Πλάτωνας Χατζημιχάλης

Ο Πλάτων Χατζημιχάλης Έλληνας εθνικιστής επιχειρηματίας της εποχής του Μεσοπολέμου, Επιχειρηματίας, πρόεδρος Εμπορικών Αντιπροσώπων Αθηνών και πολιτικός που διατέλεσε κατοχικός Υπουργός Οικονομικών και Εθνικής Οικονομίας στην κυβέρνηση του εθνικιστή Στρατηγού Γεωργίου Τσολάκογλου, γεννήθηκε το 1884 στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας και πέθανε το 1978 στην Αθήνα.

Ήταν παντρεμένος με την εθνικίστρια λαογράφο Αγγελική Κολυβά-Χατζημιχάλη, για την οποία ήταν ο δεύτερος γάμος της- και μαζί απέκτησαν έναν γιο, τον αρχιτέκτονα Νίκο Χατζημιχάλη, ενώ εγγονοί τους είναι ο διπλωμάτης Πλάτωνας-Αλέξης Χατζημιχάλης, ο Νικήτας-Εμμανουήλ Χατζημιχάλης και ο Σωκράτης Σεφεριάδης.

Πλάτων Χατζημιχάλης
Συνοπτικές πληροφορίες
Γέννηση: 1884
Τόπος: Σμύρνη (Μικρά Ασία)
Σύζυγος: Αγγελική Χατζημιχάλη-Κολυβά
Τέκνα: Αλεξία-Έρση, Νικόλαος
Υπηκοότητα: Τουρκική, Ελληνική
Ασχολία: Επιχειρηματίας, πολιτικός
Θάνατος: 1978
Τόπος: Αθήνα (Ελλάδα)

Βιογραφία

Πατέρας του Πλάτωνα ήταν ο Θεόδωρος Σκουλικίδης όμως, λόγω των οικονομικών δυσκολιών της οικογενείας του, υιοθετήθηκε από τον Αθηναίο Νίκο Χατζημιχάλη. Ο Πλάτωνας που σπούδασε στη Γερμανία ήταν, πριν τον πόλεμο, αντιπρόσωπος στην Ελλάδα των γερμανικών εταιριών «Σένκερ» στις μεταφορές καθώς και της εταιρείας ελαστικών «Κοντινένταλ» [«Continental»] και διατηρούσε γενικότερους εμπορικούς δεσμούς με τη Γερμανία.

Ήταν επίτροπος στο Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στη συνοικία της Πλάκας στην Αθήνα, όπου κατοικούσε και σώζεται σήμερα το αρχοντικό της οικογένειας Χατζημιχάλη, και υπήρξε φίλος του Επισκόπου Αθηνών Χρύσανθου , τον οποίο επισκέφθηκε για να τον πείσει να ορκίσει την κυβέρνηση Τσολάκογλου, κάτι που τελικά δεν κατόρθωσε.

Υπουργός Οικονομικών

Σύμφωνα με την μαρτυρία του Χατζημιχάλη στο δικαστήριο που τον δίκασε μετά την αποχώρηση των δυνάμεων Κατοχής από την Ελλάδα, τον σύστησε στον Τσολάκογλου ο Αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων, τότε Μητροπολίτης Ιωαννίνων, ενώ σύμφωνα με άλλη πηγή ο Χατζημιχάλης αποδέχθηκε την πρόταση του καθηγητή Νικόλαου Λούβαρι και ορκίστηκε στις 11 το πρωί της 29ης Απριλίου 1941, μετά από συζήτηση που είχε με τον Γερμανό διπλωμάτη Μπέντσλερ, μαζί με τους Γεώργιο Τσολάκογλου, Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο, Λιβιεράτο, και Γεώργιο Μπάκο. Πείστηκε να συμπράξει καθώς θεωρούσε απαραίτητο να αρχίσει η λειτουργία της δημόσιας διοικήσεως προκειμένου να αποφευχθούν χειρότερα δεινά.

Διατέλεσε Υπουργός

• Οικονομικών, θέση στην οποία υπηρέτησε από τις 30 Απριλίου έως τις 26 Μαΐου 1941 και
• Εθνικής Οικονομίας, θέση στην οποία υπηρέτησε από τις 30 Απριλίου 1941 έως τις 23 Μαρτίου 1942, στην κυβέρνηση του Γεωργίου Τσολάκογλου, απόφαση στην οποία -σύμφωνα με τη μαρτυρία της Έρσης-Αλεξίας Γλητσού-Χατζημιχάλη , κόρης της συζύγου του από τον πρώτο της γάμο και μετέπειτα συζύγου του Αλέκου Σεφεριάδη, ήταν αντίθετη η οικογένεια του .

