Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής
Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Έλληνας εθνικιστής με καταγωγή από το Φανάρι της Κωνσταντινούπολης, στρατιωτικός, με ευρεία μόρφωση και γνώση ξένων γλωσσών, πολυγραφότατος λόγιος με πολλά και σημαντικά ενδιαφέροντα, ρομαντικός ποιητής κύριος εκπρόσωπος της Α' Αθηναϊκής Σχολής, πεζογράφος, και θεατρικός συγγραφέας, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πολιτικός που διατέλεσε υπουργός Εξωτερικών στις κυβερνήσεις Δημητρίου Βούλγαρη και Αθανασίου Μιαούλη, διπλωμάτης ο οποίος τοποθετήθηκε πρεσβευτής της Ελλάδας στις Η.Π.Α., την Κωνσταντινούπολη, το Παρίσι και το Βερολίνο, γεννήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 1809 στην κατοικία της οικογένειας Ραγκαβή στη συνοικία Μέγα Ρεύμα (Αρναούτκιοϊ) της Κωνσταντινουπόλεως και πέθανε στις 16 Ιανουαρίου 1892 στην Αθήνα. Η νεκρώσιμη ακολουθία του τελέστηκε στην Αθήνα και τάφηκε στο Α' Κοιμητήριο της πόλεως.
Στις 13 Οκτωβρίου 1840 παντρεύτηκε την Καρολάιν, [Caroline Christian Skene], κόρη του James Sken και της Jane Forbes, του Ράμπισλοου, [Rubislaw], περιοχή κοντά στο Αμπερντίν, και από το γάμο του έγινε πατέρας του Κλέωνα, του Αριστίωνα, του Χαρικλή, του Αριστείδη, του Αλέξιου, του Ευγένιου, του Αιμίλιου, της Ζωής, του Όθωνα, της Αμαλίας, της Ελένης και της Χαρίκλειας.
Περιεχόμενα
Βιογραφία
Ο Αλέξανδρος ήταν γιος του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή. Μητέρα του ήταν η Ζωή Λαπίθη, κόρη του Ευστάθιου Λαπίθη από τη Ζαγορά του Πηλίου, ο οποίος είχε ασχοληθεί με το εμπόριο πολύτιμων λίθων και απέκτησε οικονομική άνεση. Αδερφός της μητέρας του ήταν ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός και ξαδέρφια του οι λογοτέχνες Αλέξανδρος και Παναγιώτης Σούτσος. Η οικογένεια εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη όταν η οικογενειακή τους οικία καταστράφηκε από πυρκαγιά.
Σπουδές
Για τις πρώτες σπουδές του Αλέξανδρου, στα ελληνικά, ο πατέρας του προσέλαβε τον Αθηναίο οικοδιδάσκαλο Κωνσταντίνο Πιττάρη, ο οποίος αργότερα διατέλεσε συμβολαιογράφος στην Αθήνα. Μεταξύ των δασκάλων του ήταν και ο Δημήτριος Χρηστίδης, μετέπειτα Υπουργός Εσωτερικών (1833, 1849) και Εξωτερικών (1841) του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους.
Βουκουρέστι
Ο Αλέξανδρος έζησε τα παιδικά του χρόνια, από το 1813 έως το 1821, στο Βουκουρέστι, στην αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας Αλέξανδρου Σούτσου, ο οποίος ήταν συγγενής της οικογενείας του. Ακολούθως ως το 1825 έζησε στη Στεφανούπολη, το σημερινό Μπρασόβ της Ρουμανίας, όπου κατέφυγε η οικογένεια του και παρέμειναν επί ένα έτος. Εκεί ο μικρός Αλέξανδρος παρακολούθησε μαθήματα στο Ελληνικό σχολείο, ενώ ταυτόχρονα διδάσκονταν και στο σπίτι, μαζί με τα παιδιά των ηγεμόνων, από τον δάσκαλο Κωνσταντίνο Γαλάτη.
