Αλέξανδρος Δελμούζος

Από Metapedia
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ο Αλέξανδρος Δελμούζος, Έλληνας Εθνοκεντρικός παιδαγωγός και Πανεπιστημιακός καθηγητής, εκφραστής της πατριωτικής και αντιδιεθνιστικής διανοήσεως, από τους πρωτοπόρους μεταρρυθμιστές της Ελληνικής παιδείας, γεννήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1880 [1] στην Άμφισσα, τότε Σάλωνα, και πέθανε στις 10 Δεκεμβρίου 1956 στην Αθήνα.

Ήταν παντρεμένος από το 1909, με την Ευφροσύνη Μαλικοπούλου, [1888-1967], με την οποία απέκτησαν τρία παιδιά, τον Παναγή, [1910-1985], σύζυγο Ελένης Στρατή, τον Άλκη, [1912-1982], σύζυγο Κωνσταντίνας Πέππα, και την Μαρία-Ελένη, [1922-1968], που αυτοκτόνησε πέφτοντας από το μπαλκόνι του διαμερίσματος της στη Λεωφόρο Κηφισίας. Με την οικογένεια του κατοικούσαν σε σπίτι της οδού Χέϋδεν, στην πλατεία Βικτωρίας.

Αλέξανδρος Δελμούζος

Βιογραφία

Κατάγονταν από αριστοκρατική οικογένεια της Άμφισσας ο πατέρας του Παναγής Δελμούζος, [1830-1905], ήταν εύπορος έμπορος και κτηματίας που διατέλεσε και δήμαρχος της πόλεως, ενώ μητέρα του ήταν η Μαριγώ, [1843-1924], των οποίων ήταν το τέταρτο από τους έξι παιδιά τους. Τα πέντε αδέλφια του ήταν ο Γιαννακός, [1872-1891], που πέθανε από φυματίωση και τάφηκε στην Άμφισσα, [2], ο Λουκάς, [1875-1912, που έπασχε από ψυχική ασθένεια και αυτοκτόνησε στη Λωζάνη], ο Ανδρέας, [1878-1971 μετέπειτα πρεσβευτής, ο οποίος με τη Μαρίκα Βαλασσοπούλου, απέκτησαν το Λούκη (1923-1983) και την Ειρήνη, μετέπειτα σύζυγο Γ. Κέντρου], o Γεώργιος, [1883-1940], η Αικατερίνη, δίδυμη αδελφή του Γεωργίου, σύζυγος Αριστοτ. Δήμιτσα και η Ζωή, σύζυγος Δημ. Παπαχρήστου. Ο Αλέξανδρος στη διάρκεια της ζωής του δεν αντιμετώπισε προβλήματα επιβιώσεως καθώς πέρα από τα ατομικά του έσοδα, διατηρούσε την επικαρπία οικογενειακών και άλλων εισοδημάτων, που του επέτρεπαν σχετική οικονομική άνεση.

Σπουδές

Τελείωσε τη βασική και Μέση Εκπαίδευση στη γενέτειρά του, στη διάρκεια της οποίας δεν υπήρξε ποτέ άριστος μαθητής. Σε ηλικία 16 ετών μετακόμισε στην Αθήνα, όπου έκανε προετοιμασία ώστε να σπουδάσει μηχανικός στο Πολυτεχνείο, καθώς είχε ιδιαίτερη κλίση στα Μαθηματικά. Σύντομα άλλαξε γνώμη, γράφηκε και σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα από το 1898 έως το 1902, ενώ στη συνέχεια έως το 1903 υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία. Έκανε μεταπτυχιακά στην παιδαγωγικά και τη φιλοσοφία από τον Οκτώβριο του 1904 έως το Φεβρουάριο του 1907 στη Γερμανία, όπου γνωρίστηκε με το μαρξιστή Γεώργιο Σκληρό, στη Λειψία, την Ιένα όπου παρακολούθησε μαθήματα Διδακτικής, και στη Βαϊμάρη στο Μόναχο, δίχως να αποκτήσει μεταπτυχιακό τίτλο ή να υποβάλλει διδακτορική διατριβή.

Στη Γερμανία άρχισε να αποδέχεται το μαρξιστικό τρόπο σκέψης και να βλέπει τη σημασία των οικονομικών όρων και του εργατικού αγώνα, ενώ επιστρέφοντας στην Ελλάδα δραστηριοποιήθηκε σε ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο και συμμετείχε το 1908, στη δημιουργία της «Κοινωνιολογικής Εταιρίας», με πρωτεργάτη τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Ο Γληνός ενέτασσε το εκπαιδευτικό ζήτημα στο ευρύτερο του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας, γεγονός που επέφερε το 1927, την ιδεολογική ρήξη του με το Δημήτριο Γληνό, που θεωρούσε ότι δεν πρέπει να υπάρχει ιδεολογικό όριο στη στροφή του «Εκπαιδευτικού Ομίλου» προς την αριστερά, σε αντίθεση με το Δελμούζο που πίστευε ότι ο Όμιλος δεν θα έπρεπε να κινηθεί μέσα σε κομματικά και ιδεολογικά πλαίσια και να συνεχίσει να διατηρεί τον υπερκομματικό και υπερταξικό χαρακτήρα του. Η διαφωνία τους προκάλεσε την αποχώρησή του και τη διακοπή της πολύχρονης φιλίας του με το Γληνό, ενώ στις 24 Μαρτίου 1927, ο «Εκπαιδευτικός όμιλος» διαλύθηκε.

