Χένρυ Μόργκενταου

Ο Χένρυ Μόργκενταου (αγγλικά: Henry Morgenthau, γερμανικά: Heinrich Morgenthau), Αμερικανός, με Εβραιογερμανική καταγωγή (Ασκενάζι) και Ιουδαίος στο θρήσκευμα, δικηγόρος, διπλωμάτης και επιχειρηματίας, μέλος του Δημοκρατικού Κόμματος στις Ηνωμένες Πολιτείες και προσωπικός φίλος του Αμερικανού Προέδρου Τόμας Γούντροου Γουϊλσον, Πρόεδρος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων το 1923 στην Ελλάδα, Επίτιμος Δημότης Αθηναίων και Επίτιμος Διδάκτορας της Νομικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, γεννήθηκε στις 26 Απριλίου 1856 στην πόλη Μάνχαϊμ (Mannheim) της Γερμανίας και πέθανε στις 25 Νοεμβρίου 1946 στην Νέα Υόρκη στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Henry Morgenthau
Γέννηση: 26 Απριλίου 1856
Τόπος: Μάνχαϊμ (Γερμανία)
Σύζυγος: Josephine Sykes
Τέκνα: Helen, Henry Jr., Alma, Ruth
Υπηκοότητα: Γερμανική, Ηνωμένων Πολιτειών
Ασχολία: Νομικός, Διπλωμάτης, Επιχειρηματίας
Θάνατος: 25 Νοεμβρίου 1946
Τόπος: Νέα Υόρκη (USA)

Στις 10 Μαΐου του 1883 παντρεύτηκε την Ζοζεφίν Σάικς (Josephine, κόρη του Sam Sykes και της Helen Heaveurich) στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης και από το γάμο του έγινε πατέρας τεσσάρων παιδιών, της Helen Morgenthau-Fox, του Henry Morgenthau Jr., της Alma Morgenthau-Wertheim και της Ruth Morgenthau.

Βιογραφία

Στο Mannheim, ο πατέρας του Morgenthau, ο Lazarus, ξεκίνησε τη ζωή του ως ένας πάμπτωχος Γερμανοεβραίος μαθητευόμενος ράφτης. Φιλόδοξος, εργατικός και γρήγορος στη σκέψη εκμεταλλεύτηκε τις επιχειρηματικές ευκαιρίες και πλούτισε καθώς διατηρούσε τρία εργοστάσια πούρων τα οποία έστελνε σε εμπόρους στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ενώ μητέρα του ήταν η Seline Babette, το γένος Guggenheim. Τα εργοστάσια της οικογένειας βρίσκονταν στο Mannheim, στο Lorsch και στο Heppenheim, στα οποία απασχολούσε περί τα 1.000 άτομα, την εποχή που το Mannheim είχε πληθυσμό 21.000 ψυχές. Η επιχείρηση επλήγη από τη σοβαρή οικονομική ύφεση που προκλήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες στη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, σε συνδυασμό με το δασμού καπνού, του 1862, που επιβλήθηκε στις εισαγωγές, με αποτέλεσμα να πληγούν ανεπανόρθωτα οι γερμανικές εξαγωγές καπνού κάτι που τον οδήγησε στη χρεοκοπία.

Εγκατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες

Τον Μάιο του 1866 η οικογένεια Μόργκενταου μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής όπου εγκαταστάθηκε στο Lower East Side της Νέας Υόρκης και επέλεξε να ζει πέρα ​​από τις οικονομικές του δυνατότητες σε αντίθεση με την σύζυγο του. Υποστήριξε με πάθος κάποιες αποτυχημένες δικές του εφευρέσεις, που περιλάμβαναν, μεταξύ άλλων, μια μηχανή ετικετών και αξεσουάρ στοματικής υγιεινής, όπως μια ξύστρα γλώσσας. Τα περισσότερα από τα παιδιά του θυσίασαν την εκπαίδευση τους για να αναζητήσουν εργασίες. Ο Χένρυ, που ήταν το ένατο από τα έντεκα παιδιά της οικογένειας , απέκτησε την Αμερικανική υπηκοότητα τον Ιούλιο του 1873 στη Νότια Περιφέρεια της Νέας Υόρκης. Σε εφηβική ηλικία γνωρίστηκε με τον Felix Adler, τη μεγαλύτερη προσωπικότητα στην ανάπτυξη του «εκκοσμικευμένου Ιουδαϊσμού» στην Εταιρεία Ηθικής Αγωγής της Νέας Υόρκης. Ο Adler σύμφωνα με τον Μόργκενταου:

«είχε εθελοντικά εγκαταλείψει μία εντιμότατη και ανέμελη καριέρα {...} και είχε αναλάβει μία κουραστική και δύσκολη αποστολή να ικανοποιήσει τις ανομολόγητες επιθυμίες εκείνων των ανθρώπων {...} δυσαρεστημένων με τις υφιστάμενες απαιτήσεις της θρησκείας τους και [οι οποίοι] {...} απελπισμένα αναζητούσαν την ηθική καθοδήγηση...». 

