Θεόφιλος Βορέας

Ο Θεόφιλος Βορέας, Έλληνας εθνικιστής, Πανεπιστημιακός καθηγητής της συστηματικής φιλοσοφίας, Φιλόσοφος , ψυχολόγος, θεολόγος και ακαδημαϊκός που εκλέχθηκε και διατέλεσε και Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, γεννήθηκε το 1873 ή το 1876 χρονολογία που δεν φαίνεται να είναι σωστή, στο Μαρούσι του νομού Αττικής και πέθανε στις 2 μετά τα μεσάνυχτα της 4ης Ιανουαρίου 1954 στην Αθήνα, από την εξασθένηση της καρδιάς του έπειτα από εγχείριση που υποβλήθηκε στα νεφρά. Η νεκρώσιμη ακολουθία του τελέστηκε στις 10:30 το πρωί της Τρίτης 5 Ιανουαρίου στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Καρύτση στην Αθήνα και τον επικήδειο λόγο εκφώνησε ο καθηγητής Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος.

Ήταν παντρεμένος με τη Δέσποινα Βορέα και από το γάμο τους δεν απέκτησαν απογόνους.

Θεόφιλος Βορέας

Βιογραφία

Ο Θεόφιλος Βορέας έλαβε την εγκύκλιο μόρφωση στο Μαρούσι και στη συνέχεια τα μαθήματα του Γυμνασίου στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή από την οποία αποφοίτησε στις 12 Μαρτίου 1886, ενώ αμέσως μετά, από ενδιαφέρον για τις φυσικές επιστήμες, εργάστηκε στο Αστεροσκοπείο Αθηνών ως βοηθός -ο πρώτος- του διευθυντή Δημητρίου Αιγινήτη. Συνέχισε τις σπουδές του στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από την οποία αποφοίτησε το 1894, όμως παράλληλα παρακολουθούσε τις παραδόσεις του Ελληνιστή Κωνσταντίνου Κόντου στη Φιλοσοφική σχολή.

Το 1895 εγκαταστάθηκε στη Γερμανία και παρακολούθησε μεταπτυχιακά μαθήματα Φιλοσοφίας και μαθήματα Ψυχολογικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας κοντά στον καθηγητή Βίλχελμ Βουντ και εργάστηκε με επιτυχία στο ψυχολογικό του εργαστήριο. Εκεί υπέβαλλε τη διδακτορική του διατριβή το 1897, με θέμα «Περί της δημιουργικής πρωταρχής εν τη Φιλοσοφία του Πλάτωνος» και το 1899 αναγορεύθηκε διδάκτορας της Φιλοσοφίας. Το 1899 επέστρεψε στην Ελλάδα και το 1900 αναγορεύθηκε υφηγητής της Θεολογικής σχολής. Ήδη από το 1899 ο Βορέας είχε αναλάβει καθήκοντα διευθυντού στο Διδασκαλείο Τριπόλεως -τη σημερινή Παιδαγωγική Ακαδημία-, όπου παρέμεινε έως το 1905 όταν μετατέθηκε στην Αθήνα και ανέλαβε καθήκοντα στη Μαράσλειο.

Πανεπιστημιακός καθηγητής

Το 1912 εκλέχθηκε και διορίστηκε καθηγητής της Συστηματικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο Βορέας υπηρέτησε τη Φιλοσοφία και αγωνίστηκε να παραμείνει η διδασκαλία της υποχρεωτικό μάθημα στις Πανεπιστημιακές σχολές. Έτσι, το 1912 όταν διατυπώθηκαν απόψεις που ζητούσαν την ριζική αναμόρφωση του άρθρου 2α του Βασιλικού Διατάγματος της 19/31 Μαΐου 1842 με το οποίο ορίζονταν ότι «όπως πασών τών σχολών τον Πανεπιστημίου οί φοιτηταί, φιλό­λογοι, φυσικοί και μαθηματικοί, θεολόγοι, νομικοί, ακροώνται των φιλο­σοφικών μαθημάτων και εξετάζωνται εις αυτά» και επιχειρήθηκε η κατάργηση του μαθήματος στη Θεολογική σχολή ο Βορέας αντέδρασε με σθένος. Με σοβαρά επιχειρήματα υπεστήριξε ότι είναι ανάγκη όλοι οι φοιτητές να μορφώνονται φιλοσο­φικώς και οι αγώνες του καρποφόρησαν. Παράλληλα πέτυχε να ιδρυθεί σπουδαστήριο Φιλοσοφίας και Φιλοσοφική βιβλιοθήκη.

