Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος

Ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος Έλληνας εθνικιστής, ένας από τους κορυφαίους στοχαστές του Νέου Ελληνισμού, φιλόσοφος, Πανεπιστημιακός, ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφίας και ακαδημαϊκός που διατέλεσε Πρόεδρος και Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, γεννήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 1900 στο χωριό Βασσαράς του νομού Λακωνίας και πέθανε λίγο πριν τα μεσάνυχτα της Πέμπτης 20 Φεβρουαρίου 1981, στο σπίτι του στην Αθήνα από κρίση άσθματος, από το οποίο έπασχε από δεκαετίες. Η νεκρώσιμη ακολουθία του τελέστηκε με δημόσια δαπάνη, στις 15:00 μετά το μεσημέρι της Παρασκευής 21 Φεβρουαρίου και τάφηκε στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Σ' αυτήν παραβρέθηκε μεγάλο μέρος της τότε πολιτικής εξουσίας, ενώ επικήδειους λόγους εκφώνησαν ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Ιωάννης Καρμίρης καθώς και οι φίλοι και συνεργάτες του Κωνσταντίνος Τσάτσος και Παναγιώτης Κανελλόπουλος.

Ήταν παντρεμένος και από το γάμο του έγινε πατέρας ενός γιου και δύο θυγατέρων. Η σύζυγος του Πηνελόπη, το γένος Κακριδή, πέθανε από ασθένεια το 1954 και ο μοναχογιός του Νίκος Θεοδωρακόπουλος, φοιτητής της Φυσικομαθηματικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αυτοκτόνησε ένα χρόνο αργότερα. Κόρες του ήταν η Φανή Θεοδωρακοπούλου και η Ελένη Θεοδωρακοπούλου-Στρατήγη, σύζυγος του Στράτη Στρατήγη.

Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος

Βιογραφία

Πατέρας του Ιωάννη ήταν ο Νικόλαος και μητέρα του ήταν η Παναγιώτα Θεοδωρακοπούλου, αγράμματοι φτωχοί αγρότες, των οποίων ήταν το τρίτο από τα επτά παιδιά τους. Το 1915, μετά την ολοκλήρωση των βασικών σπουδών του, τις οποίες παρακολούθησε στη γενέτειρα του, ο Ιωάννης ταξίδεψε στην Αθήνα με την προτροπη των γονέων του, όπου συμμετείχε στις εισαγωγικές εξετάσεις για τη Ριζάρειο σχολή με σκοπό να γίνει ιερέας. Επειδή η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων αργούσε και τα οικονομικά του μέσα ήταν περιορισμένα ο Θεοδωρακόπουλος κατέφυγε στο Υπουργείο Παιδείας, όπου έμαθε από τον ίδιο τον Υπουργό, τον Γεώργιο Θεοτόκη, ότι ήταν πρώτος στη σειρά εισαγωγής. Έτσι ο Ιωάννης έγινε Ριζαρίτης, φόρεσε ράσο και έμαθε την ψαλτική. Φοίτησε από το 1915 έως το 1920, στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή, όπου ασθένησε από τύφο και νοσηλεύθηκε στην κλινική «Δεληβάνη» στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός». Αποφοίτησε πρώτος σε σειρά το 1920, και με απόφαση της Σχολής του χορηγήθηκε υποτροφία για να σπουδάσει Θεολογία, όμως ο ίδιος επέλεξε τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Με τη βοήθεια του πρωτότοκου αδελφού του που ήταν εγκαταστημένος στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής πήγε στη Βιέννη, όπου από το 1920 έως το 1922 σπούδασε φιλοσοφία και φιλολογία στο εκεί Πανεπιστήμιο, ενώ παρακολούθησε μαθήματα ανατομίας και φυσιολογίας. Συνέχισε τις σπουδές του από το 1922 έως το 1925, στη Χαϊδελβέργη παρακολουθώντας μαθήματα κοντά στους Καρλ Γιάσπερς, Άλφρεντ Βέμπερ, Έντουαρντ Χόφμαν, Ερνστ Ρόμπερτ Κούρτιους, Φρίντριχ Γκούντολφ και Ερρίκο Ρίκερτ που δίδαξε στον Θεοδωρακόπουλο τη γραμματική, το συντακτικό, το ετυμολογικό της φιλοσοφίας. Ο Θεοδωρακόπουλος αργότερα συνέγραψε και εξέδωσε βιβλίο για τις φιλοσοφικές απόψεις του Ρίκερτ και εντάχθηκε στην νεοκαντιανή σχολή της Βάδης. Το 1925 αναγορεύτηκε διδάκτορας της φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, με θέμα της διατριβής του τη «Διαλεκτική του Είναι στον Πλάτωνα», «Platons Dialektik des Seins» στη σειρά των «Χαϊδελβεργιανών πραγματειών Φιλοσοφίας και ιστορίας της Φιλοσοφίας», που εξεδόθη αυτοτελώς δύο χρόνια αργότερα. Το 1928 εξέδωσε και μονογραφία για τη «Μεταφυσική του Είναι στον Πλωτίνο», «Ρίοtins Metaphysik des Seins», και την ίδια χρονιά επέστρεψε στην Ελλάδα.

