Γεώργιος Ζαρίφης

Ο Γεώργιος Ζαρίφης, Έλληνας μεγαλέμπορος, κορυφαίος επιχειρηματίας, προσωπικός τραπεζίτης της Υψηλής Πύλης και προσωπικός χρηματοοικονομικός σύμβουλος των σουλτάνων, ο άνθρωπος που ανέλαβε εξ ολοκλήρου το χρέος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που τον αποκάλεσαν «Έλληνα Ρότσιλντ» και «Ρότσιλντ της Ανατολής», βαθύτατα πατριώτης, παθιασμένος Έλληνας και εθνικός ευεργέτης με ανθρωπιστικό, εκπαιδευτικό και πολιτισμικό ευεργετικό έργο, μια αξιοθαύμαστη προσωπικότητα και οικονομική ιδιοφυΐα που αναδείχθηκε ο ηγέτης του άτυπου λόμπι των Ελλήνων «τραπεζιτών του Γαλατά» και για πολλές δεκαετίες ο επικεφαλής της Ελληνικής ελίτ στην Κωνσταντινούπολη, γεννήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1807 (σύμφωνα με κάποιες άλλες πηγές ίσως το 1806 ή το 1808) στο εξοχικό σπίτι της οικογένειας Ζαρίφη, στο Μέγα Ρεύμα του Βοσπόρου στη νήσο Αλώνη (Πασαλιμάνι) κοντά στην Προκόννησο της Προποντίδας, στα Ευρωπαϊκά παράλια (σημερινό Αναβούτκιοι) και πέθανε λίγο μετά τα μεσάνυκτα της Δευτέρας ξημερώνοντας Τρίτη 27 Μαρτίου/8 Απριλίου 1884 στην Κωνσταντινούπολη, από ασθένεια απόρροια αποπληξίας ή ημιπληγίας. Η σορός του τάφηκε στον τάφο της οικογένειας Ζαρίφη στο Νεκροταφείο του Σισλί .

Γεώργιος Ιωαν. Ζαρίφης
Γέννηση: 6 Σεπτεμβρίου 1807
Τόπος: Αλώνη (Πασαλιμάνι), Μέγα Ρεύμα Βόσπορος (Κωνσταντινούπολη)
Σύζυγος: Ελέγκω (Ελένη) Ζαφειροπούλου
Τέκνα: Λεωνίδας, Περικλής, Σοφία Θηρεσία (Τερέζα ή Ταρσή), Στέφανος
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Έμπορος, επιχειρηματίας τραπεζίτης, εθνικός ευεργέτης
Θάνατος: 27 Μαρτίου/8 Απριλίου 1884
Τόπος: Κωνσταντινούπολη

Το 1838 παντρεύτηκε με την Ελέγκω (Ελένη) Ζαφειροπούλου, κόρη του μεγαλέμπορου Δημητρίου Ζαφειρόπουλου και της Ραλλούς, το γένος Φενερλή, αλλά και αδελφή του Στέφανου Ζαφειρόπουλου, η οικογένεια της οποίας κατάγονταν από τα Ιωάννινα. Ο Ζαρίφης από το γάμο του έγινε πατέρας πέντε τέκνων, του Λεωνίδα , του Περικλή , της Σοφίας , της Θηρεσίας (Τερέζα ή Ταρσή) και του Στέφανου

Βιογραφία

Η οικογένεια Ζαρίφη εμφανίζεται πρώτη φορά στα τέλη του 18ου αιώνα στην περιοχή του Βοσπόρου. Σχετικά με την αρχική οικονομική κατάσταση της οικογένειας αναφέρονται διάφορες εκδοχές. Σύμφωνα με τις δύο επικρατέστερες, η οικογένεια είχε φτωχούς προγόνους, οι οποίο απέκτησαν χρήματα από το εμπόριο ενώ υπάρχει και η άποψη ότι επρόκειτο, εξ αρχής, για ευκατάστατους Μικρασιάτες.

Πρόγονοι

Ο παππούς του Γιώργου Ζαρίφη, με όνομα κύριο βαπτιστικό Ζαρίφης , καλλιεργούσε αμπέλια και ήταν παραγωγός σημαντικών ποσοτήτων κρασιού στην Αλώνη, σημερινή ονομασία Πασαλιμάνι, νησί του Μαρµαρά (Προκόννησος ή Προικόννησος) . Στα μέσα του 18ου αιώνα μετακόμισε με την οικογένεια του και εγκαταστάθηκε στο Μέγα Ρεύμα ένα από τα προάστια της Κωνσταντινουπόλεως, όπου συνέχισε την ίδια εργασία. Αρχικά φτωχός, αργότερα πλούτισε µε την οινοπαραγωγή, και τελικά συγκαταλέγεται στους γνωστούς Φαναριώτες. Όταν πέθανε τάφηκε στον περίβολο του Ναού του Μεγάλου Ρεύµατος.

Οικογένεια Γεωργίου Ζαρίφη

Πατέρας του Γεωργίου ήταν ο Ιωάννης (Γιάγκος) Ζαρίφης, που γεννήθηκε το 1770 και συνέχισε την οικογενειακή παράδοση ως οινοπαραγωγός κι ήταν γνωστός ως «κάπηλος». Υπήρξε ένας από τους πλέον γνωστούς Φαναριώτες της εποχής του. Δεν παρέλειπε να κάνει αγαθοεργίες, όπως το 1780, που προέβη στην ανακαίνιση δύο εκκλησιών στο χωριό του και πέθανε το 1850 στην βασιλεύουσα. Το όνομα του Ιωάννη αναφέρεται στους κώδικες της Κοινότητος του Μεγάλου Ρεύµατος, το 1816. Κατέκτησε επίζηλη αναγνώριση και υψηλή κοινωνική θέση, λόγος για τον οποίο στις 31 Αυγούστου 1817 σημειώνεται με τον τιμητικό τίτλο «τσελεμπής» που παραχωρούνταν σε σπουδαίες προσωπικότητες και σημαίνει ότι κατείχε υψηλή κοινωνική θέση και είχε ενεργή ανάμειξη στη διοίκηση των κοινοτικών θεμάτων Ο Ιωάννης, σύμφωνα με όσα γράφει ο εθνικιστής ιστορικός και μεσαιωνολόγος Μανουήλ Γεδεών:

«...ἀναμιγνύεται εἰς τὰ κοινοτικὰ τοῦ προαστείου Μ. Ρεύματος, εἶχε μέγαρον πατρικὸν εἰς τὸ Φανάρι (1795) ἐπιθαλάσσιον ἒξω τῆς πύλης τοῦ Πετρίου, δεύτερον μέγαρον ἐν Μεγάλῳ Ρεύμάτι, και τρίτον ἐν Θεραπείοις» .

Μητέρα του ήταν η Θηρεσία (Τερέζα, Ταρσή ή Ταρσίτσα) που γεννήθηκε στην Καισάρεια της Μικράς Ασίας κι ήταν κόρη του εμπόρου διαμαντιών Ιωάννη Καπλάνογλου η οικογένεια της οποίας υπήρξε από τις σημαντικές του Ελληνισμού της περιοχής.

Ο Γεώργιος, που ήταν ο πρωτότοκος από τα επτά παιδιά της οικογένειας του Ιωάννη Ζαρίφη, έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στην κατοικία της οικογένειας στη συνοικία Φανάρι. Αδέλφια του ήταν ο Μιχαήλ Ζαρίφης (1809-1891) τραπεζίτης που πέθανε στο Λονδίνο κι ήταν σύζυγος της Φανής Κεσίσογλου η οποία γεννήθηκε το 1837 στη Σμύρνη, ο Πέτρος Ζαρίφης που γεννήθηκε το 1810 κι ήταν σύζυγος της Αιμιλίας Δημητρίου Βούρου, ο Αλέξανδρος Ζαρίφης που γεννήθηκε το 1812 και πέθανε στην Οδησσό της Ρωσίας, ο Ιορδάνης Ζαρίφης που γεννήθηκε το 1815 στην Καισάρεια, ο Νικόλαος Ζαρίφης (1820-1895) που διετέλεσε αντιπρόεδρος του «Comptoir d'Escompte» και τέλος η Σουλτάνα Ζαρίφη που παντρεύτηκε τον Γεώργιο Σημηριώτη από τη Σμύρνη της Μικράς Ασίας.

