Παύλος Νιρβάνας

Ο Παύλος Νιρβάνας, φιλολογικό ψευδώνυμο με το οποίο έγινε γνωστός ο Πέτρος Κ. Αποστολίδης, Έλληνας στρατιωτικός ιατρός -Γενικός Αρχίατρος του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού, πρωτοπόρος στη μελέτη της Ψυχολογίας και της Ψυχιατρικής, Ακαδημαϊκός , ποιητής, διηγηματογράφος, μυθιστοριογράφος, σατυρογράφος, κορυφαίος χρονογράφος και δημοσιογράφος εφημερίδων και περιοδικών, γεννήθηκε στις 14 Μαΐου 1866 στην Μαριούπολη, [σημερινή ονομασία: Ζντάνοφ], τότε σημαντικό κέντρο του παραευξήνειου Ελληνισμού, που πλέον ανήκει στην Ουκρανία και τότε ανήκε στην Ρωσία και πέθανε την Κυριακή 29 Νοεμβρίου 1937 από ανακοπή καρδιάς στο σπίτι του, στην οδό Αγίου Νικολάου 22, στο Μαρούσι Αττικής.

Στο τέλος του 1909 παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο με την Λιλή Μίχογλου, με την οποία έγιναν γονείς δύο παιδιών, το 1910, του ιατρού Κωνσταντίνου Αποστολίδη και το 1913, του τραπεζικού υπαλλήλου Σπύρου Αποστολίδη. Το 1910 η οικογένεια Αποστολίδη εγκαταστάθηκε σε οικία επί της οδού Βασιλίσσης Φρειδερίκης 34, [σημερινή οδός Ειρήνης], στο Νέο Φάληρο Αττικής, όπου έμεινε μέχρι τον Ιανουάριο του 1926 οπότε και έφυγε. Ο πρώτος γάμος του διαλύθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 1924 και τον Ιανουάριο του 1926 στη Σύρο παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο με την Σοφία Σιγάλα και μαζί απέκτησαν τρία παιδιά, τον Μάριο το 1926, την Μαρία το 1927 και το 1931 τον μετέπειτα λογοτέχνη Γιώργο Αποστολίδη.

Παύλος Νιρβάνας

Βιογραφία

Οικογένεια

Βιολογικός πατέρας του Πέτρου ήταν ο Ποντιακής καταγωγής έμπορος Κωνσταντίνος Αποστολίδης. Οι γονείς του Πέτρου είχαν φύγει από την περιοχή της Τραπεζούντας κατά τους διωγμούς της περιόδου 1850 έως 1855 και εγκαταστάθηκαν στη Μαριούπολη της Ρωσίας. Ο Πέτρος Αποστολίδης ορφάνεψε νωρίς από γονείς και το 1870, μπήκε σε ορφανοτροφείο. Τον Πέτρο υιοθέτησε ο εφοπλιστής Κωνσταντίνος Κουμιώτης, με καταγωγή από τη Σκόπελο, και η σύζυγος του Μαριέττα Ράλλη , κόρη του πλούσιου Χιώτη εμπόρου Ζαννή Ράλλη, με απώτερη καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη, όταν επισκέφθηκαν την Μαριούπολη.

Σπουδές

Ο Πέτρος ήρθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε με την οικογένεια Κουμιώτη στην Φρεαττύδα Πειραιώς, όπου ξεκίνησε μαθήματα με δάσκαλο στο σπίτι και αργότερα στο δημοτικό σχολείο της περιοχής του. Παρακολούθησε για τέσσερα χρόνια τα μαθήματα του Δημοτικού και στη συνέχεια για τρία χρόνια το Σχολαρχείο και άλλα τέσσερα χρόνια το Γυμνάσιο, στην Ιωνίδειο Σχολή Πειραιώς, από το οποίο πήρε απολυτήριο, στις 15 Ιουλίου 1882, με βαθμό «καλώς τέσσερα», με «άριστα» το «έξι» και ολοκλήρωσε τις Μέσες σπουδές του. Φοίτησε, από το 1883 έως το 1890, στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετά την αποφοίτηση του κατατάχθηκε στο Βασιλικό Ναυτικό.

