Βενετσάνος Κετσέας

Από Metapedia
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ο Βενετσάνος Κετσέας Έλληνας εθνικιστής και θερμός υποστηρικτής του θεσμού της Βασιλείας, Ανώτατος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού (ΠΖ) με το βαθμό του Αντιστρατήγου ε.α., εθνικός αγωνιστής που συμμετείχε σε όλους τους πολέμους του Ελληνικού Έθνους από το 1912 μέχρι και το συμμοριτοπόλεμο, γεννήθηκε την 1 Ιανουαρίου 1892 στον οικισμό Κάτω Δολοί Αβίας της Βορειοδυτικής Μεσσηνιακής Μάνης, σε απόσταση 24 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Καλαμάτας, και πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου 1954 στο νοσοκομείο ΝΙΜΙΤΣ στην Αθήνα.

Το 1924 παντρεύτηκε με την Ευτυχία Τζαϊλοπούλου από την Καλαμάτα με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, ένα από τα οποία είναι ο Θρασύβουλος Κετσέας [1], γιατρός οφθαλμίατρος.

Βενετσάνος Κετσέας (Αντιστράτηγος ε.α.)

Βιογραφία

Ο Βενετσάνος, που κατάγονταν από οικογένεια εθνικών αγωνιστών της οποίας ο Καστρόπυργος σώζεται στους Κάτω Δολούς [2] [3] [4], παρακολούθησε τα μαθήματα του Δημοτικού σχολείου στο χωριό Κάμπος Αβίας, ενώ παρακολούθησε τα μαθήματα της Μέσης εκπαιδεύσεως στο 1ο Γυμνάσιο Καλαμάτας, που εκείνα τα χρόνια λειτουργούσε σε χώρο άνωθεν του Ιερού Ναού της Υπαπαντής του Σωτήρος. Συμμετείχε ως αθλητής στις δραστηριότητες ποδοσφαίρου του Γυμναστικού Συλλόγου Μεσσηνιακός και το καλοκαίρι του 1910 αποφοίτησε από το Γυμνάσιο. Αδέλφια του Βενετσάνου ήταν οι Αξιωματικοί -Στρατηγοί (ε.α)- Γρηγόριος Κετσέας και [5] Θεμιστοκλής Κετσέας. Τα αδέλφια Κετσέα είχαν μία αδελφή, σύζυγο του κτηματία Γιώργου Καμαρινέα -συγγενή αλλά και προσωπικού φίλου του εθνικιστή Λυκούργου Γαϊτανάρου. Ο Καμαρινέας υπήρξε γνωστός από την εθνική του δράση στην περιοχή της Μεσσηνίας όπου είχε συγκροτήσει, διοικούσε και συντηρούσε ομάδα αντιστάσεως στους κομμουνιστοσυμμορίτες την περίοδο πριν και στη διάρκεια του συμμοριτοπολέμου.

Στρατιωτική σταδιοδρομία

Το Φεβρουάριο του 1911 ο Βενετσάνος κατετάγη στο 11ο Σύνταγμα του Πεζικού ως εθελοντής δεκανέας, όπου υπηρέτησε συνεχώς μέχρι της εισόδου του στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Με το βαθμό του Λοχία και στη συνέχεια του Ανθυπασπιστή υπηρέτησε στην IV Μεραρχία Πεζικού και συμμετείχε και στους δύο Βαλκανικούς πολέμους στους οποίους διακρίθηκε ιδιαίτερα για τον ηρωισμό του και τη διοικητική του ικανότητα. Το 1916 αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων με το βαθμό του Ανθυπολοχαγού Πεζικού, 54ος στη σειρά μεταξύ των 311 αποφοίτων της Σχολής. Έλαβε μέρος στους πολέμους του Μακεδονικού μετώπου 1916-18 και στη Μικρασιατική εκστρατεία ως διοικητής Λόχου. Κατά τη κατάρρευση του μετώπου, αν και ευρίσκετο σε σχολή της Σμύρνης, βοήθησε πολλούς αμάχους, κυρίως γυναίκες και παιδιά, να επιβιβασθούν στα Ελληνικά πλοία και να διαφύγουν. Το 1927 ο Κετσέας φοίτησε στη Ανωτάτη Σχολή πολέμου και ως το 1937 υπηρέτησε στα 8ο και 11ο Σύνταγμα Πεζικού, όπως επίσης και στα επιτελεία των IV και IX Μεραρχιών.