Εγκατάσταση στην Οδησσό

Ο πατέρας του Γεώργιου, ο Ιωάννης Ζαρίφης, ο οποίος ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας, το 1820 λίγο πριν την κήρυξη του Ελληνικού Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη μαζί με την οικογένεια του για να μην υποστούν, ο ίδιος και τα μέλη της, τις συνέπειες της Τουρκικής οργής και εγκαταστάθηκαν στην Οδησσό της Ρωσίας. Στην παραλιακή πόλη του Εύξεινου Πόντου η οικογένεια Ζαρἰφη ανέπτυξε φιλικές και εγκάρδιες σχέσεις με τους τοπικούς αξιωματούχους του Τσαρικού καθεστώτος και προσωπικά με τον Υπουργό των Εξωτερικών, τον μετέπειτα Εθνικό κυβερνήτη της Ελλάδος, τον Ιωάννη Καποδίστρια με την βοήθεια του οποίου ο μικρός Γιώργος Ζαρίφης έλαβε υποτροφία από τον Τσάρο Αλέξανδρο Α' για να φοιτήσει στο Γαλλικό Λύκειο, [Richelieu-Lyceum Richelowski], ίσως το κορυφαίο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Οδησσού.

Εγκατάσταση στο Ναύπλιο

Η οικογένεια Ζαρίφη παρέμεινε στην πόλη μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης της Αδριανουπόλεως, το 1829, όταν με βάση τους όρους της τα μέλη της απέκτησαν το δικαίωμα να επιστρέψουν στην Κωνσταντινούπολη όπου πράγματι επέστρεψαν όμως παρέμειναν επί μικρό χρονικό διάστημα. Η ανάληψη της εξουσίας στην Ελεύθερη Ελλάδα από τον Ιωάννη Καποδίστρια συνοδεύτηκε από μια πρόσκληση να εγκατασταθούν στο Ναύπλιο, την πρωτεύουσα του μικρού σε έκταση Ελληνικού κράτους. Το 1830 ο Γεώργιος Ζαρίφης και η οικογένεια του εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, απέκτησαν την Ελληνική υπηκοότητα και ο Γεώργιος διορίστηκε γραμματέας ή έφορος στην κωμόπολη Καρύταινα του νομού Αρκαδίας, ένας από τους έμπιστους του Εθνικού κυβερνήτη. Στην Καρύταινα ο νεαρός Γεώργιος συνάντησε εχθρικό κλίμα, καχύποπτα βλέμματα, συχνά και φανερή αντιπάθεια από τους ντόπιους και τους παλαιούς πολεμιστές του Αγώνα που τον αντιμετώπιζαν σαν ξένο. Το επόμενο έτος μέλη της οικογένειας Μαυρομιχάλη δολοφόνησαν τον Καποδίστρια και το 1832 η οικογένεια Ζαρίφη επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη αφού ο άνθρωπος που τους έφερε στην Ελλάδα δεν υπήρχε πλέον στη ζωή.

Επιστροφή στην Κωνσταντινούπολη

Στην Κωνσταντινούπολη, όπου εγκαταστάθηκε η οικογένεια μετά την περιπέτεια της στην Ελλάδα, ο Γεώργιος Ζαρίφης, κάτοχος τεσσάρων γλωσσών, Ελληνικά, Τουρκικά, Γαλλικά και Ρωσικά, αναζήτησε εργασία και προσελήφθη στον εμπορικό οίκο του Δημητρίου Ζαφειρόπουλου ο οποίος ήταν φίλος του πατέρα του, εμπόρου από τα Γιάννενα, που εισήγε και εµπορευόταν σιτηρά και άλευρα από τη Ρουμανία , έχοντας σε αποκλειστικότητα το σιτεμπόριο των δυτικών ακτών του Εύξεινου Πόντου. Σύντομα τα κέρδη τους αυξήθηκαν τόσο ώστε, από τα μέσα του 19ου αιώνα, επεκτάθηκαν και σε τραπεζικές εργασίες.

Μετά το θάνατο του πεθερού του ο Ζαρίφης συνεταιρίστηκε με τον γιο του Δημητρίου Ζαφειρόπουλου, τον Στέφανο που ήταν αδελφός της συζύγου του και ίδρυσαν τον εμπορικό οίκο «Ζαφειρόπουλος & Ζαρίφης», γνωστό ως Ζ/Ζ, εμπορικό δίκτυο με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Η επιχείρηση τους κάλυπτε όλη την Ευρώπη και διατηρούσε υποκαταστήματα από τη Μεσοποταμία ως το Βουκουρέστι και από τη Μασσαλία ως το Λονδίνο αλλά και τον Εύξεινο Πόντο με έδρα το λιμάνι της Οδησσού. Παράλληλα υπό την ευφυή διεύθυνση του Ζαρίφη οι χρηματοπιστωτικές εργασίες πολλαπλασιάστηκαν. Δραστήριος και γλωσσομαθής ο Ζαρίφης μετέτρεψε την εμπορική επιχείρηση της οικογένειας Ζαφειρόπουλου σε οικονομικό κολοσσό και σταδιακά προχώρησε στην ενασχόληση του με άλλους κλάδους της οικονομίας, κυρίως τον τραπεζικό.

Τραπεζική δραστηριότητα

Μετά τη νίκη των αγγλογάλλων, οι οποίοι τότε ήταν σύμμαχοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, στον πόλεμο της Κριμαίας (1854-1856) ο Ζαρίφης δραστηριοποιήθηκε στις τραπεζικές εργασίες της Κωνσταντινουπόλεως, με σκοπό την ίδρυση Κεντρικής Τράπεζας που θα συντόνιζε όλες τις άλλες. Στο πλαίσιο αυτό μετά το 1856 ο Ζαρίφης υπήρξε ένας από τους πρωταγωνιστές στην προσπάθεια για την ίδρυση μιας εύρωστης Κεντρικής Τράπεζας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο τραπεζικός οργανισμός Οθωμανική Τράπεζα έφερε τη δική του καθοριστική σφραγίδα. Το 1860, το έτος που απεβίωσε ο πεθερός του, ο Ζαρίφης συμμετείχε στο μετοχικό κεφάλαιο πολλών ακόμα χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, τόσο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, μεταξύ τους η Γενική Εταιρία Οθωμανικού Κράτους, η Τράπεζα Κωνσταντινουπόλεως, η Οθωμανική Εμπορική Εταιρεία και η Αυστροτουρκική Πίστις το 1872. Με ανακοίνωση της τράπεζας φέρονται ως ιδρυτές της οι: Χρηστάκης Ζωγράφος, Γεώργιος Ζαρίφης, Κ. Καραπάνος, Στεφάνοβικ-Σκυλίτζης, Στέφανος Ράλλης, ο Γερμανός Otto Ulmann, o Εβραίος Isaac de Cammondo και η Γενική Εταιρεία του Οθωμανικού Κράτους καθώς επίσης και οι βιεννέζικες τράπεζες Union Bank, Anglo-Austrian Bank, το κατάστημα Oppenheim και διάφοροι αυστριακοί κεφαλαιούχοι. Ανάλογη δραστηριότητα ανέπτυξε και την Ελλάδα, όπου ήταν πρωταγωνιστής στην υλοποίηση τραπεζικών σχημάτων, όπως η Γενική Πιστωτική και η Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως.

Το 1864, δημιουργήθηκε μία συνεργασία, ανάμεσα στους Γεώργιο Ζαρίφη, Γεώργιο Κορωνιό και Ζαννή Σκυλίτση με σκοπό να συμμετέχουν στη χρηματοδότηση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και παράλληλα να γίνουν οι ιδρυτές μιας από τις ξένες τράπεζες που θα υπήρχαν στην Πόλη. Ο Ζαρίφης προκειμένου να επεκτείνει τις τραπεζικές και τις άλλες δραστηριότητες του εκτός της Κωνσταντινουπόλεως και της Μικράς Ασίας υπέδειξε στα νεότερα µέλη της οικογένειάς του, τα μικρότερα αδέρφια του, και λίγα χρόνια αργότερα στα παιδιά του, να εγκατασταθούν στα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα του 19ου αιώνα. Έτσι συναντάμε, τον κουνιάδο του Στέφανο Ζαφειρόπουλο στη Μασσαλία της Γαλλίας, τον αδερφό του, Μιχαήλ, στο Λονδίνο, όπου ασχολείται µε το εμπόριο και τις τραπεζικές εργασίες, τον αδερφό του, Αλέξανδρο, στην Οδησσό, όπου ασχολείται µε το εμπόριο σιτηρών, τον αδελφό του Ιορδάνη Ζαρίφη στο Γαλάτσι της Βλαχίας, το δευτερότοκο γιο του, Περικλή, στη Μασσαλία, όπου ίδρυσε την εταιρεία «Ζαρίφης και υιοί» και τον γαμπρό του, σύζυγο της κόρης του Σοφίας, τον Οδυσσέα Νεγρεπόντη, έμπορο και εφοπλιστή, στο Βουκουρέστι ο οποίος με τα πλοία του βοηθούσε στη μεταφορά των προϊόντων των επιχειρήσεων Ζαρίφη, κυριαρχώντας στον Εύξεινο Πόντο.