Ιατρικό έργο

Το 1899, όταν συστάθηκε από γιατρούς του Πειραιά Ιατρική Εταιρεία, στις αρχαιρεσίες της ο Πέτρος Αποστολίδης εκλέχτηκε έφορος της βιβλιοθήκης. Παρακολουθούσε με ενδιαφέρον την ιατρική βιβλιογραφία της εποχής και συμμετείχε στα ιατρικά συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα το 1901 και 1903. Όπως αναφέρεται στο συνέδριο του 1903 ο «....εκ Πειραιώς γιατρός του Πολεμικού Ναυτικού Πέτρος Αποστολίδης...», στην ειδική συνεδρία για την Νευρολογία και την Ψυχιατρική παρενέβη και μίλησε για τις διάφορες μορφές ψυχασθένειας, ενώ υπέβαλε πρόταση στο συνέδριο να εκδοθεί ψήφισμα του συνεδρίου προς την κυβέρνηση προκειμένου να ιδρυθεί και στη χώρα μας στο Πανεπιστήμιο, ειδικό Ψυχολογικό Εργαστήριο, όμως η πρόταση του δεν έγινε αποδεκτή. Ο επίατρος Πέτρος Αποστολίδης διατέλεσε Διυθυντής του «Ναυτικού Νοσοκομείου» Νέου Φαλήρου, το οποίο δημιουργήθηκε και λειτούργησε στις εγκαταστάσεις του ξενοδοχείου «Ακταίον», εκεί που βρίσκεται σήμερα το ιδιωτικό νοσοκομείο «Μετροπόλιταν», για τις ανάγκες των Βαλκανικών πολέμων, όμως συνέχεισε τη λειτουργία του και την περίοδο 1914-18, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και την περίοδο από το 1919-22, στη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Ο Αποστολίδης διατέλεσε Πρόεδρος της Ανώτατης Υγειονομικής Επιτροπής του Ναυτικού και Τμηματάρχης του Υπουργείου Ναυτικών, ενώ παραιτήθηκε το 1922 με το βαθμό του Γενικού Αρχιάτρου.

Ελληνική Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών

Το 1923, μετά την αποστρατεία του ο Άγγελος Τανάγρας, μαζί με τους Πισσάνο και Μελά, ίδρυσαν την Ελληνική Εταιρία Ψυχικών Ερευνών, [Ε.Ε.Ψ.Ε.]. Ο Νιρβάνας περιλαμβάνονταν μεταξύ των μελών της εταιρείας ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, τότε έφορος αρχαιοτήτων, ο K. Καλυβίτης, τότε διευθυντής της Λαϊκής Τράπεζας, ο συγγραφέας Άγγελος Σικελιανός, ο πανεπιστημιακός ΠΠαναγιώτης Βλαστός, ο Ανρί Μπεργκσόν, ο Σίγκμουντ Φρόυντ, η Μαρί Σκλοντόφσκα-Κιουρί, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, χορηγικά καθήκοντα ανέλαβε η Αλεξάνδρα Μπενάκη-Χωρέμη η οποία μαζί με την Καλλιρόη Παρρέν, προώθησαν τις ιδέες της στον λαό. Η εταιρεία αναγνωρίστηκε επίσημα από τη Βρετανική Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών, [B.S.P.R.] , και το 1930, ο Νιρβάνας παρακολούθησε το 4o διεθνές Ψυχοφυσιολογικό Συνέδριο της Εταιρείας που διοργανώθηκε στην Αθήνα.