Οδησσός
Την Άνοιξη του 1822, η οικογένεια μετακόμισε στην Οδησσό, που σήμερα ανήκει στην Ουκρανία, όπου διέμειναν για μικρό διάστημα, στην οικία της Μαρίας Σούτσου, αδελφής της μητέρας του Αλέξανδρου Ραγκαβή. Εκεί φοίτησε στο Λύκειο με συμμαθητή, τον μετέπειτα συνάδελφό του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, τον ιστορικό Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, αλλά και με τον Γρηγόριο Καμπούρογλου, όμως μετά από σύντομο διάστημα συνέχισε τις σπουδές του με κατ’ οίκον διδασκαλία από τον Γεώργιο Γεννάδιο, όπως και την περίοδο της διαμονής της οικογένειας στο Βουκουρέστι, ενώ στη συνέχεια φοίτησε στην Ελληνοεμπορική Σχολή της Οδησσού.
Μόναχο / Αυστρία
Το 1825 ταξίδεψε στο Μόναχο όπου δέχτηκε τις πνευματικές επιδράσεις του Σέλιγκ και του Τίρς, των οποίων παρακολούθησε μαθήματα, καθώς επίσης του ρομαντικού συγγραφέα Διονυσίου Ταγιαπιέρα. Παράλληλα, φοίτησε στη Στρατιωτική Σχολή της Βαυαρίας, στο σώμα των Δευτεροτόκων, με υποτροφία από τον βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο τον Α' και αποφοίτησε με το βαθμό του ανθυπολοχαγού (ΠΒ). Μετά το Μόναχο έζησε για λίγο καιρό τη Βιέννη, το Σάλτσμπουργκ και την Τεργέστη, όπου συναντήθηκε με τον πατέρα του και γνώρισε πολλούς Έλληνες.
Εγκατάσταση στην Ελλάδα
Στις 2 Ιανουαρίου 1829 ο Ραγκαβής αναχώρησε για την Ελλάδα όπου εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο και τον Φεβρουάριο του 1830 διορίστηκε ανθυπολοχαγός του πυροβολικού. Ωστόσο, δεν παρέμεινε στον στρατό παρά μόνο για τρεις μήνες, καθώς θεωρούσε ότι αδικήθηκε, αφού, όπως αναφέρει στα Απομνημονεύματά του, το Ελληνικό κράτος, στην προσπάθεια να προσελκύσει ξένους αξιωματικούς στον υπό δημιουργία Στρατό, έδινε σ' αυτούς δύο βαθμούς ανώτερους από αυτούς που είχαν στο στράτευμα της πατρίδας τους. Μετά την παραίτηση του δίδαξε γραμματική και ιχνογραφία στη Στρατιωτική Σχολή του Ναυτικού στο Ναύπλιο.
Τον χειμώνα του 1831-1832, επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Αθήνα, ως μέλος της κυβερνητικής επιτροπής που είχε αναλάβει τις διαδικασίες για την προσάρτηση της Αττικής και της Εύβοιας στο τότε Ελληνικό κράτος. Στον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, ο Ραγκαβής δεν έλαβε μέρος άμεσα, όμως το 1831 όταν πρόεδρος της προσωρινής επιτροπής ανέλαβε ο Αυγουστίνος Καποδίστριας, έφυγε από το Ναύπλιο και μετέβη στην Περαχώρα με τους συνταγματικούς του Ιωάννη Κωλέττη.