9ο Σύνταγμα Πεζικού Καλαμάτας

Το έτος 1937 ο τότε Αντισυνταγματάρχης Κετσέας, που υπηρετούσε στο Ναύπλιο, ανέλαβε τη διοίκηση του 9ου Συντάγματος Καλαμάτας, το οποίο έφερε την ονομασία Πειθαρχικό Σύνταγμα καθώς έστελναν σ’ αυτό δύστροπους, απείθαρχους, οπλίτες με αντεθνικές ιδέες, τους οποίους ο Κετσέας με σεμινάρια επιμορφώσεως και σκληρή πειθαρχία που εφάρμοζε, τους αναμόρφωνε και τους απέδιδε στο στρατό και την κοινωνία χρησίμους και άξιους για υπηρεσία και εργασία. Το 9ο Σύνταγμα Πεζικού έδρευε στην Καλαμάτα ως Κέντρο Εκπαιδεύσεως Νεοσυλλέκτων, όμως με την 28η Οκτωβρίου 1940 μετετράπη σε Κέντρο Επιστρατεύσεως η οποία ολοκληρώθηκε μέσα σε λίγες ημέρες. Την ίδια περίοδο ο Κετσέας προήχθη στο βαθμό του Συνταγματάρχου.

Β' Παγκόσμιος πόλεμος

Την 8η και 9η Νοεμβρίου 1940 το Σύνταγμα επιβιβάστηκε σε διαδοχικούς συρμούς από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Καλαμάτας με προορισμό το Κέντρο Ρουφ των Αθηνών. Στην συνέχεια με Σιδηρόδρομο έφθασε στα Φάρσαλα και με τοπικούς διαδοχικούς συρμούς έφτασε στις 23 Νοεμβρίου 1940 στην περιοχήν της Καλαμπάκας, όπου έστησε τον καταυλισμό στη θέση «Κουτσουφλιάνη». Εκεί παρέμεινε οκτώ περίπου ημέρες. Ακολούθως μέσω Μετσόβου-Γέφυρας Μπαλτουμάς. Την 3ην Δεκεμβρίου 1940 το Σύνταγμα πέρασε τα σύνορα της Αλβανίας και από 8 έως 31 Δεκεμβρίου αντικατέστησε τα Τμήματα της III Μεραρχίας εις την πρώτην γραμμή. Το Σύνταγμα, υπό τις διαταγές του Κετσέα, ανήκε στη δύναμη της 4ης Μεραρχίας κι έφτασε στο Αλβανικό Μέτωπο, όταν είχε αρχίσει η δεύτερη φάση το πολέμου εκείνου, η αποθετική. Πολέμησε στην «πρώτη γραμμή και συνέχισε υπό την IV Μεραρχία Πεζικού, τις επιθετικές επιχειρήσεις προς Αργυρόκαστρο-Μάλι Σπατ». Με θυελλώδεις επιθέσεις απώθησε τους Ιταλούς, κατέλαβε το κομβικό χωριό Νιβίτσα, συνέλαβε 1.200 Ιταλούς αιχμαλώτους και άφθονα λάφυρα πολεμικού υλικού και συνέχισε την προέλασή του, βαθιά στη Βόρειο Ήπειρο. Στις 8 Δεκεμβρίου 1940 οι άνδρες του Συντάγματος έφτασαν στη θέση Χάνι Γεωργουδάκη, διανύοντας τετρακόσια (400) χιλιόμετρα, από την Καλαμπάκα ως το Τεπελένι, μέσα σε 12 ήμερες, κάτω από βροχή, χιόνι, λάσπες και κρύο που τρυπούσε το κόκκαλο. Μένοντας στην εμπροσθοφυλακή, αντιμετώπισε απώλειες «που προήρχοντο όχι βέβαια από τα πυρά των Ιταλών, αλλά από τα κρυοπαγήματα που υπέστησαν οι άνδρες, που υπολογίζονται από 30% έως 70% της δυνάμεως των Μονάδων».

