Κώστας Καπνίσης

Ο Κωνσταντίνος (Κώστας) Καπνίσης Έλληνας εθνικιστής, κορυφαίος μουσικοσυνθέτης, αναγνωρισμένος ενορχηστρωτής και διευθυντής ορχήστρας της μεταπολεμικής περιόδου, κύριος εκφραστής της μεταγγίσεως του αμερικανικού μουσικού ιδιώματος στο Ελληνικό τραγούδι, που αποκλήθηκε «Έλληνας Ένιο Μορικόνε», ο σημαντικότερος συνθέτης κινηματογραφικής μουσικής στην Ελλάδα, γεννήθηκε στις 20 Νοεμβρίου 1920 στην Αθήνα και πέθανε στις 4 Ιουλίου του 2007, στο νοσοκομείο «Μετροπόλιταν» στην Αθήνα, όπου νοσηλεύονταν με χρόνια προβλήματα υγείας. Η κηδεία του έγινε το Σάββατο 7 Ιουλίου 2007, με δαπάνη της Α.Ε.Π.Ι. [Ανώνυμη Εταιρεία Πνευματικής Ιδιοκτησίας], στο Νεκροταφείο της Αναστάσεως στον Πειραιά.

Βιογραφία

Γονείς του Κώστα ήταν ο έμπορος υφασμάτων και εμποροράφτης Χρήστος Καπνίσης και η ηθοποιός και ερμηνεύτρια του μουσικού θεάτρου Αφροδίτη Λαουτάρη, οι οποίοι τον μεγάλωσαν σε συνθήκες που ευνοούσαν τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις και καλλιεργούσαν τις μουσικές του ανησυχίες. Ο πατέρας του Κώστα, με καταγωγή από την Ζάκυνθο, έπαιζε κιθάρα και τραγουδούσε. Το εμπορικό κατάστημα και ραφείο της οικογένειας Καπνίση βρίσκονταν στην Στοά Αρσακείου κι απέναντι υπήρχε ο μουσικός οίκος Γαϊτάνου, στο χώρο του οποίου δέσποζε ένα τεράστιο πιάνο κι αυτό έδωσε το ερέθισμα στον Κώστα να σπουδάσει αυτό το όργανο ενώ ο ένα χρόνο μικρότερος αδελφός του, ο Μιχάλης, σπούδασε βιολί. Μετά το 1943, ο Κώστας, πήρε μαθήματα στο Ελληνικό Ωδείο από τον Νίκο Σκαλκώτα, από τον οποίον έμαθε να γράφει παρτιτούρες, και στην συνέχεια από τους Βώκο, Μάριο Βάρβογλη και Γιάννη Παπαϊωάννου, από τον οποίο διδάχθηκε ατονική μουσική.

Καλλιτεχνική σταδιοδρομία

Ο Καπνίσης, που υπήρξε προστατευόμενος της Μαρίκας Κοτοπούλη, το 1938 ενώ ήταν ακόμη μαθητής, συνέθεσε το πρώτο του τραγούδι με τίτλο «Γελάς» σε στίχους Γιώργου Οικονομίδη, που δισκογραφήθηκε αργότερα από τον Τώνη Μαρούδα που σήμερα θεωρείται κλασικό και τα πιο πρόσφατα χρόνια το έχουν ερμηνεύσει ο Γιάννης Πάριος, η Αλέξια, ο Μιχάλης Χατζηγιάννης και άλλοι. Ο Καπνίσης πρωτοεμφανίστηκε ως συνθέτης στο χώρο του Θεάτρου το 1939 ενώ το 1941 προσλήφθηκε στο τότε Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας όπου δημιούργησε την ελαφρά ορχήστρα. Ξεκίνησε να ασχολείται επαγγελματικά με την μουσική στην Κατοχή, το 1943, ως πιανίστας και μαέστρος, δουλεύοντας για μουσικές κωμωδίες, στο θέατρο «Κοτοπούλη», γράφοντας τραγούδια, πολλά από τα οποία απέδωσε στη διαδρομή ο Τώνης Μαρούδας, ενώ συνεργάστηκε με το συγγραφικό δίδυμο Αλέκου Σακελλάριου-Χρήστου Γιαννακόπουλου κι αργότερα με τον μαέστρο Γιώργο Μουζάκη.

