Κωνσταντίνος Δεμερτζής

Ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής, Έλληνας παραδοσιοκράτης και υποστηρικτής του θεσμού της Βασιλείας, νομικός, πανεπιστημιακός καθηγητής, δημοσιογράφος, εκδότης, αρχηγός πολιτικού κόμματος και πολιτικός που διατέλεσε βουλευτής, υπουργός και πρωθυπουργός, γεννήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1876 στην Αθήνα όπου και πέθανε στις 4 το πρωί της 13ης Απριλίου 1936, από ανακοπή καρδιάς. Η κηδεία του τελέστηκε στις 17:00 το απόγευμα της 14ης Απριλίου, στον νεκρό αποδόθηκαν τιμές πρωθυπουργού και τάφηκε στο Α' νεκροταφείο Αθηνών.

Ο Δεμερτζής ήταν παντρεμένος και από το γάμο του απέκτησε δύο παιδιά, τον Αλέξανδρο Δεμερτζή, διπλωματικό υπάλληλο που πέθανε κάποια χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα του στην Βέρνη της Ελβετίας όπου υπηρετούσε, και μία κόρη, τη Μαρία που γεννήθηκε το 1905, ήταν σύζυγος του ομογενούς εμπόρου Νικολάου Μητσοτάκη και μόνιμος κάτοικος Λονδίνου.

Κων/νος Δεμερτζής
Συνοπτικές πληροφορίες
Γέννηση: 7 Νοεμβρίου 1876
Τόπος: Αθήνα (Ελλάδα)
Σύζυγος: Έγγαμος
Τέκνα: Αλέξανδρος, Μαρία
Θάνατος: 13 Απριλίου 1936
Τόπος: Αθήνα (Ελλάδα)
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Νομικός, Δημοσιογράφος, Υπουργός, Πρωθυπουργός
Πληροφορίες αξιώματος - Πρωθυπουργός -
Έναρξη θητείας: 30 Νοεμβρίου 1935
Προκάτοχος
Γεώργιος Κονδύλης
Λήξη θητείας: 13 Απριλίου 1936
Διάδοχος
Ιωάννης Μεταξάς

Βιογραφία

Η οικογένεια και οι γονείς του Δεμερτζή κατάγονταν από τη Σιάτιστα στην Δυτική Μακεδονία. Σύμφωνα με κάποιες πηγές το αρχικό όνομα της οικογένειας του πατέρα του ήταν Μπενάρδος. Ένας από τους προγόνους της οικογενείας γνωστός ως και Χατζη-Μπενάρδος, λόγω της βαπτίσεως του στον Ιορδάνη ποταμό, εκδιώχθηκε για πολιτικούς λόγους από την Μακεδονία στη Μικρά Ασία, όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα και εργάστηκε ως σιδεράς, ως «δεμερτζής», όπως μεταφράζεται η λέξη στην Τουρκική γλώσσα, έτσι οι απόγονοι του όταν επέστρεψαν στη Ελλάδα, είχαν το επίθετο Δεμερτζής. Ο πατέρας του Κωνσταντίνου, ο Αλέξανδρος Δεμερτζής, είχε έλθει στην Αθήνα από τη Σιάτιστα σε νεαρή ηλικία.

Ενήλικη ζωή

Ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής παρακολούθησε τα μαθήματα της Δημοτικής και της Μέσης εκπαιδεύσεως στην Αθήνα και στη συνέχεια σπούδασε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από το οποίο, το 1896, αναγορεύτηκε διδάκτορας. Παρακολούθησε μαθήματα στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, όπου παρέμεινε για τρία χρόνια, και συμπλήρωσε τις σπουδές του στο ιδιωτικό δίκαιο. Το 1900 επέστρεψε στην Αθήνα και ασχολήθηκε με την μαχόμενη δικηγορία. Το 1904 ανακηρύχθηκε υφηγητής του Ρωμαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με τη διατριβή του:

• «Στοιχεία τινά του κληρονομικού δικαίου των Ρωμαίων και του κληρονομικού δικαίου του Γερμανικού Κώδικος», όπου δίδαξε για τέσσερα χρόνια.