Εμπνευσμένος από τον Felix Adler ο Morgenthau διατήρησε την επαφή μαζί του, συνδράμοντας τον στα επόμενα χρόνια στην εγκαθίδρυση της πρώτης Σχολής Ηθικής Αγωγής της Νέας Υόρκης. Ο Χένρυ Μόργενταου, παράλληλα με την εργασία του για να συνεισφέρει στα έξοδα της οικογένειας, παρακολούθησε μαθήματα στο City College της Νέας Υόρκης από το οποίο έλαβε πτυχίο, το 1874, και στη συνέχεια φοίτησε και το 1877 αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Κολούμπια στη Νέα Υόρκη όπου άρχισε να δικηγορεί. Υπηρέτησε στην Επιτροπή Ασφάλειας που ερεύνησε την καταστροφική πυρκαγιά στο κατάστημα Τriangle Shirtwaist που στοίχισε τις ζωές Εβραίων και Ιταλοαμερικανών εργαζομένων. Τα χρόνια αυτά της ζωής του αγανακτούσε για την οικονομικά ανεύθυνη και πολλές φορές παράλογη συμπεριφορά του πατέρα του γεγονός που τον έφερε σε αντιπαράθεση μαζί του.

Οικογένεια Μόργκενταου

Ο γιος του Χένρυ Μόργκενταου διατέλεσε, το 1940, υπουργός Οικονομικών στη θητεία του Προέδρου Φραγκλίνου Ρούζβελτ στον οποίο εισηγήθηκε να υπογράψει εκτελεστικά διατάγματα για το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων της Δανίας και της Νορβηγίας, παρά την ουδετερότητα τους καθώς και για τη συγκρότηση Επιτροπής Προσφύγων Πολέμου, η οποία βοήθησε στη διάσωση Εβραίων ή Εβραϊκής καταγωγής πολιτών. Εισηγήθηκε, επίσης, την αποβιομηχανοποίηση της μεταπολεμικής Γερμανίας και διασκόρπιση των βιομηχανικών μονάδων της στις χώρες των νικητών, μεταξύ αυτών και την Ελλάδα που διεκδικούσε εκατό, ώστε η Γερμανία να μην αποτελέσει ξανά απειλή για την ανθρωπότητα (Σχέδιο Μόργκενταου). Το σχέδιο έβλεπε θετικά τόσο ο τότε Αμερικανός πρόεδρος όσο και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, όμως δεν υλοποιήθηκε καθώς οι διάδοχοί τους σε ΗΠΑ και Βρετανία εφάρμοσαν αντίθετη πολιτική.

Τα υπόλοιπα τέκνα του Χένρυ, η κόρη του, Alma Morgenthau-Wertheim, ήταν παντρεμένη με τον τραπεζίτη Maurice Wertheim και ήταν μητέρα της ιστορικού Barbara Tuchman. Η κόρη του Ruth Morgenthau-Naumburg παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο με τον τραπεζίτη George W. Naumburg, γιο του Elkan Naumburg, και σε δεύτερο γάμο με τον John Knight.

Δημοκρατικό κόμμα

Ο Μόργκενταου ακολούθησε επιτυχημένη καριέρα δικηγόρου και υπηρέτησε ως επικεφαλής της Εβραϊκής κοινότητας Reform στη Νέα Υόρκη. Ειδικεύτηκε στο δίκαιο ακινήτων και σύντομα επικεντρώθηκε σε πολλές εξαιρετικά επιτυχημένες επιχειρήσεις ακινήτων στη Νέα Υόρκη. Δημιούργησε ένα από τα πρώτα καταπιστεύματα επενδύσεων σε ακίνητα της Αμερικής και είχε την προνοητικότητα να αποκτήσει κενές οικόπεδα δίπλα στο εκτεταμένο σύστημα του μετρό της Νέας Υόρκης. Εγκατέλειψε τη δικηγορία το 1899 και υπηρέτησε ως πρόεδρος της Central Realty Bond and Trust Company και, από το 1905 έως το 1913, ως πρόεδρος της εταιρείας Henry Morgenthau. Υπήρξε ισχυρός οικονομικός υποστηρικτής του Δημοκρατικού Κόμματος και με υπόδειξη του Ραβίνου Stephen S. Wise, συνέβαλε σημαντικά στην εκστρατεία του Woodrow Wilson, τότε μακροπρόθεσμου υποψηφίου για το χρίσμα των Δημοκρατικών για την προεδρία. Έτσι διετέλεσε πρόεδρος της οικονομικής Δημοκρατικής Εθνικής Επιτροπής το 1912 και το 1916 στις προεκλογικές εκστρατείες που επικράτησε ο Γουίλσον.