Πανεπιστημιακή δραστηριότητα

Το 1928, αμέσως μετά την επιστροφή του από τη Γερμανία, οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεόφιλος Βορέας και Κωνσταντίνος Λογοθέτης δεν ενέκριναν την υφηγεσία του και δέχθηκε επίθεση από το φιλοσοφικό κατεστημένο στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών, ενώ άρχισε να βάλλεται το έργο του και από την πλευρά των οπαδών του ιστορικού υλισμού. Έτσι το 1929 και μέχρι το 1940 εξέδωσε, με τη συνεργασία των Κωνσταντίνου Τσάτσου και Παναγιώτη Κανελλόπουλου, το περιοδικό «Αρχείο της Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών», του οποίου ήταν διευθυντής και αρθρογράφος. Το πρώτο άρθρο υτου ήταν μια μελέτη του Heinrich Rickert.

Το 1930, ο Θεοδωρακόπουλος εξελέγη υφηγητής και το 1933 τακτικός καθηγητής της συστηματικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ το 1939 έγινε καθηγητής της Συστηματικής Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής και εντάχθηκε στις τάξεις των καθηγητών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1950 καθηγητής της φιλοσοφίας της τότε Παντείου Σχολής. Το 1947, συμμετείχε σε φιλολογικό μνημόσυνο του Ιωάννη Συκουτρή που διοργανώθηκε από το περιοδικό «Νέα Εστία», στο οποίο συμμετείχαν ως ομιλητές και οι Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Νικόλαος Τωμαδάκης και Θεμιστοκλής Τσάτσος.

Το Ακαδημαϊκό έτος 1949-1950 διατέλεσε Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής, ενώ το 1967-68 διατέλεσε Αντιπρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Αποχώρησε από την έδρα του στο Πανεπιστήμιο του 1967, με τη συντακτική πράξη του καθεστώτος της 21ης Απριλίου που θέσπιζε ανώτατο όριο ηλικίας για τους Πανεπιστημιακούς καθηγητές. Ήταν Αντεπιστέλλον Μέλος των Ακαδημιών της Χαϊδελβέργης, από το 1972, και του Παλέρμο, επισκέπτης καθηγητής του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, επίτιμος διδάκτορας της φιλοσοφίας του δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο, τακτικό μέλος του «Διεθνούς Ινστιτούτου Φιλοσοφίας», της «Αμερικανικής Φιλοσοφικής Εταιρείας» και της «Αμερικανικής Εταιρείας Μεταφυσικής», μέλος της διοικήσεως της «Διεθνούς Εταιρείας Μεσαιωνικής Φιλοσοφίας» [SIEPM], Αντιπρόεδρος της «Ομοσπονδίας Φιλοσοφικών Εταιρειών» [FISP] και μέλος της «Διεθνούς Εταιρείας Πλατωνικών Μελετών».

Το 1960 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην οποία το 1963 διατέλεσε Πρόεδρος και στη συνέχεια από το 1966 έως το 1981 που πέθανε Γενικός της Γραμματέας . Επίσης διατέλεσε μέλος και εκλέχθηκε Πρόεδρος στην «Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία» . Υπήρξε επί δέκα χρόνια πρόεδρος και στις 9 Μαΐου του 1980 ανακηρύχθηκε επίτιμος Πρόεδρος του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός».

