Νικόλαος Εξαρχόπουλος

Ο Νικόλαος Εξαρχόπουλος, Έλληνας παραδοσιοκράτης και υποστηρικτής του θεσμού της βασιλείας, διανοούμενος, Φιλόλογος και διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής, ο εισηγητής της επιστημονικής παιδαγωγικής στην Ελλάδα, Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ιδρυτής του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών της οποίας διατέλεσε Πρόεδρος το 1942 και Αντιπρόεδρος το 1950, Αντιπρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και συγγραφέας, Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας, συνεργάτης του Εθνικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου και του Ιωάννη Μεταξά, γεννήθηκε το 1874 στο νησί της Νάξου στο σύμπλεγμα των Κυκλάδων και πέθανε , ύστερα από μακρά και επώδυνη ασθένεια, την 28η Φεβρουαρίου του 1960 στην κατοικία του στην Αθήνα. Η κηδεία του έγινε στις 11:00' το πρωί της 1ης Μαρτίου από τον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών.

Νικόλαος Ιωαν. Εξαρχόπουλος
Γέννηση: 1874
Τόπος: Νάξος, Κυκλάδες (Ελλάδα)
Σύζυγος: Κορίννα Ι. Βάλληνδα
Τέκνα:
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Φιλόλογος, Πανεπιστημαικός Ακαδημαϊκος, Συγγραφέας
Θάνατος: 28 Φεβρουαρίου 1960
Τόπος: Αθήνα (Ελλάδα)

Το 1910 παντρεύτηκε με την Κορίννα Ι. Βάλληνδα με καταγωγή από το νησί της Κύθνου, κόρη επιφανούς ιατρού της Βαλκανικής ομογένειας, η οποία απεβίωσε πριν τον σύζυγο της μετά βεβαιότητος πριν το έτος 1954 και από το γάμο τους δεν απέκτησαν απογόνους.

Βιογραφία

Οι Εξαρχόπουλοι, ιστορική οικογένεια αγωνιστών, με σημαντική προσφορά στους Εθνικούς αγώνες που πολλά μέλη της έδρασαν στη διάρκεια της Ελληνικής εθνεγερσίας του 1821, αλλά και επιστημόνων με καταγωγή από την νήσο Αμοργό. Πατέρας του Νικόλαου ήταν ο ιατρός Ιωάννης Εξαρχόπουλος που διακρινόταν για την επιστημονική και γενικότερη μόρφωση του και είχε ξακουστή φήμη σε όλα τα νησιά του Αιγαίου. Ο Ιωάννης Εξαρχόπουλος εγκαταστάθηκε στη Νάξο, όπου παντρεύτηκε τη Στυλιανή Σαραντινού, η οποία καταγόταν από ευγενή οικογένεια της Νάξου και από το γάμο τους απέκτησαν πέντε παιδιά, τον πρωτότοκο Νικόλαο, τρεις ακόμα γιους και μια κόρη.

Σπουδές

Ο Νικόλαος παρακολούθησε τα μαθήματα της Δημοτικής εκπαιδεύσεως και τα μαθήματα του Ελληνικού σχολείου στη γενέτειρά του, όμως ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Β' Γυμνάσιο Αρρένων Νεαπόλεως (Εξάρχεια) στην Αθήνα. Το 1890 εγγράφηκε και σπούδασε Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αποφοίτησε και πήρε το πτυχίο του το 1896 με τον σπάνιο, για εκείνη την εποχή, βαθμό «Άριστα» ενώ το επόμενο έτος υπέβαλε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα την ποίηση του Οράτιου υπό τον τίτλο «De Horatio poeta», γραμμένη στα λατινικά. Το ίδιο έτος έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στην Παιδαγωγική και αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφίας.

