Ευάγγελος Λεμπέσης

Ο Ευάγγελος Λεμπέσης, Έλληνας παραδοσιοκράτης, πρωτοπόρος κοινωνιολόγος και δημοσιολόγος, φιλόσοφος, δημοσιογράφος, ποιητής και κριτικός θεάτρου, πολιτικός στοχαστής, διανοούμενος κι ένα από τα πλέον ριζοσπαστικά πνεύματα της συντηρητικής παρατάξεως στη διάρκεια του μεσοπολέμου, γεννήθηκε το 1904 στο χωριό Μύτικας της Χαλκίδας στην Εύβοια και πέθανε στις 16 Μαΐου 1968 από υπερτασική εγκεφαλοπάθεια στην Αθήνα.

Ευάγγελος Λεμπέσης
Γέννηση: 1904
Τόπος: Μύτικας Χαλκίδος, Εύβοια (Ελλάδα)
Σύζυγος: Κλειώ Τσαλίκη-Λεμπέση
Τέκνα:
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Κοινωνιολόγος, Δημοσιογράφος, Συγγραφέας
Θάνατος: 16 Μαΐου 1968
Τόπος: Αθήνα (Ελλάδα)

Το 1946 παντρεύτηκε την Κλειώ Τσαλίκη με την οποία έζησε ως το τέλος της ζωής του.

Βιογραφία

Η οικογένεια Λεμπέση, σημαντική ιστορική οικογένεια ναυμάχων, αρβανίτες στην καταγωγή, μετακινήθηκε από την Ύδρα όπου κατοικούσαν και εγκαταστάθηκαν στην Έύβοια, αρχικά στο χωριό Φίλα κι αργότερα στο Μύτικα, μια περιοχή λίγο έξω από την Χαλκίδα. Γονείς του Ευάγγελου ήταν ο Βασίλειος και η Παναγιώτα Λεμπέση που απεβίωσε όταν ο γιός της ήταν σε πολύ μικρή ηλικία και ο πατέρας του παντρεύτηκε για δεύτερη φορά, γεγονός που ανάγκασε τον μικρό Ευάγγελο να ζήσει, κατά καιρούς, με τις θείες του, τις αδελφές του πατέρα του. Παρακολούθησε τα μαθήματα της βασικής εκπαιδεύσεως στη γενέτειρα του και κάποια έτη από τα μαθήματα της Μέσης εκπαιδεύσεως στη Χαλκίδα όμως αποβλήθηκε από το εκεί Γυμνάσιο με αιτία μια έκθεση του που χαρακτηρίστηκε ως αναρχικών αντιλήψεων, λόγος για τον οποίο ολοκλήρωσε τα μαθήματα της Μέσης εκπαιδεύσεως στην Αθήνα, όπου εγκαταστάθηκε ο επιχειρηματίας πατέρας του Βασίλειος Λεμπέσης.

Σπουδές

Ο Ευάγγελος μετά την αποφοίτηση του, το 1920, σπούδασε για 6 ½ περίπου χρόνια, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης στη Γερμανία, έχοντας αρχικά για κηδεμόνα του έναν Εβραίο Γερμανό πολίτη, τον οποίο απέπεμψε λόγω της σκληρότητος του. Σύμφωνα με το αυτοβιογραφικό του σημείωμα, στη Γερμανία σπούδασε Κοινωνιολογία και το 1927 υπέβαλε τη διδακτορική του διατριβή, με θέμα: «Συμβολή εις την Κοινωνιολογίαν του Ελληνισμού» στον καθηγητή του Franz Oppenheimer. Πλην της κοινωνιολογίας παρακολούθησε μαθήματα Φιλοσοφίας, Ψυχολογίας, Πολιτικής Οικονομίας, Δημοσιονομίας, Αρχών Δημοσίου, Συνταγματικού, Διοικητικού και Διεθνούς Δικαίου, Ανθρωπολογίας, Εθνολογίας, Κοινωνικής Πολιτικής, Αγροτικής Οικονομίας, Πολιτική και Επιστημονικής Δημοσιογραφίας.