Παρθεναγωγείο Βόλου [3]

Με τους Σκληρό & Παπανικολάου

Επέστρεψε στην Ελλάδα στα μέσα του 1907 και αναζήτησε εργασία, με διάθεση να διδάξει. Το σχολείο των Σπετσών, απ' όπου υπήρξε προσφορά, προσέλκυσε το ενδιαφέρον του, χωρίς όμως να δοθεί συνέχεια. Ύστερα από πρόταση του γιατρού και δημοτικού συμβούλου του Δήμου Παγασών, Δημητρίου Σαράτση [4] που ήταν ο εισηγητής της προτάσεως για την ίδρυση ειδικής ανώτερης σχολής για τα κορίτσια του Βόλου, στη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου της 8ης Σεπτεμβρίου 1908 [5] και του Νικολάου Πολίτη, ορίστηκε διευθυντής από τις 29 Σεπτεμβρίου 1908 έως τις 2 Μαρτίου 1911, στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Βόλου [6] με μηνιαίο μισθό 350 δραχμών [7] και δίδαξε τη δημοτική γλώσσα και τις παιδαγωγικές αρχές του Σχολείου Εργασίας, που επικρατούσαν στην εποχή του, στην Ευρώπη.

Το γεγονός προκάλεσε αντιδράσεις και μια σειρά από γεγονότα που έμειναν στην ιστορία ως τα «Αθεϊκά», στα οποία είχε αντίπαλο το μητροπολίτη Δημητριάδος και Βόλου Γερμανό Μαυρομάτη, ο οποίος επισκέφθηκε αιφνιδιαστικά το Παρθεναγωγείο στις 10 Φεβρουαρίου 1911 και παρακολούθησε την παράδοση μαθήματος στην Α' τάξη, την ώρα που δίδασκε η φιλόλογος Πηνελόπη Χριστάκου. Αντίθετη ήταν και η τοπική εφημερίδα «Κήρυξ», με εκδότη και διευθυντή τον Δημοσθένη Κούρτοβικ [8], ενώ ο βουλευτής Μ. Μπουφίδης κατάγγειλε από το βήμα της Βουλής, ότι «...Ο Δελμούζος κλονίζει με την διδασκαλίαν αυτού την Θρησκεία και διαφθείρει την ελληνική γλώσσα».

Το απόγευμα της 2ης Μαρτίου 1911, έγινε συλλαλητήριο στο Βόλο με ανακοίνωση [9], που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Κήρυξ», και ο Δελμούζος αναγκάστηκε να παραιτηθεί λίγες μέρες αργότερα, ενώ στις 13 Μαρτίου 1911 ο υπουργός Δικαιοσύνης διέταξε τον εισαγγελέα να διεενεργήσει ανακρίσεις. Τα γεγονότα αυτά δημιούργησαν οξείες πνευματικές αντιθέσεις σε συνδυασμό με το γλωσσικό ζήτημα και στις 2 Μαρτίου με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Βόλου, η λειτουργία του Παρθεναγωγείου ανεστάλη.

Η δίκη των Αθεϊκών

Ο εισαγγελέας Βόλου Γουλιέλμος Τόμαν ανέλαβε την ποινική δίωξη των πρωτεργατών, ενεργώντας ως ανακριτής από τα μέσα Μαρτίου ως τα τέλη Ιουνίου 1911. Μεταξύ των ενεχομένων ήταν δύο δικηγόροι, γεγονός που υποχρέωσε το Πρωτοδικείο Βόλου να κηρύξει εαυτό αναρμόδιο και να παραπέμψει την υπόθεση στη δικαιοδοσία του Εφετείου Λάρισας. Από τον Ιούλιο του 1911 λοιπόν ανέλαβε νέο κύκλο ανακρίσεων για την ίδια υπόθεση ο εφέτης του Εφετείου Λάρισας Τιμολέων Αμπελάς, ο οποίος δέχτηκε τις καταθέσεις των ίδιων μαρτύρων και τις απολογίες των ενεχομένων, προς τους οποίους κοινοποίησε το επίσημο κατηγορητήριο. Οι δώδεκα κατηγορούμενοι ανήκαν σε τρεις κατηγορίες, δύο -ο Δημήτριος Σαράτσης και ο Αλέξανδρος Δελμούζος, υπήρξαν ο ιδρυτής και ο διευθυντής του Παρθεναγωγείου, εφτά -ο δικηγόρος και ιθύνων νους του Εργατικού Κέντρου Κωνσταντίνος Ζάχος και οι εργάτες Γ. Κόσσυβας, Σ. Ρα­φαήλ, Κ. Σούλιος, Χ. Χάριτος, Κ. Χειρογιώργος και Ν. Κατσιρέλος, υπήρξαν στελέχη του Εργατικού Κέντρου Βόλου, τρεις -ο δικηγόρος I. Ασπιώτης, ο Α. Φλώρος κατ ο Α. Μπιτσάνης, υπήρξαν στελέχη του Εργατικού Κέντρου Λάρισας. Όλοι παραπέμφθηκαν με τις κατηγορίες της «αντιχριστιανικής προπαγάνδας», της «παρακώλυσης προσευχής», της «εξύβρισης επισκόπου», του «προσηλυτισμού» και «της διάδοσης αθεϊστικών απόψεων».