Ο Ζαρίφης μέσω των τραπεζών του χρηματοδότησε μεγάλα τεχνικά έργα, πρωτοποριακά για την εποχή. Οι πιο εντυπωσιακές δραστηριότητες του αυτής της μορφής ήταν η ίδρυση μεγάλων ανωνύμων Εταιριών, εξαιρετικά πρωτοποριακών για την εποχή, όπως:

• Η Εταιρία Τροχιοδρόμων Κωνσταντινουπόλεως, το πρώτο ανάλογο εγχείρημα που ανέλαβε όμιλος κεφαλαιούχων σε συνεργασία με την Οθωμανική Τράπεζα,
• «Ποντοπόρεια» (ή Ποντοπορία), εταιρεία που ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1871,
• Η Γενική Εταιρία του «Δι' Αερίου Φωτισμού και Θερμάνσεως του Βουκουρεστίου», εταιρεία που ιδρύθηκες τον Ιούλιο του 1971,
• Η Οθωμανική Εταιρία Μεταλλευμάτων, στους ιδρυτές της οποίας συμπεριλαμβάνονται οι: Γεώργιος Ζαρίφης και Στέφανος Ζαφειρόπουλος,
• Εταιρεία Καπνών Κωνσταντινουπόλεως το 1872.

Τον Ιανουάριο του 1873 ανακοινώθηκε η ίδρυση της Credit Industriel στην Κωνσταντινούπολη. Την πρωτοβουλία για την ίδρυση της, είχε ένας όμιλος Ελλήνων τραπεζιτών αποτελούμενος από τους Γεώργιο Ζαρίφη, Στέφανο Ζαφειρόπουλο, Χρηστάκη Ζωγράφο, Α. Βαλτατζή και Κ. Καραπάνο. Το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής δυναμικής του ο Ζαρίφης το είχε επενδύσει στην Τράπεζα Κωνσταντινουπόλεως, της οποίας υπήρξε Πρόεδρος, βασικός και σχεδόν κύριος μέτοχος. Υποκαταστήματα της Τράπεζας λειτουργούσαν στην Αθήνα, στην οδό Σταδίου, στο Λονδίνο (19, Great Winchester Street) και στο Παρίσι (13, rue Lafayette). Το 1864 ξεκίνησε μια ευρύτατη συνεργασία των εμπορικών επιχειρήσεων Ζαρίφη µε την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Ο Ζαρίφης, παράλληλα με τις εμπορικές και τραπεζικές εργασίες του οίκου, αναδείχθηκε σε έμπιστο οικονομικό σύμβουλο και τραπεζίτη του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Χαν Β' στον οποίο εισηγήθηκε τη σύσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορικής Τράπεζας [Banque Imperiale Ottomane]', της Υπηρεσίας Δημοσίου Χρέους [Service de la dette publique ottomane]' και τoυ Οθωμανικού Μονοπωλίου Καπνού [Regie des tabacs de l’ empire ottoman] ως μέτρα για να αντιμετωπιστούν από την Υψηλή Πύλη το τεράστιο δημόσιο χρέος και τα δάνεια της αυτοκρατορίας.

Αγορά του Οθωμανικού χρέους

Στις 6 Οκτωβρίου 1875 επήλθε παύση πληρωμών του Οθωμανικού χρέους καθώς αυτό δεν μπορούσε να εξυπηρετηθεί και η Οθωμανική Κυβέρνηση δήλωσε ότι, όσον αφορά τις πληρωμές επί του δημοσίου χρέους, ήταν αναγκασμένη να προβεί σε εξαιρετικά μέτρα. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργού των οικονομικών Σαφβέτ Πασά, η πληρωμή των τοκοχρεολυσίων θα μειωνόταν κατά το ήμισυ, με μόνη εξαίρεση το δάνειο του 1855, την εξυπηρέτηση του οποίου εγγυόταν η Αγγλία και η Γαλλία. Για το υπόλοιπο ήμισυ, οι κάτοχοι ομολογιών θα έπαιρναν ως αποζημίωση νέες ομολογίες των 5%, των οποίων όμως η εξυπηρέτηση θα άρχιζε μετά από πέντε χρόνια. Ως συνέπεια της ανακοινώσεως επήλθε ο πλήρης αποκλεισμός της Αυτοκρατορίας από τα δυτικά χρηματιστήρια. Ο Ζαρίφης ενεπλάκη άμεσα ως εκπρόσωπος των ομίλου τραπεζών του Γαλατά τον οποίο έπεισε να ενεργοποιηθεί υπέρ του Οθωμανικού Κράτους, προσφέροντας δάνεια, ενώ ο ίδιος ανέλαβε να υποβάλει προτάσεις. Ο Ζαρίφης υπέβαλε σχέδια δανείου στην οθωμανική κυβέρνηση, προτείνοντας ως υποθήκη τις εισπράξεις όλων των τελωνείων της αυτοκρατορίας καθώς και τη σύσταση επιτροπής που θα αναλάμβανε τον έλεγχο των εισπράξεων. Οι τραπεζίτες του Γαλατά άσκησαν πιέσεις και έπειτα από τρεις αλλεπάλληλες προσωπικές παρεμβάσεις του Ζαρίφη, το θέμα του Χρέους επιλύθηκε με την σύμβαση της 22ας Νοεμβρίου 1879 .

Η σύμβαση που υπογράφηκε αποτελούσε μια προσπάθεια εξυπηρετήσεως τόσο του κυμαινόμενου όσο και του εξωτερικού χρέους της αυτοκρατορίας την οποία θα εγγυόταν η διαχείριση δημοσίων εσόδων από τους τραπεζίτες του Γαλατά. Άμεσα συστήθηκε επιτροπή όμως η συμφωνία προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών από τους ευρωπαίους ομολογιούχους. Η κατάσταση που διαμορφώθηκε οδήγησε σε νέο κύκλο διαπραγματεύσεων ανάμεσα στους εμπλεκόμενους. η σύμβαση του 1879 ανακλήθηκε κοινή συναινέσει και η διοίκηση των έμμεσων φόρων πέρασε στα χέρια των ευρωπαίων ομολογιούχων, με την ίδρυση της Επιτροπής του Οθωμανικού Χρέους, για να καταλήξει στην οριστική συμφωνία του Νοεμβρίου του 1881. Η Επιτροπή διήρκησε τριάντα έξι χρόνια, ως το 1918, και στο πλαίσιο της συνέστησε μηχανισμό, που απασχολούσε περισσότερους από 5.000 υπαλλήλους, με τον οποίο ήλεγχε απευθείας πολλές πηγές δημόσιων προσόδων, όπως οι φόροι υποτελείας κάποιων επαρχιών, το μονοπώλιο αλατιού και καπνού, οι φόροι επί ποικίλων ειδών όπως το μετάξι, τα οινοπνευματώδη και η ιχθυοπαραγωγή. Το καθαρό προϊόν των προσόδων αυτών, μετά την αφαίρεση του κόστους λειτουργίας του μηχανισμού συλλογής των φόρων, χρησιμοποιούνταν για την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους.

Ως αμοιβή για τις υπηρεσίες του παραχωρήθηκε στον Ζαρίφη μια έκταση στην Μεσοποταμία, στην περιοχή Μπέλεντ Ρουζ, κτηματική περιουσία την οποία έως το 1923 εκμεταλλευόταν ο γιος του Λεωνίδας, όταν καταργήθηκε με μονομερή απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ. Η ευνοϊκή διευθέτηση της υποθέσεως των Οθωμανικών χρεών κατέστησε τον Ζαρίφη αποδέκτη της ευγνωμοσύνης του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Χαν Β' «...μεθ’ ου συνεδέετο δια ιδιαιτέρας και στενής φιλίας, απήλαυε δε ουχί της ευνοίας, αλλά του σεβασμού και της υπολήψεως του οθωμανού Άνακτος». Έκτοτε ο Σουλτάνος έδειχνε µε κάθε τρόπο την ευγνωμοσύνη του προς τον Ζαρίφη, αφού ο τελευταίος τον είχε απαλλάξει από ένα τόσο σοβαρό πρόβλημα, το οποίο είχε προκύψει ταυτόχρονα µε την ανάρρησή του στον οθωμανικό θρόνο.

Εθνικό έργο Γεωργίου Ζαρίφη

Ο Γεώργιος Ζαρίφης, εθνικός ευεργέτης και «Νέστωρας» της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μια αξιοθαύμαστη προσωπικότητα, υπήρξε ο πλέον επιτυχημένος -διαχρονικά- Έλληνας επιχειρηματίας της Κωνσταντινουπόλεως και γενικότερα της Οθωμανικής επικράτειας, με έντονη δράση στο χώρο των τραπεζικών και μετοχικών εργασιών. Δραστηριοποιήθηκε σε θέματα χρηματοδοτήσεως της εκπαιδεύσεως αλλά και γενικότερα της φιλανθρωπίας.