Καθεστώς 4ης Αυγούστου / Ιδεολογικές απόψεις

Ο Θεοδωρακόπουλος συντάχθηκε με το εθνικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου και τον Ιωάννη Μεταξά και δήλωσε παρών στην «Πνευµατική Επιστράτευση» του καθεστώτος. Στο «Ανώτατον Γνωμοδοτικόν Συμβούλιον» συμμετείχαν μεταξύ άλλων οι Κωστής Μπαστιάς, Αχιλλέας Κύρου, Νίκος Κιτσίκης, πρόεδρος του «Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος» επί Βενιζέλου, πρύτανης του Εθνικού Μετσόβειο Πολυτεχνείου επί Μεταξά και μεταπολεμικά βουλευτής του κόμματος «Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά» [«Ε.Δ.Α.»]. Στα «Μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής επί κεφαλής τομέων» ο Γεώργιος Σεφέρης, ο κορπορατιστής βενιζελικός Λέων Μακκάς, ο θεολόγος Νικόλαος Λούβαρις, ο Παντελής Πρεβελάκης και η Σοφία Γεδεών. Στις υπό την εποπτεία τους περιοδείες-ομιλίες συμμετείχαν εκτός από τον Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, επίλεκτα µέλη της συντηρητικής διανοήσεως, όπως οι Κωνσταντίνος Τσάτσος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Στίλπων Κυριακίδης, Θρασύβουλος Βλησίδης, Νικόλαος Λούρος, Νικόλαος Εξαρχόπουλος, Αλέξανδρος Τσιριντάνης της «Χριστιανικής Ενώσεως Επιστημόνων», Ιωάννης Κακριδής, Άγγελος Σικελιανός για «Το βαθύτερο νόημα της Πνευματικής Επιστρατεύσεως», ο Φαίδων Κουκουλές σχετικά µε το «Διατί ενικήσαμεν και διατί θα νικήσωµεν», ενώ ο Κ.Θ.Δημαράς συμμετείχε µε ομιλίες για «Το νόημα της Ελευθερίας».

Θεωρούσε τον κομμουνισμό ως έναν ανορθολογικό «μύθο» ή μια «σοφιστική», που διέπεται από «ασυγκράτητη απειθαρχία και πάθος» , ενώ στο έργο του «Η Ελλάς ως Ιδέα. Ο Πόλεμος και οι ιδεολογίες» αναφέρει πως «....Ο Μωάμεθ έδωκε το Κοράνιο στο αριστερό και τη μάχαιρα στο δεξιό χέρι των οπαδών του και υποσχέθηκε τον παράδεισο σε όσους φονεύουν απίστους» και συμπληρώνει ότι: «...Και όμως υπήρξε στον τόπο μας, εις τη χώρα αυτήν του ανθρωπισμού, εκτός από τους πολιτικούς ηγέτες της θεωρίας, και μια άλλη θλιβερή ακολουθία «διανοουμένων», η οποία ασπάθηκε αυτήν τη θεωρία του Μωάμεθ και έδωκε εις το ένα χέρι των νέων τη φυλλάδα του Μαρξ και εις το άλλο το περίστροφο..».

Πολιτική δράση

Από την 1η Νοεμβρίου έως τις 22 Νοεμβρίου του 1945 άσκησε καθήκοντα Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων στην «de facto» κυβέρνηση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, ενώ τα ίδια καθήκοντα του ανατέθηκαν από τις 22 Δεκεμβρίου του 1966 έως τις 3 Απριλίου του 1967 στην κυβέρνηση του Ιωάννη Παρασκευόπουλου.

Κοινωνική δράση

Μιλώντας στην αίθουσα της Αρχαιολογικής Εταιρείας στις 27 Φεβρουαρίου 1963, ανέφερε ότι προαπαιτούμενο για την Ευρωπαϊκή Ενοποίηση είναι η αποφυγή από μέρους οποιουδήποτε Ευρωπαϊκού λαού, οσοδήποτε ισχυρός και αν είναι αυτός, της διεκδικήσεως της ηγεμονίας έναντι των άλλων λαών, καθώς και τη διατήρηση της ποικιλίας του πνεύματος, που θεωρούσε ότι είναι «η δύναμις της Ευρώπης». Το 1966 συμμετείχε στην ίδρυση της «Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών» στην Αθήνα και ανέλαβε αντιπρόεδρος στο πρώτο διοικητικό συμβούλιο της με πρόεδρο τον Παναγιώτη Πουλίτσα , ενώ από το 1975 μέχρι το 1979 διετέλεσε πρόεδρος της Εταιρείας. Το 1966, ως Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του 7ου Κινηματογραφικού Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης που διοργανώθηκε στην αίθουσα της «Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών» και στον κινηματογράφο «Αλέξανδρος» ήταν μεταξύ εκείνων που με ψήφους 6 έναντι 5 επέλεξαν για το βραβείο της καλλίτερης ταινίας την πατριωτική «Ξεχασμένοι Ήρωες» του Τζέιμς Πάρις.

