Θεόδωρος Βρυζάκης

Ο Θεόδωρος Βρυζάκης ή Βρυσάκης , Έλληνας εθνικιστής, ο πρώτος ζωγράφος της Ελεύθερης Ελλάδος και γενάρχης της νεοελληνικής ζωγραφικής, κορυφαίος ζωγράφος του 19ου αιώνα, ο ζωγράφος της Ελληνικής επαναστάσεως του 1821 που έδωσε μορφή στους πρωταγωνιστές της, ο πρώτος Έλληνας που σπούδασε στην Σχολή Καλών Τεχνών του Μονάχου και θεωρείται ο «πρόδρομος»-θεμελιωτής της αποκαλούμενης «Σχολής του Μονάχου» στην Ελληνική ζωγραφική, γεννήθηκε στις 19 Οκτωβρίου ή 31 Οκτωβρίου με το νέο ημερολόγιο, στη Θήβα του σημερινού νομού Βοιωτίας στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδος και απεβίωσε στις 23:00 τη νύκτα της Παρασκευής 6ης Δεκεμβρίου ή λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 7ης Δεκεμβρίου 1878, ύστερα από καρδιακό επεισόδιο που ακολούθησε μια περίοδο σύντομης ασθένειας, στο Μόναχο της Βαυαρίας στη Γερμανία. Ο Βρυζάκης κηδεύτηκε την Δευτέρα 9 Δεκεμβρίου στο Α' Νεκροταφείο [Alter Südlicher Friedhof] του Μονάχου.

Ήταν άγαμος και δεν άφησε απογόνους.

Θεόδωρος Βρυζάκης

Βιογραφία

Πατέρας του Θεόδωρου ήταν ο Πέτρος Βρυζάκης, μεγαλέμπορος των Θηβών, ο οποίος ανήκε στην δημογεροντία της πόλεως, γι' αυτό και οι Τούρκοι τον απαγχόνισαν, μόλις παρουσιάστηκαν τά πρώτα κρούσματα ξεσηκωμού της περιοχής τον Μάιο του 1821, λίγο καιρό μετά την κήρυξη της Ελληνικής εθνεγερσίας. Η μητέρα του κατάφερε να δραπετεύσει και να σώσει τη ζωή των παιδιών της. Ο Θεόδωρος, που είχε έναν μικρότερο αδελφό, τον Ευθύμιο Βρυζάκη, μετά από ταλαιπωρία κάποιων χρόνων, το 1828 έγινε δεκτός και φιλοξενήθηκε στο ορφανοτροφείο που ίδρυσε ο Ιωάννης Καποδίστριας στην Αίγινα, όπου φιλοξενούνταν τα ορφανά παιδιά των αγωνιστών της Εθνεγερσίας. Μετά από κάποια χρόνια παραμονής στο Ορφανοτροφείο της Αίγινας κι ύστερα από την ίδρυση του «Πολυτεχνικού Σχολείου» στην Αθήνα. γράφτηκε και ο Βρυζάκης ως μαθητής του για να σπουδάσει μια τέχνη. Ο Χάνσεν που δίδασκε ιχνογραφία στο Σχολείο, διέκρινε στα σχέδια του Βρυζάκη ένα ιδιαίτερο ταλέντο στην ζωγραφική και τον σύστησε στον Γερμανό φιλόλογο Ειρηναίο Θείρσιο [Friedrich Thiersch], ο ο οποίος ήταν δάσκαλος του Βασιλιά Όθωνα. Ο Χάνσεν παρακίνησε τον Θείρσιο να στείλει τον Βρυζάκη υπότροφο να σπουδάσει ζωγραφική στη Γερμανία . Τον Μάρτιο του 1832 ο Βρυζάκης γνώρισε τον Αλέξανδρο Ραγκαβή, τότε γενικό γραμματέα του υπουργείου Παιδείας, και τον Θείρσιο, τον οποίο συνοδεύει στην Περαχώρα, ενώ τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου με την βοήθεια, την ενθάρρυνση και την μεσολάβηση του Θείρσιου μετανάστευσε στο Μόναχο της Βαυαρίας, όπου φοίτησε στο «Πανελλήνιον», το Ελληνικό παιδαγωγικό Ινστιτούτο που είχε ιδρύσει ο φιλέλληνας βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Α', ο πατέρας του Βασιλιά Όθωνα, για τα ορφανά των αγωνιστών της επαναστάσεως.

