Παναγής Τσαλδάρης
Ο Παναγής Τσαλδάρης Έλληνας συντηρητικός νομικός και πολιτικός, που διατέλεσε βουλευτής, υπουργός και δύο φορές πρωθυπουργός, γεννήθηκε στις 7 Μαρτίου 1868 [1] στο Καμάρι [2] Κορινθίας και πέθανε τα ξημερώματα της 17ης Μαΐου 1936, την ώρα του ύπνου, από ανακοπή καρδιάς, στην Αθήνα. Η κηδεία του έγινε στις 19 Μαΐου και τάφηκε με δημόσια δαπάνη και τιμές εν ενεργεία πρωθυπουργού στον οικογενειακό τάφο, στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.
Παντρεύτηκε το 1919 με τη Λίνα Λάμπρου-Τσαλδάρη, μετέπειτα πρώτη Ελληνίδα γυναίκα-υπουργό, κόρη του ιστορικού και πολιτικού Σπυρίδωνα Λάμπρου, και δεν απέκτησαν απογόνους. Ανιψιός του ήταν ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, μετέπειτα πρωθυπουργός.
| Συνοπτικές πληροφορίες αξιώματος |
|---|
| Έναρξη 1ης Θητείας : 3 Νοεμβρίου 1932 |
| Λήξη θητείας : 16 Ιανουαρίου 1933 |
| Προκάτοχος |
| Διάδοχος |
| Έναρξη 2ης Θητείας : 10 Μαρτίου 1933 |
| Λήξη θητείας : 10 Οκτωβρίου 1935 |
| Προκάτοχος |
| Διάδοχος |
Περιεχόμενα
Βιογραφία
Η οικογένειά του είχε μικρασιατική καταγωγή και περί το 1750 φέρεται να εγκαταστάθηκε στη Πελοπόννησο. Ήταν εγγονός του Δημήτρη και γιος του Επαμεινώνδα Τσαλδάρη, που ήταν δικολάβος κι ασχολούνταν με το εμπόριο σταφίδας. Ονομάστηκε Παναγής, γιατί η μητέρα του Καλλιόπη, που της πέθαναν νωρίτερα έξι παιδιά, τον πήγε αβάπτιστο στην Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου, και προσευχήθηκε μπροστά στην εικόνα της Παναγίας, ζητώντας τη σωτηρία του.
Σπουδές
Παρακολούθησε μαθήματα βασικής εκπαιδεύσεως από το 1873, στο «ιδιοσυντήρητο γραμματοσχολείο» στο Καμάρι με δάσκαλο τον Αδαμάντιο Λαζανά και στη συνέχεια γράφτηκε στο Σχολαρχείο του Ξυλόκαστρου, όπου είχε συμμαθητή τον Γεώργιο Μπαλή, παιδικό του φίλο και μετέπειτα επιφανή νομικό. Το Σεπτέμβριο του 1878 εγκαταστάθηκε στην Κόρινθο, κοντά στη θεία του Ελένη Παπαληγούρα, και τελείωσε το Γυμνάσιο. Τον Σεπτέμβριο του 1884 ταξίδεψε στην Αθήνα και εγκαταστάθηκε στην οδό Οικονόμου 8 στη Νεάπολη, στο σπίτι του Βασίλη Δασκαλάκη, αρχικλητήρα του Πανεπιστημίου, με συγκατοίκους τους αδελφούς Παπαληγούρα, οι οποίοι μαζί με τους Χριστόδουλο Δικαίο και Περικλή Αλιφέρη, ήταν οι στενότεροι φίλοι του.
Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθήνας, το 1889 ανακηρύχθηκε αριστούχος διδάκτωρ της Νομικής και για μια επιστημονική του εργασία, βραβεύτηκε με το «Ράλλειο βραβείο», μαζί με χρηματικό έπαθλο χιλίων δραχμών. Το 1890 διορίστηκε δικηγόρος Πατρών, και τον Μάιο του ίδιου χρόνου με δαπάνες των θείων του Γεωργίου και Σταύρου Τσαλδάρη, πατέρα του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, μετέπειτα αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος και πρωθυπουργού της περιόδου 1946-1947, πρώτων εξαδέλφων του πατέρα του, οι οποίοι ήταν εύποροι και εγκαταστημένοι στην Αίγυπτο, ταξίδεψε στο Γκέτινγκεν του Αμβούργου στη Γερμανία, όπου έκανε μεταπτυχιακά μαθήματα Νομικής, και στις 7 Μαΐου 1890 γνωρίστηκε με τον Δημήτριο Γούναρη. Σπούδασε ακόμη στα πανεπιστήμια της Λειψίας από το τέλος του 1891 έως τον Αύγουστο του 1893, που εγκαταστάθηκε στο Νοσατέλ στην Ελβετία, και από τον Νοέμβριο του 1893 στη Νομική Σχολή του Παρισιού.
