Θεόκλητος Φαρμακίδης

Ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, Έλληνας κληρικός, του οποίου το κοσμικό όνομα ήταν Θεοχάρης, διαφωτιστής, δάσκαλος του Ελληνικού Γένους, λόγιος, θεολόγος, αγωνιστής της Επαναστάσεως του 1821 και εφημεριδογράφος που θεωρείται ο «πατέρας» της ελληνικής δημοσιογραφίας, γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1784, στο τότε Νιμπεγλέρ, τη σημερινή Νίκαια της Λάρισας στη Θεσσαλία και πέθανε στις 26 Απριλίου 1860 στην Αθήνα, μετά από σύντομη ασθένεια.

Θεόκλητος Φαρμακίδης

Βιογραφία

Σπουδές

Έλαβε τη βασική μόρφωση στο χωριό του και τη Λάρισα όπου το 1802, χειροτονήθηκε διάκονος με το όνομα Θεόκλητος και στη συνέχεια μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, κοντά σε κάποιον θείο του Μητροπολίτη, όπου από το 1804 έως το 1806, φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Συνέχισε τις σπουδές του στη Σχολή των Κυδωνιών και από το 1806 έως το 1811, στην Ακαδημία του Ιασίου, ενώ παρέμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα στο Βουκουρέστι όπου χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Στη συνέχεια διορίστηκε εφημέριος στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου στη Βιέννη, όπου παρέμεινε από το 1811 μέχρι το 1818 και συμπλήρωσε την μόρφωση του μαθαίνοντας λατινικά, γαλλικά και γερμανικά. Στη Βιέννη ήταν συνεκδότης με τον Κωνσταντίνο Κοκκινάκη, της εφημερίδας «Λόγιος Ερμής», μετά τον ιδρυτή Άνθιμο Γαζή, η οποία υπήρξε το δημοσιογραφικό όργανο των ιδεών και των γλωσσικών απόψεων του Αδαμάντιου Κοραή. Συμμετείχε ως μέλος στη Φιλική Εταιρεία, ενώ από το 1819 έως το 1821, σπούδασε Θεολογία στη Γερμανία, στο πανεπιστήμιο του Γκαίττινγκεν [Göttingen], μετά από ευεργεσία του φιλέλληνα λόρδου Γκίλφορντ, που του εξασφάλισε τις δαπάνες των σπουδών του.

Διαφωτιστική δράση

Το Μάιο του 1821, έφτασε στην Ηπειρωτική Ελλάδα για ν' αγωνιστεί μαζί με τ' αδέλφια του, κι από εκεί πήγε στις Σπέτσες και στη συνέχεια στο στρατόπεδο των Βερβαίνων όπου εντάχθηκε στο επιτελείο του πρίγκιπα Δημήτριου Υψηλάντη. Ήταν εκδότης της πρώτης ελληνικής εφημερίδας «Σάλπιγξ Ελληνική», την οποία εξέδωσε την 1η Αυγούστου 1821 στην Καλαμάτα , σε τυπογραφείο που έφερε από την Τεργέστη ο Δημήτριος Υψηλάντης. Στο πρώτο της φύλλο, η εφημερίδα η πρώτη ελεύθερη και Ελληνική στα έως τότε απελευθερωμένα εδάφη, δημοσίευσε την Προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη της 24ης Φεβρουαρίου του 1821, που είχε απευθύνει από το Ιάσιο για την επανάσταση στην Μολδοβλαχία, στο δεύτερο φύλλο φιλοξένησε την έκκληση του Υψηλάντη στους κατοίκους της Λειβαδιάς, με την οποία τους ζητούσε να βρίσκονται σε πολεμική εγρήγορση και ομόνοια, αλλά και να μην κακοποιούν άοπλους Τούρκους. Στο τρίτο φύλλο, το οποίο ήταν και το τελευταίο, καταχωρήθηκε έκκληση του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και της Μεσσηνιακής Συγκλήτου, με την οποία έκαναν γνωστό στους Ευρωπαίους, ότι οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν για την ελευθερία τους. Η κυκλοφορία της εφημερίδος διακόπηκε, καθώς όπως είπε ο Φαρμακίδης, «..Δεν ενέδωσα εις το δεσποτικόν μέτρον της προεξετάσεως», δηλαδή της προληπτικής λογοκρισίας. Τα τρία φύλλα της εφημερίδας σώζονται και φυλάσσονται στην Βιβλιοθήκη της Ελληνικής Βουλής. Εκλέχθηκε πληρεξούσιος σ' αρκετές εθνοσυνελεύσεις.