Ορθοδοξία / Παιδεία / Υγεία

Οι ευεργεσίες του αφορούσαν το Ελληνικό Έθνος και την Ορθόδοξη Εκκλησία την οποία ενίσχυσε με κάθε τρόπο όπως και το Οικουμενικό Πατριαρχείο χωρίς αυτό να γίνεται επιδεικτικά. Συντηρούσε οικονομικά το Πατριαρχείο, έδινε μεμονωμένες χορηγίες εκκλησίες και εκκλησιαστικά ιδρύματα αποφεύγοντας να προκαλεί τους μουσουλμάνους. Παρείχε την υποστήριξη του για την ίδρυση ιερατικών σχολών όμως υποστήριζε και τις μειονότητες των Ορθόδοξων Αρμενίων, αλλά και των Εβραίων για τους οποίους θεωρούσε ότι είχαν συγγενικό θρήσκευμα.

Ορθοδοξία

Ο Ζαρίφης διατηρούσε ακλόνητη την πεποίθηση ότι η κυριαρχία των Ελλήνων στα πλαίσια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα οδηγούσε στην απελευθέρωση του αλύτρωτου Ελληνισμού κάτι που σύμφωνα με την δική του εκτίμηση θα επιτυγχάνονταν µε την ελληνική παιδεία και την συνεπακόλουθη πνευματική καλλιέργεια των Ελλήνων. Πίστευε δηλαδή στην οικονομική δύναμη και στην πολιτιστική ακτινοβολία του υπόδουλου Ελληνισμού και στο σημείο αυτό οι απόψεις του συμπλέουν με κείνες του εθνικιστή διανοούμενου Ίωνα Δραγούμη, όπως αυτός τις διατύπωσε λίγα χρόνια αργότερα. Ο Ζαρίφης συμμετείχε στη σύνταξη των Γενικών Κανονισμών για την Ορθόδοξη Εκκλησία και πέτυχε τη συμμετοχή των λαϊκών στη διοίκηση της αναγνωρισμένη και θεσμοθετημένη από το Οθωμανικό κράτος με τη συγκρότηση του Διαρκούς Εθνικού Μικτού Συμβουλίου. Το εν λόγω σώμα αποτελούσαν 4 κληρικοί και 8 λαϊκοί, και ήταν υπεύθυνο για τις υλικές υποθέσεις του υπόδουλου Ελληνισμού. Στα λαϊκά μέλη του Συμβουλίου συμμετείχαν οι τραπεζίτες Γεώργιος Ζαρίφης και Χρηστάκης Ζωγράφος. Η θεσμοθέτηση της ομάδας αυτής, ισοδύναμεί με την επίσημη αναγνώριση της δικαιοδοσίας της σε ολόκληρο το ορθόδοξο τμήμα της αυτοκρατορίας.

Μεγάλη του Γένους Σχολή

Τεράστιας εθνικής αξίας και σημασίας ευεργεσία του Ζαρίφη είναι η κατασκευή του οικοδομήµατος της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Η Σχολή είχε ιδρυθεί την περίοδο της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, µε άλλο όνομα, και έκτοτε, ανάλογα με τις ανάγκες ή τις συνθήκες, στεγαζόταν σε διάφορες περιοχές της Κωνσταντινουπόλεως. Με Πατριαρχική πρωτοβουλία αποφασίστηκε η μεταφορά της στη θέση Φανάρι, πάνω στον 5ο λόφο της Βασσιλεύουσας. Το κτίσμα, ένα μεγαλοπρεπές οικοδόμημα, σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Δημάδη, έχει τοξοειδές σχήμα ώστε να διαθέτει πλήρη και άπλετο φωτισμό. Η κάτοψη του έχει σχήμα αετού µε ανοιγμένα φτερά, η συνολική του επιφάνεια είναι 3020 τετραγωνικά μέτρα και αποτελείται από ισόγειο και τρεις ορόφους. Στο πίσω μέρος καταλήγει σε πύργο που στέφεται µε μεγαλοπρεπή τρούλο, ενώ το μεσαίο τμήµα της προσόψεως καταλήγει σε μεγάλο κεντρικό εξώστη. Περιλαµβάνει αίθουσες διδασκαλίας, αμφιθέατρα και εργαστήρια μαθημάτων διαφόρων κατευθύνσεων, αρχικά, για Γυμνασιακό και Λυκειακό τμήμα αρρένων ενώ, μετά το 1987, προστέθηκε και τμήμα θηλέων. Ο Ζαρίφης, για το οικοδόμημα της Μεγάλης του Γένους Σχολής η οποία εγκαινιάστηκε στις 12 Σεπτεμβρίου του 1882, κατέβαλε το 902% της συνολικής δαπάνης ενώ το υπόλοιπο ποσό συμπληρώθηκε από τις συνεισφορές θρησκευτικών ιδρυμάτων και άλλους ευεργέτες.

Παιδεία

Ο Ζαρίφης επιδόθηκε με απίστευτη γενναιοδωρία σε εθνικούς, εκπαιδευτικούς και φιλανθρωπικούς σκοπούς. Επί τέσσερις δεκαετίες διέθετε κολοσσιαία χρηματικά ποσά για την ίδρυση και την συντήρηση σχολείων και βιβλιοθηκών της Ελληνικής Ομογένειας, υποτροφίες απόρων φοιτητών, και άλλες φιλανθρωπικές δράσεις, όπως χρηματικά ποσά σε φιλανθρωπικά ιδρύματα της Κωνσταντινουπόλεως και γενικότερα του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας, όπως στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, σε Ελληνικά Νοσοκομεία, Γηροκομεία και Ορφανοτροφεία ενώ υπήρξε αφανής φιλάνθρωπος και συνεισέφερε στην ανακούφιση της φτωχολογιάς της Κωνσταντινουπόλεως. Το αποτύπωμα του μεταξύ των αδύναμων υπήρξε τόσο βαθύ που οι ζητιάνοι της Κωνσταντινουπόλεως έκαναν έρανο και αγόρασαν στεφάνι που το κατέθεσαν στην κηδεία του ενώ οι Έλληνες της Μικράς Ασίας έπλασαν και χρησιμοποιούσαν τη λέξη «ζαριφηλίκι» ως συνώνυμη της αρχοντιάς και της γενναιοφροσύνης.

Ίδρυσε το Ζαρίφειο Νηπιαγωγείο των Θεραπειών και το «Παρθεναγωγείο Απόρων Κορασίδων» στην Πόλη, που ονομάστηκε αργότερα «Κεντρικό Παρθεναγωγείο». Το 1865 σε επίσκεψη του στην Προύσα, διαπιστώνοντας πως υπήρχε κίνδυνος να χαθεί η Ελληνική γλώσσα, προσφέρθηκε να κτίσει δυο σχολεία, ένα αρρένων και ένα θηλέων και υποσχέθηκε και ένα Γυμνάσιο, εφόσον μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια τα παιδιά μιλούσαν Ελληνικά. Στήριξε κάθε πολιτιστική και αθλητική προσπάθεια των Ελλήνων της Αυτοκρατορίας, συμμετέχοντας σε πληθώρα φιλανθρωπικών, πολιτιστικών και αθλητικών συλλόγων, σε πολλούς από τους οποίους ήταν πρόεδρος, µε σκοπό τη βοήθεια και ανάδειξη του Ελληνισμού στην επικράτεια της. Ο πιο γνωστός είναι ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος, του οποίου οι δραστηριότητες και η βιβλιοθήκη χρηματοδοτούνταν από αυτόν. Δημιούργησε τη φιλεκπαιδευτική και φιλανθρωπική αδελφότητα Αγαπάτε Αλλήλους που φρόντιζε για την αποστολή δασκάλων στα χωριά της Θράκης και της Μακεδονίας αλλά και η ίδρυση της Φιλέργου Εταιρείας Κωνσταντινουπόλεως (1866-77) που προμήθευε εργαλεία σε άπορους τεχνίτες και παρείχε υλική βοήθεια σε φτωχούς βιοτέχνες, αλλά και υλικά ραπτικής και χειροτεχνίας σε φτωχές οικογένειες.

Σημαντική ένδειξη της κοινωνικής του θέσεως αποτελεί η συμμετοχή του σε αρκετούς αθλητικούς και συλλογικούς φορείς της κοινωνικής ελίτ με περιορισμένη έως μηδενική πρόσβαση στο απλό κοινό, όπως ο Όμιλος Ιστιοπλοΐας, ο Όμιλος Αντισφαιρίσεως και ο Κυνηγετικός Όμιλος. Συμμετείχε οικονομικά, σχεδόν σε απόλυτο ποσοστό, στην ανέγερση της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Ίδρυσε σχολεία στη Φιλιππούπολη, τα Ζαρίφεια Διδασκαλεία αρρένων και θηλέων και στα Θεραπειά της Κωνσταντινουπόλεως, υποστήριξε Ελληνικές σχολές στην Αθήνα, όπως την Θεολογική, Ιερατική, και Εμπορική, καθώς και τα Εκπαιδευτήρια στο Γαλατά και στο Πέρα, κι ακόμη βοήθησε ικανούς μαθητές µε υποτροφίες.