Το 1911 διορίσθηκε μέλος της επιτροπής για την αναθεώρηση του Συντάγματος και τη σύνταξη του Αστικού Κώδικα και συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωσή τους. Γνωρίζοντας καλά τα ζητήματα του δικαστικού σώματος, τάχθηκε υπέρ της αναστολής της ισοβιότητας των Δικαστών θεωρώντας πως μόνο έτσι θα αναστηλωνόταν και θα αναδημιουργούταν ο Άρειος Πάγος. Από το 1928 έως το 1935, εγκατέλειψε την πολιτική και ως τακτικός καθηγητής, δίδαξε Οικογενειακό δίκαιο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και υπήρξε ο εκδότης της εφημερίδας «Ημερήσιος Τηλέγραφος».

Πολιτική δράση

Ο Δεμερτζής πολιτεύτηκε αρχικά, αμέσως μετά το στρατιωτικό κίνημα του 1909 στου Γουδή, με το κόμμα των Φιλελευθέρων και εκλέχθηκε στη Β' Αναθεωρητική Βουλή της 28ης Νοεμβρίου 1910 και στις εκλογές της 11ης Μαρτίου 1912, βουλευτής βουλευτής Αττικοβοιωτίας και στη Βουλή ήταν εισηγητής του προϋπολογισμού του Κράτους. Διατέλεσε υπουργός Ναυτικών , θέση στην οποία διαδέχθηκε το Νικόλαο Στράτο, από τις 9 Νοεμβρίου 1913 έως τις 9 Νοεμβρίου 1914 στην κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου. Με τη λήξη της υπουργικής του θητείας αντικαταστάθηκε από τον Αθανάσιο Μιαούλη και αποχώρησε, λόγω διαφωνιών, από το «Κόμμα Φιλελευθέρων», μεταπηδώντας στο συντηρητικό στρατόπεδο. Βασική του διαφωνία υπήρξε η διαφαινόμενη απόφαση του Βενιζέλου να εντάξει την χώρα στον πόλεμο με την πλευρά της Αντάντ, λόγος για τον οποίο εξέδωσε την εφημερίδα «Ημερήσιος Τηλέγραφος» με αρχισυντάκτη τον εθνικιστή δημοσιογράφο Σπύρο Μελά, που υποστήριζε τις θέσεις της παρατάξεως του Δημητρίου Γούναρη. Το 1917 ο Δεμερτζής ανέλαβε για περίπου δύο μήνες, από τις 21 Απριλίου έως τις 14 Ιουνίου 1917, το υπουργείο Ναυτικών , στην κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη. Ο Δεμερτζής υπήρξε υπέρμαχος της ελληνικής ναυτικής υπεροπλίας στο Αιγαίο και για την εδραίωση και διατήρηση της πρότεινε στον Ελευθέριο Βενιζέλο να καταφερθεί καίριο πλήγμα στον τουρκικό στόλο, δίχως να υπάρξει προηγούμενη πρόκληση.

