Ιωάννης Κονδυλάκης

Ο Ιωάννης Κονδυλάκης, Έλληνας λογοτέχνης, διηγηματογράφος, δημοσιογράφος και χρονογράφος, ο «Πατέρας του Ελληνικού χρονογραφήματος» όπως τον ονόμασε ο Παύλος Νιρβάνας, γεννήθηκε το Δεκέμβριο του 1862 στο χωριό Άνω Βιάννος στην Ανατολική Κρήτη και πέθανε στις 4 το πρωί του Σαββάτου 25 Ιουλίου 1920, στο Ηράκλειο της Κρήτης. Η κηδεία του έγινε στις 5 το απόγευμα της Κυριακής 26 Ιουλίου από την εκκλησία του Αγίου Μηνά με δημόσια δαπάνη. Δεν παντρεύτηκε, όμως σύμφωνα με μαρτυρία του Σπύρου Μελά, ήταν πατέρας ενός γιου από εξώγαμη σχέση.

Ιωάννης Κονδυλάκης

Βιογραφία

Καταγόταν από οικογένεια οπλαρχηγών του 1821. Γονείς του ήταν ο Δημήτριος Κονδυλάκης, γεωργός και πρακτικός γιατρός της εποχής, και η Ρηγινιό, της οποίας το όνομα έδωσε στη μάνα του έργου του «Ο Πατούχας». Σε νεαρή ηλικία μαζί με την οικογένεια του και τον ετεροθαλή αδελφό του Χαράλαμπο, μετέπειτα δάσκαλο στο επάγγελμα, απομακρύνθηκαν από την Κρήτη, όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1866 κι εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά ως το 1869 που επέστρεψαν στο Βιάνο, όπου παρακολούθησε τα μαθήματα του Δημοτικού Σχολείου. Παρακολούθησε τα μαθήματα του Γυμνασίου στο Ηράκλειο, όμως διέκοψε τις σπουδές του καθώς αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα.

Το 1877, κατά την έναρξη του Κρητικού επαναστατικού κινήματος, μετακινήθηκε στα Χανιά και συμμετείχε στον αγώνα των συμπατριωτών του. Εργάστηκε ως βοηθός γραμματέα στο Εφετείο στα Χανιά και το 1880 μετατέθηκε στο Ειρηνοδικείο Μεραμπέλου και κατόπιν ως γραμματέας στο Λιμάνι Σητείας, απ' όπου έστελνε ανταποκρίσεις στη Χανιώτικη εφημερίδα «Αλήθεια» του Τιμόθεου Ψαρουδάκη. Πήρε μέρος ως ηθοποιός σε θίασο που συγκροτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 1882, προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα για να βοηθηθούν άποροι μαθητές, ενώ από τη σχολική περίοδο 1882-83 έως το καλοκαίρι του 1884, φοίτησε στη «Βαρβάκειο Σχολή» στην Αθήνα, όπου ολοκλήρωσε τις Γυμνασιακές του σπουδές.

Δημοσιογραφική καριέρα

Το 1884, πήρε μέρος και διακρίθηκε στο διαγωνισμό διηγήματος της εφημερίδος «Εστία» με το έργο «Ταν ή επί ταν», σκόπιμη παραφθορά του «Ταν ή επί τας», που το θέμα του ήταν κρητικό και η Επιτροπή θα σημειώσει, «...Ο συγγραφεύς είναι άριστος γνώστης του βίου των Κρητών και μάλιστα του κρητικού ιδιώματος..». Τον ίδιο χρόνο εξέδωσε τη συλλογή «Διηγήματα», ενώ το Σεπτέμβριο του 1884 γράφηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου είχε καθηγητή το Νικόλαο Πολίτη, ενώ δημοσιεύει διηγήματα και ευθυμογραφήματα στο περιοδικό «Ραμπαγάς» και στην «Εστία». Δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του λόγω οικονομικών δυσκολιών και το 1884 επέστρεψε στα Χανιά, όπου εργάστηκε ως δάσκαλος στο Γεράνι Κυδωνίας, όπου άρχισε την σταδιοδρομία του ως δάσκαλος στο σχολείο που σώζεται στο Πάνω Γεράνι και στη συνέχεια στο Μόδι της επαρχίας Κυδωνίας του νομού Χανίων. Αδυνατώντας να συνηθίσει τη ζωή του δασκάλου αλλά και να υπομείνει τις αντιδράσεις των γονέων, παραιτήθηκε το 1885 και στράφηκε στη δημοσιογραφία, όπου με συνεργάτη τον λογοτέχνη Στέλιο Αλεξίου από το Ηράκλειο, ίδρυσαν και εξέδωσαν την εφημερίδα «Νέα Εβδομάδα».