Στις 16 Απριλίου 1914 δικάστηκε, ύστερα από σχετικό παραπεμπτικό βούλευμα του Εφετείου της Λάρισας, στο Εφετείο Ναυπλίου, μαζί με άλλα στελέχη του Εργατικού Κέντρου. Με συνηγόρους του, τους δικηγόρους Αθηνών Κωνσταντίνο Τριανταφυλλόπουλο και Λουκά Νάκο, αθωώθηκε στις 28 Απριλίου «ελλείψει αποδείξεων περί της ενοχής αυτών» [10], ενώ ήταν κατηγορούμενος για «αθεϊαν, βλάβην ηθών, πρόκλησιν εις απεργίαν, εξύβρισιν επισκόπου» [11] [12], παρά την αντίθετη πρόταση του εισαγγελέα Σ. Σωτηριάδη [13] που ζήτησε να κριθεί ένοχος της προσβολής της δημόσιας ηθικής και της θρησκείας. Τα πρακτικά της δίκης τηρήθηκαν από τους στενογράφους της Βουλής Ε. Μαγιάκο και Δ. Πλαγιάννη και εκδόθηκαν το 1915 σ' ένα τόμο 532 σελίδων από τον εκδοτικό οίκο Γ. Βασιλείου στην Αθήνα, με έξοδα του Αλέξανδρου Δελμούζου, ενώ από τον ίδιο καταβλήθηκε και η αμοιβή των στενογράφων.

Επόπτης Παιδείας

Το Μάρτιο του 1910, ήταν ένας από τους τριανταοκτώ ιδρυτές του «Εκπαιδευτικού Ομίλου», στον οποίο συνεργάστηκε με τον Δημήτρη Γληνό και τον Μανώλη Τριανταφυλλίδη, για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας. Το 1917 διορίστηκε ανώτερος επόπτης Δημοτικής Εκπαίδευσης. Την περίοδο της προσωρινής κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης του Ελευθερίου Βενιζέλου, συνεργάστηκε με τους Γληνό και Τριανταφυλλίδη, στο Υπουργείο Παιδείας και την ίδια περίοδο ολοκλήρωσε το «Αλφαβητάρι με τον Ήλιο» και το 1918, μαζί με τον Ζαχαρία Παπαντωνίου, το αναγνωστικό του Δημοτικού, τα «Ψηλά Βουνά». Μετά την ήττα του Βενιζέλου την 1η Νοεμβρίου 1920, επέστρεψε στις αρχές του 1921 στη Γερμανία και εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο Μόναχο, όπου γνωρίστηκε και συνεργάστηκε με τον παιδαγωγό Γκέοργκ Κέρσενστάινερ, εισηγητή της θεωρίας του Σχολείου Εργασίας. Ήταν ο εμπνευστής της εκπαιδευτικής μεταρρυθμίσεως του 1929, η οποία προέβλεπε 6ετή υποχρεωτική φοίτηση, διδασκαλία των αρχαίων συγγραφέων από μετάφραση, συστηματική εισαγωγή του μαθήματος της Αγωγής του Πολίτη καθώς και άλλες μεταβολές στην Παιδεία.

Μαράσλειος Ακαδημία

Επέστρεψε το 1923 και με εισήγηση του Γληνού διορίστηκε τον Οκτώβριο του 1923, διευθυντής στο πρότυπο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαιδεύσεως της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας, από όπου παύθηκε τον Ιανουάριο του 1926, για λόγους οικονομίας, καθώς κατά τον 2ο χρόνο της λειτουργίας του Διδασκαλείου δημιουργήθηκαν αντιδράσεις, που έμειναν στην Ιστορία ως τα «Μαρασλειακά» και για τα οποία παραπέμφθηκε σε νέα δίκη για «αντεθνική δράση, αθεΐα και υπόθαλψη της ανηθικότητας». Τα «Μαρασλειακά» αποτέλεσαν την ακύρωση των προσπαθειών για την εποικοδομητική λειτουργία του Μαράσλειου Διδασκαλείου το 1923 και της Παιδαγωγικής Ακαδημίας το 1924, και αφορμή ήταν η απόφαση του Δελμούζου να διορίσει στη θέση της καθηγητού Ιστορίας τη Ρόζα Ιμβριώτη, που μόλις είχε ολοκληρώσει τις σπουδές της στο Βερολίνο και στο Παρίσι και είχε επιστρέψει στην Ελλάδα προς αναζήτηση εργασίας.