Μάρτυρας στη δίκη των Έξι

Ο Δεμερτζής κατέθεσε ως ένας από τους τελευταίους μάρτυρες στην δίκη των έξι που κατηγορούνταν για την Μικρασιατική καταστροφή. Στην κατάθεση του υποστήριξε ότι δεν υπήρχε δόλος από την πλευρά των κατηγορουμένων, ενώ επέρριψε ευθύνες για την τραγική κατάληξη και στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Είπε μεταξύ άλλων: «...Δεν φρονώ ότι η πολιτική, η οποία εγένετο, εγένετο εκ δόλου και εκ προθέσεως δια να μειωθεί το έδαφος της Επικρατείας προς προστασίαν του Βασιλέως Κωνσταντίνου εν Ελλάδι (...) Νομίζω ότι η κακή τύχη των εθνικών υποθέσεων προήλθεν εκ του λόγου ότι ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος επέστρεψεν εις την Ελλάδα άνευ της συγκαταθέσεως των Δυνάμεων. Την γνώμην δε ταύτην είχον και προ των εκλογών. Αλλ’ οφείλω να είπω ότι υπεύθυνοι της ελεύσεως του Βασιλέως Κωνσταντίνου εις την Ελλάδα δεν είναι μόνον οι κατηγορούμενοι. Παρά τον θαυμασμόν , τον οποίον έχω δια τα εξωτερικά μεγαλουργήματα του κ. Βενιζέλου και παρ’ όλην την υπερηφάνειαν την οποίαν αισθάνομαι ότι απετέλεσα μέλος των κυβερνήσεών του των εφαρμοσασών την πολιτικήν αυτήν, οφείλω να είπω ότι το κεφαλαιωδέστερον λάθος του καθεστώτος, ας είπωμεν του κ. Βενιζέλου -διότι είχεν αποθάνει ο Βασιλεύς Αλέξανδρος- κεφαλαιωδέστατον λάθος, το να επιτρέψη την θέσιν του Βασιλικού ζητήματος εις τας εκλογάς (...) Δεν είναι δυνατόν ν’ αποκρύψη τις ότι ο πόθος της πλειοψηφίας του Ελευθέρου Κράτους ήτο κεκηρυγμένος υπέρ της επανόδου του Βασιλέως Κωνσταντίνου, επομένως η θέσις και η επίτρεψις του ζητήματος τούτου ήτο εκ των κεφαλαιωδών λαθών της εσωτερικής πολιτικής του κ. Βενιζέλου». Απαντώντας σε ερώτηση του Προέδρου του Εκτάκτου Στρατοδικείου αν «Ο πόθος του Λαού (...), εστηρίζετο εις γνώσιν του Λαού περί των συνεπειών;» ο Δεμερτζής απάντησε: «...Ουδέποτε εις τας μεγάλας πλειονοψηφίας των εργατικών τάξεων είναι δυνατόν να γνωρίζη τις ποίαι θα είναι αι διεθνείς συνέπειαι μιας τοιαύτης πράξεως. Οι λαοί κρίνουσιν εκ των συμπαθειών και εκ των παραδόσεων και εκ διαφόρων άλλων γεγονότων , τα οποία αποτελούν τον πόθον του Λαού (…) Κυρίως θεωρώ υπεύθυνον της επανόδου τον Κωνσταντίνον , διότι ουδέποτε επιτρέπεται εις Βασιλέα εκδιωχθέντα υπό των Μεγάλων Δυνάμεων, ουδέποτε επιτρέπεται να επανέλθη εις τον τόπον εάν προηγουμένως δεν εξασφαλίσουν την συγκατάθεσιν των Δυνάμεων , άνευ της οποίας είναι απολύτως αδύνατον να ευδοκιμήση ένας τοιούτος αγών...».

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή

Τον Μάρτιο του 1926, μετά τη παραίτηση του Παύλου Κουντουριώτη, ο Δεμερτζής υποδείχθηκε υποψήφιος για την Προεδρία της Δημοκρατίας, των Βενιζελικών και αντιβενιζελικών κομμάτων που αντιπολιτεύονταν τον Θεόδωρο Πάγκαλο, όμως η υποψηφιότητα του δεν υποστηρίχθηκε αποτελεσματικά, καθώς τα κόμματα αποφάσισαν να απόσχουν από τις εκλογές που διεξάγονταν κατά περιφέρειες κι όχι ενιαία σε πανελλαδική βάση, και ο Πάγκαλος εξελέγη άνετα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, λαμβάνοντας 782.589 ψήφους έναντι 56.126 του Δεμερτζή. Μετά την πτώση της δικτατορίας του Πάγκαλου ο Δεμερτζής ήρθε σε αντιπαράθεση με τον Παναγή Τσαλδάρη, ηγέτη του Λαϊκού Κόμματος, θεωρώντας ότι δεν είναι αρκετά συναινετικός. Έτσι το 1926 ίδρυσε δικό του κόμμα, το «Ενωτικό Προοδευτικό Κόμμα» με μετριοπαθείς πολιτικές αντιλήψεις με το οποίο επεδίωκε την εσωτερική συνεννόηση και τη θεμελιώδη συναίνεση των δύο παρατάξεων για το χαρακτήρα του πολιτεύματος.