Πολιτικά αξιώματα
Ο Ραγκαβής σταδιοδρόμησε σε διοικητικές και κυβερνητικές θέσεις. Το 1831, επί κυβερνήσεως του Ιωάννη Κωλέττη, διορίστηκε στη θέση του Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου της Παιδείας, υπουργός τότε ήταν ο θείος του Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός, και επεξεργάστηκε σχέδιο για την οργάνωση της Μέσης και της Ανώτατης Εκπαιδεύσεως. Στις 3 Μαΐου 1833 πήρε τη θέση του «γραμματέα επί των εκκλησιαστικών και της δημόσιας εκπαιδεύσεως» και με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα, στις 29 Οκτωβρίου 1833 μετατέθηκε από τη θέση του γραμματέα στη θέση του συμβούλου στο ίδιο υπουργείο. Υπήρξε ο εμπνευστής του πρώτου οργανισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και των οργανισμών λειτουργίας όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Παρέμεινε για ένα διάστημα στο Υπουργείο Εκπαίδευσης αλλά με την ειδικότητα πλέον του «επί της διεκπεραιώσεως Υπουργικού Γραμματέως».
Στη διάρκεια της θητείας του μετέφρασε από τα Γερμανικά στα Ελληνικά αρκετά από τα βαυαρικά αρχεία και τα προσάρμοσε στις ανάγκες του εν λόγω Υπουργείου, ενώ, σε συνεργασία με τον Σκαρλάτο Σούτσο, ύστερα από προτροπή του βασιλιά Όθωνα, εξέδωσαν δωρεάν στο βασιλικό τυπογραφείο τοΜαθηματικόν Σύγγραμμα, που είχαν συντάξει από κοινού, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως διδακτικό βιβλίο στη Μέση Εκπαίδευση. Ένας από τους πρώτους οργανισμούς που δημιουργήθηκαν με πρωτοβουλία του Ραγκαβή ήταν της διοίκησης της εκκλησίας και αποφασίστηκε η ίδρυση ανεξάρτητης εκκλησίας του βασιλείου, την οποία μετά από πολλές διαπραγματεύσεις αναγνώρισε και το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Επίσης, του ανατέθηκε το έργο της αναδιοργάνωσης του Ορφανοτροφείου της Αίγινας, το οποίο είχε ιδρυθεί από τον Ιωάννη Καποδίστρια, προκειμένου να περιθάλψει τα ορφανά του πολέμου.
Εγκατάσταση στην Αθήνα
Το 1833 η οικογένεια Ραγκαβή μετακόμισε στην Αθήνα, ενώ ο Αλέξανδρος παρέμεινε για κάποια διάστημα στο Ναύπλιο, λόγω της θέσης που κατείχε. Στις αρχές Δεκεμβρίου του 1834 ο Ραγκαβής εγκαταστάθηκε στη νέα πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους, όπου τελέστηκε ο γάμος της δεύτερης αδελφής του, Ευφροσύνης, με τον πλοίαρχο, κόμη Αδόλφο Ρόζεν.
Στις 8 Αυγούστου 1836 διορίστηκε μέλος της επιτροπής για την έκδοση διδακτικών βιβλίων και υπήρξε ιδρυτικό μέλος στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία όμως σύντομα παραιτήθηκε καθώς θεώρησε πως αυτή παρεξέκλινε από το διακηρυγμένο σκοπό της. Επίσης, στα πρότυπα της Φιλεκπαιδευτικής, συστήθηκε και η Αρχαιολογική Εταιρεία, για τη διάσωση και ενίσχυση των αρχαιολογικών ανασκαφών. Ο Ραγκαβής ήταν ένας εκ των συνιδρυτών της εν λόγω εταιρείας. Παράλληλα, από το 1837 και στα πλαίσια της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας στην οποία αναδείχθηκε στη θέση του πρώτου, χρονολογικά, γενικού γραμματέα της. Συμμετείχε στη σύνταξη του εσωτερικού κανονισμού του νεοσυσταθέντος Πανεπιστημίου Αθηνών ενώ πραγματοποίησε ταξίδια στην Κωνσταντινούπολη, στη Βλαχία, στη Μολδαβία και στο Βουκουρέστι.