Λογοτεχνική ενασχόληση

Ο Αποστολίδης μετά την παραίτηση του από το Ναυτικό αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στη δημοσιογραφία και τη συγγραφή, καθώς έγραφε τακτικό χρονογράφημα με τίτλο «Από την ζωή» στην καθημερινή Αθηναϊκή εφημερίδα «Εστία» από το 1908 μέχρι το θάνατο του. Το 1923, βραβεύτηκε για το λογοτεχνικό του έργο με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών. Ασχολήθηκε με τα κοινά και από το 1925 μέχρι το 1932 διατέλεσε Δημοτικός Σύμβουλος του Δήμου Πειραιώς. Στις 9 Μαρτίου 1928 ανακηρύχθηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών . Στην εναρκτήρια ομιλία του ο Νιρβάνας αναφέρθηκε στο χρονογράφημα και είπε ότι «...είναι η καθημερινή ιστορία της ζωής και η φιλοσοφία της. Είναι η ιστορία της ζωής και του δευτερολέπτου. Συμβάντα, επεισόδια, σκηναί της ζωής ... παραλαμβάνονται από τον χρονογράφον, ιστορούνται, διυλίζονται, καλούνται να αποδώσουν την βαθυτέραν των ουσίαν και κάποτε την βαθυτέραν των έννοιαν...». Υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου, από την ίδρυση του Θεάτρου το 1930, έως το θάνατο του. Στα τέλη του 1934 ή στις αρχές του 1935, ο Νιρβάνας εμπνεύστηκε την ονομασία «Βριλήσσια» για το σημερινό ομώνυμο δήμο της Αττικής, από την ονομασία του όρους της Πεντέλης που αρχαίοι δόκιμοι συγγραφείς, μεταξύ τους οι Θουκυδίδης, Θεόφραστος και Στράβων- ονόμαζαν «Βριλησσό».

Εργογραφία

Παύλος Νιρβάνας

Ο Αποστολίδης ασχολήθηκε με όλα τα είδη του γραπτού λόγου. Ήδη από τα μαθητικά του χρόνια έδωσε δείγματα της αγάπης του για τη λογοτεχνία. Ήδη από το 1881 είχε δημοσιεύσει στο σοβαρό αθηναϊκό φύλλο «Παλλιγγενεσία» το πρώτο του ελεγείο και δημοσίευσε άρθρα στις εφημερίδες του Πειραιά «Σφαίρα» και «Πρόνοια». Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1884, όταν εξέδωσε την πρώτη ποιητική του συλλογή και άρχισε να δημοσιεύει χρονογραφήματα στις εφημερίδες «Άστυ», «Ακρόπολις», «Πατρίδα», «Ελεύθερον Βήμα» και από το 1905 στην «Εστία» με το ψευδώνυμο «Κύριος Άσοφος». Κατά διαστήματα χρησιμοπποίησε τα ψευδώνυμα «Απόκαυκος ο Παρακοιμωμένος», «Απολλινάριος», «Δρ. Α (Π)», «Ιατρός», «Ιτρ», «Ο Αντίλαλος», «Π. Νβ», «Πέτρος», «Φιλότεχνος», «Χαχόλος», «Herr Doctor» και «Umbra». Το 1929 ο Νιρβάνας έγραψε το σενάριο της βουβής κινηματογραφικής ταινίας «Αστέρω», η οποία πραγματοποίησε πρεμιέρα στις 22 Απριλίου εκείνου του έτους και ως θεατρικός συγγραφέας ήταν συνεργάτης του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου.

Δημοσίευσε κείμενα σε λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής, όπως «Τέχνη», «Παναθήναια», «Νέα Εστία», «Το Περιοδικόν μας», «Ασμοδαίος», «Μη χάνεσαι» και άλλα. Το 1884 συμμετείχε στην έκδοση του σατιρικού περιοδικού «Αθήναι», ως μέλος της λογοτεχνικής «Συντροφιάς των Δώδεκα» και το 1888 με Πειραϊκή συντοφιά εξέδωσε το περιοδικό «Κυανή Επιθεώρησις». Υπήρξε συνιδρυτής του περιοδικού «Τέχνη», του Κώστα Χατζόπουλου, ενώ διατηρούσε αλληλογραφία με τους σημαντικότερους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής του, όμως τον συνέδεε αδελφική φιλία με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και στον Νιρβάνα οφείλουμε την μοναδική φωτογραφία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, καθώς ήταν εκείνος που το 1906, έπεισε τον Σκιαθίτη κοσμοκαλόγηρο να ποζάρει στον φωτογραφικό του φακό στο καφενείο της Δεξαμενής στην Αθήνα. Ο Νιρβάνας θεωρούσε ότι ένα από τα ωραιότερα πράγματα που έκανε στη ζωή του είναι που παρέδωσε στους μεταγενέστερους τη μορφή του Παπαδιαμάντη. Ο Νιρβάνας, που δούλεψε με τον Παπαδιαμάντη στο «Άστυ» την περίοδο 1899-1902, καταγράφει μια προσωπική μαρτυρία από την πρώτη μέρα υπηρεσίας του Παπαδιαμάντη ως μεταφραστή. Μετά από την ανακοίνωση του ποσού των 150 δραχμών που θα ήταν ο μισθός του, ο Παπαδιαμάντης παρέμεινε σκεφτικός. Και ενώ ο υπεύθυνος ήταν έτοιμος να αυξήσει το αρχικό ποσό, ο Παπαδιαμάντης απάντησε «Πολλές είναι εκατό πενήντα ... είπε. Με φτάνουνε εκατό.»