Καλλιτεχνική δραστηριότητα

Στις 15 Απριλίου 1844 ο Βρυζάκης γίνεται δεκτός στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου και μέχρι το 1855, ελάμβανε την υποτροφία της Ελληνικής παροικίας της Βαυαρικής πόλεως. Δάσκαλοι του υπήρξαν κορυφαίοι καλλιτέχνες που φιλοτέχνησαν φιλελληνικά θέματα της εποχής του ρομαντισμού, όπως ο ο Carl Wilhelm von Heideck, γνωστός ως Heidegger, ο Πέτερ φον Ες [Peter von Hess], ο Heinrich von Mayer, ο Johann Petzl, ο Karl Krazeisen, ο Joseph Stieler και άλλοι. Ο Βρυζάκης την δεκαετία 1845-55, ταξίδεψε για καλλιτεχνική ενημέρωση και έζησε σε πόλεις της Δυτικής Ευρώπης, με δαπάνες του Γερμανού αυτοκράτορα, εκτός από τη τριετία 1848-51, όταν επέστρεψε προσωρινά στην Ελλάδα, όπου ζωγράφισε πίνακες μνημειακού μεγέθους, με ιστορικά θέματα της Επαναστάσεως και προσωπογραφίες Ελλήνων αγωνιστών. Επιστρέφοντας στο Μόναχο ο Βρυζάκης δημιούργησε εργαστήριο, όπου προσέλκυσε αρκετούς μαθητευόμενους. Τα έτη 1861-1863 αγιογράφησε την Ελληνορθόδοξο εκκλησία του Ευαγγελισμού στο Μάντσεστερ της Αγγλίας, μετά από παραγγελία της Ελληνικής παροικίας.

Εργογραφία

Ο Βρυζάκης, μαθητής της γερμανικής ιστοριογραφίας και των πολεμικών σκηνών, υπήρξε εισηγητής της «Σχολής του Μονάχου» στην Ελληνική ζωγραφική και ασχολήθηκε συστηματικά με την απεικόνιση σκηνών του απελευθερωτικού αγώνα αλλά και των επώνυμων ή ανώνυμων πρωταγωνιστών του σύμφωνα με τις αρχές της Ακαδημίας, που καθιερώθηκαν στη συνείδηση του λαού ως αυθεντικές αναπαραστάσεις της νεότερης Ελληνικής ιστορίας. Άλλη πτυχή της καλλιτεχνικής του δημιουργίας αποτελούν τα πορτρέτα, στα οποία ο Βρυζάκης αναδεικνύεται σε δεξιοτέχνη προσωπογράφο. Τα έργα του θεωρούνται δείγματα των Ελλήνων ρομαντικών ζωγράφων του 19ου αιώνα. Οι ελαιογραφίες του -όλες σχεδόν με θέματα ελληνικά- χαρακτηρίζονται από το πομπώδες και νοσταλγικό ύφος των ρομαντικών ζωγράφων. Στην εποχή τους, τα έργα του είχαν μεγάλη ζήτηση ως ζωντανές και πιστές αναπαραστάσεις της Ελληνικής ιστορίας. Στους πίνακές του, το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη επικεντρώνεται στην ενδυμασία των ατόμων και το στήσιμο της σκηνής γύρω τους.

Στη διάρκεια της καλλιτεχνικής του σταδιοδρομίας ο Βρυζάκης συμμετείχε σε πολλές διεθνείς εκθέσεις, όπως η Διεθνής Έκθεση της Βιέννης το 1854, η Παγκόσμια Έκθεση Παρισιού το 1855, η Διεθνής Έκθεση Λονδίνου το 1862, στην έκθεση του «Del Vecchio» στην Λειψία το 1867, τα Ελληνικά «Ολύμπια» το 1870 και άλλες. Στην έκθεση μνημείων του Ιερού Αγώνα, που οργανώθηκε, μετά το θάνατό του, στην αίθουσα του συλλόγου «Παρνασσός» το 1884 παρουσιάστηκαν έξι έργα του.