Συμμετείχε ως μέλος στις δύο πρώτες Εθνοσυνελεύσεις και διορίστηκε μέλος του Αρείου Πάγου Ανατολικής Ελλάδος, Έφορος της Παιδείας και της Ηθικής Ανατροφής των Παίδων, στις 5 Ιουλίου 1823 και το διάστημα από το 1823 έως το 1825, δίδαξε στην Ιόνιο Ακαδημία της Κέρκυρας. Το 1825 διορίστηκε διευθυντής του Εθνικού Τυπογραφείου και αρχισυντάκτης της «Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος» της μετέπειτα «Εφημερίδος της Κυβερνήσεως». Επί των ημερών του ως διευθυντού και αρχισυντάκτη καταγράφηκε το Μάρτιο του 1826, μια από τις πρώτες απεργίες στην Ελλάδα, από τους τυπογράφους εργαζόμενους. Όπως γράφει ο Σκιαδάς, «....Αίτημα των απεργών ήταν η καταβολή των δεδουλευμένων μισθών τους, που ο επιστάτης της Εθνικής Τυπογραφίας, Θεόκλητος Φαρμακίδης, «ξεχνούσε» να καταβάλλει στην ώρα τους, και όταν αποφάσιζε να πληρώσει, πλήρωνε με «εθνικές ομολογίες» που δεν εξαργυρώνονταν παρά σε εξευτελιστικές τιμές από τους επιτήδειους της πιάτσας. Οι τυπογράφοι της Εθνικής Τυπογραφίας στο Ναύπλιο, δεν διέθεταν κανέναν άλλο πόρο πέρα από το μισθό τους ως υπάλληλοι του Δημοσίου και φυσικά κατέληξαν σε αυτή την απόφαση, αφού το μαχαίρι -η πείνα- έφτασε στο κόκαλο. Αλλά στην τόσο καθαρή αυτή ενέργεια των απεργών τυπογράφων ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, από τον οποίο ζήτησε πληροφορίες το υπουργείο Εσωτερικών, δεν δίστασε να χαρακτηρίσει τον παλιό του συνεργάτη στην έκδοση της πρώτης Ελληνικής Εφημερίδος «Σάλπιγξ Ελληνική» ως «συνωμότη» και «αποστάτη»....» , ενώ το 1827 παραιτήθηκε, αντιδρώντας στις κατηγορίες που του απέδιδαν. Ήταν υποστηρικτής του «Αγγλικού κόμματος» του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, γεγονός που τον έφερε αντιμέτωπο με τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον οποίο θεωρούσε όργανο της ρωσικής πολιτικής και έγραψε επικριτική επιστολή εναντίον του, για την οποία δικάστηκε και φυλακίστηκε. Μετά την αποφυλάκιση του πέρασε στην Ύδρα όπου ενώθηκε με την αντικαποδιστριακή παράταξη, ενώ μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, διορίστηκε στις 14 Απριλίου 1832, έφορος του Γενικού και Προκαταρκτικού Σχολείου στην Αίγινα.

Διατέλεσε καθηγητής, μαζί με τον μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Κυρό Μισαήλ Αποστολίδη, της Θεολογικής σχολής στο Οθώνειο Πανεπιστήμιο, μετέπειτα Εθνικό και Καποδιστριακό, στην Αθήνα, όμως έπεσε σε δυσμένεια και μετατέθηκε στη Φιλολογική σχολή, ενώ ταυτόχρονα απομακρύνθηκε από τη θέση του ως «Γραμματέως παρά τη Ιερά Συνόδω» του Ελληνικού βασιλείου, για να γίνει πάλι το 1843, καθηγητής της Θεολογικής σχολής.

Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος

Υποστήριξε με θέρμη και υιοθετούσε με τον πλέον δυναμικό τρόπο, τη δημιουργία αυτοκέφαλης ελληνικής Εκκλησίας που θα διοικείται από Ιερά Σύνοδο, της οποίας υπήρξε ο πρώτος της γραμματέας. Όταν ο ο Λούντβιχ Γκέορκ Μάουρερ, προτεστάντης το δόγμα, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα ως μέλος της Αντιβασιλείας, ακολουθώντας τον ανήλικο Βασιλιά Όθωνα, εμπιστεύτηκε για τα εκκλησιαστικά ζητήματα το Θεόκλητο Φαρμακίδη και τον διόρισε ως μέλος στην επταμελή επιτροπή, στην οποία συμμετείχαν επίσης, τρεις κληρικοί, ο Επίσκοπος Ελαίας Παΐσιος, ο πρεσβύτερος Αρδαμερίου Ιγνάτιος, τέσσερις λαϊκοί, ο Πανούτσος Νοταράς, ο Σκαρλάτος Βυζάντιος, ο Κωνσταντίνος Σχινάς και ο γραμματέας της Επικρατείας Σπυρίδων Τρικούπης, ως Πρόεδρος.

Έργο της επιτροπής ήταν η μελέτη της καταστάσεως στην οποία ευρίσκετο η Εκκλησία της Ελλάδος, καθώς και η υποβολή προτάσεων για την οργάνωση της και με το Βασιλικό Διάταγμα της 23ης Ιουλίου 1833, ανακηρύχθηκε το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος, το οποίο για τα επόμενα δεκαεπτά χρόνια, αποτέλεσε αιτία σχίσματος με το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Βασικό επιχείρημα του Φαρμακίδη, ήταν ότι το ελεύθερο ελληνικό κράτος δεν έπρεπε να εξαρτά την εκκλησιαστική του διοίκηση από Πατριάρχη, δέσμιο του Τούρκου Σουλτάνου, όμως εκκλησιαστικοί κύκλοι, που ανήκαν στο «Ρωσικό κόμμα», που υποστήριζε το ενιαίο των Εκκλησιών, εξυπηρετώντας στην ουσία τα πανσλαβιστικά σχέδια της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, τον μετέτρεψαν σε στόχο της πολεμικής τους. Η ανακήρυξη ή μη του Αυτοκεφάλου της Ελλαδικής Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, δημιούργησε τεράστιες αντιθέσεις και τον έφερε αντιμέτωπο με τον πρωτοπρεσβύτερο Κωνσταντίνο Οικονόμου του εξ Οικονόμων, έμμισθο σύμβουλο των Ρώσων και η πολεμική εναντίον του Φαρμακίδη εκφράζοντας από την εφημερίδα «Αιών» και το περιοδικό «Ευαγγελική Σάλπιγξ».

Ο Φαρμακίδης, ορίστηκε Αρχιγραμματέας της πρώτης τετραμελούς Συνόδου, την οποία αποτελούσαν οι επίσκοποι, Κορίνθου Κύριλλος, Βοιωτίας Παϊσιος, Θήρας Ζαχαρίας και Αττικής Σοφρόνιος. Στενός φίλος του ήταν ο διαφωτιστής Θεόφιλου Καΐρη, τον οποίο προσπάθησε να αποστρέψει από τις θεοσοφιστικές πεποιθήσεις του και ως γραμματέας της Ιεράς Συνόδου πρότεινε, να επιτραπεί στον Καΐρη η απομάκρυνση του από την Ελλάδα, ώστε να λυθεί το ζήτημα. Στις 29 Ιουνίου 1850 εκδόθηκε ο «Συνοδικός Τόμος» από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με τον οποίο ανακηρύχθηκε αυτοκέφαλος η Εκκλησία της Ελλάδος, με αντικανονικές προϋποθέσεις και περιοριστικούς όρους για την άσκηση ελεύθερης διοικήσεως, που προκάλεσαν την αντίδραση του Φαρμακίδη ο οποίος δημοσίευσε το έργο «Ο Συνοδικός Τόμος ή περί Αληθείας», ή «Αντίτομος» στις 23 Απριλίου 1852, στο οποίο χαρακτήρισε τον Τόμο, «...ύβριν κατά της Ελλάδος» υποστήριζε ότι, «..κατεφρονήθη η Ελλάς, περιεπαίχθη, εξυβρίσθη, εξηυτελίσθη παρά ξένης Εκκλησιαστικής Αρχής, υπό τον Σουλτάνον των Οθωμανών τελούσης και κατά τας διαταγάς αυτού ενεργούσης..» και συνιστούσε την απόρριψή του.