Ο Νιρβάνας τοποθετείται χρονικά στον κύκλο του Κωστή Παλαμά. Η γραφή του είναι επηρεασμένη από τα ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά ρεύματα του αισθητισμού και συμβολισμού, καθώς και από τη φιλοσοφική σκέψη του Φρειδερίκου Νίτσε, από τον οποίο δέχθηκε έντονες επιρροές. Στο πεζογραφικό έργο του Νιρβάνα κυριαρχούν ηθογραφικά και ψυχογραφικά στοιχεία. Πρωτοδημοσίευσε σε καθαρεύουσα γλώσσα καθαρεύουσα και σταδιακά στράφηκε στη Δημοτική, δίχως να απεμπολήσει το εξαιρετικά φροντισμένο ύφος των κειμένων του. Συνέβαλε στην ανάδειξη λογοτεχνών όπως οι Ιωάννης Κονδυλάκης, Σπύρος Μελάς και Γρηγόριος Ξενόπουλος. Ασχολήθηκε με πολλά είδη γραπτού λόγου, όπως διηγήματα, ποιήματα, μυθιστορήματα, δράματα, αξιόλογες κριτικές μελέτες και δοκίμια, θεατρικά έργα στα πρότυπα της γραφής του Ίψεν, χρονογραφήματα και τη «Γλωσσική Αυτοβιογραφία», καθώς και δύο μεταφράσεις από τον Πλάτωνα και τον εθνικιστή συγγραφέα Κνουτ Χάμσουν. Ένα από τα χρονογραφήματά του, «Η βιβλιοφιλία των Ελλήνων ή πόνος ψυχής» πρωτοδημοσιεύτηκε στη εφημερίδα «Εστία» το 1950 και στη συνέχεια συμπεριλήφθηκε στα «Νεοελληνικά Αναγνώσματα» για τους μαθητές των Γυμνασίων. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, γερμανικά, αγγλικά, ρώσικα και ιταλικά από τους Baudry, Lucas, Diterich, Steinmetz, Κατσίμπαλη, Μ. Λυκιαρδόπουλο, Ε. Αθανασιάδη, Pio Ciuti και άλλους.

Συγγραφικό έργο

Ο Παύλος Νιρβάνας υπήρξε ένας από τους πολυγραφότερους συγγραφείς των αρχών του 20ου αιώνα. Νεαρός καταπιάστηκε με την ποίηση -δίχως επιτυχία- ενώ στη συνέχεια ασχολήθηκε με όλα, σχεδόν, τα είδη του πεζού λόγου, όπως θέατρο, διήγημα, μυθιστόρημα, δοκίμιο, κριτική, απομνημόνευμα και επιφυλλίδα. Επέδειξε μια αξιοσημείωτη ικανότητα στο σύντομο κείμενο: στο διήγημα και, ιδίως, στην επιφυλλίδα. Η περιγραφή αποτελεί την πρώτιστη ανάγκη του, καθώς σκιαγραφεί χωρίς να διαφαίνεται πουθενά η πρόθεσή του να δημιουργήσει, να αναπλάσει τα όσα περιγράφει. Δεν είναι αφηγητής, δεν δημιουργεί ζωές και συνειδήσεις, καταφεύγει στην αφήγηση σαν μέσο για να εκφραστεί, όπως παρατηρεί ο Στέλιος Ξεφλούδας.