Εκλέχθηκε, εκ νέου, βουλευτής στις εκλογές της 7ης Νοεμβρίου 1926, με την αντιβενιζελική παράταξη, όμως η Βουλή που προέκυψε διαλύθηκε δύο χρόνια αργότερα. Ο Δεμερτζής πρωτοστατούσε σε σφοδρές επιθέσεις εναντίον των στρατιωτικών και των προσφύγων, δηλαδή των πιο ριζοσπαστικών και δυναμικών στοιχείων των Φιλελευθέρων που αποτελούσαν την βάση του βενιζελικού κόμματος. Για τον Δεμερτζή η υπάρχουσα δημοκρατία ήταν στρατιωτική και προσφυγική και ως εκ τούτου απαράδεκτη. Συνεπώς, η εσωτερική ειρήνη και γαλήνη της χώρας προϋπέθετε τον διαχωρισμό των προσφύγων σε ιδιαίτερο πολιτικό σώμα με λιγότερα πολιτικά δικαιώματα και βαρύτητα στο πολιτικό σκηνικό. Αν και οι απόψεις του βρήκαν σημαντική απήχηση ο Δεμερτζής αποφάσισε να εγκαταλείψει την πολιτική και να επανέλθει στα ακαδημαϊκά του καθήκοντα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου από το 1928 ήταν τακτικός καθηγητής του Οικογενειακού Δικαίου διδάσκοντας κυρίως Οικογενειακό Δίκαιο και Γενικές Αρχές του Αστικού Δικαίου.

Πρωθυπουργός

Μετά την παραίτηση του πρωθυπουργού Γεωργίου Κονδύλη, ο Δεμερτζής δέχθηκε την επίσκεψη του καθηγητού Θεόδωρου Αγγελόπουλου, διευθυντού του Πολιτικού Γραφείου του βασιλιά Γεωργίου Β', ο οποίος του μετέφερε την πρόταση να σχηματίσει «άχρουν κυβέρνηση» την οποία και αποδέχθηκε. Ο Δεμερτζής ορκίστηκε πρωθυπουργός στις 30 Νοεμβρίου του 1935, αναλαμβάνοντας και το υπουργείο Εξωτερικών, ύστερα από σχετική πρόσκληση από τον βασιλιά Γεώργιο Β', ο οποίος είχε τη συναίνεση των αρχηγών των κομμάτων, «Λαϊκό κόμμα» και «Κόμμα Φιλελευθέρων». Την κυβέρνηση Δεμερτζή, που είχε ως στόχο τη διενέργεια εκλογών, αποτελούσαν μετριοπαθείς πολιτικοί. Η κυβέρνηση του αποφάσισε την αμνήστευση όσων πολιτικών συμμετείχαν στο Βενιζελικό κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935, ενώ απένειμε χάρη στους στρατιωτικούς, ώστε να αποκλεισθεί η επάνοδος τους στο στράτευμα, αλλά και στους δημοσίους υπαλλήλους που είχαν καταδικαστεί, στους οποίους όμως θα οριζόταν ένας υποχρεωτικός τόπος διαμονής, δηλαδή εκτοπίσεως, ενώ ρύθμισε την επιστροφή των δημευμένων περιουσιών.