Διπλωμάτης

Μετά την εκλογή του ο Πρόεδρος Ουίλσον πρότεινε στον Μόργκενταου τη θέση του Πρέσβη των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στην Κωνσταντινούπολη, παραδοσιακή παραχώρηση στους Αμερικανούς Εβραίους από το αμερικανικό διπλωματικό σώμα, καθώς η Παλαιστίνη εκείνη την εποχή ήταν υπό τουρκική κυριαρχία, θέση που αρνήθηκε καθώς ήλπιζε σε Υπουργική θέση. Η ενθάρρυνση του φίλου του, του ραβίνου Stephen Wise, τον οδήγησε να επανεξετάσει την απόφασή του και να αποδεχτεί την προσφορά, αν και ο ίδιος δεν ήταν σιωνιστής. Έτσι, στις 4 Σεπτεμβρίου του 1913 ο Ουίλσον τον διόρισε στη Κωνσταντινούπολη και επέδωσε τα διαπιστευτήρια του στο Τουρκικό υπουργείο των Εξωτερικών στις 11 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους. Σε όσους τον αντιμετώπισαν ως εκπρόσωπο των Εβραϊκών συμφερόντων, μεταξύ τους και ο νεότουρκος Ταλάτ που του εξέφρασε την έκπληξή του πως ένας Εβραίος μπορεί να υπερασπίζεται τους Χριστιανούς, ο Μόργενταου είπε:

«Δεν είμαι εδώ ως Εβραίος αλλά ως Αμερικανός πρεσβευτής. Η χώρα μου κατοικείται κάτι περισσότερο από 97 εκατομμύρια χριστιανούς και κάτι λιγότερο από 3 εκατομμύρια Εβραίους. Επομένως, τουλάχιστον κατά την πρεσβευτική μου ιδιότητα, είμαι 97% χριστιανός». 

Τον Απρίλιο του 1914 ο Μόργκενταου επισκέφθηκε την Συρία και την Παλαιστίνη, όπου προσπάθησε να ενημερωθεί για τα προβλήμτα των λίγων εκείνη της εποχή Εβραίων της περιοχής. Λίγο πριν ξεκινήσει ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος ενήργησε για να προστατεύσει τις χριστιανικές μειονότητες που απειλούνταν. Έπεισε τους Νεότουρκους να χορηγήσουν, έστω προσωρινή, αναστολή της διαταγής που πρόβλεπε ότι οι Έλληνες που εργάζονταν στη Σμύρνη Έλληνες να εγκαταλείψουν την Τουρκία ενώ για όσους κρατούνταν για να εκτοπισθούν «με τη μεγαλύτερη βαρβαρότητα» χωρίς τροφή και νερό, εξασφάλισε «μια βάρκα στην νήσο Πρίγκηπο με βαρέλια νερού και κουτιά με γαλέτες...». Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1915 ζήτησε από την Αμερικανική κυβέρνηση να αποστείλει βοήθεια στους πληθυσμούς των Αρμενίων που υφίσταντο διωγμούς, σφαγές και άθλια βασανιστήρια από τα Τουρκικά τάγματα θανάτου. Στο μήνυμα του ανέφερε:«ο αφανισμός του αρμενικού γένους στην Τουρκία προχωρά ταχύτατα». Το ίδιο έτος υπό την ηγεσία των James L. Barton και Cleveland Η. Dodge ιδρύθηκε, με τη βοήθεια και την οικονομική αρωγή του ιδρύματος Rochefeller, η Αμερικανική Επιτροπή για την Αρμενική και Συριακή Βοήθεια (ACASR). Η επιτροπή οργάνωσε δράσεις που στόχευαν στη συγκέντρωση χρημάτων για τη σωτηρία των Αρμενίων στην Εγγύς Ανατολή και η βοήθεια έφτανε μέσω της αμερικανικής πρεσβείας της Κωνσταντινουπόλεως εκεί όπου όπου διώκονταν οι Αρμένιοι.

Ο Morgenthau πήρε άδεια για να απουσιάσει από την Κωνσταντινούπολη στις αρχές του 1916, λίγο πριν οι ΗΠΑ εισέλθουν στον πόλεμο και από τη Νέα Υόρκη, συνέχισε να υποστηρίζει ανοιχτά τις θέσεις του, όμως αν και έλαβε οδηγίες από τον Υπουργό των Εξωτερικών Lansing να μη μιλάει δημοσίως «για τη διεθνή κατάσταση», ωστόσο εκφώνησε λόγο που έλαβε μεγάλη δημοσιότητα. Μετά την επιστροφή του στις Η.Π.Α., ο Morgenthau υπέβαλε την παραίτησή του από πρεσβευτής. Ως λόγους της αποφάσεως του αναφέρει «την αποτυχία του να σταματήσει τον όλεθρο των Αρμενίων», την επιθυμία του να πληροφορήσει και να συζητήσει για την κατάσταση με τον Πρόεδρο Wilson αλλά και να συγκεντρώσει χρήματα για την επανεκλογή του Wilson. O Μόργκενταου -επισήμως- υπηρέτησε στην Αμερικανική Πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη έως την 1η Φεβρουαρίου του 1916.