Έγραψε μουσική για τραγούδια μέχρι το 1959, τα περισσότερα από αυτά θα τα ερμηνεύσει ο συνομήλικος και φίλος του Τώνης Μαρούδας. Το 1966 ο Καπνίσης εκλέχθηκε πρόεδρος του Πανελληνίου Μουσικού Συλλόγου, ενώ ασχολήθηκε παράλληλα με τις εικαστικές τέχνες και ιδιαίτερα με τον χαλκό, διοργανώνοντας έκθεση με τα έργα του. Βασική του ενασχόληση υπήρξε η ενορχήστρωση και η διεύθυνση της ορχήστρας της Ε.Ρ.Τ. Υπήρξε μέλος της Ενώσεως Ελλήνων Μουσουργών, ενώ διετέλεσε πρόεδρος του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου την περίοδο από το 1965 έως το 1967 και την περίοδο 1966-67 αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Μουσικών. Έλαβε μέρος σε πολλά Φεστιβάλ μεταξύ των οποίων στην Ισπανία το 1962, στη Βραζιλία το 1966 και το 1967, στη Χιλή το 1974, και δύο φορές στη Ρωσία το 1963 και το 1966.

Δημιούργησε το Συγκρότημα Κώστα Καπνίση το οποίο αποτελούσαν οι μουσικοί Γιάννης Θεοδωρίδης (τρομπέτα), Αντώνης Σίβερας (βιολί/τρομπόνι), Αυγέρης Νίκος (βιολί), Νίκος Γκίνος (πνευστά), Αλεξανδράτος Σπύρος (τρομπόνι), Τάσος Πουλημένος (φλάουτο/σαξόφωνο), Μαρίκα (τρομπέτα), Γιάννης Τερεζάκης (όργανο), Αλίκη Κρίθαρη (άρπα), Ανδρέας Ροδουσάκης (κοντραμπάσο), Νίκος και Γιώργος Λαβράνος (ντραμς), Τίτος Καλλίρης (ηλεκτρική κιθάρα). Από τον Αύγουστο του 2005 ήταν πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της Α.Ε.Π.Ι. [Ανώνυμη Εταιρεία Πνευματικής Ιδιοκτησίας] θέση που διατήρησε ως την ημέρα του θανάτου του και στην οποία τον διαδέχθηκε ο Κώστας Τριπολιτσιώτης.

Μουσικές δημιουργίες

Ο Καπνίσης είχε μια εξαιρετική συνεργασία με την ερμηνεύτρια Γιοβάννα με την οποία είχε επισκεφθεί την Σοβιετική Ένωση. Το 1963 έπαιξαν σε διάφορες πόλεις -Μόσχα, Λένινγκραντ, Τιφλίδα, Συμφερόπολη και άλλες. Ακόμη, Γιοβάννα και Καπνίσης είχαν ταξιδέψει στο Ρίο Ντε Τζανέιρο, το 1966, για να λάβουν μέρος στο «I Festival Internacional Da Canção Popular Rio», με το τραγούδι, του Καπνίση, «Φωτιά».

Έγραψε

• «Το αμαξάκι», οι στίχοι είναι του Τάσου Μαστοράκη, ερμηνεία Τζένη Βάνου και Γιάννης Βογιατζής.

Ο σπάνιος δίσκος

• «Ελληνικοί Λαϊκοί Ρυθμοί» [εταιρεία Columbia, κυκλοφόρησε το 1961], στον οποίο μεταλλάσσονται τσάμικα, καλαματιανά και νησιώτικα, μαζί με ζεϊμπέκικα, χασάπικα και χασαποσέρβικα, είναι ενδεικτικός της αγάπης και της εκτιμήσεως που έτρεφε ο Καπνίσης για την Ελληνική παραδοσιακή μουσική.