Ο Λεμπέσης, ο οποίος στα φοιτητικά του χρόνια υπήρξε εξτρεμιστής και αναρχικός, δεν κατόρθωσε να υποστηρίξει την διδακτορική του διατριβή στη Γερμανία καθώς συνέβη ο θάνατος του πατέρα του και ο θείος του, που ανέλαβε την επιχείρηση, προκάλεσε την πτώχευση της, προκαλώντας έλλειψη χρημάτων στο νεαρό Ευάγγελο, γεγονός που τον υποχρέωσε να εγκαταλείψει την προσπάθεια του να υποστηρίξει την διατριβή του. Μετά τη Γερμανία, πάντα στο πλαίσιο των σπουδών του, βρέθηκε στο Παρίσι για δύο χρόνια, και την Ιταλία για 1 ½ χρόνο και παρακολούθησε μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης, Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, Ποιήσεως, Κριτικής, Ευρωπαϊκής Δημοσιογραφίας ενώ ήταν επίσης πτυχιούχος Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών , αντικείμενο που σπούδασε σε ώριμη ηλικία στην Ελλάδα.

Επιστροφή στην Ελλάδα

Το 1931 ο Λεμπέσης επέστρεψε στην Ελλάδα και ανακηρύχθηκε Καθηγητής Κοινωνιολογίας στην τότε Πάντειο Σχολή Πολιτικών Επιστημών, όμως υπέβαλε την παραίτηση του μετά την λήξη εκείνου του Ακαδημαϊκού έτους. Έκτοτε και έως το 1935 εργάστηκε ως αρθρογράφος του περιοδικού «Οικονομικός Ταχυδρόμος» και το 1938 ως διευθυντής συντάξεως του περιοδικού «Εργασία» ενώ από το 1938 υπηρέτησε ως διευθυντής της Υπηρεσίας Μελετών στην Αγροτική Τράπεζα, θέση που διατήρησε ως το 1958, ενώ από το 1954 έως το 1956 ήταν διευθυντής στη Γενική Διεύθυνση Τύπου, του Υπουργείου Προεδρίας της Κυβερνήσεως. Την περίοδο 1946-1947 ήταν Διευθυντής Τύπου και το 1948 σχολιαστής του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών. Το 1945 κυκλοφόρησε για 4 μόνο μήνες την περιοδική έκδοση «Κοινωνιολογική Επιθεώρηση», με ιδιαίτερα υψηλή ποιότητα ύλης και ομάδα κορυφαίων αρθρογράφων και συνεργατών, τα τεύχη της οποίας εξέδωσαν σε φωτογραφική ανατύπωση το χειμώνα του 2004-2005 οι εκδόσεις «Παπαζήση».

Το 1955 ο Λεμπέσης δίδαξε σε Σχολή Επαγγελματικού Προσανατολισμού και το 1962 υπέβαλλε στην Αθήνα τη διδακτορική του διατριβή με θέμα «Συμβολή στην Κοινωνιολογία του Ελληνισμού» και ανακηρύχθηκε διδάκτορας. Το 1958 υπέβαλε την παραίτηση του, αποχώρησε από την Αγροτική Τράπεζα με εθελούσια έξοδο και συνταξιοδοτήθηκε πρόωρα. Την περίοδο 1959-60 δίδαξε ως καθηγητής στην Εθνική σχολή Πολέμου και στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Τα τρία τελευταία έτη της ζωής του έπασχε από ζάχαρο.

Συγγραφικό έργο

Οι σύγχρονοι του αλλά και οι μεταγενέστεροι γνωρίζουν τον Λεμπέση από την μελέτη του «Η τεραστία κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω», ωστόσο η εργογραφία του είναι εκτεταμένη. Εξέδωσε πλήθος δοκιμίων και μελετών, έγραψε ποίηση, θέατρο και θεατρική κριτική, ενώ δημοσίευσε, μεταξύ άλλων, τα αυτοτελή έργα:

Ποιητική συλλογή

• «Ελεύθεροι ξεριζωμένοι» το 1928, ποιητική συλλογή, την περίοδο των σπουδών του στο εξωτερικό, την οποία δημοσίευσε με το ψευδώνυμο «Π. Θνητός», που αργότερα το χρησιμοποίησε στις κριτικές θεάτρου που δημοσίευε.