Από το 1971 συμμετείχε ως συνεργάτης στο περιοδικό «Φιλοσοφία» της Ακαδημίας Αθηνών, του οποίου εισηγήθηκε την έκδοση. Το 1975 ίδρυσε και λειτούργησε ως το θάνατο του την «Ελευθέρα Σχολή Φιλοσοφίας «Ο Πλήθων» Ι. Ν. Θεοδωρακοπούλου» στην Μαγούλα της Σπάρτης στους πρόποδες του Μυστρά. Στη σχολή αυτή, ειδικοί παρέδιδαν μαθήματα φιλοσοφίας στο ευρύ κοινό και εκτός από τις οκτώ περιόδους των μαθημάτων αυτών, οργανώθηκαν και πολλά εξειδικευμένα συνέδρια. Η επιλογή του τόπου προήλθε από την πεποίθηση του ότι η πνευματική αναγέννηση του τόπου «ημπορεί να προέλθει μόνο από την περιφέρεια, εφ' όσον κατορθώσει να γίνει αυτοδύναμη», και όχι «από την Αθήνα όπου ο θόρυβος και η τύρβη... εμποδίζουν τους ανθρώπους να σκεφθούν καθαρά». Η σχολή στεγάστηκε σε ένα ιδιόκτητο κτήριο, το πρώην αρχοντικό της οικογενείας Φικιώρη το οποίο ο Θεοδωρακόπουλος απέκτησε γι' αυτό τον σκοπό. Διηύθυνε τη Σχολή και δίδασκε φιλοσοφία σε Κύκλους Μαθημάτων και διοργανώνοντας Διεθνή και Πανελλήνια Συνέδρια, ενώ τη λειτουργία της ανέλαβαν μετά τον θάνατο του οι κόρες του Φανή Θεοδωρακοπούλου και Ελένη Στρατήγη, μετά το θάνατο της οποίας το 1997, ανέλαβε η εγγονή του Δέσποινα Στρατήγη.

Υπήρξε συνεργάτης της «Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας» των εκδόσεων «Πυρσός» και ο βασικός συντελεστής της «Νέας Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας» των εκδόσεων «Χάρη Πάτση», το μεγαλύτερο εκπαιδευτικό έργο της Ελληνικής Βιβλιογραφίας, όπου συνεργάστηκε με ένα τεράστιο επιτελείο ειδικών επιστημόνων. Το 1975 συμμετείχε ως μέλος στην «Επιτροπή διά την επανέκδοσιν των απάντων του Κ. Δ. Καραβίδα», μαζί του οι Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Γεώργιος Μαύρος, Φαίδων Βεγλερής, Κωνσταντίνος Καλλίας, Ιωάννης Πεσμαζόγλου, Αγνή Ρουσσοπούλου και η κόρη του συγγραφέα Ζωή Καλλιγά-Καραβίδα. Το 1978 ήταν Πρόεδρος του Παγκοσμίου Συνεδρίου της Θεσσαλονίκης για τον Αριστοτέλη και, την ίδια χρονιά, ένας από τους επτά φιλοσόφους ομιλητές του Διεθνούς Συμποσίου για τον Αριστοτέλη, που διοργάνωσε η ΟΥΝΕΣΚΟ στο Παρίσι.

Ο Θεοδωρακόπουλος τιμήθηκε με μεγάλες επιστημονικές διακρίσεις εντός και εκτός Ελλάδος. Συμμετείχε σε μεγάλο αριθμό φιλοσοφικών συνεδρίων, έδωσε διαλέξεις για φιλοσοφικά θέματα στο εξωτερικό και τιμήθηκε από Πανεπιστήμια και πνευματικά ιδρύματα του εξωτερικού αλλά και του εσωτερικού. Το 1957 τιμήθηκε με το Α' Κρατικό Βραβείο Μυθιστορηματικής Βιογραφίας για το έργο του «Ο Φάουστ του Γκαίτε». Η προσωπική βιβλιοθήκη και το αρχείο του μεταφέρθηκαν μετά τον θάνατο του από την Αθήνα στη Σπάρτη και στη συνέχεια δωρήθηκαν στο «Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη» ύστερα από σχετική απόφαση της οικογένειας του Στράτη Στρατήγη, συζύγου της Ελένης Θεοδωρακοπούλου και της Δέσποινας Στρατήγη.