Ο Δεμερτζής ως πρωθυπουργός διεξήγαγε τις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936, που δεν έδωσαν αυτοδυναμία σε κανένα κόμμα, καθώς διεξήχθησαν με απλή αναλογική. Οι Φιλελεύθεροι του Θεμιστοκλή Σοφούλη εξέλεξαν 126 βουλευτές, το Λαϊκό κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη 73, ο συνασπισμός Γενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωσις 63 (από τους οποίους οι 15 του Κονδύλη) και οι Ελευθερόφρονες του Ιωάννη Μεταξά 7. Στην Βουλή μπήκε και το Κ.Κ.Ε. (15 βουλευτές ως Παλλαϊκό Μέτωπο, υπό τον Νίκο Πλουμπίδη) καθώς και ο Δημοκρατικός Συνασπισμός των Παπαναστασίου, Καφαντάρη και Γεώργιου Παπανδρέου (7 βουλευτές). Ο Δεμερτζής κατάφερε να διεξάγει τις μοναδικές ίσως αδιάβλητες και χωρίς νοθεία εκλογές του ελληνικού κράτους μέχρι εκείνη τη χρονική περίοδο. Είχαν συνταχθεί εκλογικοί κατάλογοι, είχαν εκδοθεί για πρώτη φορά εκλογικά βιβλιάρια, υπήρχαν ψηφοδέλτια και όχι σφαιρίδια και όλοι οι άνδρες είχαν δικαίωμα να ψηφίσουν.

Την επομένη των εκλογών ο Κ. Δεμερτζής έθεσε τη παραίτησή του στη διάθεση του Βασιλέως, όμως οι διαβουλεύσεις που ακολούθησαν κατέληξαν σε αδιέξοδο, με αποτέλεσμα την αδυναμία σχηματισμού κυβερνήσεως συνεργασίας. Αρχικά παρέμεινε ως υπηρεσιακός πρωθυπουργός έως τις 13 Μαρτίου 1936, όμως ο βασιλιάς, μπροστά στην αδυναμία σχηματισμού κυβερνήσεως, του ζήτησε να σχηματίσει κυβέρνηση και στη συνέχεια να τη θέσει στην κρίση της Βουλής, για λήψη ψήφου εμπιστοσύνης. Στην πρωθυπουργία, μετά τον θάνατό του, τον αντικατέστησε ο Ιωάννης Μεταξάς, ο αρχηγός του «Κόμματος των Ελευθεροφρόνων», αντιπρόεδρος και υπουργός Στρατιωτών της κυβερνήσεως του, ο οποίος εμφανίστηκε στην βουλή ως Πρωθυπουργός, για να παρουσιάσει τις προγραμματικές του δηλώσεις και να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης, η οποία του δόθηκε.

Συγγραφικό έργο

Ο Δεμερτζής, δεν έχει να επιδείξει πλούσιο συγγραφικό έργο καθώς τον απορρόφησε η πολιτική του δράση, όμως συνέβαλε στην ανάπτυξη και διαμόρφωση του Αστικού Κώδικα στην Ελλάδα και υπήρξε πρόεδρος της επιτροπής μελέτης του. Δημοσίευσε άρθρα σε διάφορα νομικά περιοδικά, όπως η «Εφημερίς Ελληνικής και Γαλλικής Νομολογίας» και άλλα πολλά άρθρα οικονομικού περιεχομένου στον ημερήσιο Τύπο. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή επιστημονικών έργων, νομικής κυρίως φύσεως, από τα οποία τα σπουδαιότερα είναι:

• «Περί αναγκαστικής διαδοχής παρά Ρωμαίοις και άλλαις νομοθεσίαις», Α' μέρος το 1901, Β' μέρος το 1906 και Γ' μέρος το 1908,
• «Στοιχεία τινά του κληρονομικού δικαίου των Ρωμαίων και του κληρονομικού δικαίου του Γερμανικού Κώδικος», το 1904, εφημερίδα της Ελληνικής και Γαλλικής Νομολογίας, έκδοση: Τυπογραφείο «Νομικής» Λ. Χ. Βεργιανίτου,
• «Περί ευθύνης του Κράτους επί των παρανόμων πράξεων και παραλείψεων των υπαλλήλων του», το 1913, που ήταν πρωτοποριακό για την εποχή του,
• «Μελέτη περί Οικονομικών του Κράτους», δίτομο έργο, το 1913, καθώς και σειρά από άρθρα και μελέτες.
• «Σύστημα Αστικού Δικαίου: Οικογενειακό Δίκαιο», δίτομο έργο, το 1935.