Στις 2 Μαΐου 1941, κατέθεσε την απειλή της παραιτήσεως του από το κυβερνητικό σχήμα, λόγω της αναλήψεως της Κατοχής από τους Ιταλούς, ενώ τον ίδιο μήνα είχε προτείνει να διαχωριστούν οι λογαριασμοί των νομίμων εξόδων κατοχής και των επί πλέον αναλήψεων, καθώς οι δαπάνες αυξάνονταν λόγω του πληθωρισμού και αναγκών των κατακτητών και προσπάθησε να βρεθεί τρόπος ώστε να επιστραφούν το συντομότερο τα λαμβανόμενα ποσά. Το 1942 οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις πίεσαν το Ελληνικό δημόσιο να προχωρήσει στη σύναψη δανείου, με το οποίο θα καλύπτονταν τα έξοδα, κυρίως μισθοί και προμήθειες, των γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα και η κυβέρνηση διέταξε την Τράπεζα της Ελλάδος να προχωρήσει στη συγκεκριμένη δανειακή σύμβαση προς την Γερμανία. Στα πλαίσια της Δημοσιονομικής Διάσκεψης Εμπειρογνωμόνων της Ρώμης, στις 14 Μαρτίου 1942 υπογράφηκε οικονομική συμφωνία με την οποία η Ελλάδα δανειοδοτούσε τους κατακτητές. Η συμφωνία υπογράφηκε από τους Γκίτζι και Γκύντερ Άλτενμπουργκ, αντιπροσώπους της Ιταλίας και της Γερμανίας στην Ελλάδα. Οι «Συμφωνίες της Ρώμης», που υπογράφηκαν μεταξύ των κατακτητών και της Ελληνικής Κυβερνήσεως που προέβλεπαν τον διαχωρισμό των αναλήψεων των κατοχικών δυνάμεων σε δυο λογαριασμούς

• των διεθνώς αναγνωρισμένων εξόδων κατοχής, που ανέρχονταν σε 1.500 εκατομμύρια δραχμές μηνιαίως,
• στις έκτακτες πρόσθετες αναλήψεις, «προκαταβολές» εν είδει αναγκαστικού δανείου, που θα επέστρεφε στην Ελλάδα, είτε σε είδος είτε με μετρητά.

Όμως σε διάστημα ενός μηνός ο Άλτενμπουργκ μεταβίβασε την υποχρέωση αυτή στην Ελληνική κυβέρνηση, με αποτέλεσμα ο Πλάτωνας Χατζημιχάλης να παραιτηθεί στις 23 Μαρτίου, την ίδια μέρα, που ανακοινώθηκε η ρηματική διακοίνωση του Άλτενμπουργκ, αλλά και δυσαρεστημένος από την παντοδυναμία του Σωτήρη Γκοτζαμάνη, ο οποίος τοποθετήθηκε ως νέος υπουργός Οικονομικών. Σύμφωνα με άλλη πηγή υποχρεώθηκε να υποβάλλει την παραίτηση τους, καθώς κατηγορήθηκε ότι από κοινού με άλλο υπουργό, αφαίρεσαν 2.500 τόνους λάδι που οι Γερμανοί το προόριζαν για την αντιμετώπιση της πείνας στην Αθήνα και το διοχέτευσαν στη μαύρη αγορά .

Δικαστήριο δοσιλόγων

Με βάση τη Συντακτική Πράξη 1/1944, «Περί επιβολής κυρώσεων κατά των συνεργασθέντων μετά του εχθρού» και την τροπολογία της με τη Συντακτική Πράξη αριθμός 6 της 20ης Ιανουαρίου 1945, ο γνωστός «Νόμος περί δοσιλόγων» , που υπογράφηκε από τον Νικόλαο Πλαστήρα και τον υπουργό Δικαιοσύνης Νικόλαο Κολυβά, η οποία αποσκοπούσε στην τιμωρία όσων συνεργάστηκαν με τις αρχές Κατοχής, παραπέμφθηκε να δικαστεί στο Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων. Το δικαστήριο αποτελούσαν οι Χρήστος Καλλέλης Αρεοπαγίτης ως Πρόεδρος, Αντώνιος Χαμάρτος Πρόεδρος Εφετών και οι Εφέτες Κωνσταντίνος Καυκάς, Αθανάσιος Παπαναστασίου, Παναγιώτης Πετρέας και Θεόδωρος Γιανουλόπουλος ως δικαστικά μέλη και οι Μ. Βαλλιάνος και Ευάγγελος Δανόπουλος ιατροί και Θεόδωρος Δασκαρόλης δικηγόρος, ως λαϊκά μέλη, ενώ καθήκοντα Ειδικού Επιτρόπου είχαν ανατεθεί στον Αντεισαγγελέα Εφετών Νικόλαο Παπαδάκη, συγγενή υπουργού του Ε.Α.Μ. συνεδρίασε από τις 21 Φεβρουαρίου 1945 .