Ο τρόπος διδασκαλίας της Ιμβριώτη προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, καθώς δίδασκε την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 δίχως να υπογραμμίζει την εποποιία του Έθνους και να αναδεικνύει την αρραγή ενότητα της Εθνικής κοινότητας. Η Ιμβριώτη δίδασκε την Επανάσταση του 1821 στο πλαίσιο της αναπτύξεως των εθνικών ιδεολογιών τον 19ο αιώνα ενώ εστίαζε κυρίως στην κοινωνική δυναμική της επαναστατικής διαδικασίας και εντόπιζε τις απαρχές της συγκροτήσεως της εθνικής ιδεολογίας στην άνοδο των Ελληνόφωνων αστικών στρωμάτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι ανακρίσεις σε βάρος του Δελμούζου δεν απέφεραν αποτέλεσμα, όμως παρά την απαλλακτική έκθεση του αρεοπαγίτη Γεώργιου Αντωνακάκη το έτος 1926 και την μη παραπομπή του, απολύθηκε από το «Μαράσλειο», όμως διώχθηκε δικαστικά, όπως και ο Μίλτος Κουντουράς ως διευθυντής του Διδασκαλείου Θεσσαλονίκης για αντιθρησκευτική, αντιπατριωτική και ανήθικη διδασκαλία. Το 1926, μετά την πτώση του Θεόδωρου Παγκάλου, επανεξετάστηκε η υπόθεση του, αθωώθηκε, και αποκαταστάθηκε, όμως τον Μάϊο του 1928, η «Ιερά Σύνοδος» της Ελλαδικής Εκκλησίας τον κατήγγειλε επίσημα για «διάδοση αθεϊστικών ιδεών».

Καθηγητής πανεπιστημίου

Αλέξ. & Φροσύνη Δελμούζου

Το Νοέμβριο του 1928, εκλέχθηκε με παμψηφία, καθηγητής Παιδαγωγικής στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ανέλαβε καθήκοντα στις 21 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου, ενώ παρέδωσε το εναρκτήριο μάθημα του στις 12 Φεβρουαρίου 1929. Τις περιόδους από το Οκτώβριο του 1934 έως το Μάρτιο του 1935 και από το Μάρτιο του 1936 έως το Σεπτέμβριο του 1937, επόπτευε τη λειτουργία του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η ρήξη του με την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, για το γλωσσικό ζήτημα, χρονολογείται από το 1933, όταν επικρίνει τη νομοθετική ρύθμιση του Θεόδωρου Τουρκοβασίλη, υπουργού Παιδείας της κυβερνήσεως του Παναγή Τσαλδάρη και στέλεχος του κόμματος «Ελευθερόφρονες» του Ιωάννη Μεταξά, η οποία αποσκοπούσε στον περιορισμό της διδασκαλίας της δημοτικής γλώσσας και στην ανατροπή της μεταρρύθμισης του 1929. Στις 13 Απριλίου 1935, στο πλαίσιο των εκκαθαρίσεων του κρατικού μη­χανισμού από τα βενιζελικά στοιχεία, ο Δελμούζος απομακρύνθηκε από την θέση του στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όμως επανήλθε στις 25 Ιανουαρίου 1936 σύμφωνα με τον Ευάγγελο Παπανούτσο ή στις 3 Απριλίου 1936, σύμφωνα με τον Νικόλαο Τερζή .

Καθεστώς 4ης Αυγούστου

Στάθηκε επικριτικός απέναντι στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου και υπέβαλε διαμαρτυρία στον υπουργό Παιδείας Κωνσταντίνο Γεωργακόπουλο, με αφορμή την εγκύκλιο που απέστειλε στα σχολεία στις 17 Οκτωβρίου 1936 ενόψει της ενάρξεως του σχολικού έτους. Στην εγκύκλιο αυτή ο Γεωργακόπουλος κατηγορούσε τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό και την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1929 χαρακτηρί­ζοντας τους πρωτεργάτες τους «έκφυλα πνεύματα», τα οποία με την «ψυχικήν αυτών πόρωσιν...προσεπάθησαν να υπονομεύσουν την θρησκείαν, την πατρίδα και την οικογένειαν». Παραιτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1937, έπειτα από πιέσεις του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά, καθώς θεωρήθηκε ότι ανήκε σε αυτούς «...που προσεπάθησαν να υπονομεύσουν την Θρησκείαν, την πατρίδα και την οικογένειαν και... ενεφάνισαν... την αποσυνθετικήν αυτών προσπάθειαν ως εκπαιδευτικήν μεταρρύθμισιν..» [14], όμως ο Μεταξάς του πρότεινε διορισμό στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, τον οποίο απέρριψε ο Δελμούζος. Παρά τη δημόσια αντίδραση του στο καθεστώς, ο Δελμούζος θεώρησε ιστορική αναγκαιότητα την 4η Αυγούστου, για την οποία σημείωσε, «...Η στέρηση της ελευθερίας αυτά τα χρόνια, ...{...}... ήταν μια ιστορική αναγκαιότητα. Ύστερα από το χάος όπου είχε ρίξει τον τόπο η αχαλίνωτη πολιτική ασυδοσία {...} χρειαζόταν ένα φρένο για νάρθωμε στα συγκαλά μας. Αν συνεχιζόταν, δεν ξέρω σε τι κατάσταση θα μας έβρισκε ο πόλεμος και ο Ιταλός...» [15].