Το Μάιο του 1889 διωγμένος από τις τουρκικές αρχές, εξαιτίας των άρθρων του υπέρ της ανεξαρτησίας της Κρήτης στις εφημερίδες «Άμυνα» και «Νέα Εβδομάδα», εγκαταστάθηκε στην Αθήνα οριστικά και επιδόθηκε στα γράμματα και τη δημοσιογραφία. Συνεργάστηκε με τις περισσότερες από τις Αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής του, όπως «Σκριπ», «Άστυ» του Ζαχαρία Παπαντωνίου, «Εφημερίς» του Δημητρίου Κορομηλά, «Εστία» και «Εμπρός», στην οποία έγραφε το καθημερινό χρονογράφημα για είκοσι χρόνια, χρησιμοποιώντας το όνομα του, αλλά και ψευδώνυμα όπως «Κονδυλοφόρος», «Βαρδής Γύπαρης», «Δον Κανάγιας», «Ιωάννης Ακτήμων», «Jean sans terre» και, το μακροβιότερο όλων, «Διαβάτης» . Έμαθε αρχαία ελληνικά και γαλλικά, μεταφράζοντας τα μυθιστορήματα «Πανωλεθρία», [«La debacle»] του Εμίλ Ζολά, την οποία δημοσίευσε σε συνέχειες στην «Εφημερίδα» το 1892, τη χρονιά που εκδόθηκε στη Γαλλία, και το 1894, πάλι στην «Εφημερίδα», το «Καπετάν Φρακάς» του Τεοφίλ Γκωτιέ.

Ήταν ένα από τα πρώτα ιδρυτικά μέλη στην «Ένωση Συντακτών», το συνδικαλιστικό σωματείο των δημοσιογράφων, που το 1947 μετονομάστηκε σε «Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών» , της οποίας εκλέχθηκε πρώτος πρόεδρος τον Ιανουάριο του 1815 και το 1915 παρέδωσε την προεδρία στο Σπύρο Μελά. Το 1918 επέστρεψε και εγκαταστάθηκε στην Κρήτη, ενώ λίγο καιρό αργότερα ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, προσκεκλημένος από κάποιον έμπορο βαμβακιού, με σκοπό να εκδώσει εφημερίδα και να αναλάβει τη διεύθυνσή της, όμως αυτό στάθηκε αδύνατο, λόγω των οικονομικών προβλημάτων του χρηματοδότη. Τις εντυπώσεις του από το ταξίδι δημοσίευσε στη «Νέα Εφημερίδα» που εκδιδόταν στο Ηράκλειο, με τίτλο «Μια περιπέτεια από Χανίων εις Αλεξάνδρειαν».

Το τέλος του

Σύμφωνα με το Σπύρο Μελά, λίγο καιρό μετά την παραίτηση του το 1915 από την προεδρία της «Ενώσεως Συντακτών», προσβλήθηκε από νευρασθένεια και όταν διαφώνησε με το Δημήτριο Καλαποθάκη, ιδιοκτήτη της εφημερίδος «Εμπρός», εγκατέλειψε την Αθήνα. Στη θέση του χρονογράφου της εφημερίδος τον αντικατέστησε ο Σπύρος Μελάς, όπως και στη θέση του στην «Ένωση Συντακτών». Στα εικοσιπέντε χρόνια της παραμονής του στην πρωτεύουσα, κατοικούσε ως ενοικιαστής σε σπίτι στην περιοχή της Δεξαμενής, επί της οδού Βουκουρεστίου 51, στους πρόποδες του Λυκαβηττού, έτρωγε στο εστιατόριο «Αβέρωφ» στην περιοχή του Συντάγματος, όπου σύχναζε στο καφενείο του «Ζαχαράτου». Κατά τις μαρτυρίες λογοτεχνών της εποχής του, ήταν δεινός χαρτοπαίκτης, που εξελίχτηκε σε παθιασμένο παίκτη του πόκερ, αλλά και πότης, ενώ στα ξενύχτια για χαρτοπαιξία και ποτό αποδίδεται η φθορά της υγείας του. Το καλοκαίρι του 1919, επέστρεψε στην Κρήτη από την Αλεξάνδρεια και πήγε αρχικά στη γενέτειρά του, όπου έμεινε για δύο ή τρεις ημέρες και εγκαταστάθηκε στα Χανιά. Στις 22 Μαΐου 1920 έγραψε το τελευταίο γράμμα του στο Μιλτιάδη Μαλακάση, στο οποίο ομολογεί την κατάρρευσή του, «...Ευρίσκομαι φαίνεται εις την κατάστασιν των αρρώστων ζώων, που αποσύρονται σε μια τρύπα διά να αποθάνουν, χωρίς να ενοχλήσουν και να ενοχληθούν...» . Ο Ιωάννης Κονδυλάκης πέθανε στο Πανάνειο νοσοκομείο του Ηρακλείου, από ημιπληγία την οποία υπέστη λίγες μέρες πριν το θάνατο του.