Το διάστημα από τις 3 έως τις 10 Ιανουαρίου 1941 το Σύνταγμα αντικαταστάθηκε από μονάδες της VIII Μεραρχίας, ειδικότερα από το 15ο Σύνταγμα, και οι άνδρες του συγκεντρώθηκαν στην περιοχή Βανιτσεγράπτσι, στην κοιλάδα του Αργυροκάστρου. Στις 22 Ιανουαρίου δυνάμεις του 9ου Συντάγματος κατέλαβαν το ύψωμα Σπι Καμαράτε και, την επομένη, τα ζωτικά υψώματα 731 και 717 της Τρεμπεσίνας. Το Σύνταγμα παρέμεινε στην κοιλάδα του Αργυροκάστρου μέχρι την 11η Μαρτίου και από τις 16 Μαρτίου μέχρι τις 12 Απριλίου 1941, εγκαταστάθηκε σε αμυντικές θέσεις στον τομέα Κλεισούρας (Τρεμπεσίνας). Παράλληλα εκτελούσε συνεχείς επιθετικές ενέργειες και βελτίωνε τις θέσεις του Ελληνικού στρατού στην οροσειρά της Τρεμπεσίνας μέχρι της περιοχής του υψώματος των Τριών Αυγών-Χάνι Μπούμπεσι. Στις 6 Απριλίου 1941, οι Γερμανικές δυνάμεις, Στρατιά Φον Λιστ, επιτέθηκαν κατά της γραμμής των οχυρών Μεταξά στα σύνορα της Ελλάδος με την Βουλγαρία και στις 19 Απριλίου ο Συνταγματάρχης Κετσέας, εξέδωσε Διαταγή προς τους υφισταμένους του, προκειμένου να προλάβει την διάλυση των Μονάδων του. Το 9ο Σύνταγμα διατήρησε τις γραμμές του και την 23η Απριλίου του 1941, ο Κετσέας εξέδωσε διαταγή που καθόριζε την αποχώρηση από την Αλβανία, η οποία επήλθε «...χωρίς να χάσει ούτε στιγμή τη συνοχή του και αγωνιστικότητά του. Επιβράδυνε την Ιταλική προέλαση και χάρις στην ηρωική προσπάθεια των Μονάδων του, δεν επέτρεψε την αιχμαλωσία Ελληνικών Μονάδων, από τους Ιταλούς». Την 22α Απριλίου 1941 το Σύνταγμα απέκρουσε επίθεση των Ιταλών και διαφύλαξε ολόκληρο το Β' Σώμα Στρατού, το οποίον κινδύνευσε να αιχμαλωτισθεί. Στις 23 Απριλίου 1941 ο Συνταγματάρχης Κετσέας εξέδωσε νέα Διαταγή, με την οποία καθόριζε την τάξη των Μονάδων του, κατά την αποχώρηση εκ του Μετώπου.

Στην πορεία του Συντάγματος προς τη Βίσανη σημειώθηκαν πολεμικές εμπλοκές με τους Ιταλούς, στους οποίους το Σύνταγμα δεν δέχθηκε να παραδώσει τον οπλισμό του. Στην οπισθοχώρηση του προς τα Ιωάννινα ειδοποιήθηκε ότι βάσει του νέου πρωτοκόλλου ανακωχής, έπρεπε να έχει περάσει το 20ο χιλιόμετρο της οδού Καλπάκι-Ιωάννινα μέχρις της 5ης πρωινής της 24ης Απριλίου, διαφορετικά οι άνδρες του θα κρατούντο ως αιχμάλωτοι των Ιταλών. Το ξημέρωμα της 25ης Απριλίου το Σύνταγμα έφτασε συγκροτημένο στα Ιωάννινα, όπου παρέδωσε τον οπλισμό του στου Γερμανούς, αποκρύπτοντας την Πολεμική σημαία και τα αρχεία του. Στη συνέχεια οι άνδρες του Συντάγματος συνέχισαν την πορεία τους προς Μεσολόγγι και Ναύπακτο απ' όπου διεκπεραιώθηκαν στην Πελοπόννησο. Στην πόλη των Πατρών οι άνδρες επιβιβάστηκαν σε αμαξοστοιχία και στις 11 Μαΐου 1941 επέστρεψαν συντεταγμένοι στην Καλαμάτα. Το Σύνταγμα κατευθύνθηκε στο Στρατόπεδο «Παπαφλέσσα» όπου ο Συνταγματάρχης Κετσέας μετά ολιγόλογο χαιρετισμό και την απότιση φόρου τιμής στους νεκρούς, διέταξε την λύση των ζυγών. Σσύμφωνα με τη διήγηση αυτόπτη μάρτυρα: «...Παρά τη Γερμανική κατοχή, εγένετο παλλαϊκή υποδοχή, υποδοχή ηρώων. Στην Πλατεία της Καλαμάτας, ο ηρωικός συνταγματάρχης Κετσέας μετά ολιγόλογον ομιλία και απότιση φόρου τιμής στους νεκρούς, αναφώνησε Ζήτω, η άτυχη Ελλάς κι έδωσε το παράγγελμα: ΤΟΥΣ ΖΥΓΟΥΣ ΛΥΣΑΤΕ, εκεί από όπου είχαν ξεκινήσει προ 216 ημερών...». Είναι ενδεικτικό πως το 9ο Σύνταγμα Πεζικού υπήρξε το πρώτο σε απώλειες νεκρών και τραυματιών και το δεύτερο σε κρυοπαγήματα.