Απολογήθηκε στις 19 Απριλίου 1945 αμέσως μετά το στρατηγό Τσολάκογλου. Με την απόφαση «..περί επιβολής κυρώσεων κατά των συνεργασθέντων μετά του εχθρού..» του Ειδικού Δικαστηρίου δοσιλόγων, που ανακοινώθηκε από τον πρόεδρο του Χρήστο Καλλέλη στις 10 το πρωί της 31ης Μαΐου, και του στέρησε το δικαίωμα να ασκήσει ένδικα μέσα σε βάρος της αποφάσεως, κηρύχθηκε ένοχος και καταδικάστηκε σε 20 χρόνια πρόσκαιρα δεσμά και στερήσεις, για διευκολύνσεις προς τον εχθρό καθώς σύμφωνα με εγκύκλιο του Υπουργείου Οικονομικών που παρουσιάστηκε στη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας, ανάγκασε τους Έλληνες καπνοπαραγωγούς να πουλήσουν την παραγωγή καπνών στους Γερμανούς, τους οποίους ο Χατζημιχάλης ευχαρίστησε για την επίλυση του καπνικού ζητήματος. Το δικαστήριο δέχθηκε ότι ο Χατζημιχάλης εδήμευσε με απόφαση του ολόκληρη την παραγωγή καπνών βάρους περί τις 120.000 τόννους και αξίας περί τις 7.600.000 λίρες στερλίνες σε εξευτελιστικές τιμές και δίχως ανταλλάγματα. Το 1949, ο Χατζημιχάλης υπέβαλε υπόμνημα και αίτηση χάριτος στο Συμβούλιο Χαρίτων, ενώ τον επόμενο χρόνο μαζί με άλλους κρατούμενους υπουργούς της ίδιας περιόδου, απέστειλε επιστολές προς διάφορους με στόχο την απονομή χάριτος. Σύμφωνα με πληροφορίες του συγγραφέα Δημοσθένη Κούκουνα, ο Χατζημιχάλης έχει καταγράψει τις αναμνήσεις του, οι οποίες παραμένουν ανέκδοτες με απόφαση της οικογένειάς του και βρίσκονται στα χέρια του συνονόματου εγγονού του, που είναι υψηλόβαθμο στέλεχος της ελληνικής διπλωματικής υπηρεσίας.

Μουσείο Χατζημιχάλη

Το κτίσμα το οποίο αποτελούσε την κατοικία της οικογένειας του Πλάτωνα Χατζημιχάλη σχεδιάστηκε το 1924 από τον Μακεδόνα αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχο, χτίστηκε στην τότε οδό Υπερείδου και είναι το μόνο από τα έργα του αρχιτέκτονα που σώζεται στην πόλη των Αθηνών. Αποτελεί έξοχο δείγμα εκλεκτιστικής αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου και η κατασκευή του ενσωματώνει παραδοσιακά, νεοβυζαντινά και σύγχρονα μορφολογικά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Το εσωτερικό του είναι διακοσμημένο με ξυλόγλυπτα, που σχεδίασε η Αγγελική Χατζημιχάλη, βασισμένα σε λαϊκά μοτίβα. Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική διαμόρφωση των χώρων, με έντονες επιρροές από την παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική του ελληνικού χώρου, προσδίδει στο οίκημα ξεχωριστή γοητεία. Στην εσωτερική αυλή έχει τοποθετηθεί, με πρωτοβουλία του Ροταριανού Ομίλου Αθηνών, μαρμάρινη προτομή της Αγγελικής Χατζημιχάλη, έργο του γλύπτη Νικόλα, τα αποκαλυπτήρια της οποίας έγιναν στις 3 Ιουνίου 1971, ενώ στην πρόσοψη του υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα, στην οποία αναγράφεται, «Εδώ έζησε, δούλεψε και πέθανε η μεγάλη μας λαογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη».