Το 1993, έκανε τις ενορχηστρώσεις στο δίσκο,

• «Η Αλέξια ερμηνεύει τα κλασικά», μια παραγωγή με ελληνικά jazz τραγούδια από τις δεκαετίες του '20 έως και του '60.

Στο δίσκο περιλαμβάνεται η απόδοση στο πρώτο τραγούδι που είχε γράψει ο Καπνίσης το 1937 με τίτλο «Γελάς». Η ηχογράφηση του έγινε με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βουλγαρίας, η παραγωγή ήταν του Μάκη Δελαπόρτα και ο δίσκος, που περιέχει τρία ντουέτα με το Βλάσση Μπονάτσο, τη Ζωή Κουρούκλη, ανιψιά του εθνικιστή Στρατηγού Γεωργίου Κουρούκλη, και τη Ρένα Βλαχοπούλου, έγινε τριπλά πλατινένιος στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Μουσική για κινηματογράφο

Η πρώτη κινηματογραφική σύνθεση του Κώστα Καπνίση ήταν για την ταινία του Γιώργου Δεμερτζή «Μια νύχτα στον Παράδεισο» και η τελευταία το 1978, στην ταινία του Ντίμη Δαδήρα «Η βαλίτσα του παπά». Στην δεκαετία του ’60 έγραψε μουσική για περίπου 60 ταινίες και την περίοδο αυτή συνεργάστηκε με καταξιωμένους σκηνοθέτες και παραγωγούς, όπως ο Αλέκος Σακελλάριος, ο Ντίνος Δημόπουλος, ο Σταύρος Τσιώλης, ο Πάνος Γλυκοφρύδης, ο Βαγγέλης Γεωργιάδης, ο Νίκος Φώσκολος, και ο Γιώργος Τζαβέλας. Ο Καπνίσης έγραψε τη μουσική περισσοτέρων από 110 κινηματογραφικών ταινιών (στη βάση IMDb αναφέρονται 115 ταινίες με δικές του μουσικές), λίγων -σχετικά- αλλά πολύ χαρακτηριστικών τραγουδιών, μουσικής σε ντοκιμαντέρ, και μουσικών θεατρικών παραστάσεων. Έκανε πολλές ενορχηστρώσεις και διασκευές.

Δεκαετία '60

Ενδεικτικά, ο Καπνίσης έγραψε μουσική -μεταξύ άλλων- για τις ταινίες:

• «Μια νύχτα στον Παράδεισο», το 1951, του Θανάση Μεριτζή, όπου μοιράστηκε την μουσική δημιουργία με τον Θεόδωρο Παπαδόπουλο,
• «Χαρούμενο ξεκίνημα», το 1954, του Ντίνου Δημόπουλου,
• «Το κορίτσι με τα παραμύθια» (εναλλακτικός τίτλος «Το φτωχοκόριτσο»), το 1957, του Ανδρέα Λαμπρινού,
• «Μια Ιταλίδα στην Ελλάδα», το 1958, του Umberto Lenzi
• «Το ματωμένο ηλιοβασίλεμμα», το 1959, του Ανδρέα Λαμπρινού, ταινία που το 1959 συμμετείχε στο φεστιβάλ των Καννών, στην οποία επιμελήθηκε το μουσικό ντύσιμο των χορευτικών στιγμών της, ενώ το υπόλοιπο score είχε γράψει ο Λυκούργος Μαρκέας.

Ο Καπνίσης για την ηχογράφηση χρησιμοποίησε για πρώτη φορά μεγάλη ορχήστρα, την κρατική του Ε.Ι.Ρ στην οποία ήταν ενορχηστρωτής και διευθυντής της, συνθέτοντας επική μουσική με ρίζες στην δημοτική παράδοση της Ελλάδος, της οποίας ο ίδιος ήταν οπαδός, με ευρωπαϊκό στυλ, όπως είπε χαρακτηριστικά ο ίδιος.