Ζωγραφικοί πίνακες

Πρότυπο του Βρυζάκη υπήρξε ο ρομαντικός ρεαλιστής Peter von Hess, ζωγράφος μαχών, πολυπρόσωπων συνθέσεων στην ύπαιθρο, με μπόλικο γαλάζιο ουρανό, ενώ ρομαντική και βαυαρικής καταγωγής υπήρξε η τεχνοτροπία του. Πριν εισαχθεί στην Ακαδημία Καλών Τεχνών είχε ήδη φιλοτεχνήσει τα έργα:

• «Προσωπογραφία του Όθωνα-έφηβου»,
• «Προσωπογραφία νεαρού πολεμιστή», το 1838,
• «Τυφλός αγωνιστής», το 1840,
• «Εξόριστος»
• «Αγωνιστής με μια κοπέλα».
  

Ο ζωγράφος πρωτοεμφανίστηκε στη διεθνή καλλιτεχνική σκηνή το 1854 στην Διεθνή έκθεση της Βιέννης, με το έργο του

• «Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επαναστάσεως», το οποίο αγοράστηκε από την κυβέρνηση της Βαυαρίας και δεν ήρθε στην Ελλάδα, όπως ήταν η επιθυμία του δημιουργού του. Σήμερα βρίσκεται στην Νέα Πινακοθήκη του Μονάχου.

Το έργο του

• «Υπέρ Πατρίδος το παν» ή «Η Ελλάς Ευγνωμονούσα», τοποθετήθηκε το 1982 στο πρωθυπουργικό γραφείο του Μεγάρου Μαξίμου, με εντολή του τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου. Αφαιρέθηκε επί πρωθυπουργίας Γεωργίου Παπανδρέου, επανήλθε επί πρωθυπουργίας Αντώνη Σαμαρά και απεσύρθη εκ νέου επί πρωθυπουργίας του Αλέξη Τσίπρα.
  

Ο Βρυζάκης απεικονίζει την Ελλάδα ως αρχαία κόρη, πάνω σ’ ένα σύννεφο που την κρατά υπερυ­ψωμένη και κυρίαρχη. Στα ξέπλεκα μαλλιά της φέρει δάφνινο στεφάνι και πατά τις σπασμένες αλυσίδες των δεσμών της. Έχει τα χέρια της απλωμένα δεξιά και αριστερά, κίνηση εναγκαλισμού αλλά και προ­στασίας όλων όσοι με θυσίες και αγώνες συνετέλεσαν στην απελευθέρωσή της, όλων όσοι εξακολουθούν να διαθέτουν τις περιουσίες τους για την ανασυγκρότησή της, όπως υποδηλώνει ο σωρός των νομισμάτων που της προσφέρεται. Στον πίνακα απεικονίζονται οι Ρήγας Φεραίος, Αδαμάντιος Κοραής, Αλέξανδρος Υψηλάντης, Μιχαήλ Σούτζος, οι αγωνιστές Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Κωνσταντίνος Κανάρης, Ανδρέας Μιαούλης, Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και άλλοι.
Κορυφαία έργα του είναι:

• «Η Έξοδος του Μεσολογγίου», το 1853, λάδι σε μουσαμά, το οποίο βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη.
  

Στο έργο αποδίδεται η έξοδος των πολιορκημένων κατοίκων του Μεσολογγίου, τη νύχτα της 10ης Απριλίου 1826. Τον πίνακα ο Βρυζάκης εικάζεται ότι τον αντέγραψε τουλάχιστον δύο φορές, καθώς δύο από τους πρωτότυπους πίνακες καταστράφηκαν το 1929 στην πυρκαγιά του Μεσολογγίου, ένα τρίτο πρωτότυπο διασώζεται στην Εθνική Πινακοθήκη, ενώ ο ίδιος πίνακας κυκλοφόρησε, ήδη από το 1856, και σε λιθογραφίες.