Κατοχή /Συμμοριτοπόλεμος /Ειρηνική περίοδος

Στα τέλη του 1941, στη διάρκεια της κατοχής της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα, οι Βενετσάνος Κετσέας και Σταύρος Δρακουλαράκος δημιούργησαν στην Μεσσηνία την Εθνική αντιστασιακή Ο.Κ.Α. [Οργάνωση Κατώτερων Αξιωματικών], που αποτέλεσε τον προάγγελο δημιουργίας της Εθνικής οργανώσεως Ελληνικός Στρατός [Ε.Σ.] στην περιοχή της Πελοποννήσου. Το καλοκαίρι του 1942, το ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην προσπάθεια διευρύνσεως του και προσπαθώντας να αντιμετωπίσει στρατηγικά τις κινήσεις εθνικιστών αξιωματικών, ήλθε σε επαφή με τον τότε συνταγματάρχη Βενετσάνο Κετσέα καθώς και τον τότε λοχαγό Σταύρο Δρακουλαράκο, τους οποίους προσπάθησε να πείσει προκειμένου να ενταχθούν στις γραμμές του, όμως εισέπραξε αρνητική απάντηση [6]. Στο σπίτι του Κετσέα στην Καλαμάτα διεξάγονταν διαβουλεύσεις για την έναρξη αντιστασιακής δράσεως οι οποίες έγιναν αντιληπτές από τους Ιταλούς και ο Κετσέας συνελήφθη τρεις φορές και στη συνέχεια αφέθηκε ελεύθερος, όμως στις 10 Ιουνίου 1942 συνελήφθη [7] οριστικά και με πλοίο μεταφέρθηκς στην Ιταλία όπου φυλακίστηκε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου. Επιβίωσε με την βοήθεια της καθολικής εκκλησίας, ενώ μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας τον παρέλαβαν οι Γερμανοί και τον μετέφεραν σε Γερμανικό στρατόπεδο αιχμαλώτων, όπου παρέμεινε μέχρι τέλους του πολέμου. Επέστρεψε στη Καλαμάτα στις 10 Σεπτεμβρίου 1945 αφού συμπλήρωσε τρία χρόνια και τρεις μήνες στις φυλακές.

Το 1946 ο Κετσέας ως Διοικητής της 81ης στρατιωτικής περιοχής με έδρα στην Κόρινθο, με την μεσολάβηση του Αντιστρατήγου Βασιλείου Σταυρογιαννόπουλου, παρέδωσε στην Οργάνωση «Χ» Ναυπακτίας οπλισμό για τα μέλη της [8] και στη συνέχεια τοποθετήθηκε Διοικητής των Ελληνικών δυνάμεων στην Πελοπόννησο. Στο τέλος Απριλίου αποφασίστηκε [9] η αντικατάσταση του του Κετσέα στη θέση του Στρατιωτικού Διοικητή της Πελοποννήσου, από τον Υποστρατηγό Γεώργιο Στανωτά και στις 16 Ιουνίου του ίδιου χρόνου ο Κετσέας αποσπάστηκε [10] στην Ελληνική Αποστολή στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας, όπου δικάζονταν οι Γερμανοί εγκληματίες πολέμου. Στη Νυρεμβέργη αντικατέστησε τον Υποστράτηγο Μπαλή όμως παρέμεινε ελάχιστα καθώς οι εκεί αρχές πρόβαλαν αντιρρήσεις για το υψηλόβαθμο του [11]. Στη διάρκεια του συμμοριτοπολέμου ο Βενετσάνος υπήρξε στρατιωτικός διοικητής Στερεάς Ελλάδος με έδρα την Λαμία. Μετά την κατάληψη της πόλεως του Καρπενησίου από τις δυνάμεις του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ο Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος καταλόγισε ευθύνες στον Κετσέα και τον αντικατέστησε με σκαιό τρόπο με τον Παυσανία Κατσώτα, τον οποίο ανακάλεσε από τη διαθεσιμότητα και του ανέθεσε την Στρατιωτική διοίκηση της Στερεάς Ελλάδος. Στις 16 Νοεμβρίου του 1947 ο Κετσέας προήχθη στο βαθμό του Υποστρατήγου [12]. Παράλληλα με την αντικατάσταση του ο Παπάγος παρέπεμψε τον Κετσέα στο στρατοδικείο από το οποίο αθωώθηκε παμψηφεί [13].