Ο γάμος του Ραγκαβή του δημιούργησε πρόβλημα στη δημόσια θέση που κατείχε, με αιτία το θρήσκευμα της συζύγου του, με αποτέλεσμα το 1841 να μετατεθεί ως διευθυντής στο Βασιλικό Τυπογραφείο, θέση στην οποία παρέμεινε επί ελάχιστο χρονικό διάστημα. Στις 4 Μαΐου 1842 μετατέθηκε στο Υπουργείο των Εσωτερικών, όπου συνέταξε τον οργανισμό λειτουργίας της Εθνοφυλακής, στα πρότυπα αντίστοιχου νόμου της πρωσικής κυβέρνησης. Επίσης δρομολόγησε την αποξήρανση ελών, προκειμένου να επεκταθούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τη σιδηροδρομική σύνδεση Αθήνας-Πειραιά και επεξεργάστηκε σχέδιο για την καταπολέμηση της ληστείας, ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που απασχολούσαν το νεοσύστατο κράτος. Το 1855 εκλέχθηκε δημοτικός σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων.
Πανεπιστημιακή καριέρα
Το 1844, με την εφαρμογή του νόμου που απαγόρευε την υπηρέτηση ετεροχθόνων στο δημόσιο, απολύθηκε και με Βασιλικό Διάταγμα διορίστηκε, στις 12 Νοεμβρίου εκείνου του έτους, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ανέλαβε καθήκοντα καθηγητή το 1844 κξεκίνησε τη διδασκαλία από το θερινό εξάμηνο του 1845. Κατά τη διάρκεια της παρουσίας του στο Πανεπιστήμιο δίδαξε τέσσερα μαθήματα, Αρχαιολογία, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής καλλιτεχνίας, Επιγραφική και Πολιτικές αρχαιότητες. Το 1866 αναγορεύτηκε πρύτανης του Πανεπιστημίου ενώ παρέμεινε στη θέση του καθηγητού μέχρι και το χειμερινό εξάμηνο του 1867.
Υπουργικές θέσεις
Την περίοδο 1856-1859 διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών, «Επί των Εξωτερικών και του Βασιλικού Οίκου γραμματεύς της Επικράτειας», στην Κυβέρνηση Δημητρίου Βούλγαρη και το 1857 στην Κυβέρνηση του Αθανασίου Μιαούλη. Το 1859 οι απόψεις του για την ενίσχυση των ελληνικών προϊόντων, αποτέλεσαν την αιτία δημιουργίας ενός κινήματος της νεολαίας με ηγέτη τον γιο του Κλέωνα και αποκορύφωμα τα Σκιαδικά.
Διπλωματική σταδιοδρομία
Το 1867 τοποθετήθηκε πρέσβης της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και το 1868 μετατέθηκε στο Παρίσι, στη Γαλλία. Στις δύο αυτές θέσεις εργάστηκε με ζήλο και ενίσχυσε σημαντικά την επανάσταση της Κρήτης καθώς και το ζήτημα του Λαυρίου. Συμμετείχε επίσης στις διαδικασίες επανέναρξης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ ελληνικού και τουρκικού κράτους μετά την κρητική επανάσταση. Το 1874 διορίστηκε πρεσβευτής στο Βερολίνο, όπου εκπροσώπησε την Ελλάδα, μαζί με τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη σε διεθνές συνέδριο μετά τη λήξη του ρωσοτουρκικού πολέμου.
Λογοτεχνική παραγωγή
Ο Ραγκαβής, το οικογενειακό περιβάλλον του οποίου ήταν αυτό των λογίων καθώς αδερφός της μητέρας του ήταν ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός και ξαδέρφια του οι λογοτέχνες Αλέξανδρος και Παναγιώτης Σούτσος, υπήρξε ένας ακάματος εργάτης του πνεύματος, λόγιος με αδιάκοπη και πολυσχιδή δραστηριότητα, που το έργο του κάλυψε σχεδόν ολόκληρο το φάσμα των ειδών του γραπτού λόγου, όπως ποίηση, θεατρικά έργα, διηγήματα, μυθιστορήματα, το 1850 έγραψε το πρώτο νεοελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα, απομνημονεύματα, γραμματολογικά και κριτικά έργα, μεταφράσεις και άλλα. Ο Ραγκαβής, για λόγους πολιτικής μάλλον, καταδίκασε το ρομαντισμό από τη θέση του εισηγητή του πανεπιστημιακού ποιητικού διαγωνισμού.