Μεταπολεμικά

Στις 20 Μαρτίου 1945 με τη Συντακτική Πράξη 24 περί αποκαταστάσεως απολυθέντων υπαλλήλων επανήλθε θεωρητικά στη θέση του. Για την εξέταση της υποθέσεως συγκροτήθηκε τριμελής επιτροπή καθηγητών που την αποτελούσαν ο Στίλπων Κυριακίδης, ο Ιωάννης Παπασταύρου και ο Περικλής Βιζουκίδης που μειοψήφησε, καθώς έκρινε ότι η περίπτωση του Δελμούζου δεν ενέπιπτε στις διατάξεις της Συντακτικής Πράξεως. Η επιτροπή έκρινε ότι έπρεπε να αποκατασταθεί στη θέση του στο Πανεπιστήμιο, όπου επανήλθε στις 11 Μαΐου 1945, όμως στις 27 Φεβρουαρίου 1946, υπέβαλλε τη δεύτερη και οριστική του παραίτηση. Η βασίλισσα Φρειδερίκη τον κάλεσε και του ζήτησε να επισημάνει τις αδυναμίες της Σχολής των Αναβρύτων, σχολείου του τότε διαδόχου Κωνσταντίνου. Μετά την παραίτηση του από το Πανεπιστήμιο, έζησε στην Αθήνα συνεχίζοντας να συγγράφει, να δίνει διαλέξεις και να συμμετέχει στα ζητήματα της Ελληνικής Εκπαιδεύσεως. Σε μία ομιλία του το Νοέμβριο του 1946, ζήτησε «..να πάψει το εκπαιδευτικό πρόβλημα να γίνεται ποδόσφαιρο ανάμεσα στα κόμματα και τις κενοδοξίες ανίδεων ανθρώπων που διευθύνουν το υπουργείο της Παιδείας..».

Ιδεολογικές απόψεις

Πίστευε στην εθνική καθαρότητα, την εθνική συνείδηση, καθώς και στην αξία του έργου των κλασικιστών, για το οποίο τόνιζε, «..Αν έλειπε από τα σχολεία µας η ασύγκριτη μορφωτική δύναμη του αρχαίου κόσμου θα έλειπε και η βάση για κάθε ανώτερη και βαθύτερη εθνική και ανθρωπιστική μόρφωση. Και είναι τόσο δυναμογόνο η εθνική και εκπολιτιστική η προσπάθεια του παιδαγωγού ώστε και ο απόφοιτος ακόμα του δημοτικού σχολείου να μπορεί κάτι δυνατό να αισθανθεί και να νιώσει από την μεγάλη προγονική δημιουργία....».

Στη διάρκεια της κομμουνιστικής ενόπλου εξεγέρσεως τάχθηκε ολοκάθαρα εναντίον του κομμουνισμού, τον οποίο θεωρούσε ως «φανατική πίστη» που αυτοαναγορεύεται σε «...αίτημα ιστορικό που θα πραγματοποιηθή με την αναγκαιότητα φυσικού νόμου. Επομένως [...] αντιπροσω­πεύει το μέλλον, δηλαδή την πρόοδο, και κάθε άλλη αντίμαχη κίνηση είναι [για τους κομμουνιστές] οπισθοδρομική, συντηρητική και τα παρόμοια...». Άσκησε αυστηρή κριτική στα αναγνωστικά «Τα αετόπουλα» και «Ελεύθερη Ελλάδα», τα οποία εκδόθηκαν από τις αρχές του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ, που τα θεωρεί «..αναγνωστικά πλημμυρισμένα στο αίμα, αίμα ελληνικό που χύνεται από χέρια ελληνικά. Εδώ η παιδεία είναι πια κόμμα, και μάλιστα κόμμα στην πιο ελεεινή μορφή. Δάσκαλοι και παιδιά πρέπει να γίνουν τυφλωμένα όργανα του, η μόρφωση θεμελιώνεται στο ψέμα, στο φανατισμό και τη βία, και οι πιο πολύτιμες αξίες της παράδοσης μας έχουν κουρελια­στεί σε απίστευτο σημείο..».