Πολιτική δράση
Στο τέλος του 1893 επέστρεψε στην Ελλάδα και άνοιξε δικηγορικό γραφείο στην οδό Νίκης στην Αθήνα, όμως αργότερα εγκαταστάθηκε στην οδό Ρόμβης, όπου λειτούργησε νομικό φροντιστήριο, συστεγασμένο με τους χώρους της κατοικίας και του γραφείου του. Το 1917 αρνήθηκε να αναγνωρίσει την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου και εξορίστηκε από τον Ιανουάριο του 1918 έως το 1920, αρχικά στην Ύδρα και στη συνέχεια στη Σκόπελο, όπου γνωρίστηκε με τον επίσης εξόριστο Σπυρίδωνα Λάμπρου, με την κόρη [3] του οποίου παντρεύτηκε. Διατέλεσε ηγετικό στέλεχος του Κόμματος των Εθνικοφρόνων και το 1919 συμμετείχε στην ίδρυση της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης με έμβλημα ένα κλαδί ελιάς. Στις 30 Ιουλίου 1920, όταν δολοφονήθηκε ο Ίωνας Δραγούμης από οπαδούς του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο Τσαλδάρης διαμαρτυρήθηκε με δημόσια δήλωση του, και για το λόγο αυτό συνελήφθη και φυλακίστηκε στις φυλακές «Αβέρωφ». Τον Μάρτιο του 1922 αναγκάσθηκε για λόγους υγείας να μεταβεί στο εξωτερικό και μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, συνελήφθη και στις 14 Νοεμβρίου 1922 φυλακίστηκε στις φυλακές «Αβέρωφ». Ακολούθησε η στημένη και προαποφασισμένη «Δίκη των Έξι» και η εκτέλεση δια τουφεκισμού του Δημητρίου Γούναρη, . Ο Τσαλδάρης αποφυλακίστηκε στις 8 Ιανουαρίου 1923, μετά την παροχή αμνηστίας, με την ευκαιρία της υπογραφής της συνθήκης της Λωζάνης.
Τον Ιανουάριο του 1924, έγινε προσωρινός αρχηγός και στις 4 Μαΐου του ίδιου χρόνου ανέλαβε την αρχηγία του πολιτικού σχηματισμού «Λαϊκό κόμμα», όπως είχε μετονομαστεί από τον Νοέμβριο του 1920, το Κόμμα των Εθνικοφρόνων. Στις 25 Μαρτίου 1924, η Ελλάδα ανακηρύχθηκε Αβασίλευτη Δημοκρατία και στις 13 Απριλίου, το δημοψήφισμα για την έγκριση της μεταβολής του πολιτεύματος συγκέντρωσε ποσοστό 69,5%, όμως ο Τσαλδάρης, αρνήθηκε να το αποδεχτεί, όπως και όλη η συντηρητική παράταξη, εξαίρεση αποτέλεσε ο Iωάννης Mεταξάς, και έως το 1932, επέμεινε στη θέση του, ενώ αντιτάχθηκε επίσης, στη δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου. Γενικά ήταν υποστηριχτής του βασιλικού θεσμού και εξέφραζε περισσότερο από όλους και καλύτερα τα αισθήματα των βασιλοφρόνων, αν και τελικά ανατράπηκε από πραξικόπημα, επειδή καθυστερούσε στην προώθηση της βασιλικής παλινόρθωσης. Ήρθε σε διαφωνία με σημαντική μερίδα του κόμματός του, επειδή αυτή ζητούσε την άμεση επαναφορά του βασιλιά, με απόφαση του κοινοβουλίου.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε ο σκληρότερος αντίπαλος του στο ελληνικό κοινοβούλιο, όμως αναγνώριζε την εντιμότητα του και τον εκτιμούσε και στις 6 Ιουνίου 1933, όταν έγινε η δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου, αποδοκίμασε την απόπειρα δηλώνοντας ότι «Πρόκειται περί βδελυράς απόπειρας, η οποία κινεί τον αποτροπιασμό και την αγανάκτησή μου...{...}... θα συλληφθούν οι δράστες οπωσδήποτε, διότι οι υπεύθυνοι υπουργοί και αστυνομικοί δεν θα διατηρηθούν εις τας θέσεις τους, εάν δεν εκπληρώσουν μέχρι κεραίας το καθήκον τους...». Τον Μάρτιο του 1935 έγινε το αποτυχημένο Βενιζελικό πραξικόπημα και η Κυβέρνηση Τσαλδάρη προκήρυξε δημοψήφισμα στις 3 Νοεμβίου 1935, για την επαναφορά της βασιλείας. Στις εκλογές του 1936, επικράτησε χωρίς τη δυνατότητα να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση, και καταψήφισε την πρώτη κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά, λίγο καιρό πριν εγκαθιδρυθεί το καθεστώς της 4ης Αυγούστου.