Δημοσίευσε Λογοτεχνικά κείμενα, φιλολογικά, σημαντικές γραπτές τοποθετήσεις (εκθέσεις) για εκπαιδευτικά θέματα στη χώρα μας, θέματα εκπολιτιστικού περιεχομένου σχετικά με την Ακαδημία Αθηνών, το Εθνικό Θέατρο κ.α., θέματα φιλανθρωπίας σχετικά με το Βρεφοκομείο Αθηνών και κυρίως μελέτες για το Ανατολικό ζήτημα, τα Βαλκάνια, το Μακεδονικό σε σχέση με τα Ελληνικά συμφέροντα, που παραμένουν επίκαιρα και χρήσιμα ως σήμερα. Υπήρξε συνεργάτης στην έκδοση περιοδικών, μεταξύ τους τα περιοδικά «Ευτέρπη», το Σεπτέμβριο του 1847 σε συνεργασία με τον συμμαθητή του Γρηγόριο Καμπούρογλου, και «Πανδώρα», το 1849 σε συνεργασία με τους Νικόλαο Δραγούμη και τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, ενώ υπήρξε μέλος κριτικής επιτροπής ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Τα αρχικά του έργα ανήκουν στο ρεύμα της ρομαντικής ποίησης, χρησιμοποιώντας στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι. Αργότερα προσχώρησε στο ρεύμα του κλασικισμού χρησιμοποιώντας την καθαρεύουσα. Στην πεζογραφία έγραψε το πρώτο νεοελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και πολλά διηγήματα. Υπερασπίστηκε τη λόγια γλώσσα, δηλαδή την καθαρεύουσα, και τη φαναριώτικη ποίηση, απορρίπτοντας παράλληλα τη δημοτική γλώσσα και το δημοτικό τραγούδι, καθώς και την κρητική λογοτεχνία και εν μέρει την επτανησιακή ποίηση. Οι ασχολίες του απέδωσαν αξιόλογα αποτελέσματα στο πεδίο της γνώσεως αλλά και της προωθήσεως των υποθέσεων του Ελληνισμού στον διεθνή χώρο.
Συγγραφικό έργο
Ο Ραγκαβής έγραψε τους στίχους στο εμβατήριο του Ελληνικού Στρατού, το Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά ή Ο κλέφτης, η μουσική του οποίου είναι βασισμένη σε Βαυαρικό εμβατήριο της εποχής.
Μνήμη Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή
Ο Ραγκαβής υπήρξε ευρυμαθής λόγιος με πολλά ενδιαφέροντα καθώς έζησε σε περιβάλλοντα με ανάλογα ενδιαφέροντα και εξελίχθηκε σεε προσωπικότητα μεγάλου βεληνεκούς. Ενδεικτικά, έζησε στην αυλή του ηγεμόνα Αλέξανδρου Σούτσου στο Βουκουρέστι, επί μια οκταετία, όπου ήρθε σε επαφή με την ευρωπαϊκή λογοτεχνία ενώ στο Μόναχο παρακολούθησε μαθήματα του Σέλινγκ και μιλούσε άπταιστα τρεις ξένες γλώσσες.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- [Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892)]
- [Αρχείο Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή (1809-1892) academyofathens.gr]
- [Alexander Prinz Rizo-Rangabé]
- [Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής-Ένας μαχητής του πνεύματος και του Ελληνισμού]
Παραπομπές