Αυτοτελείς εκδόσεις

• «Κριτική της Κοινής γνώμης» το 1929,
• «Συστηματική κοινωνιολογία-λιθογραφημένες παραδόσεις» το 1931,
• «Το πρόβλημα της καπιταλιστικής συγκεντρώσεως εν τη αγροτική οικονομία» το 1931,
• «Η τεραστία κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω» , μελέτη κοινωνιολογική και ψυχολογική, το 1942.

Στο έργο του διατυπώνει θέσεις αντιδημοφιλείς και προκλητικές, δεν κολακεύει τις μάζες και υπερασπίζεται με σταθερότητα τις απόψεις του. Η γραφή του είναι ελκυστική και πολεμική, ενώ η σκέψη του έχει οργάνωση, μέθοδο και τεκμηρίωση. Η μελέτη δημοσιεύτηκε αρχικά στην «Εφημερίδα των Ελλήνων Νομικών» τον Σεπτέμβριο του 1941 προκαλώντας θυελλώδη πολεμική συζητήσεων κριτικών αλλά και αντιπαραθέσεων στις εφημερίδες της εποχής. Η μελέτη αυτή αποτελεί ψυχανάλυση της νεοελληνικής πραγματικότητας, και στο οποίο κυριαρχεί η έννοια της αξιοκρατίας και η θέση ότι πρέπει να κυβερνούν οι άριστοι, το οποίο όμως δεν συμβαίνει καθώς οι βλάκες χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα.

Αναλύει το θέμα στις απόκρυφες πτυχές του και καταγγέλλει την ανυπαρξία αξιοκρατίας στο δημόσιο, θεωρώντας τις συνασπισμένες κλίκες των βλακών, παθογενή συμπτώματα και αιτίες της αναξιοκρατίας. Πιστεύει ότι η έλλειψη αξιοκρατίας είναι αιτία δεινών όπως η δημόσια κακοδιαχείριση, η απληστία, η πολιτική παρακμή, η δημαγωγία, οι πελατειακές σχέσεις, ο εργατοπατερισμός και η γραφειοκρατία. Με τον όρο «βλάκας» εννοεί αυτόν ο οποίος δεν μπορεί να κατανοήσει ιδέες και δεν τον ορίζει με βάση την οικονομική κατάσταση, την μόρφωση ή την κοινωνική τάξη, αλλά με βάση την κοινωνική τους ανέλιξη και τους διακρίνει σε δυο κατηγορίες:

• αυτούς που βρίσκονται στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και οι οποίοι αδυνατούν να ανέλθουν, το προλεταριάτο, για τους οποίους θεωρεί ότι καταπιέζονται ψυχικά όταν σκέπτονται την αδυναμία τους, με αποτέλεσμα όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν να μετατρέπονται σε χειραγωγούμενη επαναστατική μάζα ή, κατά τον Λε Μπόν, σε εγκληματικό όχλο,
• και στους πλέον επικίνδυνους για τον κοινωνικό ιστό, όσους κατέχουν ανάξια υψηλές θέσεις στην κοινωνία και πρόκειται για ανθρώπους χαμηλής αλλά και ανώτερης μόρφωσης, με φοβερές εσωτερικές ανασφάλειες οι οποίοι θέλουν να κυβερνούν με κάθε τρόπο και παράλληλα διακατέχονται από πανικό μην περιέλθουν στο προλεταριάτο.