Το τέλος του

Ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής αρκετό καιρό πριν το θάνατο του αντιμετώπιζε κάποια προβλήματα υγείας, κυρίως με το στομάχι του. Το Μεγάλο Σάββατο του 1936 αισθανόταν καλύτερα και το απόγευμα της ίδιας μέρας, λίγες ώρες πριν την Ανάσταση, πήγε βόλτα με το αυτοκίνητό του μέχρι το Φάληρο. Την ημέρα της Αναστάσεως έφτασε ως τη Βουλιαγμένη, το πρωί, ενώ το μεσημέρι κι ως το βράδυ της Λαμπρής, επισκέφθηκε την οικογένεια της κόρης του Μαρίας στο σπίτι της στην Κηφισιά. Το βράδυ της Λαμπρής επέστρεψε στο σπίτι του, προετοιμάζοντας τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβερνήσεως του, που είχε προγραμματίσει να αναγνωστούν στις 22 του μηνός, την Τετάρτη του Θωμά όταν θα άνοιγε και πάλι η Βουλή. Ο Δεμερτζής, που έπασχε από έλκος στομάχου κι ήταν μανιώδης καπνιστής, έτρωγε ελάχιστα και ρευστά φαγητά, αν και η σωματική του διάπλαση επέβαλε λήψη μεγάλης ποσότητος τροφής. Προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της υγείας του είχε υποβληθεί σε αλλεπάλληλες χειρουργικές επεμβάσεις με πλέον πρόσφατη αυτή που του έγινε μόλις ένα μήνα πριν τον θάνατο του.

Ο Δεμερτζής πέθανε στην κρεβατοκάμαρα του σπιτιού του στην οδό Αιόλου, πάνω από το καφενείο της εποχής «Η Ωραία Ελλάς», στη διάρκεια του ύπνου του, στις 4 μετά τα μεσάνυχτα, ξημέρωμα της Δευτέρας της Διακαινησίμου από ανακοπή όμως ο θάνατος του διαπιστώθηκε στις 09:30 το πρωί. Σύμφωνα με Αθηναϊκή εφημερίδα : «...Η νοσοκόμος τον εκάλεσεν επανειλημμένως, αλλ’ ουδεμίαν απόκρισιν ελάμβανεν εις τας προσκλήσεις της. Επλησίασε τότε προς την κλίνην, και αντελήφθη ότι ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής δεν ευρίσκετο εν ζωή. Ο Πρωθυπουργός ήτο νεκρός! Κατάπληκτος και έντρομος εισήλθεν εις το παραπλεύρως δωμάτιον και ειδοποίησε την εν κατακλίσει ευρισκομένην κ. Δεμερτζή περί του μοιραίου τέλους. Συγχρόνως μία υπηρέτρια εξελθούσα εις την οδόν ειδοποίησε τον αστυφύλακα Α25 όστις έσπευσεν εις το Α΄ Αστυνομικόν Τμήμα και ανέφερε το γεγονός εις τον διοικητήν αυτού κ. Παπασταματίου....». Η μακροχρονίως ασθενής, και υπό ιατρική παρακολούθησε, σύζυγος του η οποία κοιμόταν σε διπλανό δωμάτιο δεν αντελήφθη το παραμικρό. Στον νεκρό πρωθυπουργό απονεμήθηκε με βασιλικό διάταγμα ο Μεγαλόσταυρός του Γεωργίου του Α'. Το απόγευμα της ημέρας του θανάτου η σορός του Δεμερτζή μεταφέρθηκε στον Μητροπολιτικό ναό Αθηνών όπου εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα ως την επομένη ημέρα και την ώρα της νεκρωσίμου ακολουθίας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Ο Σιατιστινός Κωνσταντίνος Δεμερτζής πρωθυπουργός της Ελλάδος siatista-info.com]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org