Η προτομή του , έργο από ορείχαλκο, που κατασκευάστηκε το 2002 από το γλύπτη Ζάχο Μπεκιάρη, βρίσκεται στον περίβολο του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων στην οδό Ακαδημίας και αποτελεί δωρεά του συλλόγου Βιαννιτών «ο Διαβάτης». Τοποθετήθηκε το 2003 και στην πρόσοψη του βάθρου αναγράφεται «ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗΣ 1861–1920 ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΗΘΟΓΡΑΦΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΣΗΕΑ». Στη γενέτειρα του λειτουργούσε από το 1976 με την υπ’ αριθμ. 41726 της 20ης Δεκεμβρίου 1976 απόφαση του Νομάρχη Ηρακλείου, για τη σύσταση Δημοτικού Νομικού Προσώπου στο Δήμο Βιάννου, με την επωνυμία «Μορφωτική Εστία της Κοινότητας Άνω Βιάννου «Ο Ιωάννης Κονδυλάκης», το οποίο καταργήθηκε το 2006 , όταν συστάθηκε το Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου «Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Βιάννου Ιωάννης Κονδυλάκης».

Εργογραφία

Γενικά στοιχεία

Ως άνθρωπος ο Κονδυλάκης υπήρξε παράξενη και ιδιότυπη φυσιογνωμία, ενώ ως συγγραφέας είναι από τους εκπροσώπους του ελληνικού νατουραλισμού και από τους λογοτέχνες που στερέωσαν την ελληνική ηθογραφία. Υπήρξε γλαφυρός αφηγητής, λιτός λογογράφος και διακριτικός ειρηνιστής και προσέγγιζε τους χαρακτήρες των έργων του με αδρότητα, οίστρο, σάτιρα και ψυχογραφική παρατήρηση. Έγραψε στην απλή καθαρεύουσα, χωρίς ποτέ να ξεφύγει από την κλασική γραμμή. Η λογοτεχνική γενιά του βρίσκεται στο γλωσσικό σταυροδρόμι της καθαρεύουσας με τη δημοτική, όμως ο ίδιος, μόνο στο τελευταίο έργο του «Η Πρώτη Αγάπη», στρέφεται στη δημοτική, αυτός που υπήρξε σ' όλη του τη ζωή πολέμιος της. Η δημοτική γλώσσα πήρε την προσωνυμία «μαλλιαρή» από μια δική του φράση για τους μακρυμάλληδες αδελφούς Κώστα και Σπήλιο Πασαγιάννη, συνεργάτες του λογοτεχνικού περιοδικού «Τέχνη», με το οποίο συνεργαζόταν άλλωστε και ο Κονδυλάκης, ο οποίος μια μέρα που τους είδε, είπε στην παρέα του, «Να, η μαλλιαρή φιλολογία».

Δημοσίευσε περί τα 6.000 χιλιάδες Χρονογραφήματα και θεωρείται ως ο πατέρας αυτού του δημοσιογραφικού είδους, αν και ο ίδιος δεν έτρεφε καμία εκτίμηση στο Χρονογράφημα, για το οποίο εξομολογήθηκε στον Άριστο Καμπάνη, «...το να διαβάζη ένας λεπταίσθητος άνθρωπος χρονογράφημα, είναι ως να εβαρύνθη την κρεωφαγίαν και θέλει μίαν ημέραν να γρασιδοφαγήση ως υποζύγιον...». Για τη γλώσσα του Ιωάννη Κονδυλάκη, ο Άριστος Καμπάνης, εθνικιστής δημοσιογράφος, κριτικός και ιστορικός της λογοτεχνίας έγραψε, «...Ούτε η καθαρεύουσά του ήτο αμιγής καθαρεύουσα (ήτο μάλλον κράμα καθαρολογικών και ζωντανών στοιχείων), ούτε η δημοτική του ήτο η τυπική δημοτική του Καρκαβίτσα...» . Έργα του έχουν διασκευαστεί για το θέατρο, με τον Μάνο Κατράκη στο ρόλο του Πατούχα, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο.