Διδακτική δραστηριότητα

Αμέσως μετά, ο Εξαρχόπουλος διορίστηκε σχολάρχης, για πέντε χρόνια, αρχικά στη Χαλκί ή Τραγαία Νάξου, μετά την Αμοργό, στη Θήρα και στη συνέχεια, στην Ίο. Το 1901, μετά την επιτυχία του σε διαγωνισμό που προκηρύχθηκε από το Υπουργείο Παιδείας για την αποστολή δύο υποτρόφων στην Ευρώπη, αναδείχθηκε υπότροφος της Ελληνικής κυβερνήσεως και πραγματοποίησε σπουδές Παιδαγωγικής και Φιλοσοφίας σε Πανεπιστήμια της Γερμανίας, στην Ιένη, από το 1901 έως το 1903 (τέσσερα εξάμηνα) και στη Λειψία καθώς και στη Λωζάνη της Ελβετίας από ένα εξάμηνο, όπως αναφέρει ο ίδιος στο έργο του «Σπουδαί και επιστημονικαί εργασίαι», όπου ήλθε σε επαφής με τον καθηγητή Παιδαγωγικής Γουλιέλμο Rein, από τον οποίο διδάχθηκε Ηθική, Ψυχολογία, Συστηματική Παιδαγωγική, Γενική και Ειδική Διδακτική, τον καθηγητή Φιλοσοφίας Liebmann και τον καθηγητή Φιλοσοφίας Γουλιέλμο Wundt.

Παιδαγωγική δράση

Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, το 1904 ο Εξαρχόπουλος διορίστηκε καθηγητής στο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαιδεύσεως και στη συνέχεια, αρχικά διευθυντής για τρία χρόνια και στη συνέχεια Επιθεωρητής στο Διδασκαλείο Πελοποννήσου. Το 1906 αναγορεύθηκε υφηγητής και στις 26 Ιουλίου 1912 διορίστηκε τακτικός καθηγητής Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αυτός πρώτος εισηγήθηκε και θεσμοθέτησε επιστημονικά τη διδακτική των Αρχαίων Ελληνικών και των άλλων φιλολογικών μαθημάτων. Το 1921 εισηγήθηκε και πέτυχε την αυτονόμηση της Παιδαγωγικής ως αυτοτελούς επιστήμης. Υπήρξε ο πρώτος που εισήγαγε σπουδαίους κλάδους της Παιδαγωγικής, όπως την παιδαγωγική-παιδολογική έρευνα και το θεσμό του επαγγελματικού προσανατολισμού.

Με την επιστροφή του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εξουσία, τον Ιούνιο του 1917 ο Εξαρχόπουλος διώχτηκε από τη θέση του καθηγητού στο Πανεπιστήμιο. Τον διαδέχτηκε ο Δημήτριος Γληνός που εισηγήθηκε την απόλυσή του ως γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας. Στην έκθεση που υπέβαλε ο Γληνός χαρακτήριζε τον Εξαρχόπουλο ως επιστήμονα: εκ των σχετικώς καλών, συντηρητικό ως διανοούμενο, με προσβάσεις στη Γερμανία, φιλοβασιλικό και σαφώς αντιβενιζελικό, λόγο για τον ενέτασσε στους καθηγητές που έπρεπε να εκδιωχθούν από το πανεπιστήμιο. Ο Γληνός πρότεινε, επίσης, την άμεση αντικατάσταση του συνόλου των απολυμένων, με πρόσωπα που θα επίλεγε κατά την κρίση της η κυβέρνηση και όχι οι σχολές. Υποδείκνυε, επίσης: ...Προκειμένου περί των αντικαταστατών πρέπει προ παντός να ληφθεί υπ’ όψιν η γενική αυτών ιδεολογία, το φιλελεύθερον πνεύμα, η επιστημονική προπαρασκευή και κατά δεύτερον λόγον η επίδειξις έργων εκ των παρ’ ημίν νομιζομένων επιστημονικών... .