Μνήμη Βενετσάνου Κετσέα

Ο Κετσέας, γόνος στρατιωτικής οικογενείας της Μάνης, ψηλός, λιγνός, μαυριδερός με το αετίσιο βλέμμα και Ολύμπιο παράστημα του, έδειχνε άμεσο ενδιαφέρον για τους στρατιώτες, αδικώντας συχνά τους αξιωματικούς του. Ήταν εξαιρετικά ψύχραιμος, πραγματική ηρωική ψυχή και αποσπούσε την γενική εκτίμηση και αγάπη. Έχαιρε της εκτιμήσεως όλων για την ακεραιότητα του χαρακτήρα του και τη χριστιανική του πίστη, την προσήλωση του στους νόμους και στρατιωτικούς κανονισμούς, αλλά προπαντός για την ευθυκρισία του και τη μεγάλη στρατιωτική επαγγελματική του κατάρτιση. Αποτελούσε για πολλά χρόνια την ψυχή του 9ου Συντάγματος και ως διοικητής του το οδήγησε στον πόλεμο του 1940-41, αλλά και στην συντεταγμένη επιστροφή του στην Καλαμάτα. Τη συμμετοχή του Συντάγματος στις πολεμικές επιχειρήσεις έχει καταγράψει ο Ταξίαρχος ε.α. Χρήστος Π. Κοσσιώρης σε βιβλίο [14] που αναφέρεται στην ιστορία του από το 1885 έως το 2005. Τον Κετσέα εκτιμούσαν όλοι οι Μανιάτες ανεξαρτήτως πολιτικής ιδεολογίας λόγω της ανιδιοτέλειας του χαρακτήρα του και της δράσεως του στο μέτωπο της Βορείου Ηπείρου.

Σύμφωνα με την αφήγηση ενός στρατιώτη του 9ου του Συντάγματος ο Κετσέας «....Ήταν ψηλός και ξερακιανός. Το έλεγε ή περδικούλα του. Σωστό παληκάρι. Κρέας δεν είχε επάνω του, μόνο κόκαλα και νεύρα. Κόρακας δεν θα έβρισκε μεζέ από το κορμί του. Όταν έδινε παραγγέλματα καβάλα στο άλογό του, εσείετο ολόκληρο το στρατόπεδο. Δεν έτρωγε ο ίδιος αν δεν είχε φάει και ο τελευταίος στρατιώτης, από το ίδιο καζάνι και στην ίδια καραβάνα. Εμάς τα φανταράκια μας πρόσεχε σαν τα παιδιά του. Τον είχαμε σαν πατέρα μας. Τον λατρεύαμε. Θα πέφταμε και στη φωτιά ακόμη, αν μας το ζητούσε ο Κετσέας. Θυμάμαι κατά την οπισθοχώρηση μετά την συνθηκολόγηση, δεν μας άφηνε να διαλυθούμε. Επιστρέφουμε από το Τεπελένι στα Γιάννενα, συντεταγμένοι με το οπλισμό μας. Στις στάσεις που κάναμε μαζευόμαστε γύρω του σαν τα κλωσόπουλα στην κλώσα μάνα. Και εκείνος για να διασκεδάσει την πίκρα μας, έβαζε το χέρι στον κόρφο του και το έβγαζε με την φούχτα του σφιγμένη και σηκώνοντας ψηλά το χέρι του φώναζε: «Μονά ή Ζυγά ρε;» Κατόπιν άνοιγε την φούχτα του και μετρούσε τις ψείρες που είχε πιάσει φωνάζοντας άλλοτε «μονά» άλλοτε «ζυγά». Και πάντοτε ο αριθμός ήταν διψήφιος». Ενδεικτικό του τρόμου που προκαλούσε ο Κετσέας στους συμμορίτες είναι όσα αναφέρθηκαν στην 7η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, «....στρατηγός Κετσέας, διοικητής των μοναρχοφασιστικών στρατευμάτων ...{...}.... Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Κετσέας είναι ένα απ’ τα πιο ικανά και δοκιμασμένα σκυλιά του μοναρχοφασισμού, γνωστός για τη δολοφονική δράση του στα τάγματα ασφαλείας στη γερμανοφασισπκή κατοχή, πράκτορας της Γκεστάπο και των Άγγλων....» [15].