Σύμφωνα με τον Δελμούζο, το Ε.Α.Μ. δεν είχε πολιτική και ιδεολογική αυτονομία, αλλά λειτούργησε ως μηχανισμός για την επικράτηση και εδραίωση του Κ.Κ.Ε. στην ελληνική πολιτική σκηνή. Γράφει για το Ε.Α.Μ. και την Ε.Π.Ο.Ν., «...πρόσφεραν στην αρχή πραγματική υπηρεσία. Το τι ακολούθησε όμως ύστερα το ξέρετε όλοι. Κάτω και πίσω από το υψηλό σύνθημα της εθνικής ελευθερίας γίνεται η πιο ανίερη εκμετάλλευση της, προπαγάνδα ταξική που χωρίζει το έθνος από τη μια μεριά σε οπαδούς του Κ.Κ.Ε. και από την άλλη σε προδότες». Τους οπαδούς του Κ.Κ.Ε. «..τους κρατούσε στα δίχτυα του η λάμψη ενός πανανθρώπινου ιδανικού, όσο και αν ήταν ρηχό και εξαφάνιζε τους πιο πολύτιμους θησαυρούς της ανθρώπινης ψυχής με τα μέσα που χρησιμοποιούσε για την επιτυχία του: το μίσος, την ωμή βία και την πνευματική σκλα­βιά». Για το Κ.Κ.Ε. γράφει, «...Η Ελλάδα κομματιάζεται σε δυό: από τη μια μεριά το ΚΚΕ και οι οργανώσεις του, και από την άλλη όσοι δε συμφωνούν με τα πολιτικά τους δόγματα και επιδιώξεις. Όλοι αυτοί, είτε αστοί είτε αγρότες και ό,τι άλλο, είναι προδότες» [16]

Μετά την οικειοθελή αποχώρηση του από την Δημόσια εκπαίδευση, ο Δελμούζος αφοσιώθηκε στην ιδιωτική διδασκαλία και τη συγγραφή. Πέθανε το Δεκέμβριο του 1956, έχοντας συμπληρώσει, συνολικά μόλις 62 μήνες, δηλαδή σχεδόν 7 διδακτικά έτη θητείας στην εκπαίδευση.

Εργογραφία

Ήταν ηγετική φυσιογνωμία της εθνικιστικής και γενικότερα συντηρητικής συνιστώσας του κινήματος του εκπαιδευτικού δημο­τικισμού, ενώ κατά τον Παντελή Λέκκα, ήταν ένας εθνικιστής διανοούμενος, στις ιδεολογικές αντιλήψεις του οποίου συνυπάρχουν εκλεκτικά «...εκσυγχρονιστικές φιλοδοξίες και εσωστρεφείς προσανατολισμοί» [17]. Το κίνημα του Δημοτικισμού είχε έντονη επίδραση στη διαμόρφωση του ως παιδαγωγού και μεταρρυθμιστή. Γνώρισε το δημοτικισμό μέσα από την ποίηση του Διονυσίου Σολωμού και τα δημοτικά τραγούδια, ενώ στην φοιτητική του ζωή σχετίστηκε με τον Κωστή Παλαμά και το Μάρκο Τσιριμώκο. Πολλές από τις ιδέες για τις οποίες διώχθηκε αποτελούν σήμερα κοινό κτήμα των σχολείων μας. Συντέλεσε στην προώθηση της δημοτικής γλώσσας και στην αφύπνιση της πνευματικής ζωής. Κυριότερα έργα του

  • «Γράμμα σ' ένα φίλο μου-Πώς έγινα δάσκαλος»,
  • «Σαν παραμύθι» το 1911,
  • «Η δίκη του Ναυπλίου» το 1914,
  • «Οι κλασικοί σε μετάφραση» το 1916,
  • «Προς την εκπαιδευτική αναγέννηση» το 1919,
  • «Μαράσλειο και ζωή» το 1925.

Στο βιβλίο ο Δελμούζος περιλαμβάνει το άρθρο που έγραψε και δημοσίευσε [18] με τίτλο

  • «Εθνικισμός και Ανθρωπισμός», [το άρθρο του προξένησε την αντίδραση του μαρξιστή Παντελή Πουλιόπουλου, ο οποίος δημοσίευσε [19] και αργότερα εξέδωσε το «Εθνικισμός και Αγριανθρωπισμός»].

Ο Δελμούζος παραπέμπει στο έργο «Εθνικισμός» του Αλέξανδρου Παπαναστασίου προκειμένου να διακρίνει τον εθνισμό από τον εθνικισμό, ζητά «εντατική ψυχική καλλιέργεια μέσα στις εθνικές ομάδες» και υπογραμμίζει ότι «δημοτικισμός δε σημαίνει αντεθνισμός». Ορίζει το έθνος ως μια ομάδα ανθρώπων που τους ενώνουν η κοινή καταγωγή, η κοινή ιστορία, η κοινή γλώσσα, η κοινή θρησκεία, τα κοινά ήθη και έθιμα και βέβαια η συνείδηση αυτής της κοινότητας, ενώ χαρακτηρίζει ανοησία την πολιτική του Κ.Κ.Ε. στο Μακεδονικό ζήτημα. Σύμφωνα με τον Γιάννη Κορδάτο ο Αλέξανδρος Δελμούζος, με το να υποστηρίζει τέτοιου είδους αντιλήψεις για τις έννοιες του έθνους και της πατρίδας, γράφει προσημείωση «...για τον τίτλο του εθνικόφρονα, του θρήσκου και του καλού πατριώτη».