Έκτοτε χειρίστηκε σημαντικά διπλωματικά ζητήματα των Συμμάχων της Αντάντ με την τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία και παράλληλα εργάστηκε για την προστασία των Αμερικανών, Βρετανών και Γάλλων πολιτών και των περιουσιών τους στην Τουρκία. Λόγω της παρουσίας του και των επαφών του στην Ασιατική χώρα παρακολούθησε από πολύ κοντά τη δημιουργία, την ανάπτυξη και την εξάπλωση καθώς και την άνοδο των Νεοτούρκων στην εξουσία του Τουρκικού κράτους. Το 1917, ανέλαβε μυστική αποστολή προκειμένου να πείσει την Τουρκία να εγκαταλείψει τις Κεντρικές Δυνάμεις. Το 1919 παρακολούθησε τη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού, ως ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Ευρώπης, επιδιώκοντας τη δημιουργία συνθηκών διαρκούς ειρηνευτικής διευθετήσεως των διαφορών. Μετά τη λήξη του Πολέμου διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία κονδυλίων βοήθειας για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Το 1919 τοποθετήθηκε Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Αρωγής για τη Μέση Ανατολή και τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό ενώ το 1919 ηγήθηκε μιας διερευνητικής αποστολής στην Πολωνία, η οποία οδήγησε στην Έκθεση Morgenthau. Το 1920 προτάθηκε για πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών στο Μεξικό όμως ο διορισμός του δεν εγκρίθηκε από την αρμόδια επιτροπή της Αμερικανικής Γερουσίας. Το 1921 ολοκληρώθηκε η παραμονή του στη θέση του Αντιπροέδρου της Επιτροπής Αρωγής για τη Μέση Ανατολή.

Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων

Ο αυτόνομος οργανισμός Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (Ε.Α.Π.) ιδρύθηκε βάσει του πρωτοκόλλου της 28ης Σεπτεμβρίου 1923 της Γενεύης. Τη διοίκηση της ανέλαβαν δύο Έλληνες πολίτες, διορισμένοι από την Ελληνική κυβέρνηση, και δύο ξένοι, ο ένας υποχρεωτικά υπήκοος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, με τους ξένους να είναι επιλογή της Κοινωνίας Των Εθνών. Πρώτος πρόεδρος της Επιτροπής ορίστηκε ο Μόργκενταου και μέλη της: ο συνταγματάρχης Τζον Κάμπελ, εκπρόσωπος της Τράπεζας της Αγγλίας, και οι Στέφανος Δέλτας, σύζυγος της Πηνελόπης Δέλτα και Περικλής Αργυρόπουλος, στενοί φίλοι του Ελευθερίου Βενιζέλου και υποστηρικτές του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Στην Ε.Α.Π. το Ελληνικό δημόσιο παραχώρησε εκτάσεις 5.000.000 στρεμμάτων, αξίας 13.000.000 περίπου λιρών. Οι εκτάσεις προέρχονταν από τις δημόσιες γαίες, από τις απαλλοτριώσεις και επιτάξεις ιδιωτικών γαιών βάσει και της αγροτικής μεταρρυθμίσεως και από τις ιδιοκτησίες των μουσουλμάνων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα με προορισμό την Τουρκία.

Στις δημόσιες σχέσεις του ο Μόργκενταου φρόντιζε να ακολουθεί τη σωστή τάξη, συναντώντας πρώτα τον βασιλιά Γεώργιο Α', όμως συνάντησε, επίσης, τους στρατηγούς Νικόλαο Πλαστήρα και Στυλιανό Γονατά, αξιωματικούς που αποκαλούσε «οι αληθινοί κυβερνήτες της Ελλάδος». Συναντήθηκε, ακόμη, με τους ηγέτες διάφορων πολιτικών φατριών και παρατάξεων και παρά την αντίθετη φύση του, οι συναντήσεις του μαζί τους τον απογοήτευσαν:

«...Με το 1/5 του πληθυσμού στην αθλιότητα, και αντιμέτωπο με την καταστροφή, ακόμη και οι πιο ειλικρινείς πατριώτες μεταξύ των Ελλήνων φάνηκαν ανίκανοι να συμφωνήσουν σε μια πολιτική που θα ικανοποιούσε μια σταθερή πλειοψηφία, και μία ορδή κατώτερων πολιτικών φαντάζουν τυφλοί σε οτιδήποτε εκτός από έναν αδυσώπητο ανταγωνισμό για θέσεις και εξουσία». 

Παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετώπισε ο Μόργκενταου βάσισε την προσπάθεια του στο δάνειο των 10 εκατομμυρίων λιρών Αγγλίας το οποίο έλαβε η Ελλάδα με εμπράγματες εγγυήσεις . Παράλληλα για να αποφύγει τη διασπάθιση του δανείου χρησιμοποίησε αποκλειστικά πρόσφυγες στις θέσεις εφαρμογής του προγράμματος αποκαταστάσεως, όπως στην ανέγερση κατοικιών, στη διανομή τροφίμων και ενδυμάτων, στα έργα εγγείων βελτιώσεων και στην αξιοποίηση του μηχανικού εξοπλισμού. Μ' αυτό τον τρόπο διαχειρίστηκε τα κονδύλια της Επιτροπής ενώ ο ίδιος προσέφερε τις υπηρεσίες του δωρεάν, διαθέτοντας για τους πρόσφυγες το σύνολο του μηνιαίου μισθού του και των εξόδων παραστάσεως του ύψους 2.500 χρυσών λιρών ετησίως, πράξη που εντυπωσίασε τους εκδότες των εφημερίδων.