Ο περιβάλλων χώρος του διθέσιου Δημοτικού Σχολείου στους Δολούς, που η λειτουργία του σταμάτησε λόγω ελλείψεως μαθητών, παραχωρήθηκε δωρεάν στο Ελληνικό Δημόσιο πριν το 1955 από τους αδελφούς στρατηγούς Βενετσάνο, Θεμιστοκλή και Γρηγόριο Κετσέα [16]. Η προτομή του Κετσέα μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε στην οδό Λακωνικής της Καλαμάτας, στο χώρο όπου ανασυστάθηκε η πύλη του παλαιού στρατοπέδου «Παπαφλέσσα», το οποίο απετέλεσε την ιστορική έδρα του 9ου Συντάγματος Πεζικού [17]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πηγή

  • «9o Σύνταγμα Πεζικού», Χρήστος Π. Κοσσιώρης, εκδόσεις «Ήλεκτρον», Εκτύπωσις: Χρ. Λούκου, Ακαδημίας 63, σελίδες 154, Αθήνα 2006.

Παραπομπές

  1. [Ο οφθαλμίατρος Θρασύβουλος Κετσέας έγινε επιμελητής του νοσοκομείου ΝΙΜΤΣ και διετέλεσε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Χ.Φ.Ε. καθώς και της Χ.Ε.Ε.] Σύνδεσμος, Μηνιαίο περιοδικό Ελληνορθόδοξης Μαρτυρίας, Έτος 52ο, Ιανουάριος 2018, τεύχος 525ο, σελίδες 16η-17η.]
  2. Κτιριακό συγκρότημα στους Δολούς, ιδ. οικογένειας Κετσέα
  3. [Ο Πύργος της οικογένειας Κετσέα, που ανήκε στον αγωνιστή της Επαναστάσεως του 1821 Γρηγόριο Κετσέα, βρίσκεται στους Κάτω Δολούς της Δυτικής Μάνης. Πρόκειται για σχεδόν τετράγωνο πολεμόπυργο, από τον οποίο σήμερα σώζεται μόνο η βάση. Η τοιχοποιία του αποτελείται από λίθους και σποραδικά θραύσματα κεραμιδιών, ενώ στις γωνίες έχουν χρησιμοποιηθεί λαξευμένοι λίθοι. Τον Πύργο επισκέφθηκε η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή του Μορέως κατά τον 19ο αιώνα, ενώ σύμφωνα με την προφορική παράδοση των κατοίκων εκεί είχε, επίσης, φιλοξενηθεί πριν την Επανάσταση ο απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας, Χριστόφορος Περραιβός. Μέσα στον Πύργο βρίσκεται ο Ιερός ναός του Αγίου Νικολάου, ένας μονόχωρος ναός, μεγάλων σχετικά διαστάσεων, με δίρριχτη ξύλινη στέγη και τρίπλευρη αψίδα, οι τοιχογραφίες του οποίου στο ιερό χρονολογούνται στα τέλη του 18ου αιώνα. Ο Πύργος χρονολογείται στο τέλος της Τουρκοκρατίας, αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ιστορίας του οικισμού των Δολών κατά την προεπαναστατική περίοδο. Το 1829 πέρασε από τους Δολούς ο Γάλλος χαρτογράφος Bory de Saint Vincent, ο οποίος επισκέφθηκε το Γιαννάκη Κετσέα στον πύργο του και σημείωσε τα ακόλουθα: «Ο καπετάνιος Κετσέας, όταν ανεβήκαμε στον πύργο του από μια σκάλα και αφού μας έδωσε να πλυθούμε, μας πρόσφερε γλυκό, ένα ποτήρι νερό, τον καφέ με το κατακάθι του, και την πίπα, μας έδειξε με λίγα λόγια την αγάπη για τη Γαλλία και την εκτίμησή του για το General en Chef (στρατηγό Μαιζώνα) αρχιστράτηγο, που τον έβλεπε, λέει, με έκπληξη και φοβερά προαισθήματα «να απομακρύνεται από μια χώρα όπου η παρουσία του θα ήταν απαραίτητη για καιρό ακόμη....». Ο πύργος σήμερα βρίσκεται σε κακή κατάσταση, σώζεται μόνο η βάση του, ωστόσο αντιλαμβάνεται κανείς την παρελθοντική του αξία. Αποτελεί