• «Έγκλημα στο Κολωνάκι», το 1959,
• « Μπουμπουλίνα», το 1959,
• «Ο Γιάννος και η Παγώνα», το 1959,
• «Της μιας δραχμής τα γιασεμιά», το 1960, στην οποία έκανε την ενορχήστρωση,
• «Έγκλημα στο Κολωνάκι», το 1960, του Τζανή Αλιφέρη,
• «Αγαπούλα μου», το 1960,

Δεκαετία '70

• «Κατήφορος», το 1961, του Γιάννη Δαλιανίδη, με πρωταγωνίστρια τη Ζωή Λάσκαρη σε πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση. η μουσική της ταινίας κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1991.

Η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά στο 12ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Βερολίνου, το διάστημα από 22 Ιουνίου έως 3 Ιουλίου 1962, και τρεις μήνες αργότερα, το διάστημα από 17 έως και 23 Σεπτεμβρίου 1962 στην τρίτη Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου, όπως αποκαλείτο τότε το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη .

• «Ένα κομμάτι ουρανός», το 1962,
• «Η Αθήνα τη νύχτα», το 1962,
• «Μην ερωτεύεσαι το Σάββατο», το 1962,
• «Οι Υπερήφανοι», το 1962, του Ανδρέα Λαμπρινού, που περιέχει μουσικές για φλάουτο, κόρνο, κλαρίνο, λαούτο, σαντούρι, κοντραμπάσο, άρπα και τύμπανα.
• «Τα χέρια», το 1962, του Τζων Κόντες, στην οποία η μουσική υποκαθιστά την απουσία διαλόγων.

Το μουσικό θέμα της ταινίας έγινε τραγούδι, σε στίχους Τάσου Μαστοράκη, το οποίο ερμήνευσε η Γιοβάννα, το 1963 από την εταιρεία Fidelity, ενώ το 1965 από την εταιρεία Philips, το διασκεύασε σε bossa nova και ο Μίμης Πλέσσας, στο άλμπουμ του «Ο Μίμης Πλέσσας παίζει Philicorda».

• «Ο δρόμος με τα κόκκινα φώτα», το 1963,
• «Γάμος αλά ...ελληνικά», το 1963,
• «Το δόλωμα», το 1964,
• «Η γυνή να φοβήται τον άνδρα», το 1965,
• «Τζένη-Τζένη» (εναλλακτικός τίτλος «Το μεγάλο μυστικό μου»), το 1966, του Ντίνου Δημόπουλου,
• «Η γυναίκα μου τρελάθηκε», το 1966,
• «Κοντσέρτο για πολυβόλα», το 1967,
• «Καπετάν φάντης μπαστούνι», το 1968,
• «Πολύ αργά για δάκρυα», το 1968,
• «Το παρελθόν μιας γυναίκας», το 1968,
• «Ο μικρός δραπέτης», το 1968, του Σταύρου Τσιώλη,
• «Αγάπη και Αίμα», το 1968, του Νίκου Φώσκολου,
• «Όταν η πόλη πεθαίνει», το 1969,
• «Πανικός», το 1969,
• «Η λεωφόρος της προδοσίας», το 1969,
• «Όταν η Πόλις πεθαίνει», το 1969
• «Όταν ήμουν 16 χρονών», το 1970,
• «Οι γενναίοι του Βορρά», το 1970. Το μουσικό θέμα της ταινίας ήταν ο πρώτος μακράς διαρκείας δίσκος του Καπνίση, το 1988, καθώς οι έως τότε διαθέσιμες μουσικές του υπήρχαν μόνο στις 45 και τις 78 στροφές.
• «Υπολοχαγός Νατάσσα», το 1970, του Νίκου Φώσκολου,
• «Η ζούγκλα των πόλεων», το 1970,
• «Μια γυναίκα στην αντίσταση», το 1970.