Το Νοέμβριο του 1920 ο Βενιζέλος ηττήθηκε στις εκλογές και στις αρχές του Φεβρουαρίου 1921 ο Εξαρχόπουλος, τότε μέλος της εξαμελούς «Επιτροπείας» που συγκροτήθηκε από επιφανείς συντηρητικούς διανοούμενους , πρότεινε την απόσυρση των βιβλίων της δημοτικής γλώσσας που καθιερώθηκαν στο δημοτικό σχολείο με τη μεταρρύθμιση του 1917, καθώς και την ποινική δίωξη των υπευθύνων της «διαφθοράς της ελληνικής γλώσσας», τις αντιλήψεις των οποίων χαρακτήριζε «υπερπροοδευτικές». Παράλληλα ζητούσε την επιστροφή στα δημοτικά σχολεία των αναγνωστικών βιβλίων που είχαν εγκριθεί, το 1917, πριν τη μεταρρύθμιση. Καθιέρωσε το θεσμό της 2ετούς μετεκπαιδεύσεως των δασκάλων στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, το 1922, ως γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας. Το 1923 ίδρυσε το Πανεπιστημιακό εργαστήριο πειραματικής παιδαγωγικής. Το 1924 μετά την αποφοίτηση της εθνικίστριας μαθήτριας του Σοφίας Γεδεών από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών την προσέλαβε ως βοηθό του στο Πανεπιστημιακό Εργαστήριο.

Το 1928 η Ακαδημία Αθηνών προκήρυξε «Φιλοσοφικόν αγώνι­σμα» με έπαθλο 15.000 δραχμές και θέμα «Το φιλοσοφικόν σύστημα του Πλήθωνος» και ο Εξαρχόπουλος μαζί με τους Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χρυσόστομο Α' (Παπαδόπουλο) και Θεόφιλο Βορέα ήταν μέλη της Τριμελούς Επιτροπής για την αξιολόγηση των εργασιών που υποβλήθηκαν. Το 1929 ο Εξαρχόπουλος εισηγήθηκε την ίδρυση και ανέλαβε την διεύθυνση του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών με άμεση συνεργάτιδα την Αικατερίνη Στρυφτού-Κριαρά, η οποία κατείχε τη θέση της Επιμελήτριας. Στη συνεδρία της 20 Φεβρουαρίου 1930 παρουσίασε ενώπιον του Σώματος της Ακαδημίας την ερευνητική εργασία της Σοφίας Γεδεών με θέμα:«Αναλογίαι του σωματικού πλάτους προς το ανάστημα κατά την περίοδον της αυξήσεως». Η Γεδεών υπήρξε η πρώτη Ελληνίδα επιστήμονας που ερευνητική της εργασία παρουσιάστηκε ενώπιον του Σώματος της Ακαδημίας.

Καθεστώς 4ης Αυγούστου

Στη διάρκεια του Εθνικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου ο Νικόλαος Εξαρχόπουλος μαζί του και οι Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Στίλπων Κυριακίδης, Θρασύβουλος Βλησίδης -που το 1943 ήταν υπότροφος της Γερμανίας, Νικόλαος Λούρος, Αλέξανδρος Τσιριντάνης -της «Χριστιανικής Ενώσεως Επιστημόνων» και ο Φαίδων Κουκουλές, συγγραφέας του «Διατί ενικήσαμεν και διατί θα νικήσωμεν», εντάχθηκαν στα επίλεκτα μέλη της Εθνικής διανοήσεως, όπως οι Κωνσταντίνος Τσάτσος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Ιωάννης Κακριδής, Κωνσταντίνος Δημαράς με ομιλία για «Το νόημα της Ελευθερίας», και ο Άγγελος Σικελιανός με τη διάλεξη του για «Το βαθύτερο νόημα της Πνευματικής Επιστρατεύσεως», τους οποίους είχε γοητεύσει η Εθνική πολιτική του καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά, καθώς και η προσδοκία της αναγεννήσεως του Έθνους.

Όλοι τους συμμετείχαν σε περιοδείες και ομιλίες που πραγματοποιήθηκαν υπό την εποπτεία της Σοφίας Γεδεών η οποία μαζί με τους, Κωστή Μπαστιά, Αχιλλέας Κύρου, Νίκο Κιτσίκη, πρόεδρο του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος επί Ελευθερίου Βενιζέλου, πρύτανη του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου επί Ιωάννη Μεταξά και μεταπολεμικά βουλευτή του κόμματος Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά [Ε.Δ.Α.], αποτελούσαν στο «Ανώτατον Γνωμοδοτικόν Συμβούλιον της Πνευματικής Επιστρατεύσεως», ενώ οι Νικόλαος Λούβαρις, Γεώργιος Σεφέρης, Λέων Μακκάς και Παντελής Πρεβελάκης, ανήκαν στα «Μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής επί κεφαλής τομέων».