Επαναφορά της Βασιλείας
Στις 11 το πρωί της 10ης Οκτωβρίου 1935, ο Τσαλδάρης κατέβαινε από την Κηφισιά, στο κέντρο της Αθήνας, όταν ένα αυτοκίνητο, από την αντίθετη κατεύθυνση, σταμάτησε μπροστά στο πρωθυπουργικό. Μέσα ήταν οι αρχηγοί των Επιτελείων, υποστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος του Στρατού, υποναύαρχος Δημήτριος Οικονόμου των Ναυτικών και υποπτέραρχος Γεώργιος Ρέππας της Αεροπορίας. Τα δύο αυτοκίνητα με τους επιβαίνοντες, ύστερα από απαίτηση των στρατιωτικών, κατευθύνθηκαν στο σπίτι του Τσαλδάρη στην Κηφισιά, όπου οι αρχηγοί του ανακοίνωσαν ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις απαιτούν επαναφορά της Βασιλείας με απόφαση της Εθνοσυνελεύσεως, αν και είχε προκηρυχθεί Δημοψήφισμα για τις 3 Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Ο Τσαλδάρης εξέφρασε αντιρρήσεις και οι τρεις επιτελάρχες του απάντησαν, ότι η κυβέρνηση του καταργείται από τις Ένοπλες δυνάμεις. Ο Τσαλδάρης συγκάλεσε έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο, στο οποίο ανακοίνωσε την κατάργηση της κυβερνήσεως και εξέδωσε ανακοίνωση που κατέληγε με τη φράση, «....η κυβέρνησις εθεώρησεν εαυτήν καταλυθείσαν βία».
Ο Γεώργιος Κονδύλης, έως τότε Υπουργός Στρατιωτικών σχημάτισε κυβέρνηση με υπουργό Στρατιωτικών τον Θεόδωρο Πάγκαλο. Το ίδιο απόγευμα συνήλθε η Εθνοσυνέλευση και στη συνεδρίαση ήταν παρούσα η τριανδρία των στρατηγών. Ο Τσαλδάρης ήταν παρών, ενώ ο πρόεδρος της Βουλής Χαράλαμπος Βοζίκης αρνήθηκε να προεδρεύσει και παραιτήθηκε. Την έδρα του προέδρου, κατέλαβε ο αντιπρόεδρος Αντώνιος Αθηνογένης. Η νέα κυβέρνηση ορκίστηκε στην Εθνοσυνέλευση και όχι ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας, αφού το κίνημα είχε στόχο την επαναφορά της Βασιλείας. Ο Τσαλδάρης πήρε το λόγο και αφού κατήγγειλε την επέμβαση του Στρατού, αποχώρησε και τον ακολούθησε η πλειονότητα των βουλευτών του «Λαϊκού Κόμματος». Η Εθνοσυνέλευση δίχως την απαραίτητη απαρτία προχώρησε στην έγκριση του ψηφίσματος που είχε υποβάλει ο Κονδύλης για κατάργηση της Δημοκρατίας, ο οποίος ανακηρύχθηκε αντιβασιλέας. Την ίδια στιγμή αποφασίστηκε και τέθηκε σε ισχύ, ο νόμος περί καταστάσεως πολιορκίας και η κυβέρνηση απέκτησε δικτατορικές εξουσίες. Την επομένη ημέρα τρεις αξιωματικοί επισκέφθηκαν στο σπίτι του στο Φάληρο τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Αλέξανδρο Ζαΐμη στον οποίο ανακοίνωσαν την απαλλαγή του από τα Προεδρικά καθήκοντα.
Πολιτικά αξιώματα
Εκλέχθηκε βουλευτής
- Αργολιδοκορινθίας στις 6 Αυγούστου 1910, [για την ανάδειξη της Α΄ Αναθεωρητικής Βουλής και στις 6 Σεπτεμβρίου του 1910 πραγματοποίησε την πρώτη κοινοβουλευτική του αγόρευση, που εντυπωσίασε].