• «Το εν Πειραιεί ευρισκόμενον στρατόπεδον του Καραϊσκάκη, έτος 1827», το 1855, πίνακα στον οποίο απεικονίζει και τον Γερμανό φιλέλληνα στρατιωτικό και ερασιτέχνη ζωγράφο Καρλ Κράτσαϊζεν, που φιλοτέχνησε τα πορτραίτα των σημαντικότερων αγωνιστών της Ελληνικής Εθνεγερσίας του 1821,
• «Ανάπηρος του αγώνα»,
• «Υπέρ Πατρίδος το παν» ή «Η Ελλάς Ευγνωμονούσα», το 1858, λάδι σε μουσαμά, το οποίο βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη,
• «Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι»,
• «Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επαναστάσεως», το 1851,
• «Δύο πολεμιστές ή καραούλι», το 1851,
• «Γιωργάκης Ολύμπιος»,
• «Το Ειδύλλιο δύο νέων αγαπημένων στο Σούνιο»,
• «Αρκάδι», το 1867,
• «Πολεμικό Συμβούλιο»,
• «Αυτοθυσία του Καψάλη»,
• «Ελληνίς»,
• «Δύο πολεμιστές»,
• «Θεοτόκος».

Διακρίσεις

Ο Βρυζάκης τιμήθηκε με σημαντικές απέσπασε διακρίσεις μεταξύ τους:

• Α' βραβείο στη Διεθνή Έκθεση της Βιέννης το 1854 για το έργο «Η Έξοδος του Μεσολογγίου»,
• Αργυρό βραβείο Β΄ τάξεως στα «Ολύμπια» του 1870 για τη λιθογραφία του με θέμα το «Στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στον Ανάλατο».

Το τέλος του

Την τελευταία δεκαετία της ζωής του Βρυζάκη δεν μαρτυρούνται έργα του, καθώς έπασχε από μία οφθαλμική πάθηση, η οποία τον ανάγκασε να απομονωθεί από την καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή του Μονάχου. Με τη διαθήκη του κληροδότησε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όλα τα έργα του ατελιέ του, και στη συνέχεια αυτά περιήλθαν στην Εθνική Πινακοθήκη μέσω Δωρεάς του Πανεπιστημίου. Επίσης κληροδότησε και 760 μάρκα για την επισκευή της οροφής της Ελληνικής εκκλησίας του Σωτήρος [Salvator kirche] του Μονάχου. Μετά τον θάνατο του και σε εκτέλεση της διαθήκης του, τα έργα του παρελήφθησαν από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και μεταφέρθηκαν για φύλαξη στα υπόγεια του Πολυτεχνείου, όπου υπέστησαν σημαντικές φθορές. Το 190, όταν ιδρύθηκε η Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδος, ο Γεώργιος Ιακωβίδης έσωσε τα έργα του Βρυζάκη από την ολοκληρωτική καταστροφή και διόρθωσε όσα είχαν υποστεί φθορές.

Μνήμη Βρυζάκη

Ο Βρυζάκης αν και έζησε σχεδόν ολόκληρη την ενήλικη ζωή του στο Μόναχο, απέκτησε γερμανική παιδεία και δημιούργησε στενούς δεσμούς με τη νεοκλασική παράδοση της βαυαρικής σχολής, διατήρησε πάντα την εθνική του ταυτότητα. Ασχολήθηκε κυρίως με την ιστορική ζωγραφική και την τοπιογραφία. Υπέγραφε ελληνικά τους πίνακες του και ζωγράφιζε αποκλειστικά και μόνο θέματα από την Ελληνική Επανάσταση, ακόμη κι όταν η ιστορική ζωγραφική, με το τέλος του ρομαντισμού, δεν ήταν διόλου πια της μόδας. Ο Βαυαρός Peter Von Hess, ο Θεόδωρος Βρυζάκης και μετέπειτα ο Διονύσιος Τσόκος ήταν οι πρώτοι καλλιτέχνες που με το έργο τους έδωσαν εικόνα στην ελληνική επανάσταση.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Θεόδωρος Βρυζάκης Video, Ζωγράφοι της Σχολής του Μονάχου, Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ, επεισόδιο 5ο.
• Θεόδωρος Βρυζάκης Εθνική Πινακοθήκη
• Μεγάλοι Έλληνες Ζωγράφοι: Θεόδωρος Βρυζάκης 24grammata.com
• Ζωγραφική-Θεόδωρος Βρυζάκης eikastikon.gr
• Εκατό χρόνια από το θάνατο του Θ.Π. Βρυζάκη «Μυριόβιβλος», Κατερίνα Σπετσιέρη-Beschi

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org