μνημείο της προ επαναστατικής Μάνης. Με την απόφαση ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/1047/54219/16-10-2001-ΦΕΚ 1354/Β/17-10-2001 το κτίριο χαρακτηρίστηκε διατηρητέο και όπως αναφέρεται: «Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν 1469/1950, το κτιριακό συγκρότημα ιδιοκτησίας οικογένειας Κετσέα, στους Δολούς Δήμου Αβίας Ν. Μεσσηνίας, μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο στα όρια της ιδιοκτησίας, όπως ορίζεται από τη λίθινη περίφραξη, επειδή συνδέεται με την οικογένεια Κετσέα, στην οποία περιλαμβάνονται αξιόλογα πρόσωπα της νεότερης Ελληνικής ιστορίας με σημαντική προσφορά σε όλους τους πολέμους της Ελλάδας κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Επίσης, αποτελεί ενδιαφέρον δείγμα αρχιτεκτονικής της Μεσσηνιακής Μάνης του 19ου αιώνα, που δεσπόζει του οικισμού με τον επιβλητικό του όγκο».]
  4. Ι. Ναός Αγίου Νικολάου «Χαρακτηρίζουμε τον Ι. Ναό Αγίου Νικολάου Κάτω Δολών, Κοινότητας Κάτω Δολών, Νομού Μεσσηνίας ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με ζώνη προστασίας τα όρια της ιδιοκτησίας. Ο ναός περικλείεται εντός του περιβόλου παλαιού πύργου Αγωνιστή Γρηγορίου Κετσέα, απόγονοι του οποίου είναι τα μέλη της οικογένειας Καμαρινέα, στην ιδιοκτησία των οποίων ανήκει η εκκλησία σήμερα. Πρόκειται για μονόχωρο ναό, μεγάλων σχετικά διαστάσεων, ξυλόστεγο με δίρριχτη στέγη και τρίπλευρη αψίδα. Η τοιχοποιία του αποτελείται από αργολιθοδομή με αραιή χρήση κεραμιδιού. Ο ναός ήταν κατάγραφος και σώζονται οι τοιχογραφίες του ιερού και ορισμένα τμήματα στο Β. και Ν. τοίχο. Χρονολογούνται στα τέλη του 18ου αιώνα. Υπήρχε κτητορική επιγραφή δημοσιευμένη, που δεν είναι πια εμφανής, που χρονολογεί το ναό το 1785.»]
  5. [Ο Αντιστράτηγος (ε.α) Γρηγόριος Κετσέας, αδελφός των Αξιωματικών Βενετσάνου και του Θεμιστοκλή Κετσέα, γεννήθηκε το 1897 στους Δολούς Αβίας στη Μεσσηνιακή Μάνη. Συμμετείχε στη Μικρασιατική εκστρατεία και στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41. Χρημάτισε διευθυντής επιχειρήσεων του Γενικού Επιτελείου Στρατού (1946-49), αρχηγός κλάδου επιχειρήσεων και επιτελάρχης A' Σώματος Στρατού, στρατιωτικός ακόλουθος στην Ελληνική πρεσβεία στην Ουάσινγκτον (1950-52) και στρατιωτικός αντιπρόσωπος στην Επιτροπή Στρατιωτικών Αντιπροσώπων του NATO. Ο Κετσέας ήταν μέλος του ΙΔΕΑ. Διετέλεσε επίσης διοικητής σε μονάδες της 7ης και της 8ης μεραρχίας, του Α' και του Γ' Σώματος Στρατού. Το 1956 με το βαθμό του Υποστρατήγου ήταν υπαρχηγός του ΓΕΣ και σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδος «Ώρα» στις 14 Φεβρουαρίου 1956, μεταξύ των αξιωματικών του ΙΔΕΑ κυκλοφορούσε η άποψη να γίνει «Ο Κετσέας Νάσερ της Ελλάδος». Στο προαναφερόμενο φύλλο της εφημερίδος είχαν δημοσιευθεί δηλώσεις του βουλευτή Γεώργιου Καρτάλη (επικεφαλής του Δημοκρατικού Κόμματος), σύμφωνα με τις οποίες «ορισμένοι αξιωματικοί [...] αναμιχθέντες κατά τα παρελθόντα