμός, Ρεαλισμός, Αυτόματη γραφή, Εμπρεσιονισμός, Αφαίρεση, Κυβισμός, Εξπρεσιονισμός, Αφηρημένος εξπρεσιονισμός, Σουρεαλισμός, Νταντά, Ατονική μουσική, Νεοκλασικισμός, Μεταρομαντισμός.
Μοντερνισμός & Λογοτεχνία
Ως λογοτεχνικό και αισθητικό κίνημα εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα σε διάφορα μέρη του κόσμου. Η ιστορία της λογοτεχνίας τοποθετεί τις απαρχές του στα τέλη του 19ου αιώνα και συγκεκριμένα στη δεκαετία 1890. Ήδη από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, ποιητές, όπως οι Γάλλοι Charles Baudelaire (Σαρλ Μπωντλέρ), Comte de Lautréamont (Κομτ ντε Λωτρεαμόν), Stéphane Mallarmé (Στεφάν Μαλλαρμέ), Jean Nicolas Arthur Rimbaud (Ζαν Νικολά Αρτούρ Ρεμπώ) και Paul Verlaine (Πολ Βερλέν) εγκαινιάζουν τη μοντέρνα ποιητική γραφή, που συνίσταται κυρίως στη διάλυση της μορφής του παραδοσιακού ποιήματος και στη διάθεση για πειραματισμούς. Σε σχέση με την ποίηση, η μοντερνιστική πεζογραφία εμφανίστηκε στον χώρο της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με μια σχετική καθυστέρηση.
Το 1922 είναι το έτος ορόσημο, καθώς κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτόχρονα μια σειρά από μνημειώδη έργα του μοντερνιστικού νεωτερισμού, όπως ο «Οδυσσέας» του James Joyce (Τζέιμς Τζόυς) και «Το δωμάτιο του Ιάκωβου» της Virginia Woolf (Βιρτζίνια Γουλφ) –παράλληλα «Η Έρημη Χώρα» του T. S. Eliot (Τ. Σ. Έλιοτ). Βασικοί εκπρόσωποι του μοντερνισμού στην πεζογραφία θεωρούνται οι μυθιστοριογράφοι Marcel Proust (Μαρσέλ Προυστ), Thomas Mann (Τόμας Μαν), André Gide (Αντρέ Zιντ), Franz Kafka (Φραντς Κάφκα), William Faulkner (Γουίλιαμ Φώκνερ) και οι θεατρικοί συγγραφείς Luigi Pirantello (Λουίτζι Πιραντέλλο), Bertolt Brecht (Μπέρτολτ Μπρεχτ) και άλλοι.
Μοντερνισμός & Ελληνική λογοτεχνία
Στην Ελληνική λογοτεχνία ο μοντερνισμός εμφανίστηκε μετά τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, µε τους ποιητές της Γενιάς του '30. Προδρομική μορφή του θεωρείται ο εθνικιστής ποιητής Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, αλλά ουσιαστικά έτος γενέσεως του κινήματος στην Ελλάδα θεωρείται το 1935 με το «Μυθιστόρημα» του Γιώργου Σεφέρη, με εμφανείς επιρροές από τον αγγλοσαξονικό μοντερνισμό του T. S. Eliot (Έλιοτ) και του φασιστή Αμερικανού, κορυφαίου ποιητή του 20ου αιώνα, Ezra Pound οι οποίοι επηρέασαν την γραφή του εθνικιστή και αντικαπιταλιστή Κώστα Καρυωτάκη όπως αυτός τη γραφή των Οδυσσέα Ελύτη, Γιώργου Σεφέρη, και των μαρξιστών Γιάννη Ρίτσου και Κώστα Βάρναλη, κατεξοχήν εκπροσώπων της μοντερνιστικής ποιήσεως στην Ελλάδα.
Ο Μοντερνισμός εμφανίζεται αμιγής στην Ελλάδα μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου στους συγγραφείς-εκπροσώπους της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Καθαρά μοντερνιστικά χαρακτηριστικά, όπως η συνειρμική και κρυπτική θέαση της πραγματικότητας, ο εσωτερικός μονόλογος, η ροή της ατομικής συνειδήσεως ή του υποσυνείδητου και άλλα εντοπίζονται στο έργο της Μέλπως Αξιώτη, του Στέλιου Ξεφλούδα, του Νικόλαου Γ. Πεντζίκη αλλά και του Γιάννη Μπεράτη.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- [Μοντερνισμός Π. Τζὠνος, Διάλεξη, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης]
- [Λογοτεχνικός μοντερνισμός: τι είναι και τα χαρακτηριστικά του]
- [«Τα δύο “μετά” του 20ού αιώνα στη Λογοτεχνία και στη Γραφή: Μεταμοντερνισμός και Μεταμυθοπλασία»]
- [Ο μοντερνισμός στην αυγή του 20ού αιώνα Βαλάντης Στειακάκης]
- [Χριστιανισμός και μοντερνισμός Video, Youtube.com]
Βιβλιογραφία
- [Αντιδραστικός μοντερνισμός Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2009.]