Στις 16 Απριλίου 1924 πραγματοποιήθηκε η κατάθεση του θεμέλιου λίθου του «Βυρώνειου Νηπιοτροφείου» το οποίο έμεινε στην ιστορία ως «Μοργκεντάου» , από τον ίδιο το δωρητή και τη σύζυγό του Ζοζεφίν Σάικς. Το Νηπιοτροφείο, ο πρώτος Παιδικός Σταθμός στην Ελλάδα, χρηματοδοτήθηκε από την προσωπική του δωρητή και παραχωρήθηκε στον Δήμο Βύρωνα πλήρως εξοπλισμένο σχεδόν δύο έτη αργότερα. Σύμφωνα με τον μηχανικό-αρχιτέκτονα Γεώργιο Σούλη, ο οποίος σχεδίασε τον τότε συνοικισμό και μετέπειτα Δήμο Βύρωνος Αττικής:

«Το Νηπιαγωγείον, ανεγερθέν δαπάναις του πρώτου Προέδρου της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων κ. Morgenthau, είναι κτίριον μονόροφον περιλαμβάνον δύο μεγάλας αιθούσας διδασκαλίας, αίθουσαν εστιατορίου, γραφείον, λουτρόν κλπ. Και μέγα προαύλιον ελευθέρας επιφανείας 1.350 μέτρων τετραγωνικών, μετά μεγάλου υποστέγου.» . 

Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1924 οι Μόργκενταου και Κάμπελ υπέβαλαν αναφορά στην Κοινωνία Των Εθνών στην οποία γράφουν μεταξύ άλλων:

«ΔΗΛΩΣΗ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ κ.κ. ΜΟΡΓΚΕΝΤΑΟΥ ΚΑΙ ΚΑΜΠΕΛ
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
ΓΕΝΕΥΗ, 11 Σεπτεμβρίου 1924
Μας ζητήθηκε να προβούμε σε μια κατά προσέγγιση εκτίμηση των περιουσιακών στοιχείων της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων, τα οποία δεν αγοράστηκαν ούτε κατασκευάστηκαν με δικά της χρήματα αλλά της παραχωρήθηκαν δωρεάν από την ελληνική κυβέρνηση.
........................................................
Οι εκτιμήσεις μας στηρίζονται σε συντηρητική βάση και έχουν θεμελιωθεί στη λεπτομερή γνώση που έχουμε σχετικά με τις κατά προσέγγιση περιοχές και την ποιότητα των εδαφών που έχουν εκχωρηθεί στην Επιτροπή και τον κατά προσέγγιση αριθμό των τουρκικών κατοικιών καθώς και της καταστάσεως στην οποία βρίσκονται αυτές.
Οι εκτιμήσεις μας στον κάθε τομέα χωριστά είναι οι εξής:
1. Αξία 500.000 εκταρίων γης 7.000.000 στερλίνες
2. Αξία τουρκικών κατοικιών 2.500.000 στερλίνες
3. Αξία αστικών γαιών και οικισμάτων στην περιοχή των Αθηνών και άλλων πόλεων της Ελλάδος 900.000 στερλίνες
Σύνολο 10.400.000 στερλίνες».

Τον Νοέμβριο του 1924 ο Μόργκενταου διάθεσε εξ ιδίων 100.000 δραχμές για την κατασκευή του δικτύου υδρεύσεως του τότε οικισμού της Καισαριανής, ενώ το τελευταίο από τα επιτεύγματα του ήταν οι πιέσεις που άσκησε στην Ελληνική κυβέρνηση για την παραχώρηση τίτλων κυριότητος γης, κυρίως στη Μακεδονία, γη στην οποία εγκαταστάθηκαν πολλές εκατοντάδες χιλιάδες προσφύγων. Γράφει ο Μόργκενταου, που τον Δεκέμβριο του 1924 παραιτήθηκε από Πρόεδρος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων, για την Ελλάδα και τους Έλληνες:

«...Στην Αθήνα τα Παλιά Ανάκτορα χρησιμοποιήθηκαν ως κέντρο περίθαλψης προσφύγων. Μοιράζονταν από κει ψωμί καθημερινά σε χιλιάδες ατόμων και συντάσσονταν κατάλογοι με τα ονόματα των αγνοουμένων. Πάνω στους λόφους της Αθήνας ξεφύτρωσαν σκηνές καμωμένες με τσουβάλια, και παράγκες φτιαγμένες από γκαζοτενεκέδες της Standard Oil. {...} το μικρό Ελληνικό έθνος των πέντε εκατομμυρίων ψυχών υποδέχθηκε τους πληγωμένους από τη δυστυχία αδελφούς του µε αταλάντευτο θάρρος και ανοιχτές αγκάλες. {...} Το μεγαλείο κάθε έθνους βρίσκεται στον λαό του και όχι στα πλούτη. Η Ελλάδα {...} είναι μία φτωχή χώρα αλλά οι Έλληνες είναι ένας πολύτιμος λαός {...} διαφορετικός από τους άλλους Βαλκάνιους. Ο Έλλην έχει το πάθος για διάκριση, γονείς και παιδιά, για μόρφωση, οι πολίτες, για ισοπολιτεία και αυτοδιοίκηση, οι επιχειρηματίες, για δημευεργεσίες όταν έχουν πλουτίσει {...} Η δυσθυμία, η μελαγχολία κι’ η απελπισία είναι ξένες προς τον χαρακτήρα των Ελλήνων».