Συγγραφικό έργο

Ο Θεοδωρακόπουλος μαζί με τον Κωνσταντίνο Τσάτσο και τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο αποτέλεσαν την τριάδα των Ελλήνων νεοκαντιανών. Θεωρείται από τους μεγαλύτερους μελετητές του Πλάτωνα και του Πλωτίνου. Δημοσίευσε πολλά αυτοτελή συγγράμματα και πλήθος από μελέτες σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά.

Το συγγραφικό έργο του χωρίζεται σε δύο μεγάλες περιόδους, αρχικά από το 1927 έως το 1941 την αρχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, περίοδο στην οποία παρουσίασε 8 φιλοσοφικά έργα, 2 μικρότερες μελέτες και 43 άρθρα, μεταξύ τους οι δύο γερμανικές διατριβές του για το Πλάτωνα και τον Πλωτίνο, καθώς και η «Εισαγωγή στον Πλάτωνα». Κατόπιν η δεύτερη και σημαντικότερη περίοδος από το 1947 έως το θάνατό του το 1981, περίοδος που αρχίζει με το μελέτημα «Ευρώπη και Σοσιαλισμός» και το «Σύστημα Φιλοσοφικής Ηθικής», όπως και την έκδοση του πλατωνικού Φαίδρου με εισαγωγή, αρχαίο κείμενο, μετάφραση και σχόλια, το 1948. Ιδίως από το 1960 και μετά, δημοσιεύτηκαν 25 τόμοι βιβλίων και 160 επιστημονικά άρθρα, ομιλίες και άλλα. Άφησε πλούσιο και αξιόλογο συγγραφικό έργο. Ενδεικτικά, έγραψε και δημοσίευσε τα έργα:

• «Εισαγωγή στον Πλάτωνα»,
• Θεωρία του λόγου, το 1928,
• Αι αρχαί της φιλοσοφίας της ιστορίας, το 1928,
• Η έννοια της φιλοσοφίας και η έννοια της ιστορίας της φιλοσοφίας, το 1929,
• Φιλοσοφία του Kant, το 1930,
• Φιλοσοφία του Ηρακλείτου, το 1930,
• Φιλοσοφία του Πλάτωνος, το 1931,
• Το πρόβλημα της φιλοσοφίας της ιστορίας, το 1933,
• Ο ηθικός στοχασμός και η θεωρία της ηδονής, το 1935,
• Το πρόβλημα της ζωής και του θανάτου στον Φαίδωνα του Πλάτωνος, το 1939,
• Ο πρώτος μονόλογος του Φάουστ, το 1940,
• «Ευρώπη και Σοσιαλισμός», το 1947,
• «Πλάτωνος Φαίδρος», το 1948,
• «Σύστημα Φιλοσοφικής Ηθικής», το 1948,
• Η φιλοσοφία του Καρτεσίου, το 1950,
• Η κλασική φιλολογία και ο Νίτσε, το 1953,
• «Ο Φάουστ του Γκαίτε», το 1956, μετάφραση με αισθητική και φιλοσοφική ερμηνεία,
• Η θεωρία των ιδεών του Πλάτωνος, το 1960,
• Συστήματα φιλοσοφικής ηθικής, το 1960,
• Ο διάλογος, η διαλεκτική και η εποχή μας, το 1963,
• «Τέχνη και κάλλος»,
• «Οι ήρωες της Ορθόδοξης Εκκλησίας»,
• «Φιλοσοφία και ζωή», το 1967,
• «Τα σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα», το 1972,
• «Εισαγωγή στη Φιλοσοφία», τετράτομο έργο, το 1974-75,
• «Πλάτωνος Θεαίτητος», το 1959,
• «Πλάτων-Πλωτίνος-Ωριγένης»,
• «Αγαπημένη μου Χαϊδελβέργη», το 1980.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιωάννης Ν. Θεοδωρακόπουλος Περιοδικό «Νέα Εστία», τεύχος 1289, σελίδες 354-367.
• Θεοδωρακόπουλος, Ιωάννης (1900, Βασάρας-1981, Αθήνα)
• Εργογραφία Ιωάννη Θεοδωρακόπουλου Τεκμήρια, Εργαστήριο Ερευνών Νεοελληνικής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Φιλοσοφική Σχολή.

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org