Έργα

Εμφανίσθηκε στην λογοτεχνία το 1884, όταν κυκλοφόρησε η πρώτη του συλλογή διηγημάτων με το γενικό τίτλο

• «Διηγήματα: Η Κρήσσα ορφανή, ο αδερφοδιώκτης, το βοσκόπουλο του «Ψηλορείτη».

Εξέδωσε μια επιλογή από τα χρονογραφήματα του με τον τίτλο

• «Ενώ διάβαινα».

Από τα μεγαλύτερα σε έκταση έργα του είναι

• «Ημέραι κινδύνων και φόβων», ένα είδος απομνημονευμάτων από τις κρητικές επαναστάσεις,
• «Ο Πατούχας», δημοσιεύθηκε το 1892 σε συνέχειες στην «Εφημερίδα», ηθογραφικό διήγημα.

Άλλα έργα του:

• «Αλέστα!», το 1895, δημοσιευμένο στην «Εστία»,
• «Η ολοκαύτωσις του Αρκαδίου», έργο που έγραψε την εποχή που ήταν αρχισυντάκτης στην εφημερίδα «Εμπρός», όμως το έδωσε για δημοσίευση στο «Σκριπ» και δημοσιεύθηκε σε συνέχειες από την Κυριακή 8 έως την Τετάρτη 11 Νοεμβρίου 1909.
• «Νεωτεριστής»,
• «Η Πρώτη Αγάπη», το 1919, νουβέλα, έργο αφιερωμένο στον Άριστο Καμπάνη, διαπρεπή εθνικιστή διανοούμενο και δημοσιογράφο.

Ο Κονδυλάκης στον πρόλογο της αρχικής εκδόσεως σημείωσε, «...Σ’ αυτό το διήγημα προσπάθησα να εφαρμόσω τις ιδέες μου περί νεοελληνικής πεζογραφίας. Μεταχειρίζομαι τα κυριότερα και θεμελιωδέστερα στοιχεία από την νέαν γλώσσαν, αλλά και στοιχεία της αρχαίας, τα οποία με την καθαρεύουσαν εισήλθαν και ανέζησαν εις τον προφορικόν λόγον και μάλιστα αντικαθιστούν ξένες λέξεις, αλλά και δεν είναι αταίριαστα με το τυπικόν της νέας Ελληνικής. Ο διάλογος είναι εις το ιδίωμα της ανατολικής Κρήτης, όπου αναφέρεται η διήγηση...».

• «Όταν ήμουν δάσκαλος», το 1916,
• «Οι Άθλιοι των Αθηνών», το 1894, δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα «Eστία» και τυπώθηκε το 1895 από το τυπυγραφείο Π. Ζανουδάκη, ως το πρώτο εικονογραφημένο ελληνικό μυθιστόρημα.
• «Η πατρίς»,
• «Το 62 Κάτω ο Τύραννος», μυθιστόρημα που αποτελεί χρονικό της κρητικής εξεγέρσεως.

Μετέφρασε, μεταξύ άλλων, την πραγματεία «Αλέξανδρος ή Ψευδομάντις» καθώς και τα «Άπαντα» του Λουκιανού. Ολόκληρο το έργο του είναι συγκεντρωμένο στα

• «Άπαντα», σε 4 τόμους που κυκλοφόρησαν το 1961 από τις εκδόσεις «Αηδών».

Το 1990 εκδόθηκε το

• «Κρητικό λεξιλόγιο του Κονδυλάκη» από τη Βικελαία Βιβλιοθήκη, στη σειρά των Φιλολογικών και Ιστορικών εκδόσεών της.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιωάννης Κονδυλάκης, ένας Διαβάτης της ζωής-1ο μέρος Αταλάντης Μιχελογιαννάκη-Καραβελάκη
• Ιωάννης Κονδυλάκης, ένας Διαβάτης της ζωής-2ο μέρος Αταλάντης Μιχελογιαννάκη-Καραβελάκη
• ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗΣ: Τα ανεξάλειπτα ίχνη του Διαβάτη
• Σπάνιες στιγμές του Ιωάννη Κονδυλάκη μέσα από τον φωτογραφικό φακό

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org