Το εισιτήριο μάθημα του στο Πανεπιστήμιο, στην μεγάλη αίθουσα της Νομικής Σχολής στις 24 Οκτωβρίου 1913, είχε θέμα «Της φιλοσοφίας η υπόθεσις και η επί τον βίον ροπή». Στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο είχε φοιτητή τον Κωνσταντίνο Δημαρά, τον οποίο παρώθησε να εγκαταλείψει τις σπουδές του στη Φιλοσοφική σχολή και να σπουδάσει Ιατρική, όπως και έγινε για κάποιο χρονικό διάστημα. Τον Ιανουάριο του 1917 αποχώρησε από την έδρα του στο Πανεπιστήμιο ο Σπυρίδων Λάμπρος και προτάθηκε ως αντικαταστάτης του ο Σωκράτης Κουγέας, ενώ συνυποψήφιοι του ήταν ο Παντελής Κοντογιάννης και ο Κωνσταντίνος Ράδος. Η επιτροπή, που την αποτελούσαν ο Αδ. Αδαμαντίου, ο Παύλος Καρολίδης και ο Γ. Σωτηριάδης, απέρριψε όλους τους υποψήφιους, όμως πρότεινε ομόφωνα για τη θέση τον Κουγέα, μόνο για την περίπτωση που δεν επανέρχονταν στη θέση ο Σπυρίδων Λάμπρος. Η υπόθεση συζητήθηκε ξανά τον Ιανουάριο του 1918 με υποψήφιους τους Μιχαήλ Βολονάκη, Σωκράτη Κουγέα, Παντελή Κοντογιάννη και Κωνσταντίνο Ράδο και ομόφωνα προκρίθηκε η υποψηφιότητα του Κουγέα, που εκλέχθηκε με οκτώ ψήφους. Τον Κουγέα ψήφισαν οι Σπ. Σακελλαρόπουλος, Ν. Πολίτης, Γρ. Βερναρδάκης, Παναγής Καββαδίας, Χρίστος Τσούντας, Α. Σκιάς, Α. Αδαμαντίου, Γ. Σωτηριάδης, ενώ τον Κοντογιάννη ψήφισαν οι Γεώργιος Χατζιδάκις, Σ. Μενάρδος, Θεόφιλος Βορέας και ο Θεοφάνης Ι. Κακριδής .

Ο Βορέας υπήρξε ο εισηγητής της Πειραματικής Ψυχολογίας ως επιστήμης και το 1920, ίδρυσε το Ψυχολογικό εργαστήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπόθεση για την οποία ήδη από το 1913 είχε υποβάλλει έγγραφο με τίτλο «Πειραματική ψυχολογία και ψυχολογικά εργαστήρια», ενώ σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου υπήρξε μέλος στην «Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών» του Άγγελου Τανάγρα. Το 1928 ο Βορέας και ο Κωνσταντίνος Λογοθέτης, ως μέλη της εισηγητικής επιτροπής, απέρριψαν την διατριβή επ' υφηγεσία την οποία υπέβαλε ο μετέπειτα καθηγητής Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος. Το 1929 ο Βορέας δίδασκε και το μάθημα της Πειραματικής Τηλεπάθειας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου ήδη από το 1912 δίδασκε το μάθημα της συστηματικής φιλοσοφίας έως το 1939. Το 1926 ο Βορέας περιλαμβάνονταν στα αρχικά μέλη , διορισμένος με την Ιδρυτική Συντακτική πράξη, της Ακαδημίας Αθηνών στην οποία το 1936 διατέλεσε Πρόεδρος . Το 1928 η Ακαδημία Αθηνών προκήρυξε «Φιλοσοφικόν αγώνι­σμα» με έπαθλο 15.000 δραχμές και θέμα «Το φιλοσοφικόν σύστημα του Πλήθωνος» και ο Βορέας μαζί με τους Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χρυσόστομο Α' (Παπαδόπουλο) και τον Νικόλαο Έξαρχόπουλο, ήταν μέλη της Τριμελούς Επιτροπής για την επιλογή των εργασιών που υποβλήθηκαν.