Το 1933 ο Μόργκενταου ορίστηκε εκπρόσωπος των Η.Π.Α. στη Διάσκεψη της Γενεύης.

Συγγραφικό έργο

Στα απομνημονεύματα του ο Μόργκενταου αναφέρεται με ακριβοδίκαιη κρίση και συγκλονιστικές λεπτομέρειες, στις διώξεις, τον εξανδραποδισμό και τον αφανισμό του Ελληνισμού της Ανατολής, περιγράφοντας τα Τουρκικά Τάγματα Εργασίας που στελεχώνονταν υποχρεωτικά από Έλληνες και τελικά οδηγούσαν στην εξόντωσή τους. Έγραψε και δημοσίευσε τα έργα:

• «Τα μυστικά του Βοσπόρου» («Secrets of the Bosphorus»), το 1918, στο οποίο καταγράφει τις εμπειρίες που αποκόμισε ως Πρέσβης των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη,
• «Ambassador Morgenthau's Story» , το 1918.

Στο βιβλίο αφηγείται τις προσωπικές του εμπειρίες από τις αιματηρές συστηματικές διώξεις και γενοκτονίες των χριστιανών υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο εκείνη, που οργανώθηκαν και διευθύνθηκαν από την Οθωμανική Διοίκηση. Παράλληλα κάνει λεπτομερή αναφορά στη σφαγή των Αρμενίων. Το σχετικό, με τους Αρμενίους, κεφάλαιο του βιβλίο του έχει τίτλο: «Ο θάνατος ενός έθνους»

• «All in a Lifetime» , «Όλα σε μια Ζωή», το 1926,
• «Η αποστολή μου στην Αθήνα» , («I was sent to Athens»), το 1929, στο οποίο εξιστορεί την περίοδο που έδρασε ως Πρόεδρος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων στην Ελλάδα.

Στο έργο του αφιερώνει κεφάλαια για να παρουσιάσει τις προσωπικές του εμπειρίες από τους διωγμούς και τις γενοκτονίες των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, που διηύθυνε και διέπραξε το Τουρκικό κράτος.

Σχέση με τον Σιωνισμό

Ο Μόργκενταου, μια περίπτωση κοσμοπολίτη Εβραίου, δημιούργησε -με τη στάση, τη συμπεριφορά και τον ανοικτό χαρακτήρα του- πολλές αντιπάθειες μεταξύ των κορυφαίων του Σιωνισμού οι οποίοι τον κατήγγειλαν εγγράφως στον Πρόεδρο Γουίλσον για αντισημιτική συμπεριφορά. Ο ίδιος δεν ήταν Σιωνιστής και ο Σιωνισμός, ως θεωρία, δεν τον ενδιέφερε σχεδόν καθόλου. Στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου προσφέρθηκε να βοηθήσει όλους όσοι είχαν ανάγκη, είτε ομοθρήσκους του λιμοκτονούντες Εβραίους -όπως ο Yitzhak Ben-Zvi, αργότερα δεύτερος πρόεδρος και ο David Ben-Gurion, πρώτος πρωθυπουργός του Ισραήλ- ή Προτεστάντες ιεραπόστολοι είτε διωκόμενοι Χριστιανοί ή Αρμένιοι. Τον Αύγουστο του 1914, ενημέρωσε τις εβραϊκές οργανώσεις, στις Ηνωμένες Πολιτείες, για την ανάγκη βοήθειας στους Εβραίους της Παλαιστίνης. Στις 6 Οκτωβρίου ο Maurice Wertheim, ο γαμπρός του, έφτασε στη Χάιφα με το αμερικανικό πολεμικό πλοίο North Carolina για να παραδώσει 250.000 φράγκα σε χρυσό (περίπου 25.000 $). Καθώς ο πόλεμος συνεχιζόταν και οι συνθήκες χειροτέρευαν, στάλθηκαν περισσότερα πολεμικά πλοία και πρόσθετα κεφάλαια ενώ το πλοίο SS Vulcan, έφτασε φορτωμένο με προμήθειες και χάρις στη βοήθειά του ο Εβραϊκός πληθυσμός της Παλαιστίνης απέφυγε την λιμοκτονία.

Ήταν ενεργός στο εβραϊκό θρησκευτικό και φιλανθρωπικό έργο. Ακολουθώντας το παράδειγμα άλλων Γερμανών Εβραίων και Αμερικανών Προτεσταντών ασπάστηκε την λογική τους πως τα χρήματα δεν είναι αυτοσκοπός. Ο Ιουδαϊσμός για τον Μόργκενταου ήταν θέμα πίστες και συνειδήσεως και εφάρμοσε την πίστη του όχι μέσω τελετουργικών διαδικασιών αλλά με κοινωφελείς πράξεις και έργα ακολουθώντας την λογική του Κινήματος Ηθικής Κουλτούρας του Φέλιξ Άντλερ, που εκχωρούσε προτεραιότητα στην ηθική δικαιοσύνη και την κοινωνική δράση. Αργότερα, συμμάχησε με δύο μεγάλους αποστόλους της Εβραϊκής κοινωνικής δράσεως, τους ραβίνους Stephen S. Wise και τον Judah L. Magnes, οι οποίος σε αντίθεση με κείνον ήταν φανατικοί Σιωνιστές, όμως μοιράζονταν την κοινή πίστη στη δυνατότητα κοινωνικής βελτιώσεως. Σε ηλικία πενήντα ετών, παραχώρησε τη μισό της περιουσίας του στη σύζυγο και τα παιδιά του και ο ίδιος αποφάσισε να αφιερώσει το υπόλοιπο της ζωής του σε κοινωνικούς σκοπούς και εξήγησε την άποψη του αυτή: «Η αποπληρωμή του χρέους μου μόνο σε χρήματα δεν θα αρκούσε {...} Πρέπει να πληρώσω με τη μορφή προσωπικής υπηρεσίας».