Δεκαετία '80

• «Μαντώ Μαυρογένους», το 1971,
• «Η χαραυγή της νίκης», το 1971,
• «Υποβρύχιον Παπανικολής», το 1971,
• «Η μεγάλη στιγμή του '21-Παπαφλέσσας», το 1971, Βραβείο καλύτερης ταινίας στο Κινηματογραφικό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Το μουσικό θέμα της ταινίας τυπώθηκε, το 1970, για πρώτη φορά σε δίσκο.
• «Αέρα, αέρα, αέρα», το 1972,
• «Σουλιώτες», το 1972,
• «Έρωτας και προδοσία», το 1972,
• «Τελευταία πτήση», το 1978
• «Η βαλίτσα του παπά», το 1978, του Ντίμη Δαδίρα.

Βραβεύσεις

Ο Καπνίσης τιμήθηκε με

• Χρυσό Μετάλλιο στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Βραζιλίας, το 1967,
• Βραβείο καλλίτερης μουσικής στη ταινία «Τα χέρια» στη Θεσσαλονίκη το 1962, καθώς και για τη μουσική σε τρεις ακόμη ταινίες,
• βραβεία για τη μουσική των ταινιών

- «Ο Πανικός», το 1969, και

- «Αλέξανδρος ο Μέγας. Ανάμεσα στην Ιστορία και τον θρύλο», του Νέστορα Μάτσα, στη Θεσσαλονίκη το 1977.

Μνήμη Κώστα Καπνίση

Ο Καπνίσης, εμπνευσμένος ενορχηστρωτής που υπήρξε κατ' εξοχήν συμφωνικός συνθέτης, διακρίθηκε για το καλό γούστο των μουσικών του συνθέσεων και άφησε μία πολύ μεγάλη και ρωμαλέα κινηματογραφική μουσική παρακαταθήκη. Μαζί με τον Μίμη Πλέσσα είναι οι δύο πολυγραφότεροι συνθέτες του ελληνικού κινηματογράφου. Στο έργο του είναι εμφανείς οι επιρροές από την «εθνική σχολή» και τους δημιουργούς Μανώλη Καλομοίρη, Μάριο Βάρβογλη, όπως και από το έργο του Νίκου Σκαλκώτα. Ο Καπνίσης ήταν θιασώτης, λάτρευε το δημοτικό τραγούδι, το ανέπτυσσε, παράλλαζε και εναρμόνιζε, και στις σχετικές ταινίες αλλά και σε άλλες μουσικές του δημιουργίες. Το ταλέντο του Καπνίση στην σύνθεση αναγνωρίστηκε τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Ήταν μόνιμος κάτοικος Παλαιού Φαλήρου. Αρκετό καιρό πριν τον θάνατο του νοσηλεύονταν στο νοσοκομείο «Μετροπόλιταν» στην Αθήνα, όπου είχε εισαχθεί λόγω χρόνων προβλημάτων υγείας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Κώστας Καπνίσης (1ο μέρος) mare1952.blogspot.com]
• [Κώστας Καπνίσης (2ο μέρος) mare1952.blogspot.com]
• [Κώστας Καπνίσης-Τραγούδια Από Τον Κινηματογράφο discogs.com]
• [Ο Κώστας Καπνίσης και η Μουσική Του Για Τον Ελληνικό Κινηματογράφο des-kai-pes.blogspot.com]
• [Ανθή Γουρούντη. «Ο Κώστας Καπνίσης ως δημιουργός κινηματογραφικής μουσικής-Ελληνική μουσική δημιουργία του 20 αιώνα για το λυρικό θέατρο και άλλες παραστατικές τέχνες», σελίδες 263η-267η.]
• [Κώστας Καπνίσης: μια μέγιστη μορφή του ελληνικού σάουντρακ lifo.gr/]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org