Ο Βορέας διατέλεσε Κοσμήτορας του Πανεπιστημίου τα Ακαδημαϊκά έτη 1919-1920 και 1923-1924. Το 1946 με ψήφισμα της Δ' Αναθεωρητικής βουλής των Ελλήνων ανακλήθηκε στην καθηγητική έδρα και έως το 1949, δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών «..τιμής ένεκεν δια τας πολλαπλάς προς το Έθνος και την επιστήμην υπηρεσίες». Στις 29 Αυγούστου 1947 ο Σπυρίδων Καλλιάφας εκλέχθηκε καθηγητής της Παιδαγωγικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ύστερα από θετική εισηγητική έκθεση των Θεόφιλου Βορέα, που κατείχε την έδρα της Φιλοσοφίας και του Νικόλαου Εξαρχόπουλου, που κατείχε την έδρα της Παιδαγωγικής, ενώ ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος δεν τον θεώρησε κατάλληλο όπως και κανέναν άλλον εκ των τριών υποψηφίων. Ο Καλλιάφας εκλέχθηκε με δέκα έξι ψήφους υπέρ του και μόνο δύο κατά, και κατέλαβε τη δεύτερη τακτική έδρα της Παιδαγωγικής, ενώ κανείς δεν ψήφισε τους συνυποψήφιους του, την εθνικίστρια Σοφία Γεδεών και τον Ευριπίδη Σούρλα .

Συγγραφικό έργο

Ο Βορέας απέδωσε στη σύγχρονη Ελληνική γλώσσα το Τροπάριο της Κασσιανής, της μεγάλης υμνωδού της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Έγραψε και δημοσίευσε, μεταξύ άλλων, τα έργα:

• «Ισοτιμία της γυναικός: εν τη αρχαία Ελλάδι», το 1922,
• «Έκθεσις περί των έργων του κ. Ι.Ν. Θεοδωρακοπούλου», το 1930,
• «Ακαδημεικά: Λογική», 1ος τόμος, το 1932. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1972 από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων και χρησιμοποιήθηκε ως σχολική εγχειρίδιο.
• «Ακαδημεικά: Ψυχολογία», 2ος τόμος, το 1933,
• «Ακαδημεικά: Εισαγωγή εις την φιλοσοφίαν», 3ος τόμος, το 1935,
• «Η Φιλοσοφία και η Ελλάς», το 1936,
• «Ανάλεκτα: Μελέται και λόγοι», τετράτομο, 1937-1941.
• «Η ψυχική κληρονομικότης και το περιβάλλον ως παράγοντες της διανοίας και του χαρακτήρος»,
• «Ακαδημεικά: Ηθική», εκδόθηκε μετά τον θάνατο του,
• «Ακαδημεικά: Αισθητική»,
• «Ακαδημεικά: Φιλοσοφία της Θρησκείας»,
• «Φιλοσοφικόν Λεξικόν».

Μετέφρασε μεγάλους ξένους ποιητές, μεταξύ τους έργα των Goethe, Heine καθώς και πολλών άλλων ποιητών, αλλά και αρχαία Ελληνική ποίηση. Κυκλοφόρησε τα έργα:

• «Περί της Εβραϊκής ποιήσεως»,
• «Ρυθμοί Αθανάτων», τρίτομο έργο, το 1935, έμμετρες μεταφράσεις έργων κλασσικών ποιητών,
• «Πινδά­ρου Επίνικοι», τετράτομο έργο σε ελεύθερη μετάφραση.