έτη εις το γνωστόν κίνημα του ΙΔΕΑ -Γωγούσης, Κουρούκλης, Κετσέας- εκινήθησαν τας τελευταίας ημέρας [...] προς την κατεύθυνσιν οργανώσεως πραξικοπήματος», κίνηση στην οποία, κατά την εφημερίδα, αντιτάχθηκε πράγματι ο αρχηγός του ΓΕΣ αντιστράτηγος Γκίκας. Ίσως τα γεγονότα αυτά σχετίζονται με το γεγονός ότι λίγο αργότερα (το 1958), η ομάδα περί τον Γεώργιο Παπαδόπουλο φέρεται ότι είχε «εμπιστοσύνη» στον Κετσέα, ενώ θεωρούσε και τον Γωγούση «εντάξει». Το διάστημα 1958-59 ο Κετσέας διατέλεσε γενικός επιθεωρητής του Στρατού. Αποστρατεύθηκε το 1959 και μετά την αποστρατεία του τοποθετήθηκε διοικητής του Μετοχικού Ταμείου Στρατού. Πέθανε το 1968 στην Αθήνα.]
  6. [Στην προσπάθεια να πειστεί ο Κετσέας πρωτοστάτησαν ο μανιάτικης καταγωγής δικηγόρος στην Καλαμάτα Νίκος Κολομβάκος, στέλεχος του ΚΚΕ στην Καλαμάτα από το 1942, ο δικηγόρος Γιώργος Δάλλας, ο καθηγητής Δημοσθένης Δημητριάδης και ο μόνιμος λοχαγός πεζικού Τάσος Αναστασόπουλος.]
  7. [Στις 9 και 10 Ιουλίου 1942, η Ιταλική Αστυνομία προέβη σε συλλήψεις Ελλήνων αξιωματικών, οι οποίοι είχαν αρχίσει να κινούνται για τη δημιουργία Οργανώσεων Αντιστάσεως. Στο διάστημα αυτό μαζί με τον Συνταγματάρχη Βενετσάνο Κετσέας, συνελήφθησαν και οι Σίμος Μπόζεμπεργκ, Ταγματάρχης καθώς και οι Λοχαγοί Γεώργιος Αλεβίζος, Σταύρος Δρακουλαράκος και Γεώργιος Κόπιτσας. Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως στην Ιταλία.] Ν. Παπαγιαννόπουλος, «Αναμνήσεις από τα γεγονότα στη Μεσσηνία», Ιστορικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, σελίδα 179η.
  8. [«Περιγραφή του τρόπου οργανώσεως της εθνικής οργανώσεως αντιστάσεως ‘Χ’ Ναυπακτίας», Ναύπακτος, Ιδιωτική συλλογή Μπ. Κοτίνη, Αρχείο Οργανώσεως «Χ» Ναυπακτίας.]
  9. [Ο Λαός της Λακωνίας διαμαρτύρεται εντόνως. Εφημερίδα «Εμπρός», 26 Απριλίου 1947, σελίδα 3η.]
  10. [Στρατιωτικά. Εφημερίδα «Εμπρός», 17 Απριλίου 1947, σελίδα 4η.]
  11. [Η επιτροπή, Πρόεδρος της οποίας ήταν ο τότε Εισαγγελέας Εφετών και μετέπειτα υπηρεσιακός πρωθυπουργός Δημήτριος Κιουσόπουλος συστήθηκε με την 369 πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου της κυβερνήσεως του Θεμιστοκλή Σοφούλη. Στην επιτροπή συμμετείχε και ο Χριστόδουλος Τσιγάντες, που επέστρεψε στην Αθήνα με την πράξη 559 της 9ης Ιουλίου 1947 του Υπουργικού Συμβουλίου.]
  12. [Αι προαγωγαί ανωτάτων αξιωματικών Εφημερίδα «Εμπρός», 17 Νοεμβρίου 1947, σελίδα 6η.]
  13. [Ο Υποστράτηγος Κετσέας ηθωώθη Εφημερίδα «Ελευθερία», 21 Ιουνίου 1949, σελίδα 6η.]
  14. [«9o Σύνταγμα Πεζικού», Χρήστος Π. Κοσσιώρης, Εκτύπωσις: Χρ. Λούκου, Ακαδημίας 63 Αθήνα.]
  15. [«Η 7η πλατιά ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ 18-24 Φλεβάρη 1957», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελίδα 464η.]
  16. [Αγνάντια στο Βενέτικο Σωκράτης Κουγέας, σελίδα 14η.]
  17. Μεταφορά της προτομής του Βενετσάνου Κετσέα Μηνιαία εφημερίδα «Μανιάτικη Αλληλεγγύη», 8 Ιουλίου 2017.