Ιατρικές μελέτες

Το ιατρικό έργο Πέτρου Αποστολίδη είναι μικρό σε αριθμό δημοσιευμάτων, όμως ιδιαίτερα σημαντικό και ενδιαφέρον. Έγραψε και δημοσίευσε, στο έγκυρο περιοδικό «Γαληνός» τις ιατρικές μελέτες:

• «Διάτρησις εντέρων εξ ασκαρίδων» το 1885,
• «Περίπτωσις εγκολεασμού του εντέρου» το 1886,

περιπτώσεις τις οποίες παρακολούθησε στο Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά, εργαζόμενος στη Κλινική του Όθωνα Σωνιέρου, αρχιάτρου του Πολεμικού Ναυτικού

Μετέφρασε και δημοσίευσε τα ιατρικής φύσεως έργα:

• «Περί θεραπείας της χρονίας διαρροίας των παίδων», Μετάφρασις εκ του γαλλικού Πέτρος Κ. Αποστολίδης, Στυλιανός Δ. Τσακίρης, Τυπογραφείον «Βλαστού-Βαρβαρρήγου», Εν Αθήναις 1886.
• «Τι τρώμε. Υγιεινή του στομάχου κατά τον Ε. Monin», Καταστήματα «Ακροπόλεως» Βλάση Γαβριηλίδου, Εν Αθήναις 1891.
• «Ρώμη και Υγεία. Η ζωή παρατεινομένη διά της μεθόδου του Brown Séquard», Υπό του ιατρού L. H. Goizet, Καταστήματα «Ακροπόλεως» Βλάση Γαβριηλίδου, Εν Αθήναις 1891.
• «Τα νοσήματα της προσωπικότητος» το 1894. Το έργο υλοποιήθηκε αρχικά ως διάλεξη στις 15 Δεκεμβρίου 1893 στον Φιλολογικό Όμιλο «Παρνασσός».
• «Τέχνη και φρενοπάθεια», το 1905. Δημοσιεύθηκε αρχικά στο περιοδικό Ψυχιατρική και Νευρολογική Επιθεώρησις του πρωτοπόρου ψυχιάτρου Σιμωνίδη Βλαβιανού, όμως τον ίδιο χρόνο δημοσιεύτηκε και αυτοτελώς.

Ο Γεώργιος Βαλέτας που επιμελήθηκε την έκδοση των «Απάντων» του Νιρβάνα, με αφορμή αυτές τις δύο ψυχιατρικής φύσεως εργασίες του Νιρβάνα, τις οποίες χαρακτήρισε σημαντικά αισθητικά δοκίμια, τον θεωρεί, μαζί με τον Σίμωνα Αποστολίδη και τον Μιχαήλ Κατσαρά, εισηγητή των ψυχιατρικών μελετών στην Ελλάδα.

Λογοτεχνία

Έγραψε και δημοσίευσε τα έργα:

• «Δάφναι: Εις την ΚΕ' Μαρτίου 1821», ποιητική συλλογή, το 1884,
• «Από την φύσιν και την ζωήν» το 1898,
• «Η φιλοσοφία του Νίτσε» το 1898,
• «Θέμος Άννινος, η ελληνική γελοιογραφία», μελέτη, το 1900,
• «Γλωσσική Αυτοβιογραφία», μελέτη, το 1905,
• «Παγά Λαλέουσα», ποιητική συλλογή, το 1907,
• «Ο αρχιτέκτων Μάρθας», θεατρικό, το 1907,
• «Το χελιδόνι», θεατρικό, το 1908,
• «Μαρία Πενταγιώτισσα» , θεατρικό, το 1909,
• «Όταν σπάση τα δεσμά του», θεατρικό δράμα σε τρία μέρη, το 1910,
• «Η βοσκοπούλα με τα μαργαριτάρια: και άλλες μικρές ιστορίες», το 1914,
• «Το συναξάρι του παπα-Παρθένη κι' άλλες νησιώτικες ιστορίες», διηγήματα, το 1915,
• «Αριστοτέλης Βαλαωρίτης», κριτική μελέτη, το 1916,
• «Το δάσος», το 1920,
• «Ελευθέριος Βενιζέλος» το 1920,
• «Η ζωή του δρόμου» το 1920,
• «Γύρω από τον έρωτα» το 1920,
• «Βίβλος γυναικών» το 1921,
• «Το πέρασμα του Θεού και άλλα διηγήματα» το 1922,
• «Εκλεκταί σελίδες» το 1922, με πρόλογο του Γρηγορίου Ξενόπουλου,
• «Η ηθική επίδρασις της επαναστάσεως», δοκίμιο, το 1923,
• «Το αγριολούλουδο», μυθιστόρημα, το 1924,
• «Ξενιτιά», διηγήματα, το 1925,
• «Λόγοι και αντίλογοι» το 1925,
• «Εύθυμοι περίπατοι» το 1927,
• «Το έγκλημα του Ψυχικού», μυθιστόρημα, το 1928,
• «Φιλολογικά απομνημονεύματα» το 1928. Αποτελούνται από μικρά κείμενα -«σκόρπια φύλλα»- σε επιφυλλιδογραφική μορφή, στα οποία ο συγγραφέας καταγράφει μνήμες του για πρόσωπα, περιστατικά και γεγονότα, ατάκτως, χωρίς ν’ ακολουθεί καμιά χρονολογική σειρά, υπακούοντας στα κελεύσματα της στιγμής και της διάθεσής του.

Το έργο περιλαμβάνει κείμενο υπό τον τίτλο «Ἕνας οὐτοπιστὴς ἑλληνολάτρης», αφιερωμένο στον εθνικιστή Περικλή Γιαννόπουλο. Ο Νιρβάνας στο κείμενο του διατυπώνεο την άποψη «...ότι τίποτε δεν άλλαξε στον κόσμο και στην Ελλάδα, με το κήρυγμα και το παράδειγμα του Περικλή Γιαννόπουλου. Το «Πανελλήνιον Κοινόν» έμεινε ολότελα αδιάφορο προς τα φλογερά μανιφέστα του και η προφητική του φωνή έσβησε, χωρίς καμιά απήχηση, «φωνή βοώντος εν τη ερήμω..».

• «Εύθυμη ζωή» το 1928,
• «Όσα φέρνει η ώρα» το 1929,
• «Εκλεκτές Ιστορίες», διηγήματα, το 1930,
• «Ο tempora! Omores!» το 1930,
• «Μικρές ιστορίες» το 1930,
• «Ένας ίσκιος στη νύχτα», διηγήματα, το 1934.

Το 1968 ο Γεώργιος Βαλέτας συγκέντρωσε και επιμελήθηκε την έκδοση του πεντάτομου έργου «Άπαντα του Παύλου Νιρβάνα». Το ποίημα του Νιρβάνα «Το παραμύθι μας» μελοποιήθηκε από τον συνθέτη Γιώργο Κριμιζάκη και το 1970, τραγουδήθηκε από την καλλιτέχνιδα Καίτη Χωματά.

Το τέλος του

Το καλοκαίρι του 1937 ο Νιρβάνας ασθένησε σοβαρά και οι γιατροί του συνέστησαν αποχή από κάθε εργασία για χρονικό διάστημα τριών μηνών, όμως αυτός αγνόησε τις συστάσεις τους και συνέχισε να εργάζεται με ένταση. Την παραμονή του θανάτου του υπέστη δύο καρδιακά επεισόδια στα γραφεία της εφημερίδος «Εστία», με την οποία συνεργάζονταν, ενώ την επομένη ημέρα υπέστη το μοιραίο καρδιακό επεισόδιο στο σπίτι του στο Μαρούσι.