Μία από τις δωρεές του Ζαρίφη, η οποία έγινε γνωστή μετά το 1990, αναφέρεται στην ανέγερση Παρθεναγωγείου στα Τρίγλια της Βιθυνίας, το οποίο «...συνετηρείτο παρά τε της κοινότητος και εκ δωρεάς του αειμνήστου εθνικού ευεργέτου Γεωργίου Ζαρίφη» . Η δωρεά περιγράφεται σε επιστολή, της 10ης Ιανουαρίου 1885, της Εφοροδημογεροντίας Τριγλίας προς τον Λεωνίδα Ζαρίφη, πρωτότοκο γιο του Γεωργίου. Η επιστολή δημοσιεύτηκε στο 72o φύλλο (Σεπτέμβριος 1990) των «Τριγλιανών Νέων», υπό τον τίτλο «Ιστορικά Χρονικά της Παλιάς Τρίγλιας», το οποίο καταχώρησε συντάκτης που υπογράφει ως «Ιστορικός» (πρόκειται, μάλλον, για φιλολογικό ψευδώνυμο του Σωτήρη Στ. Βουλγαράκη). Ο συγγραφέας του άρθρου δεν αναφέρει την πηγή, δηλαδή τον Κώδικα Προικοσυμφώνων, στον οποίο καταχωρήθηκε η επιστολή στην οποία η Εφοροδημογεροντία ευχαριστεί τον Λεωνίδα Ζαρίφη, για τη γενναιόδωρη δωρεά της μητέρας του, με το ποσό των 45 λιρών ετησίως, για τη συντήρηση του κτιρίου του Παρθεναγωγείου, που ιδρύθηκε με δωρεά του πατέρα του Γεωργίου Ζαρίφη.

Ζαρίφεια Διδασκαλεία Φιλιππουπόλεως

Το 1876 ο Γεώργιος Ζαρίφης αποφάσισε την χρηματοδότηση της ιδρύσεως Διδασκαλείων, Αρρένων και Θηλέων στην Φιλιππούπολη, την πρωτεύουσα της ανατολικής Ρωμυλία όπου κυριαρχούσε το Ελληνικό στοιχείο. Η Θράκη εκείνης της εποχής περιλάμβανε την ευρύτερη περιοχή ανάμεσα στο δυτικό Εύξεινο Πόντο και στο Βόρειο Αιγαίο. Ο Ζαρίφης θεωρούσε τον εαυτό του θρακικής καταγωγής καθώς η Προικόννησος της Προποντίδας, η γενέτειρα της οικογένειας τους βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Θράκης, αλλά και το Μέγα Ρεύµα όπου γεννήθηκε ο ίδιος, βρίσκεται στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου, επίσης στη Θράκη. Η δημιουργία των σχολείων στη Φιλιππούπολη αποτέλεσε σταθμό και σημείο αναφοράς για τα εκπαιδευτικά πράγματα στη Θράκη καθώς τα Ζαρίφεια Διδασκαλεία θεωρούνται φάρος των ελληνικών γραμμάτων στην περιοχή. Με την ίδρυση των Διδασκαλείων του, ο Ζαρίφης αποσκοπούσε στην εμπέδωση του Ελληνικού πνεύματος, ώστε η Ρωμυλία να έχει βάσιμες αξιώσεις να καταστεί καθαρά Ελληνική επαρχία και να µη χαθεί για τον Ελληνισμό. Το 1878, ανακηρύχθηκε η αυτονομία της Ανατολικής Ρωμυλίας, µε πρωτεύουσα τη Φιλιππούπολη. Η σχεδόν προφητική κίνηση του Ζαρίφη δεν πρόλαβε να αποδώσει αυτά που επιθυμούσε ο ίδιος καθώς το 1885, η περιοχή καταλήφθηκε από τη Βουλγαρία. Τα ζαρίφεια Διδασκαλεία, ανώτερο πνευματικό ίδρυμα, δημιουργήθηκαν με στόχο οι απόφοιτοι τους, δάσκαλοι και δασκάλες, να αναλάβουν τη μόρφωση των Ελληνοπαίδων. Για τη συντήρηση της σχολής χορηγούσε χίλιες χρυσές λίρες το χρόνο. Απόφοιτος των Διδασκαλείων είναι ο μπολσεβίκος ποιητής Κώστας Βάρναλης.

Βιζυηνός / Σώχος

Ο Ζαρίφης σταθερά προσηλωμένος στην αναγκαιότητα ενός Ελληνικού διαφωτιστικού προγράμματος δαπανούσε σημαντικά ποσά στην προώθηση των γραμμάτων και της εκπαιδεύσεως. Το 1873 με αφορμή την έκδοση της συλλογής «Ποιητικά» γνωρίστηκε με τον ποιητή Γεώργιο Βιζυηνό τον οποίο στήριξε οικονομικά ώστε να ταξιδέψει στην Αθήνα όπου παρακολούθησε τα μαθήματα της τελευταίας τάξεως του Γυμνασίου και με χαρακτηριστική δήλωσή του ανέφερε: «...ότι από της ημέρας εκείνης είναι γεγραμμένος μεταξύ των υποτρόφων του...». Στην Αθήνα ο Βιζυηνός ολοκλήρωσε το Γυμνάσιο και με το πιστοποιητικό σπουδών του επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου αφού συναντήθηκε με τον Ζαρίφη αναχώρησε για το εξωτερικό και στις 23 Οκτωβρίου του 1875, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Γκαίτιγκεν. Από το Μάιο του 1877 μέχρι τον Αύγουστο του 1878 συνέχισε τις φιλολογικές σπουδές του στη Λειψία, με δάσκαλο το Βίλχελμ Βουντ και το Βερολίνο με δάσκαλο τον Έντουαρντ Τσέλλερ, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ιστορία της φιλοσοφίας, την αισθητική και την ψυχολογία.

Εκείνη η περίοδος υπήρξε εξαιρετική για το Βιζυηνό, καθώς συνάντησε και συναναστράφηκε μεγάλους δασκάλους της φιλοσοφίας, της θρησκείας, της λογικής, της ηθικής, της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, της γλωσσολογίας και της ανθρωπολογίας, όπως ο Ribbeck, ο Wundt, ο Curtius, ο Lipsius και ο Lotze, που τον επέλεξε και ως συνεργάτη του . Το 1880 ο Βιζυηνός, πάντα υπότροφος του Ζαρίφη, γράφει τη διδακτορική του διατριβή με θέμα «Το παιχνίδι υπό έποψη ψυχολογική και παιδαγωγική», η οποία εγκρίθηκε και τυπώθηκε στη Λειψία στις αρχές του 1881 με έξοδα του ευεργέτη του, με τίτλο «Das Kinderspiel in Bezug auf Psychologie und Paedagogik» και αναγορεύτηκε διδάκτορας της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας. Ο Βιζυηνός αφιέρωσε πολλά από τα ποιήματα του στον ευεργέτη του, όπως: «Γεωργίω Ζαρίφη, τω σεβαστω κηδεμόνι», το οποίο έγραψε την 23η Απριλίου 1881, «Προσευχή Υπέρ του σεβαστού κηδεμόνος Γεωργίω Ζαρίφη», το οποίο έγραψε τα μεσάνυχτα της 28ης Ιουνίου 1881 στο Παρίσι, «Γεωργίω Ζαρίφη. Τω σεβαστώ κηδεμόνι», το οποίο έγραψε την 23ην Απριλίου 1882. Το 1881 με την οικονομική υποστήριξη της Τερέζα Ζαρίφη έφυγε για σπουδές γλυπτικής στην Ευρώπη ο, εκ των κορυφαίων Ελλήνων, καλλιτεχνών, γλύπτης Λάζαρος Σώχος.