Δεν εξελέγη στις δεύτερες εκλογές του 1910 και επανεκλέχθηκε βουλευτής στις 11 Μαρτίου 1912, στις εκλογές για την ανάδειξη της απλής Βουλής. Έκτοτε εκλέγονταν βουλευτής Αργολιδοκορινθίας και μετέπειτα Κορινθίας, με εξαίρεση την εκλογή της 16ης Δεκεμβρίου 1923, στην οποία η παράταξή του είχε επιλέξει την αποχή, έως το θάνατό του. Στη Βουλή συμμετείχε ως Ανεξάρτητος συνεργαζόμενος με το Δημήτριο Γούναρη με τον οποίο συνδέονταν με στενή φιλία.
Διορίστηκε υπουργός
- Δικαιοσύνης στις 24 Φεβρουαρίου 1915 έως τις 10 Αυγούστου του ίδιου χρόνου, στην Κυβέρνηση του Δημητρίου Γούναρη [4],
- Εσωτερικών και Συγκοινωνιών από τις 24 Ιανουαρίου 1921 έως τις 26 Μαρτίου 1921, στην κυβέρνηση Νικόλαου Καλογεροπούλου [5],
- Εσωτερικών, στις 4 Δεκεμβρίου 1926, στη συνέχεια Εθνικής Οικονομίας και τέλος, Παιδείας έως τις 17 Αυγούστου 1927, στην πρώτη Οικουμενική Κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη [6].
Διατέλεσε πρωθυπουργός
- από τις 3 Νοεμβρίου 1932 έως τις 16 Ιανουαρίου 1933, [σε κυβέρνηση συνασπισμού με τους Γεώργιο Κονδύλη, Ιωάννη Μεταξά και Αλέξανδρο Χατζηκυριάκο, διαδέχθηκε και παρέδωσε στον Ελευθέριο Βενιζέλο, περίοδο κατά την οποία η Ελλάδα περιήλθε σε δεινή οικονομική θέση καθώς τον Απρίλιο του 1932 η προκάτοχός του κυβέρνηση αναγκάστηκε να κηρύξει χρεοστάσιο και να παραιτηθεί] [7],
- από τις 10 Μαρτίου 1933 έως τις 10 Οκτωβρίου 1935 [8].
Επικράτησε στις εκλογές της 6ης Μαρτίου, όμως το κίνημα των Βενιζελικών με τον στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα, εμπόδισε το σχηματισμό κυβερνήσεως από το «Λαϊκό κόμμα» και ορκίστηκε πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Οθωναίος. Μετά τη διαφυγή Πλαστήρα στο εξωτερικό ο Οθωναίος παρέδωσε στις 10 Μαρτίου, στον Τσαλδάρη, που υπέγραψε το Σύμφωνο Εγγυήσεως του κοινού συνόρου με την Τουρκία στις 14 Σεπτεμβρίου 1933 και το τετραμερές Βαλκανικό Σύμφωνο το 1934. Ανατράπηκε στις 10 Οκτωβρίου 1935 με πραξικόπημα που επανέφερε στον θρόνο τον Γεώργιο Β΄, ένα μήνα μετά τις εκλογές. Συγκεκριμένα από τους αρχηγούς των Επιτελείων, τον υποστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο του Στρατού, τον υποναύαρχο Δημήτριο Οικονόμου των Ναυτικών και τον υποπτέραρχο Γεώργιο Ρέππα της Αεροπορίας, οι οποίοι του ανακοίνωσαν την κατάργηση του στη μέση του δρόμου από την Κηφισιά στην Αθήνα και παρέδωσε την πρωθυπουργία στον Γεώργιο Κονδύλη.
Αρχείο Παναγή Τσαλδάρη
Το αρχείο του καλύπτει την περίοδο από το 1911 μέχρι το 1936 και είναι πλήρως ψηφιοποιημένο. Βρίσκεται στο Ίδρυμα Κωνσταντίνου Καραμανλή, όπου περιήλθε ύστερα από δωρεά της Έλλης Μαλάμου κι είναι ταξινομημένο σε οκτώ φακέλλους που συνοδεύονται από περιγραφικούς καταλόγους. Στο αρχείο περιέχονται ικανά στοιχεία για τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, την δομή και τη λειτουργία του Λαϊκού Κόμματος, την λειτουργία των θεσμών, ενώ παρουσιάζεται η πολιτική δράση του Τσαλδάρη. Ιδιαίτερη ενότητα του αρχείου αποτελεί το προσφυγικό ζήτημα, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει η αλληλογραφία του Τσαλδάρη που καλύπτει την περίοδο 1924-1936.