Ίδρυσε το Bronx House το 1911 και υπηρέτησε στην εκτελεστική επιτροπή του B'nai B'rith . Ήταν πρόεδρος της Ελεύθερης Συναγωγής της Νέας Υόρκης, όμως παραιτήθηκε το 1919 λόγω της αντιθέσεως του στις σιωνιστικές απόψεις του Stephen S. Wise. Μια άλλη ενέργεια που επιδείνωσε τις σχέσεις του με τους Σιωνιστές καταγράφηκε τον Ιούνιο του 1917 όταν ο πρόεδρος Γουίλσον του ανέθεσε αποστολή να διερευνήσει τις πιθανότητες αποσπάσεως της Τουρκίας από τις Κεντρικές Δυνάμεις. Η Κυβέρνηση της Βρετανίας, από την πλευρά της έστειλε τον Chaim Weizmann για να αντιμετωπίσει την κίνηση των Αμερικανών καθώς επιθυμία της ήταν ο τεμαχισμός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας προκειμένου να θέσουν την Παλαιστίνη υπό βρετανική κυριαρχία. Οι δύο μεσολαβητές συναντήθηκαν στο Γιβραλτάρ, το διήμερο 4 & 5 Ιουλίου, και ο Weizmann τον έπεισε για το ανώφελο και μάταιο της αποστολής του. Μετά την ματαίωση της προσπάθειας του ο Μόργκενταου αισθάνθηκε παραπλανημένος, δεν συγχώρησε ποτέ τον Stephen S. Wise, τον οποίο θεώρησε ως μέρος σχεδίου της ηγεσίας του Παγκόσμιου Σιωνισμού, για αυτό τον ευφυή διπλωματικό ελιγμό που κατέληξε σε προσωπικό του Βατερλό.

Στις 12 Δεκεμβρίου του 1917 δημοσιοποίησε τις απόψεις του σε μια επιστολή που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα New York Times με την οποία απέτισε φόρο τιμής στο έργο εποικισμού στην Παλαιστίνη, όμως χαρακτήρισε τον Σιωνισμό επικίνδυνη ιδεολογία που θα μπορούσε να υπονομεύσει τα σκληρά κερδισμένα πολιτικά δικαιώματα των Εβραίων στις χώρες που τους φιλοξενούσαν και επισήμανε πως θεωρούσε ότι ο Σιωνισμός δεν είναι λύση για το εβραϊκό πρόβλημα. Ένα ακόμη ενδεικτικό στοιχείο της χαλαρής σχέσεως του με τους προγόνους του καταγράφηκε στις 21 Μαΐου 1930 όταν συνοδεύοντας τον Βενιζέλο σε προεκλογική περιοδεία στο Διδυμότειχο ο υπεύθυνος της εκεί Εβραϊκής συναγωγής τον προσφώνησε στην Εβραϊκή γλώσσα, όμως ο Μόργκενταου παρατήρησε ότι μιλά μόνον Γερμανικά και Αγγλικά και δεν γνωρίζει την γλώσσα των προγόνων του .

Πιστεύοντας ακράδαντα ότι οι Σιωνιστές τον είχαν σταυρώσει διέκοψε τους δεσμούς του με τον W, απέρριψε δημόσια τη «Διακήρυξη Μπαλφούρ και έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να ματαιώσει το σιωνιστικό όνειρο. Στάθηκε ειλικρινά και αταλάντευτα αντίθετος με την ιδέα της ιδρύσεως εβραϊκού κράτους:

«... Οι Εβραίοι της Γαλλίας βρήκαν τη Γαλλία ως τη Σιών τους {...} Οι Εβραίοι της Αγγλίας βρήκαν την Αγγλία ως τη Σιών τους. {...} εμείς οι Εβραίοι της Αμερικής βρήκαμε ότι η Αμερική είναι η Σιών μας...», 

επέμεινε και στην αυτοβιογραφία του το 1922, απέρριψε κάθε τι σχετικό με την ύπαρξη αντιεβραϊκών διακρίσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες, υποστηρίζοντας ότι ο Εβραίος που λαχταρούσε για κοινωνική θέση έπρεπε «...μόνο να καλλιεργήσει τους τρόπους του -δεν υπάρχουν ανυπέρβλητες διακρίσεις εδώ κατά των πραγματικών ανδρών...». «Μην έχεις καμία σχέση με τους Εβραίους», προειδοποίησε τον μονάκριβο γιο του, Henry Jr., σε μια συνομιλία τους προς το τέλος της ζωής του. «Θα σε μαχαιρώσουν πισώπλατα» του επισήμανε, όμως αυτός έπραξε αντίθετα μες την υπόδειξη του πατέρα του κι αναδείχθηκε σε έναν από τους προμάχους των Σιωνιστών στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.