  • «Τρία χρόνια δάσκαλος»,
  • «Δημοτικισμός και παιδεία» το 1927,
  • «Οι ξένοι και εμείς» το 1930,
  • «Πρώτες προσπάθειες στη Μαράσλειο» το 1930,
  • «Το πρόβλημα της φιλοσοφικής σχολής» το 1944, [το έργο είναι αφιερωμένο στη μνήμη του αδελφού του Λουκά, ο οποίος υπήρξε ένας καλλιεργημένος άνθρωπος, και ένας από τους ιδρυτές του Εκπαιδευτικού Ομίλου],
  • «Ο Φώτης Φωτιάδης και το παιδαγωγικό του έργο» το 1947,
  • «Παιδεία και κόμμα» [20] το 1947,

στο οποίο σημειώνει, «..Γεννιέται [κανείς] ως μέλος της Ελληνικής φυλής και ανασταίνεται με τα αγαθά του πολιτισμού της, τη γλώσσα, τα έθιμα,..» [21] ενώ θεωρεί ότι «...το έθνος....είναι απάνω από τις τάξεις, τα κόμματα και τις αντιθέσεις των» [22].

  • «Το κρυφό σχολειό 1908-1911» το 1950,
  • «Μελέτες και πάρεργα» το 1958.

Η ζωή και το έργο του παρουσιάστηκαν σε 18 σαρανταπεντάλεπτα τηλεοπτικά επεισόδια με γενικό τίτλο «Αλέξανδρος Δελμούζος», σε σκηνοθεσία Γιώργου Αγαθονικιάδη και σενάριο Μαρίας και Ελένης Παξινού, στην ΕΡΤ-2 από τις 29 Απριλίου 1987, ξεκινώντας από την παιδική του ηλικία, ενώ τον πρωταγωνιστικό ρόλο είχε ο ηθοποιός Γιάννης Μόρτζος.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Παραπομπές