Υγεία

Ο Ζαρίφης πραγματοποίησε ευεργεσίες σε νοσοκομεία όπως αυτά στο Μπαλουκλή, στη νοτιοδυτική πλευρά της Κωνσταντινουπόλεως. Πριν κατασκευαστεί με δική του χορηγία το κεντρικό κτίριο, ήταν διασκορπισμένα σε τέσσερα διαφορετικά σημεία μέσα στην πόλη. Με δική του χορηγία άρχισε η διαδικασία για την ενοποίησή τους, στην περιοχή Μπαλουκλή. Ο Ζαρίφης ήταν ο βασικός συντάκτης του κανονισμού λειτουργίας του νοσοκομειακού ιδρύματος, που εκπονήθηκε το 1862, και με δική του φροντίδα στον Σουλτάνο απέκτησε ισχύ νόμου. Η κατασκευή των νοσοκομείων συνεχίστηκε και μετά το θάνατο του με χρήματα που διατέθηκαν από τη σύζυγο του Ελένη και από το γιο του Περικλή, αλλά µε ποσά που είχε ορίσει ο ΄Ζαρίφης στη διαθήκη του. Έλαβαν το όνομα «Εθνικά Φιλανθρωπικά Καταστήματα» και μετά την ολοκλήρωση τους αποτέλεσαν ένα τεράστιο και πρότυπο νοσηλευτικό συγκρότημα. Με δική του πρόβλεψη στη διαθήκη του αγοράστηκε το 1903 από τη γυναίκα του και ένα μεγάλο κτίριο στα Πριγκηπονήσια όπου μεταφέρθηκε το ορφανοτροφείο των νοσοκομείων, ενώ τo 1893 εγκαινιάστηκε το νέο κτίριο του Κεντρικού Παρθεναγωγείου, δωρεά των αδελφών Στέφανου Ζαφειρόπουλου και Ελένης συζύγου Γεωργίου Ζαρίφη. Τέλος το 1896 από την οικογένειά του ανακατασκευάστηκε και η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, πάλι στα Πριγκηπονήσια, που είχε καταστραφεί από το μεγάλο σεισμό του 1894.

Συμβολή στην Εθνική αποκατάσταση

Στη διάρκεια του βίου του Ζαρίφη αλλά και στα χρόνια που ακολούθησαν το εθνικό έργο του αλλά και οι ευεργεσίες του παρέμειναν σχετικά άγνωστες καθώς δεν πραγματοποιήθηκαν στον καθαυτό χώρο του σώματος του Ελληνικού κράτους, αλλά στη Μικρά Ασία και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής και Δυτικής Θράκης. Φιλόδοξος και δαιμόνιος επιχειρηματικά, ίδρυσε μια αληθινή οικονομική αυτοκρατορία και ήταν ο ιθύνων νους της. Πέρα από προσωπικός χρηματοοικονομικός σύμβουλος του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Χαν Β' υπήρξε μυστικοσύμβουλός του στη λήψη καθοριστικών για τον Ελληνισμό αποφάσεων της Υψηλής Πύλης. Εξελίχθηκε σε επίσημο τοκιστή της Υψηλής Πύλης, με καθοριστική επιρροή στην διαμόρφωση της οικονομικής πολιτικής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κερδίζοντας προσωπική καταξίωση και κύρος πέρα από αμύθητα και ανυπολόγιστα πλούτη. ο Ζαρίφης στήριξε το σχεδιασμό της πολιτικής του στον πλούτο των ομογενών Ελλήνων στην οθωμανική επικράτεια, ο οποίος αποτελούσε το 50% του συνολικού πλούτου του κράτους την ίδια ώρα που οι Οθωμανοί είχαν στα χέρια τους μόλις το 15%.

Τον Ιούλιο του 1878 ο Γεώργιος Ζαρίφης αποκάλυψε στον Άγγλο πρέσβη A. H. Layard σχέδιο το οποίο προέβλεπε την ένωση της Ελλάδας και της Τουρκίας για την ίδρυση αυτοκρατορίας, βασισμένο στο πρότυπο της Αυστροουγγαρίας άποψη που σημείωνε μεγάλη απήχηση στους ανώτερους κύκλους των ομογενών της Κωνσταντινουπόλεως, οι οποίοι διαπνέονταν από το οικουμενικό ιδεώδες και επεδίωκαν την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πράξη που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο με τη σύμπραξη της Υψηλής Πύλης. Ο Έλληνας τραπεζίτης θεωρούσε ζήτημα χρόνου να πεθάνει «ο μεγάλος ασθενής», να χαθεί κυριαρχία του, και μέσα στα όρια του να αναστηθεί ο Ελληνισμός καθώς ονειρεύονταν αυτοκρατορία που θα περιλάμβανε μια τεράστια γεωγραφική έκταση, από τα Βαλκάνια μέχρι τα ανατολικά σύνορα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, πανίσχυρη σε οικονομική δύναμη. Στο πλαίσιο αυτό, μετά τον θάνατο του Οικουμενικού Πατριάρχη Σωφρονίου Γ' ο Ζαρίφης συνέβαλε καθοριστικά στην εκλογή ως Οικουμενικού Πατριάρχου του από Θεσσαλονίκης Ιωακείμ Γ' παρεμβαίνοντας προσωπικά στον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ, με τον οποίο διατηρούσε φιλική σχέση. Η εκλογή του Ιωακείμ Γ' αποδείχθηκε καταλύτης για την έναρξη του Αγώνα προκειμένου να διασωθεί η Ελληνικότητα της Μακεδονίας. Δίχως την προσωπική παρέμβαση του Ζαρίφη ήταν αβέβαιη ακόμη και η έγκριση των Οθωμανικών αρχών για την υποψηφιότητα του Ιωακείμ Γ'. Σημαντική υπήρξε η οικονομική συνεισφορά και η τεχνοκρατική συνδρομή του τραπεζικού ομίλου Ζαρίφη στην ίδρυση ατμοπλοϊκής εταιρίας για την εξυπηρέτηση των νησιών του Αιγαίου Πελάγους, αν και γνώριζε ότι επρόκειτο για οικονομικά επισφαλή δραστηριότητα. Το 1898 χρηματοδότησε τον καραβοκύρη Κ. Βασιλάκη με συνιδιοκτήτη το Λ. Ζαρίφη να «μπει» στο πρώτο Καρδαμυλίτικο πλοίο, το «Βασιλάκης», ενώ αργότερα, το 1902, του ενοικίασε το (Bare Boat) «Γεώργιος».

Τσιφλίκι των Σοφάδων

Το 1878 με τη Συνθήκη του Βερολίνου αποδόθηκαν στην Ελλάδα η Θεσσαλία και μικρό τμήμα της νοτίου Ηπείρου στην περιοχή της Άρτας, όμως οι Τούρκοι αποχώρησαν απ' αυτά τα εδάφη το 1881 μετά από τριετή παρελκυστική τακτική. Πριν εγκαταλείψουν οριστικά αυτή τη γη την οποία κατείχαν ως τσιφλίκια τους οι Τούρκοι προχώρησαν σε μαζικές πωλήσεις, κάποιες φορές σε εξευτελιστικές τιμές, σε αγοραστές που διέθεταν τα αναγκαία χρηματικά ποσά, μεταξύ τους πολλοί πλούσιοι ομογενείς της Κωνσταντινουπόλεως. Με τον τρόπο αυτό η οικογένεια Ζαρίφη αγόρασε το τσιφλίκι της περιοχής των Σοφάδων στην Καρδίτσα. Σύντομα άρχισαν οι διαμαρτυρίες των καλλιεργητών της γης για τις συνθήκες στις οποίες τους υποχρέωναν οι νέοι ιδιοκτήτες και, παράλληλα, καθημερινά ήταν τα δημοσιεύματα στις εφημερίδες των Αθηνών στα οποία αποτυπώνονταν η νέα, δυσμενής για τους καλλιεργητές, πραγματικότητα.

Την περίοδο από τον Απρίλιο του 1881 ως τον Μάιο του 1882, ο Ζαρίφης ασθενεί και νοσηλεύεται στη Γαλλία. Επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη αντιλαμβάνεται το μέγεθος του προβλήματος και αποφασίζει να το λύσει, στο μέτρο που τον αγγίζει, ως ιδιοκτήτη του τσιφλικιού του χωριού Σοφάδες στο σημερινό νομό Καρδίτσας. Σύμφωνα με δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής:

«...Ο φιλογενής κ. Γεώργιος Ζαρίφης, ιδιοκτήτης του χωρίου Σοφάδων, παρά την Καρδίτσαν κειμένου και κατοικημένου υπό 300 περίπου οικογενειών, επώλησε τούτο τοις χωρικοίς, αντί 25.000 λιρών, δεχθείς να τω καταβάλωσι σήμερον τοις μετρητοίς 4.000 λίρας µόνον, τας δε υπολοίπους 21.000 αφήνει αυτοίς ως δάνειον, επί τόκω 6% και χρεωλύσιον 2% {...} διασκεδάζει δια γενναίας, αρίστης και οικoνοµικοτάτης πράξεως, το καθ’ εαυτόν αγροτικόν ζήτημα, εν τινι μέρει, ήτοι ζήτημα εκ των σοβαροτάτων και ικανών να προκαλέσωσι περιπλοκάς» 