Η επέτειος των δέκα χρόνων από το θάνατό του τιμήθηκε με την έκδοση αναμνηστικής, τιμητικής σειράς γραμματοσήμων [9], η οποία στις 15 Μαΐου 1947 αποσύρθηκε από την κυκλοφορία. Το αρχείο του που βρίσκεται στο Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Γ.Καραμανλής» [10] , καλύπτει την περίοδο 1911-1936 και περιέχει στοιχεία για τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, τη λειτουργία των θεσμών, τη δομή και τη λειτουργία του Λαϊκού Κόμματος». Η προτομή του στήθηκε το 1956 στο Καμάρι [11] και στο Ξυλόκαστρο, ενώ το όνομά του έχει δοθεί σε κεντρικό δρόμο του Δήμου.
Μνήμη Τσαλδάρη
Ο Σπύρος Μαρκεζίνης έγραψε ότι, «...Τον Παναγή Τσαλδάρη εγνώρισα. Ήτο μορφωμένος, είχε δε σύζυγον την κόρην του ιστορικού Λάμπρου, η οποία πολύ τον εβοήθησεν. Αλλ’ ιδίως ανεδείχθη , όταν εις την Βουλήν του 1928 συνετέλεσεν εις την αποτυχίαν του Βενιζέλου εις τας εκλογάς. Εν τούτοις δεν ανεμένετο να γίνει αρχηγός. Και τελικώς, πολύ κουρασμένος, δεν έδειχνε την αρχικήν δραστηριότητα και εκυκλοφόρει ευρέως εις τας Αθήνας το ανέκδοτον: Επειδή το Πρωθυπουργικόν αυτοκίνητον είχεν αντί αριθμού τα αρχικά γράμματα Π.Κ. (δηλαδή Πρόεδρος Κυβερνήσεως), όταν διήρχετο, οι Αθηναίοι τα εξηγούν: Προσοχή Κοιμάται....»
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Δημοτικό Διαμέρισμα Καμάρι Δήμος Ξυλοκάστρου
- Η Γαστούνη προπάτορας της συντηρητικής παράταξης
Βιβλιογραφία
- «Παναγής Τσαλδάρης, ο κήρυξ της νομιμότητος και ειρηνευτής του λαού», το 1946, Δημήτριος Κ. Σβολόπουλος. Αθήνα 1946
Παραπομπές
- ↑ [«Παναγής Τσαλδάρης, ο κήρυξ της νομιμότητος και ειρηνευτής του λαού»] Δημήτριος Κων/νου Σβολόπουλος, Αθήνα 1946, σελ. 25
- ↑ [To Καμάρι ήταν τσιφλίκι Τούρκων αγάδων και παρέμενε ακατοίκητο. Εκτός από τον έρημο πύργο του Χαλήλ Αγά, μερικά καλυβόσπιτα και ένα ερειπωμένο χάνι, δεν υπήρχε κανένα άλλο κτίσμα στην περιοχή. To 1840, εγκαταστάθηκαν εκεί οι πρώτοι οικιστές του χωριού, ο Γεώργιος Τσαλδάρης και κάποιος Καμαριώτης. Έχτισαν τα σπίτια τους, ο πρώτος βόρεια και ο δεύτερος δυτικά του σημερινού ναού του Αγίου Γεωργίου, τα οποία διασώζονται μέχρι και σήμερα.]
- ↑ [«...Αισθάνομαι ευγνωμοσύνη δι’ εκείνους οι οποίοι με εξόρισαν στη Σκόπελον, όπου εγνώρισα την Λίναν...».]
- ↑ Κυβέρνησις ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΓΟΥΝΑΡΗ Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης.
- ↑ Κυβέρνησις ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης.
- ↑ Κυβέρνησις ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΖΑΪΜΗ Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης.
- ↑ Κυβέρνησις ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης.
- ↑ Κυβέρνησις ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης.
- ↑ Έκδοση «Παναγής Τσαλδάρης», 15 Νοεμβρίου 1946 Το Ελληνικό γραμματόσημο
- ↑ Αρχειακή συλλογή Παναγή Τσαλδάρη
- ↑ Αποκαλυπτήρια προτομής του πρώην Πρωθυπουργού Παναγή Τσαλδάρη στο Καμάρι Κορινθίας Ταινία Επικαίρων, Εθνικό οπτικοακουστικό Αρχείο