Η αρχική μελέτη γράφτηκε εξ ολοκλήρου σε καθαρεύουσα γλώσσα και αφιερώνεται από το συγγραφέα «εἰς τοὺς δυναστευομένους: δηλονότι εἰς τοὺς εὐφυεῖς!» Ο Λεμπέσης στο έργο του υποστηρίζει ότι:

Η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων απαρτίζεται από βλάκες, οι οποίοι όμως έχουν τον αναγκαίο νου για να αντιλαμβάνονται τη διανοητική τους ανεπάρκεια. Γι’ αυτό και συνασπίζονται βάσει της αρχής της ελάχιστης προσπάθειας δημιουργώντας κλίκες για την αντιμετώπιση ισχυρότερων δυνάμεων στο πρόσωπο των λίγων ή του ενός.Η αγελοποίησή τους προκύπτει από τον δικαιολογημένο πανικό από τον οποίο κατατρύχονται. 
«Η λεγεών των βλακών ωθείται ακατανικήτως προς την αγέλην και προς τας πάσης φύσεως οργανώσεις. Ούτω υφίσταται ακατανίκητον την έλξιν προς τας παντός είδους αγελέας αντιατομιστικάς και ομαδοποιητικάς θεωρίας, από τους πάσης φύσεως παρεμβατισμούς μέχρι του Σοσιαλισμού και του Κομμουνισμού. Ο βλαξ υπουργός, ο αγόμενος και φερόμενος από τους υπαλλήλους του και τα μέλη του εργατικού σωματείου, τα οποία εκμεταλλεύεται ο πονηρός εργατοκάπηλος, αποτελούν δύο αντίθετα παραδείγματα του γεγονότος ότι η βλακεία δεν έχει ταξική πατρίδα». 
Σύμφωνα με την διαπίστωση του συγγραφέα άνευ βλακών δεν θα υπήρχε εκμετάλλευση, αλλά και άνευ εκμετάλλευσης δεν θα υπήρχε πολιτισμός .

• «Κοινωνιολογία του Τύπου» το 1944 .

Το έργο, σαφές και εύγλωττο, αποτελεί εμπεριστατωμένη διάγνωση και ανάλυση της φύσεως, της υφής και της δυναμικής του Τύπου, του κυριότερου και εν πολλοίς μοναδικού μέσου μαζικής ενημερώσεως της εποχής εκείνης στις προηγμένες χώρες και φώτιζε με μοναδική ενάργεια την κατάσταση και τις διεργασίες στον χώρο των μέσων μαζικής ενημερώσεως.

• «Τι είναι και τι θέλει ο Μαρξισμός» το 1948,
• «Η επαναστατική μάζα» το 1950,
• «Μαρξισμός-Ανάλυση και κριτική» το 1954-55
• «Κομμουνισμός-Ανάλυση και κριτική» το 1957,
• «Κοινωνιολογία των ιδεών και των ουτοπιών»,
• «Το έθνος των Ελλήνων»,
• «Συμβολή εις την κοινωνιολογία του καπιταλισμού»,
• «Μύθος και πραγματικότης της αστικής κοινωνίας» το 1963, διατριβή επί διδακτορία η οποία υποβλήθηκε στην Α.Σ.Ο.Ε.Ε. [Ανώτατη Σχολή Οικονομικών & Εμπορικών Επιστημών].
• «Ο άνθρωπος και η τεχνική»,
• «Η παρακμή της Δύσεως. Εισαγωγή στην φιλοσοφία του Σπένγκλερ»,
• «Μονοπωλιακός καπιταλισμός» το 1972, μεταθανάτιος έκδοση,
• «Μονοπωλιστικός Συνδικαλισμός» το 1973, μεταθανάτιος έκδοση.

Μονογραφίες

• «Ελευθέριος Βενιζέλος»,
• «Αντι-Βενιζέλος»,
• «Ζαχαρίας Παπαντωνίου».

Συνεργάστηκε με περισσότερα από 25 περιοδικά, ανάμεσα στα οποία η «Νέα Εστία», ο «Ταχυδρόμος», τα «Πολιτικά Θέματα», η «Βιομηχανική Επιθεώρησις» και η «Εφημερίς Ελλήνων Νομικών», δημοσίευσε περισσότερες από πενήντα μελέτες, ενώ ως συνεργάτης «Π. Θνητός» δημοσίευσε θεατρικές κριτικές στην εφημερίδα «Νέα Ημέρα». Χαρακτηριστική είναι η κριτική του για την παράσταση «Κυρία με τας Καμελίας», με την οποία κατακεραυνώνει τον θίασο, για το αποτέλεσμα.