  1. Ο Αλέξανδρος Δελμούζος και η σχολική πράξη Πελαγία Ι. Κογκούλη
  2. [Διήγημα «Μαρούλα», Αλ. Δελμούζου, «Μελέτες και πάρεργα», τόμος Β', σελίδες 457-458]
  3. [«...Ήταν ένα σπουδαίο σχολείο. Κι είχε επηρεάσει τη ζωή μας. Αφού, όταν έκλεισε, χτυπούσαμε την πόρτα του να μπούμε μέσα. Κλαίγαμε, είχαμε τρελαθεί από τη στεναχώρια. Τόσο πολύ τον αγαπούσαμε και τόσο πολύ είχαμε πικραθεί από την κατάστασή του», έγραψε μαθήτριά του] Ευάγγελος Παπανούτσος, «Αλέξανδρος Δελμούζος», εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης
  4. [O ιατρός Δημήτριος Σαράτσης ανήκε στη Μασονική Στοά Βόλου «Αργοναύται» που είχε ιδρυθεί to 1897, στην πόλη. Τα «Αθεϊκά» γεγονότα τον ανάγκασαν να αποποιηθεί τον τίτλο «Σεβάσμιος Αδελφός», να παραιτηθεί από μέλος της Στοάς και έκτοτε να αποσυρθεί.] Μαρίνος Πολλάτος, «Διακόσια χρόνια Ελληνικού Τεκτονισμού 1740-1940», Αθήνα 1952, σελίδες 386-337
  5. [Πρωτότυπο της Έκθεσης Σαράτση για την ίδρυση του Παρθεναγωγείου Βόλου, περιοδικό «Κείμενα τον Βόλου», τεύχ. 6, Βόλος 1979, σ. 541-543, Χαράλαμπος Χαρίτος]
  6. Το Παρθεναγωγείο του Βόλου Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας
  7. [«...από τις 350 δρχ. κατά μήνα που μου είχανε υποσχεθή τηλεγραφικώς, κατέβηκαν στις 300 και πάλι να δούμε...»] Επιστολή Δελμούζου σε Γεώργιο Πολίτη
  8. [Ενδεικτικά «...Κατά τι έχει να εξυπηρετηθή η πόλις αν τα κορίτσια των τραπεζιτών [...] λαμβάνουν ετήσιαν υποτροφίαν από τον Δήμον διά να τελειοποιηθούν εις τον χορόν και τα γαλλικά και το πιάνο; [...] Τριάκοντα πλούσιοι ήθελαν να σπουδάσουν τα κορίτσια των [...] και αυτοί οι τριάκοντα έξυπνοι αριστοκράται ευρήκαν εικοσιπέντε χιλιάδες φτωχούς κουτοκράτες, διά να πληρώνουν τα δίδακτρα των δεσποινίδων των!..."2. "Διά να δημιουργήσετε το κονδύλι των 6 χιλιάδων του Δήμου, καταργείτε φωτοσβεστικώς τας ανωτέρας τάξεις του Δημοτικού Παρθεναγωγείου; Δεν φοβείσθε τον Θεόν;..."3. "...Εάν η πόλις ησθάνετο την ανάγκην να παρέχη παιδαγωγικήν μόρφωσιν εις τας νεάνιδας της πόλεως, ας ιδρύετο ενταύθα παράρτημα του Αρσακείου [...] ας γείνη τούτο ως ιδιωτική επιχείρησις [...] Το περίεργον λοιπόν αυτό τέρας, το οποίον δεν έχει υπόστασιν, ούτε εξήγησιν...»] Δημοσιεύματα της 24ης & 25ης Οκτωβρίου 1908
  9. [«…ο Λαός του Βόλου, ο πρωτοστατήσας εν τη αμύνη υπέρ της θρησκείας και της γλώσσης των πατέρων του, καλείται σήμερον Τετάρτην ώραν 5 μ.μ. έμπροσθεν του καφενείου Μωραΐτου επί της οδού Δημητριάδος όπως: Πρώτον: Συγχαρή την Ελληνικήν Βουλήν και Κυβέρνησιν …{…}…. Δεύτερον. Συντάξη ψήφισμα προς την δημοτικήν αρχήν του Βόλου, όπως προβή εις άμεσον διάλυσιν του υφισταμένου έτι Ανωτέρου Παρθεναγωγείου, εν τω οποίω εξυβρίζετο μέχρι τούδε η θρησκεία και η γλώσσα….{….}….» ]
  10. Αλέξανδρος Δελμούζος
  11. [«...Εις την συνείδησιν όλου του κόσμου μαλλιαρισμός, αναρχισμός, σοσιαλισμός, αθεϊσμός, μασονία είνε έν και το αυτό...»] Κατάθεση Μητροπολίτη Γερμανού στη Δίκη του Ναυπλίου
  12. Η ιστορία του γλωσσικού ζητήματος Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου
  13. [...Η αθωωτική απόφασις εξεδόθη κατά πλειοψηφίαν μιας ψήφου. Εκ των εφετών ήσαν τρεις καταδικαστικοί, αλλ' απόφασις εξεδόθη αθωωτική, διότι η κατηγορία κατά την ψηφοφορίαν διηρέθη εις κεφάλαια κεχωρισμένα, έκαστον δε κεφάλαιον κατηγορίας κεχωρισμένης αποτελούμενον εξ ιδίων γεγονότων, συνεκέντρωσε δύο μόνον ψήφους καταδικαστικάς και συνεπώς ως προς έκαστον τούτων δεν υπήρχε καταδικαστική πλειοψηφία...».] Επιστολή του εισαγγελέα Σ. Σωτηριάδη προς την «Χριστιανικήν Ένωσιν Σωματείων», 8 Ιανουαρίου 1925.
  14. Αλέξανδρος Δελμούζος Εφημερίδα «Έθνος», 14 Μαΐου 2008
  15. [Αλέξανδρος Δελμούζος, «Μελέτες και πάρεργα», σελίδα 351]
  16. [«Παιδεία και Κόμμα», σελίδες 13, 14, 19, 20, 22, 66]
  17. [«Το παιχνίδι με τον χρόνο. Εθνικισμός και νεοτερικότητα», Παντελής Λέκκας, εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 2001, σελίδα 70]
  18. [Εφημερίδα «Δημοκρατία», φύλλο 9ης Ιουνίου 1925.]
  19. [Τα άρθρα του Πουλιόπουλου με τίτλο «Εθνικισμός και αγριανθρωπισμός, παρατηρήσεις απ' αφορμή του άρθρου του κ. Α. Δελμούζου», δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα «Ριζοσπάστης», φύλλα 21ης, 23ης και 24ης Ιουνίου 1925.]
  20. [Με έκκληση σε ομιλία του τον Νοέμβριο του 1946, ζητούσε «...να πάψει το εκπαιδευτικό πρόβλημα να γίνεται ποδόσφαιρο ανάμεσα στα κόμματα και τις κενοδοξίες ανίδεων ανθρώπων που διευθύνουν το υπουργείο της Παιδείας»]
  21. [Αλέξανδρος Δελμούζος, «Παιδεία και κόμμα», εκδόσεις «Αλικιώτης», Αθήνα 1947, σελίδα 61]
  22. [Αλέξανδρος Δελμούζος, «Παιδεία και κόμμα», εκδόσεις «Αλικιώτης», Αθήνα 1947, σελίδα 23]