Εργογραφία

Διακρίθηκε για την αγάπη του προς τη μάθηση, την οξύτητα του πνεύματός του και την ελεύθερη σκέψη του, την οποία δε θέλησε να περιορίσει ακόμα κι όταν οι φιλελεύθερες ιδέες του τον έφεραν αντιμέτωπο με την Εκκλησία, που, παρ' όλες τις υπηρεσίες που πρόσφερε σ' αυτήν, τον απομόνωσε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπήρξε οπαδός των ιδεών του Αδαμάντιου Κοραή, επιχείρησε τη μετατροπή της Εκκλησίας σε «Εθνικό θεσμό» υπό κρατικό έλεγχο και χαρακτηρίστηκε ως ο «πολιτικός θεολόγος» του ΙΘ΄ αιώνος, ενώ το εκκλησιαστικό ζήτημα, «...εσκέπτετο ως πολιτικός μάλλον ανήρ ...{...}... και υπερίσχυσε το αίσθημα του προς την πατρίδα καθήκοντος...» , ενώ κατά τον ιστορικό Γεράσιμο Κονιδάρη ήταν, «...πατριώτης και εθνικόφρων....» .

Θεωρούσε ότι η Αγία Γραφή, έπρεπε να μεταγλωττιστεί στην απλοελληνική ώστε να είναι κατανοητή από το Λαό. Στη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου, φοβούμενος τις Ρωσικές θέσεις, τον κίνδυνο του πανσλαβισμού, τις γεωπολιτικές βλέψεις και τα μακραίωνα συμφέροντα της Ρωσίας στα Βαλκάνια, υιοθέτησε ουδετερόφιλη στάση. Υπήρξε ιδιαίτερα ταπεινός και δεν αποδέχθηκε την απονομή του «Μεγαλόσταυρος του Σωτήρος» ως αναγνώριση των υπηρεσιών του στο Έθνος. Το αρχείο του σώζεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη Αθηνών και προτομή του υπάρχει στην πλατεία της γενέτειρας του.

Ως ιερέας στη Βιέννη, μετέφρασε στα ελληνικά την τετράτομη εγκυκλοπαίδεια του Γιακόμπς, έγραψε πολλά ερμηνευτικά έργα, πολλά από αυτά έμειναν ανέκδοτα. Στην προσπάθειά του να αναβιώσει την αρχαία παράδοση των Πατέρων της Εκκλησίας, για μια Βιβλική θεολογία, προέβη στην επανέκδοση από το 1842 έως το 1843 των Σχολίων του Ερανιστού Οικουμενίου, του 10ου αιώνος, στην Καινή Διαθήκη.

Δημοσίευσε, μεταξύ άλλων, τα βιβλία,

• «Στοιχεία ελληνικής γλώσσης» , το 1815, (Διαθέσιμο εδώ, στον ιστότοπο της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Νεοελληνικών Σπουδών της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης.)
• «Οικονόμος ο εξ Οικονόμων ή περί όρκου» ,
• «Περί Ζαχαρίου υιού Βαραχίου», το 1838,
• «Ο ψευδώνυμος Γερμανός» , το 1838,
• «Απολογία Θ. Φαρμακίδου» ,
• «Η Καινή Διαθήκη μετά Υπομνημάτων αρχαίων» , την περίοδο από το 1842 έως το 1845,
• «Χρηστομάθεια ελληνική» ,
• «Ο Συνοδικός Τόμος ή περί αληθείας» , το 1852.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επακριβώσεις στην ιδεολογική ταυτότητα του Θεόκλητου Φαρμακίδη

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org