Μνήμη Παύλου Νιρβάνα

Ο Νιρβάνας ήταν πολυμαθέστατος, κόσμιος, πολιτισμένος, και ευπροσήγορος, λόγος για τον οποίο πέτυχε τεράστια αναγνώριση δυσανάλογη με την λογοτεχνική του αξία. Παράλληλα, ήταν συνεχώς ενημερωμένος για όσα συνέβαιναν στον ευρωπαϊκό πνευματικό χώρο και ασπάζονταν με κάθε ευκολία τις πλέον ετερόκλιτες τάσεις, σχολές και απόψεις. Όπως έγραψε ο Γρηγόριος Ξενόπουλος: «...Δεν υπάρχει ιδέα, τάση, συρμός, κίνηση, ύφος, σχολή, τεχνοτροπία, μορφή, σύστημα που να μην το μάθει πρώτος, να μην το εγκολπωθεί. Ρομαντισμός, νατουραλισμός, συμβολισμός, προραφαηλισμός, νιτσεϊσμός, ιψενισμός, Γκαμπριέλε Ντ’ Αννούντσιο, Ανατόλ Φράνς, Ράσκιν, Τολστόι, Κνουτ Χάμσουν, Μπιόρσον όλοι και όλα εκ περιτροπής τον ευρήκαν πρόθυμο μαθητή και έπειτα δάσκαλο...».

Ο Τέλλος Άγρας έγραψε για τον Νιρβάνα πως «...η ηθογραφία του είναι τραγική και αποκλίνει προς το ζωηρό λυρισμό, όταν δεν τρέπεται προς τον πραγματικό σαρκασμό», ενώ ο Κώστας Ουράνης αναφέρει πως «...ακόμη και το χιούμορ του το χρησιμοποιεί για να προκαλέσει μειδίαμα και όχι για να καυτηριάσει...» Με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέου Φαλήρου σε μια οδό της πόλεως δόθηκε το όνομα του Παύλου Νιρβάνα. Στις 11 Φεβρουαρίου 1938, ημέρα Παρασκευή στις 7 το απόγευμα, διοργανώθηκε στο «Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς», Φιλολογικό Μνημόσυνο στη μνήμη του, ενώ ο Δήμος Πειραιώς έστησε την προτομή του κοντά στην Πλατεία Φρεαττύδας όπου ο Νιρβάνας είχε ζήσει τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Η σχετική απόφαση λήφθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1940 και στις 10 Φεβρουαρίου 1941 και η προτομή του Νιρβάνα, που φέρει ως ημερομηνία κατασκευής της το 1940, φιλοτεχνημένη από τον γλύπτη Ιάσωνα Παπαδημητρίου γράφει στην βάση της «Ο ΔΗΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΩ ΠΑΥΛΩ ΝΙΡΒΑΝΑ», αποκαλύφθηκε τον Δεκέμβριο του 1940, λίγες ημέρες μετά τα Χριστούγεννα εκείνου του έτους.

Το πατρικό του σπίτι στη Σκόπελο όπου έζησε μέρος από τα καλοκαίρια του ο Παύλος Νιρβάνας, ανήκει σήμερα στο Δήμο Σκοπέλου, ο οποίος το αγόρασε αγοράστηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1998, από τους κληρονόμους του λογοτέχνη. Είναι χτισμένο στο κέντρο του παραδοσιακού οικισμού της Σκοπέλου, στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη, δίπλα στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών, με θέα την αμφιθεατρική Χώρα και το λιμάνι της Σκοπέλου. Το σπίτι αποτελεί ένα από τα αξιολογότερα και αντιπροσωπευτικότερα δείγματα της τοπικής σκοπελίτικης Λαϊκής Αρχιτεκτονικής, «Μακεδονικού Τύπου», χωρίς μεταγενέστερες αλλοιώσεις και αλλαγές και κτίστηκε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Το 1965 χαρακτηρίστηκε με υπουργική απόφαση από το Υπουργείο Πολιτισμού ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία. Πρόκειται για διώροφο κτίσμα με ημιυπόγειο, λιθόκτιστο στο μεγαλύτερο μέρος του εκτός από την πρόσοψη και την ανατολική πλευρά του ορόφου που είναι κατασκευασμένες από τσατμά.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Μελέτες του γιατρού Παύλου Νιρβάνα]
• [Παύλος Νιρβάνας-Βιογραφικό σημείωμα Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
• [Διαθέσιμα Έργα του Παύλου Νιρβάνα Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
• [Ψηφιοποιημένα έργα του Παύλου Νιρβάνα Ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη.]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org