Το τέλος του

Ο Morgenthau πέθανε από εγκεφαλική αιμορραγία, στην πόλη της Νέας Υόρκης και τάφηκε στο κοιμητήριο Mount Pleasant στο Hawthorne Westchester της Νέας Υόρκης.

Μνήμη Χένρυ Μόργκενταου

Ο Μόργκενταου, ευθύς, σαφής και διορατικός, ήταν υψηλόβαθμος Τέκτονας όπως προκύπτει από δημοσιεύματα εφημερίδος της εποχής. Κλασικός άνδρας της βικτωριανός διακρίθηκε για την ενέργεια και τις; δράσεις του, αποτέλεσε παράδειγμα εργατικότητος και στιβαρότητος χαρακτήρα. Στη διέρκρια του βίου απέδειξε πως υπήρξε αποφασισμένος να αποφύγει τα λάθη του πατέρα του και να τηρήσει τις καλές ηθικές αρχές της μητέρας του.

Τον Νοέμβριο του 1923, όταν έφτασε σιδηροδρομικώς στην Ελλάδα. Σύμφωνα με το δημοσίευμα στο σταθμό της Γευγελής τον υποδέχτηκαν «...αντιπροσωπεία της Ισραηλιτικής Κοινότητος και της Στοάς Μπενέ Μπιρίτζ [Μπένι Μπερίθ], εις ην ανήκει και ο κ. Μοργκεντάου {...} το δε εσπέρας παρακάθησε εις γεύμα προσφερόμενου υπό της ισραηλιτικής στοάς “Μπένι-Μπερίθ”, της οποίας τυγχάνει ανώτερος βαθμούχος». Αποδείχθηκε απολύτως αποτελεσματικός στο έργο που του ανατέθηκε από την Κυβέρνηση του και την Κοινωνία Των Εθνών και υλοποίησε με επιτυχία την ασφαλή εγκατάσταση περισσότερων από ένα εκατομμύριο Ελλήνων προσφύγων που εγκατέλειψαν με την βία τις πατρογονικές τους εστίες της Μικράς Ασίας με προορισμό στην Ελλάδα.

Στάθηκε -διαχρονικά- συνεπής, σταθερός και αμετακίνητος φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου, τον οποίο αποκαλούσε «..μεγάλον φίλον και μεγάλον πολιτικόν», και του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων, της 2ας Φεβρουαρίου 1924, του απονεμήθηκε, σε ειδική τελετή που διοργανώθηκε στις 23 του ίδιου μήνα παρουσία του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο τίτλος του Επίτιμου Δημότη (Πολίτη) Αθηνών από τον Σπυρίδωνα Πάτση, τον τότε Δήμαρχο της πόλεως ενώ στις 30 Νοεμβρίου του 1925 ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτορας της Νομικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α. (Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών) .

Στις αρχές του Μαΐου 1930 επισκέφθηκε την Ελλάδα και με τον Βενιζέλο πραγματοποίησε επίσκεψη στο Άγιο Όρος. Το όνομα του φέρουν οδοί σε πολλές Ελληνικές πόλεις όπως στη Θεσσαλονίκη, τη Δράμα, τον Υμηττό και τον Βύρωνα, ενώ παλιότερα υπήρχαν αντίστοιχες οδοί στη Νίκαια και τη Νέα Ιωνία. Περίπου 30.000 έγγραφα από το προσωπικό αρχείο του Μόργκενταου φυλάσσονται στην Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των ΗΠΑ. Θεωρείται ως ο πλέον εξέχων Αμερικανός που μίλησε εναντίον της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Χώμα από τον τάφο του, το οποίο συνέλεξε ο Αρμένιος Piero Kuciukian, παρουσία μελών της οικογένειας του Πρέσβη, τοποθετήθηκε στο Τείχος Μνήμης Dzidzernagapert στο Ερεβάν, στις 23 Απριλίου 1999, παρουσία του εγγονού του Henry Morgenthau III.

Εσωτερική αρθρογραφία

• Τζωρτζ Χόρτον
• Έιζα Τζένινγκς

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [«Ο Ερρίκος Μοργκεντάου και η Ελλάδα» Μ.Κ. Κωνσταντίνης, περιοδικό Χρονικά זכרונוח, (Όργανο του Κ.Ι.Σ. της Ελλάδος), τεύχος 147ο, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1997, σελίδες 14η-19η.]
• [Αφιέρωμα 2012: «Ευλογημένος ο ερχόμενος»: Ο Μοργκεντάου στη Θεσσαλονίκη (1923) alterthess.gr]
• [Henry Morgenthau’s Voice in History harvard.edu]
• [Συνέντευξη Henry Morgenthau III, Νοέμβριος 1994 Video, Youtube.com]
• [30 West 72nd Street Old, and New Deals]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org