Το 1940 εκδόθηκε η

• «Τεσσαρακονταετηρίδα Θεοφίλου Βορέα», όπου αναφέρονται οι ως τότε δημοσιευμένες εργασίες του.

Μνήμη Βορέα

Ο Βορέας ήταν σύγχρονος και σε πολλά ομόγνωμος με τον Κωνσταντίνο Λογοθέτη. Φιλοσόφησε χειραγωγούμενος από τον ορθό λόγο και την εμπειρία και συγκαταλέγεται στους οπαδούς του κριτικού ρεαλισμού. Επηρεάστηκε από τους δασκάλους του στη Γερμανία, κυρίως από τους Wundt, Heinze και Volkelt, όμως δεν ακολούθησε απολύτως τα διδάγματα τους. Διέθετε κριτικό και δημιουργικό νου και άντλησε από την φιλοσοφική παράδοση και την επιστήμη ότι θεωρούσε ορθό και κατάλληλο για τις μελέτες του. Οι συλλογές ποιημάτων που μετέφρασε στα νέα Ελληνικά μαρτυρούν την ευρύτητα των διαφερόντων του, άλλα και την συμβίωση του με την υψηλή ποίηση, ενώ οι αντίστοιχες του Goethe, του Heine και άλλων ξένων ποιητών συνιστούν δημιουργίες δομημένες στην γλωσσική και καλλιτεχνική σοφία του μεταφραστή τους. Ήταν εκλεκτικός, με κύρια γνωρίσματα του έναν ακαδημαϊκό συμβιβασμό μεταξύ όλων των αντιτιθέμενων θεωριών, την κριτική στάση απέναντι στις ακραίες θέσεις και την τοποθέτησή του στο μέσο με συγκερασμό των κατά τη γνώμη του θετικών στοιχείων. Με την τάση του αυτή δεν υπήρξε σαφής ο φιλοσοφικός του προσανατολισμός, στάθηκε όμως καλός ακαδημαϊκός δάσκαλος με τη νηφαλιότητα και τη σαφήνεια του στοχασμού του, το μοναδικό ύφος που έδωσε στη χρήση της καθαρεύουσας και τη σωστή του μέθοδο στην έκθεση των φιλοσοφικών θεωριών.

Ο Βορέας ήταν εκλεκτικός, με κύρια γνωρίσματα τον ακαδημαϊκό συμβιβασμό μεταξύ των αντιτιθέμενων θεωριών, την κριτική στάση απέναντι στις ακραίες θέσεις και την τοποθέτηση του στο μέσο με συγκερασμό των κατά τη γνώμη του θετικών στοιχείων. Με την τάση του αυτή δεν υπήρξε σαφής ο φιλοσοφικός του προσανατολισμός, στάθηκε όμως καλός ακαδημαϊκός δάσκαλος με τη νηφαλιότητα και τη σαφήνεια του στοχασμού του, το μοναδικό ύφος που έδωσε στη χρήση της καθαρεύουσας και τη σωστή του μέθοδο στην έκθεση των φιλοσοφικών θεωριών. Υπήρξε ανυποχώρητος υπερασπιστής της καθαρεύουσας και αντιδρούσε σε οποιαδήποτε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση υπέρ του δημοτικισμού, όπως και ο Κωνσταντίνος Λογοθέτης, ο Κωνσταντίνος Άμαντος και ο Ιστορικός Νικόλαος Βλάχος. Κύριο επιχείρημα του ήταν μια αντίληψη ιστορικού και τεχνοκρατικού εθνικισμού καθώς πίστευε ότι οι διαχρονικές αξίες της κλασικής Ελλάδας δεν αφήνουν κανένα άλλο περιθώριο αξιακού προσανατολισμού. Έτσι με δεδομένη την αρχαιοελληνική υπερεπάρκεια σε αξίες αποκλειστικό μέλημα της σύγχρονης Ελλάδος έπρεπε να είναι η έμφαση στην τεχνολογική ανάπτυξη και σε μια σθεναρή εξωτερική πολιτική. Ο Ευάγγελος Παπανούτσος διατυπώνει θετική γνώμη για το έργο του και γράφει ότι:

«...Η συμβολή του Βορέα στην προαγωγή της πανεπιστημιακής διδα­σκαλίας υπήρξε μεγάλη. Ύψωσε αισθητά τη στάθμη των φιλοσοφικών σπουδών στο Πα­νεπιστήμιο Αθηνών. Αν συγκρίνει κανείς το διδακτικό και συγγραφικό έργο του με το έργο των προγενεστέρων καθηγητών τής Φιλοσοφίας (με το έργο λ.χ. του Χρήστου Παπα­δόπουλου και του Μαργαρίτη Ευαγγελίδη, θα σημειώσει μεγάλες διαφορές. Και θα ανα­γνωρίσει ότι με τον Θεόφιλο Βορέα η διδασκαλία της Ψυχολογίας και της συστηματικής Φιλοσοφίας στο Εθνικό μας Πανεπιστήμιο άρχισε πια να γίνεται με τρόπο που τοποθετεί το Ανώτατο Εκπαιδευτικό μας Ίδρυμα στο επίπεδο των άλλων ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων...».

Βορέειος βιβλιοθήκη Αμαρουσίου

Ο Βορέας, που έμμεσοι απόγονοι του είναι η οικογένεια Βορέα, που από το 1912 ζει στα Μελίσσια, αλλά και η οικογένεια Βοργιά, που ζει και εργάζεται στο Μαρούσι, προσέφερε στο Δήμο -τότε κοινότητα- Αμαρουσίου 3.583 βιβλία και δημιουργήθηκε η Βορέειος δημοτική βιβλιοθήκη της πόλεως. Στη βιβλιοθήκη του Δήμου Αμαρουσίου βρίσκονται πτυχία και διπλώματα του Βορέα, όπως τα :

• Almae Universitatis Lipsiensis Rectore Paulo Elechsig
• Πτυχίο Ψυχιατρικής
• Δίπλωμα θεολογίας εν τω Αθήνησιν Εθνικώι Πανεπιστήμιωι Ιωάννου Ν. Χατζιδάκη.
• Δίπλωμα φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Λειψίας
• Δίπλωμα ψυχολογίας Universtat Leipzig, 31 Marz 1937
• Εκκλησιαστική Ριζάρειος Σχολή Δίπλωμα τροφίμου,
• Ένωσις αποφοίτων Ριζαρείου σχολής 12 Μαρτίου 1886,
• Δίπλωμα Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος,
• Δίπλωμα Εταίρου Ανθρωπολογικής εταιρίας
• Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός εκλογή Θ. Βορέα σε Πάρεδρο του συλλόγου,
• Εκλογή τακτικού μέλους του Βορέα στη Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία,
• Εκλογή ισόβιου μέλους του Θ. Βορέα στην εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία.

Η βιβλιοθήκη λειτουργεί από το 1978 ενώ από τον Οκτώβριο του 2008 στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο στη συμβολή των οδών Στέφανου Δραγούμη και Μιλτιάδου, το οποίο είναι ιδιοκτησία του Δήμου Αμαρουσίου,

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Βορέας, Θεόφιλος Εγκυκλοπαίδεια «Δομή»
• Θέοφιλος Βορέας-Τεκμήρια
• Θεόφιλος Βορέας-Συγγραφείς στο Αποθετήριο
• Ψηφιοποιημένα έργα του Θεόφιλου Βορέα.

Πηγές

• «Δύο Πανεπιστημιακοί διδάσκαλοι τής φιλοσοφίας, Θεόφιλος Βορέας, Κωνσταντίνος Λογοθέτης», Νικόλαος Χρόνης, Τριμηνιαίο περιοδικό «Παρνασσός», τόμος Λ', αριθμός 2, Απρίλιος-Ιούνιος 1988, σελίδες 135-154.

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org