Στο παραδοσιακό τριώροφο κτίριο που βρίσκεται στο δρόμο που φέρει τιμητικά το όνομά της, στην οδό Χατζημιχάλη αριθμός 6 στη συνοικία της Πλάκας στην Αθήνα, στεγάζεται σήμερα το «Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης του Δήμου Αθηναίων» [αγγλικά «Municipal Museum of Folk Culture - Angeliki Hatzimichali»] . Το κέντρο δημιουργήθηκε το 1980 από τον Πολιτισμικό Οργανισμό του Δήμου Αθηναίων και στηρίζεται στην τεράστια λαογραφική συλλογή της Χατζημιχάλη, καθώς και σ' ένα μέρος από τα αντιπροσωπευτικά παραδοσιακά αντικείμενα που παραχώρησε με δανεισμό η Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία. Σκοπός του είναι η διαφύλαξη και η συντήρηση της λαϊκής τέχνης, η έρευνα της ελληνικής παραδόσεως, η γνωριμία με την ελληνική λαϊκή παράδοση και η συνεργασία με άλλους αντίστοιχους φορείς. Περιλαμβάνει πλούσιο υλικό από κεντήματα, υφαντά, κεραμικά, αγροτικά εργαλεία, αργαλειούς, εικόνες και πίνακες ζωγραφικής της ίδιας. Η λαογραφική βιβλιοθήκη του περιέχει βιβλία και περιοδικά σχετικά με την εθνογραφία, τη λαϊκή τέχνη και την παράδοση του ελληνικού, αλλά και του ευρύτερου βαλκανικού χώρου, καθώς και για τη λαϊκή γλώσσα και λογοτεχνία.

Το αρχοντικό είναι διακοσμημένο από τον γλύπτη Θωμόπουλο σε σχέδια της Χατζημιχάλη με βάση λαϊκά μοτίβα, με ελληνικότατη επίπλωση και στεγάζει σπάνιες συλλογές αντικειμένων της Ελληνικής λαϊκής τέχνης, μαζί με αρχεία φωτογραφιών, επιστολών, εγγράφων και άλλων πολύτιμων τεκμηρίων που φωτίζουν μια σημαντική περίοδο της εθνικής και πνευματικής μας ζωής. Επιπλέον, εκεί φυλάσσεται το προσωπικό αρχείο της Εύας Σικελιανού καθώς και σπουδαία έγγραφα αποκαλυπτικά του ρόλου των γυναικείων οργανώσεων κατά την Κατοχή και τον αγώνα για την ανεξαρτησία των Κυπρίων.

Εργογραφία

Ο Πλάτωνας Χατζημιχάλης έχει συγγράψει τα έργα:

• «Συγκοινωνίαι και μεταφοραί»,
• «Ιστορία της Ελληνικής Βιομηχανίας, 1890-1940», το 1943,
• «Η οικονομική διείσδυσις των ιταλικών δημοκρατιών του Μεσαίωνος εις το Βυζάντιον»,
• «Η Εμπορική μεσολάβησις».

Αρχείο Πλάτωνος Χατζημιχάλη

Το αρχείο Χατζημιχάλη, που φυλάσσεται στο Ε.Λ.Ι.Α. , περιλαμβάνει ένα αντίγραφο της καταδικαστικής αποφάσεως του Ειδικού Δικαστηρίου Αθηνών κατά των υπουργών της κατοχικής κυβερνήσεως του Γεωργίου Τσολάκογλου (Μάιος 1945), σχέδια υπομνήματος και αιτήσεως χάριτος του Πλάτωνος Χατζημιχάλη προς το Συμβούλιο Χαρίτων (το 1949), επιστολές του Χατζημιχάλη και άλλων φυλακισμένων πρώην υπουργών της κατοχικής κυβερνήσεως προς διάφορους με στόχο την απονομή χάριτος (1950), φυλλάδια περί δοσιλογισμού (1947). Επίσης υπάρχουν τα χειρόγραφα κείμενα των μελετών του «Η οικονομική διείσδυσις των ιταλικών δημοκρατιών του Μεσαίωνος εις το Βυζάντιον» και «Η Εμπορική μεσολάβησις». Το αρχείο περιλαμβάνει, επίσης, μέρος της αλληλογραφίας του -κυρίως καρτ ποστάλ και ευχετήριες κάρτες, διάφορα προσωπικά -διαβατήρια, βιβλιάρια, ιατρικά, και ποικίλα έγγραφα. Στο αρχειακό υλικό του δευτέρου υποφακέλου εντάχθηκε υλικό που βρέθηκε σύμμεικτο με αρχειακό υλικό του Αλεξίου Κολυβά, του πατέρα της Αγγελικής, καθώς και του Κωνσταντίνου Κολυβά.

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org