Ύστερα χρόνια

Την Άνοιξη του 1881 ο Ζαρίφης έμεινε αιφνιδίως παράλυτος, πιθανόν από υπερκόπωση, όμως συνήλθε ύστερα από λίγες ημέρες. Οι γιατροί που παρακολουθούσαν την εξέλιξη της υγείας του τον συμβούλευσαν να ακολουθήσει πρόγραμμα θεραπείας στο εξωτερικό. Την παραμονή της αναχωρήσεως του από την Κωνσταντινούπολη, τον επισκέφθηκε ο Οικουμενικός Πατριάρχης για να τον ευλογήσει και να του ευχηθεί, ενώ την επομένη ημέρα πλήθος κόσμου τον ξεπροβόδισε στο λιμάνι της Βασιλεύουσας. Τον Οκτώβριο του 1881 τηλεγράφημα από το Παρίσι ενημέρωσε τους οικείους του ότι ο Ζαρίφης «προσεβλήθη από αποπληξίας ή µάλλον ημιπληγίας». Ο Έλληνας τραπεζίτης εγκαταλείποντας το Παρίσι κατέληξε στη Μασσαλία όπου έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα ενώ εξ ίσου ικανό διάστημα έζησε και στην Ιταλία, όμως η κατάσταση τη υγείας του δεν σημείωσε καμιά σημαντική βελτίωση. ΄Έτσι στις 28 Μαΐου 1882 επέστρεψε ατμοπλοϊκώς από τη Μασσαλία στην Κωνσταντινούπολη όπου του επιφυλάχθηκε ενθουσιώδης υποδοχή με εκατοντάδες πλοιάρια να τον υποδέχονται στην μπούκα του λιμανιού, σημαιοστολισμούς και σφυρίγματα πλοίων, κωδωνοκρουσίες εκκλησιών και τεράστιο πλήθος κόσμου να τον υποδέχεται στο λιμάνι.

Το τέλος του

Μετά την άφιξή στου στην Κωνσταντινούπολη ο Ζαρίφης εισήχθη και νοσηλεύονταν σε νοσοκομείο, όπου τον επισκέπτονταν η οικονομική και πολιτική εξουσία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο Σουλτάνος έστειλε τους δυο γιους του στους οποίους έδωσε εντολή να φιλήσουν το χέρι του Ζαρίφη κι όταν εκείνος αρνήθηκε, από μετριοφροσύνη, οι πρίγκιπες του διαμήνυσαν πως αυτό ήταν η διαταγή του Σουλτάνου πατέρα τους . Η υγεία του Ζαρίφη επιδεινώθηκε και τον Οκτώβριο του 1883 έρχονται να τον εξετάσουν προκειμένου να διαπιστώσουν την κατάσταση της υγείας του γιατροί από το Παρίσι όμως τελικά μένει κατάκοιτος. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες της εποχής του για την βελτίωση της κλονισμένης υγείας του οι πιστοί προσέρχονταν σε λειτουργίες και παρακλήσεις στις Εκκλησίες. Ακόμη με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου τελέστηκε θεία λειτουργία στον Πατριαρχικό ναό από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωακείμ Γ' (1878-1884, 1901-1912) και τους συνοδικούς μητροπολίτες και έγιναν δεήσεις και παράκληση για την ανάρρωσή του. Ο Ζαρίφης απεβίωσε περί τα μεσάνυχτα της 27ης Μαρτίου 1884 ύστερα από μια οξεία κρίση στηθάγχης.

Εξόδιος ακολουθία

Με το άγγελμα του θανάτου του Ζαρίφη οι ανακοινώσεις που εκδίδονται επισημαίνουν το κενό που αφήνει στους φτωχούς, στα ορφανά, στις χήρες και «εις την διψώσαν παιδείας και επιστήμης νεολαίαν, ης ην βασιλικώτατος χορηγός και προστάτης». Τα ενοριακά σχολεία της Κωνσταντινουπόλεως αναγγέλλουν σε ένδειξη πένθους τη διακοπή των μαθημάτων τους. Την ημέρα της εξόδιας ακολουθίας του Ζαρίφη, έφτασε στο σπίτι του κλαίων ο Πατριάρχης Ιωακείμ Γ' ο Μεγαλοπρεπής ο οποίος προσευχήθηκε γονυκλινής ενώπιον της σορού του και συλλυπήθηκε την οικογένεια του. Την ημέρα της κηδείας του η εφημερίδα «Νεολόγος» της Κωνσταντινουπόλεως γράφει:

«...και τούτω κηδευθείς θάπτεται σήμερον υπό της ευγενούς αυτού οικογενείας ο μέγας φιλάνθρωπος επί του τάφου του οποίου μία μόνη καθ' ημάς αρμόδια υπάρχει επιγραφή: Γεωργίω τω Ζαρίφη. Η βαρυπενθούσα μήτηρ ευποιία και η ευγνωμοσύνη απορφανιζομένη».

Η νεκρώσιμη πομπή ξεκίνησε στις 14:00 από το σπίτι του Ζαρίφη στο Σταυροδρόμι, η οποία δεν διασώθηκε ως τις μέρες μας, με επικεφαλής της απόσπασμα ανδρών της Τουρκικής χωροφυλακής και υπαλλήλων της Δημαρχίας. Απούσα, από την πομπή αλλά και την τελετή της κηδείας του, ήταν η ηγεσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και ο Οικουμενικός Πατριάρχης λόγω του προνομιακού ζητήματος που εξακολουθούσε να είναι σε εκκρεμότητα. Παρόντες ήταν οι διευθυντές σχολείων, το εκπαιδευτικό προσωπικό και οι μαθητές, καθώς κλειστά παρέμειναν τα σχολεία της πόλεως Ελληνικά και τουρκικά, οι ενοριακές αρχές, οι Εφορίες των Ελληνικών συλλόγων και σωματείων, σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως. Όλα τα κρατικά γραφεία και οι δημόσιες υπηρεσίες της Υψηλής Πύλης παρέμειναν κλειστές ως εκδήλωση πένθους ενώ τα Ελληνικά πλοία, στο λιμάνι της Κωνσταντινουπόλεως, είχαν μεσίστιες τις σημαίες τους.

Στις 15:30'η νεκρώσιμη πομπή έφτασε στον Ιερό ναό της Αγίας Τριάδος Σταυροδρομίου όπου τελέστηκε η εξόδιος ακολουθία και εκφωνήθηκε λόγος από τον Αρχιμανδρίτη Γρηγὀριο Παλαμά. Κατά την επιθυμία της συζύγου του, η καρδιά του Ζαρίφη ταριχεύτηκε. Για το σκοπό αυτό φτιάχτηκε στο Παρίσι μια λάρνακα από κρύσταλλο και ασήμι όπου τοποθετήθηκε. Η λάρνακα τοποθετήθηκε σε μνημείο, στο αριστερό κλίτος στον Ναό της Αγίας Παρασκευής των Θεραπειών όπου εκκλησιαζόταν η οικογένεια ερνώ η σορός του τάφηκε στον τάφο της οικογένειας Ζαρίφη στο Ορθόδοξο Νεκροταφείο του Σισλί.

Μνήμη Γεωργίου Ζαρίφη

Η μέρα του θανάτου του Ζαρίφη λογίζεται ως εθνικής συμφοράς της Ελλάδος όπως απέδειξαν, περίτρανα και πέραν πάσης αμφιβολίας, οι εκδηλώσεις πένθους που έλαβαν την μορφή ψηφισμάτων, τηλεγραφημάτων, γραμμάτων αλλά και όλων των τελεσμένων μνημόσυνων παντού όπου υπήρχαν Ελληνικές κοινότητες. Η ζωή του χαρακτηρίστηκε από αγάπη, φιλανθρωπία, υλική επικουρία, αγαθοεργία, μεγαλοδωρία, φιλογένεια και δικαιοσύνη ενώ υπήρξε φιλόστοργος πατέρας, προσφιλής αδελφός, σεπτός συγγενής και πολύτιμος φίλος. Υπήρξε η προσωποποίηση της ευσέβειας και ακόλουθος των θεσμών ευλάβειας, ο άνθρωπος που έδειχνε στους ανώτατους εκκλησιαστικούς λειτουργούς υιική στοργή και ειδικά προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωακείμ Γ' τον Μεγαλοπρεπή.

Ο Ζαρίφης κατείχε την άτυπη και εμπιστευτική θέση του οικονομικού συμβούλου στο παλάτι, για περισσότερα από είκοσι χρόνια στη διάρκεια των οποίων πέτυχε σημαντικά πράγματα. Εξασφάλισε χρήματα και κάλυψε τα ελλείμματα του οθωμανικού κρατικού ταμείου ενώ παράλληλα εργάστηκε και δημιούργησε όλα τα τραπεζικά ιδρύματα της Κωνσταντινουπόλεως, πλουτίζοντας και ό ίδιος. Από τα βιβλία των ταμείων του διασώθηκε η πληροφορία ότι ξόδευε περί τις σαράντα χιλιάδες οθωμανικές λίρες ετησίως, από τις οποίες οι τριάντα ήταν σε δωρεές σε σχολεία, εκκλησίες, κοινότητες, Πατριαρχεία, δυστυχισμένες και άπορες οικογένειες. Η καλοκάγαθη σύζυγός του Ελένη που ανησυχούσε για τις δωρεές του τον μάλωνε καθώς θεωρούσε ότι σπαταλούσε τα χρήματά τους. Για τον λόγο αυτό ο Ζαρίφης συχνά βοηθούσε κρυφά τους συνανθρώπους του έχοντας ως αρχή της ζωής του: «Κάνε πάντα το καλό, μην κρύβεις τα πλούτη σου, να είσαι πλούσιος στην καρδιά και στον φτωχό ανοιχτοχέρης» .