Άρθρα

• «Η πράξις του κ. Βενιζέλου»,
• «Περί ομαλότητος και εθνικής ενότητος»,
• «Αι δύο Ελλάδες»,
• «Η πολιτική μόρφωσις των Ελλήνων»,
• «Ο Βενιζελισμός και η Δημοκρατία»
• «Αι Βαλκανικαί Διασκέψεις».
• «Π. Τσαλδάρης»,
• «Βενιζελισμός και Αριστερισμός Α' και Β'»,
• «Το οικονομικόν μέλλον της χώρας»,
• «Κων/νος Δεμερτζής»,
• «Αι βαλκανικαί διασκέψεις»,
• «Το πνεύμα των Ολυμπιάδων»,
• «Ο δημοτικισμός ως ιδεολογία και ως κόμμα»,
• «Ο Ζαϊμης»,
• «Γρηγόριος Ξενόπουλος»,
• «Κοινωνία και Κράτος»,
• «Το πρόβλημα «Κονδύλης» - Η ένοπλος περίοδος του Αντιβενιζελισμού»,
• «Η διάλυσις των πολιτικών παρατάξεων».

Ανέκδοτα έργα

• «Συμβολή εις την Κοινωνιολογίαν του Ελληνισμού», το 1927, (Frankfurt am Mein, ανέκδοτη διδακτορική διατριβή)
• «Περί Φιλελευθερισμού και Παρεμβατισμού και άλλων τινών»,
• «Κομμουνισμός: Θεωρία και Πράξη», παραδόσεις στη Ναυτική Σχολή Πολέμου, το 1960.

Μνήμη Ευάγγελου Λεμπέση

Ο Λεμπέσης πρωτοπόρος κοινωνιολόγος, έντιμος άνθρωπος και ένα ανήσυχο, κριτικό, μαχητικό και κοφτερό πνεύμα, ανήσυχος κι ασυμβίβαστος, με πένα ταλαντούχα, αναδείχθηκε σε ένα από τα οξύτερα και, συνάμα, περισσότερο έντιμα και πρωτότυπα πνεύματα της ελληνικής κοινωνίας κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνος. Διέθετε σπάνια ευρυμάθεια, οξυδέρκεια και ανεξαρτησία σκέψεως, υπήρξε αληθινά αδέσμευτος μακριά από κάθε συμβατικότητα, κοινωνική ή όποια άλλη σκοπιμότητα της εποχής του. Είναι χαρακτηριστικό πως αν και ως ένα βαθμό προετοίμασε κι αυτός -όπως και ο Μιλτιάδης Μάλαινος -την ιδεολογία με την οποία κάλυψε το Εθνικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου υπό τον Ιωάννη Μεταξά, ουδέποτε συνέπλευσε μαζί του, τουλάχιστον απολύτως. Το συγγραφικό του έργο, πραγματικά προφητικό και μπροστά από την εποχή που έζησε ο συγγραφέας, εκπλήσσει για την οξύτητα της γραφής και το βάθος των αναλύσεων του.

Ο εθνικιστής καθηγητής κοινωνιολογίας Δημήτριος Τσάκωνας, υπουργός της 21ης Απριλίου του Γεωργίου Παπαδόπουλου γράφει για τον Λεμπέση:

....Ένα από τα ριζοσπαστικότερα πνεύματα της δεξιάς κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου υπήρξε ο κοινωνιολόγος Ευάγγελος Λεμπέσης (1906-1968), ο οποίος είχε την πρωτοτυπία να μην προϋπηρετήσει (όπως οι περισσότεροι θεωρητικοί της συντήρησης) στο χώρο της Άκρας Αριστεράς. Η ευρωπαϊκη του παιδεία έγινε έναυσμα για να διαλάμψει ένας γόνιμος και συνθετικός στοχασμός, πάνω στα θεμελιακά και μόνιμα αμφιλεγόμενα θέματα. Έδωσε έναν εκπληκτικό όγκο εργασίας: συγγράματα και απειράριθμες μελέτες και άρθρα "επί παντός του επιστητού", χωρίς η πολυμέρεια αυτή να γίνεται κενή πολυπραγμοσύνη.
Ακολουθώντας τη θεωρία του Γκούμπλοβιτς, εδέχετο ότι η κοινωνία αλλάζει μορφές που είναι τα "κοινωνικά συστήματα". Ουδέποτε, όμως η κοινωνία αλλάζει ουσία, που είναι η φυσική μεταξύ των ανθρώπων και των κοινωνικών ομάδεων ανισότητα. Κεντρικό σημείο κατανόησης είναι η ανισότητα που παράγει το νόμο του "κοινωνικού διαφορισμού". Σύμφωνα με το νόμο αυτό ο κοινωνικός οργανισμός αποτελείται από μέλη άνισα μεταξύ τους διάφορα που το καθένα τους εκτελεί χωριστές κοινωνικές λειτουργίες. Τελικά αυτός ο νόμος του διαφορισμού, σαν οποιαδήποτε μηχανή θέτει σε κίνηση "το βιολογικό ή κοινωνικό γίγνεσθαι". Η έλλειψη του νόμου τούτου, που ισούται με ισοπέδωση των συστατικών στοιχείων οιουδήποτε οργανισμού θα επέφερε την ακινησία και συνεπώς τον θάνατο. Καμία ζωή ή κίνηση δεν μπορεί να προέλθει απ αυτό το άθροισμα όμοιων και ίσων πραγμάτων. Δεν υπάρχει κοινωνία που θα προλάβει να καταργήσει τον κοινωνικό διαφορισμό και να επιζήσει ύστερα από την κατάργηση του. Ούτε η κομμουνιστική. Συνεπώς ο μαρξισμός στην προσπάθεια του να καταργήσει την κοινωνική ανισότητα, συγκρούεται κατά τον Γκολούμποβιτς, στον φυσικό, ιστορικό και κοινωνικό νόμο που δημιούργησε η κοινωνική ανισότητα. Κι έτσι μόνο μπορεί να κατανοηθεί γιατί η 3η Διεθνής εφαρμόζει αστικότατα δόγματα και αστικότατες διπλωματικές μεθόδους "σοσιαλισμού" στη μία και μόνη χώρα .

Στις 10 Μαΐου 1988 διοργανώθηκε πολιτικό μνημόσυνο αφιερωμένο στο έργο του Λεμπέση στη διάρκεια του οποίου οι ομιλητές αναφέρθηκαν σε αυτόν χαρακτηρίζοντας τον «Πρωτοπόρο ορθολογιστικής σκέψης» ο Γεράσιμος Αποστολάτος, «Ένας ανένταχτος, «αταξικός»...... επίλεκτος, ήταν ....μια ζώσα επίκληση για κάθαρση, προς όλα τα ρωμαλέα, τα υγιά, τα άξια στοιχεία...» ο Μάριος Ραφαήλ, ενώ ο Παναγιώτης Φωτέας είπε ότι «Άρθρωσε τον ευγενή λόγο του ......μαχητικά, ίσως και επιθετικά, χωρίς συμβιβασμούς, προσπαθώντας και ….. να υπογραμμίζει τις ιδέες του. Διείδε προφητικά τις αποσυνθετικές εστίες της ελληνικής δημόσιας ζωής...».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Ευάγγελος Λεμπέσης - Σύντομο βιογραφικό kalwskeimena.com]
• [Ευάγγελος Λεμπέσης, 1904 - 1968 gnomikologikon.gr]
• [Εὐάγγελος Λεμπέσης - Ἡ Τεράστια Κοινωνικὴ Σημασία τῶν Βλακῶν ἐν τῷ Συγχρόνῳ Βίῳ]
• [Ευάγγελος Λεμπέσης facebook.com]
• [Βιογραφικά στοιχεία του Ευάγγελου Λεμπέση]
• [Ευάγγελος Λεμπέσης, De Imbecillitate giorgosbalurdos.blogspot.com]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org