Διαβιούσε στην Πρίγκηπο, στη Μασσαλία, στο Παρίσι και σε θέρετρα της Ελβετίας. Υπήρξε γενναιόδωρος, φιλεύσπλαχνος και συμπονετικός. Προσέφερε απλόχερα τη βοήθειά του προς όποιον τη ζητούσε, φροντίζοντας όχι μόνο Έλληνες αναξιοπαθούντες και φτωχούς, αλλά και Εβραίους και Αρμένιους. Γι’ αυτό και θεωρήθηκε πατέρας των πτωχών . Ασχολήθηκε με τα κοινά και ήταν μέλος του δημοτικού συμβουλίου του Πέρα και της Εφορείας της Κοινότητας Σταυροδρομίου το 1856, τη χρονιά δηλαδή που τέθηκε ο θεμέλιος λίθος και συγκεκριμένα στις 25 Μαρτίου, για τη δημιουργία του ναού που ήταν αφιερωμένος στη μνήμη των Αγίων Ενδόξων Βασιλέων και Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης. Επίσης δημιούργησε, το 1872, τον Θρακικό Σύλλογο στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ανδρέας Συγγρός, ο οποίος γνώριζε καλά τον Γεώργιο Ζαρίφη ως τραπεζίτη αλλά και ως επιχειρηματικό ανταγωνιστή, στα απομνημονεύματά του αναφέρει τα εξής:

«....O καθένας που τον γνώριζε από κοντά και μπόρεσε να τον εκτιμήσει μπορούσε και να βεβαιώσει πώς ο άνθρωπος αυτός είχε απέραντη καλοκαγαθία, ειλικρίνεια, και ήταν πολύ σπουδαίο στοιχείο στην Πόλη, στο Λονδίνο και στην Μασσαλία....» .

Κατά τη γραπτή μαρτυρία του εγγονού του, Γεωργίου Λεωνίδα Ζαρίφη, «Ζαρίφειον» ονομάστηκε ένα παράρτημα του Εθνικού Νοσοκομείου του Μπαλουκλί το οποίο φέρει το όνομα του, προσωνυμία που δόθηκε μετά το θάνατο του εθνικού ευεργέτη, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τις εν ζωή δωρεές του. Συνεχιστές του έργου του, ως ένα βαθμό, ήταν ο γιος του Λεωνίδας Ζαρίφης (1840-1923) και στη συνέχεια ο εγγονός του, γιος του προηγουμένου Κωνσταντίνος Ζαρίφης (1891-1979). Το 1923 ιδρύθηκε το Διδασκαλείο στην Αλεξανδρούπολη, στο οποίο φοιτούσαν απόφοιτοι της Γ' τάξεως του Γυμνασίου, όταν με τη Συνθήκη της Λωζάνης, αποφασίστηκε το Κάραγατς στο οποίο είχε μεταφερθεί και λειτουργήσει για 11 μήνες το Αρχιγένειο Διδασκαλείο των Επιβατών να παραμείνει στο υπό Τουρκική κατοχή τμήμα της Θράκης. Το 1934 το Διδασκαλείο αναβαθμίστηκε σε Ακαδημία, μια από τις πρώτες έξι στην Ελλάδα. Ο εγγονός του Γεώργιος Ι. Ζαρίφης, στις 15 Ιουνίου 1936 παρέστη στην Αλεξανδρούπολη στα εγκαίνια της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, τα οποία τίμησε με την παρουσία του ο τότε Βασιλεύς Γεώργιος Β' . Μέχρι σήμερα είναι, ίσως, το μόνο εκπαιδευτικό ίδρυμα στην Ελλάδα που φέρει το όνομα της οικογένειας Ζαρίφη, οι οποίοι και είχαν διαθέσει ένα πιάνο αλλά και σημαντικό χρηματικό ποσό για την αγορά μουσικών οργάνων και επίπλων της Ακαδημίας.

Αρχείο οικογένειας Γεωργίου Ζαρίφη

Τμήμα του αρχείου της ευρύτερης οικογένειας του Γεωργίου Ζαρίφη βρίσκεται στην κατοχή του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ [Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης] από το οποίο αποκτήθηκε τον Φεβρουάριο του 2019. Το υλικό χρησιδάνειο του Γεωργίου Ζαρίφη, γιου του Λεωνίδα και της Έλλης Ζαρίφη το γένος Ρωμάνου, φυλασσόταν από την εξαδέλφη του Ελένη (Λέλη) Π. Κυριακοπούλου, κόρη του Χαράλαμπου Ιωσηφόγλου και της Νόρας, το γένος Κωνστ. Ζαρίφη ενώ άλλο τμήμα του φυλάσσονταν στο σπίτι της στην Κηφισιά τοποθετημένο σε ένα μεγάλο χαρτοκιβώτιο κι είχε προέλθει από την οικογένεια του θείου της Λεωνίδα (Λένου), μοαδικού τέκνου του Κωνσταντίνου Λ. Ζαρίφη.

Το υλικό, τοποθετημένο σε τέσσερα κιβώτια, περιέχει προσωπικά έγγραφα, όπως διαβατήρια, πιστοποιητικά, διακρίσεις, δωρεές, διαθήκες και αλληλογραφία των μελών της οικογένειας Ζαρίφη: του Γεωργίου Ιωαν. Ζαρίφη και της συζύγου του Ελένης, του γιου τους Λεωνίδα Ζαρίφη και της συζύγου του Ευφροσύνης, των γιων τους Γεωργίου, Λέοντα και Κωνσταντίνου καθώς και της συζύγου του τελευταίου, Ελένης (Λένας) το γένος Σταθάτου. Επίσης περιλαμβάνει ιστορικά, βιογραφικά κείμενα, πληροφορίες κυρίως για τα μέλη της οικογένειας Ζαρίφη αλλά και των συγγενικών τους οικογενειών, ακόμη έγγραφα σχετικά με τη διαχείριση και εκποίηση της ακίνητης και κινητής περιουσίας των κληρονόμων Γεωργίου και Λεωνίδα Ζαρίφη στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη, ενώ δεν διασώζονται οικονομικά έγγραφα για την εμπορική και τραπεζική δραστηριότητα των μελών της οικογένειας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Ζαρίφη, οικογένεια ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ]
• [Γεώργιος Ζαρίφης-Διασπορά-Παροικίες-Ευεγερσία. Από το Εγώ στο Εμείς. ertflix.gr]
• [Ο μεγάλος ευεργέτης Γεώργιος Ζαρίφης(1807-1884) Νικόλαος Ανδρουλιδάκης, φοιτητής του τµήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο]
• [Οικονομικές και Πολιτισμικές συμπεριφορές των Ελλήνων Ομογενών της Κωνσταντινούπολης κατά τον 19° αιώνα : μια συγκριτική προσέγγιση Αλεξάνδρα Σκάρα, Μεταπτυχιακή Διπλωματική εργασία]
• [Λαϊκοί λόγιοι και Ευεργέτες της Κωνσταντινούπολης Αθανασία Ναουμίδου, Νομική Σχολή Α.Π.Θ.]
• [Ο φλογερός πατριώτης και εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Ζαρίφης pemptousia.gr]
• [Γεώργιος Ζαρίφης: Ο τραπεζίτης του Γαλατά που μηδένισε το δημόσιο χρέος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας pronews.gr]
• [Ζαρίφειος Παιδαγωγική Ακαδημία ή Ακαδημία Αλεξανδρούπολης (ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2023, 22:15')]

Βιβλιογραφία

• [«Εθνικοί ευεργέται», Π. Ν. Κοντογιάννης, έκδοση «Συλλόγου προς διάδοσιν ωφελίµων βιβλίων», εν Αθήναις 1908, σελίδες 61η-62η.]
• [«Οι αναμνήσεις μου. Ένας κόσμος που έφυγε. Κωνσταντινούπολη 1800-1920», Γεώργιος Λ. Ζαρίφης, Αθήνα, εκδόσεις «Τροχαλία», 2002.] Λεπτομερής, ανεκδοτολογική διήγηση του εγγονού του Γεωργίου Ζαρίφη για διάφορα πρόσωπα της οικογένειας και την καθημερινότητά τους.

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org