Δίκη των Τόνων

Το Νοέμβριο του 1941, ο Εξαρχόπουλος μαζί με τους συναδέλφους του καθηγητές Φαίδωνα Κουκουλέ, Ερρίκο Σκάσση, Εμμανουήλ Πεζόπουλο, Αντώνιο Χατζή, Γεώργιο Σακελλαρίου, Γεώργιο Π. Οικονόμο, Νικόλαο Βλάχο, Αναστάσιο Ορλάνδο, Χρήστο Καπνουκάγια, Σπυρίδωνα Μαρινάτο, Απόστολο Δασκαλάκη, Διονύσιο Ζακυθηνό, με μειοψηφούντες τους Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο και Σωκράτη Κουγέα, είχαν ψηφίσει στη συνεδρίαση της Συγκλήτου, της 9ης ∆εκεµβρίου 1941, την πειθαρχική δίωξη του συναδέλφου τους Ιωάννη Κακριδή, στη γνωστή ως «Δίκη των Τόνων». Το ζήτημα αφορούσε την κατάργηση των πνευμάτων και τον περιορισμό των τονικών σημείων στη δεύτερη έκδοση του πανεπιστημιακού συγγράμματος «Ελληνική κλασσική παιδεία» του καθηγητή Κακριδή, ένα βιβλιαράκι 24 σελίδων, όμως το κατηγορητήριο κατέρρευσε και τον Ιούλιο του 1942 επιβλήθηκε στον Κακριδή ποινή δύο μηνών προσωρινής απολύσεως.

Μεταπολεμικά

Το 1944 αποσύρθηκε από την καθηγητική έδρα στο Πανεπιστήμιο συνταξιοδοτήθηκε και έλαβε τον τίτλο του Ομότιμου. Το 1946, διαρκούντος του συμμοριοπολέμου, με ψήφισμα της Δ' Αναθεωρητικής Βουλής ανακλήθηκε, κατόπιν προτάσεως του Υπουργικού Συμβουλίου, στην έδρα του καθηγητού στο Πανεπιστήμιο «τιμής ένεκα δια τας πολλαπλάς προς το Έθνος και την επιστήμην υπηρεσίας του» όπου παρέμεινε επί τριετία. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους εκλέχθηκε Πρόεδρος της Κεντρικής Λαϊκής Επιτροπής Αθηνών επί του δημοψηφίσματος για την επάνοδο του βασιλέως Γεωργίου Β' και υπήρξε κεντρικός ομιλητής σε πολλές δημόσιες εκδηλώσεις διατρανώνοντας την πίστη του στο βασιλικό θεσμό και τασσόμενος υπέρ της επανόδου του βασιλέως . Στις 29 Αυγούστου του 1947 με θετική εισήγηση του Εξαρχόπουλου εκλέχθηκε καθηγητής στην δεύτερη έδρα της Παιδαγωγικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ο Σπυρίδων Καλλιάφας ο οποίος έλαβε δεκαέξι ψήφους υπέρ και δύο κατά. Θετική εισηγητική έκθεση υπέβαλε και ο Θεόφιλος Βορέας. Ο τρίτος της εισηγητικής επιτροπής ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος δεν τον θεώρησε κατάλληλο, όπως και κανέναν άλλον εκ των τριών υποψηφίων .

Θέσεις ευθύνης

Ο Εξαρχόπουλος, που υπήρξε επίσης μέλος πολλών Ελληνικών και ξένων Επιστημονικών και κοινωφελών Ιδρυμάτων, διατέλεσε:

• Καθηγητής του Διδασκαλείου Δημοτικής Εκπαιδεύσεως των Αθηνών το 1904,
• Διευθυντής του Διδασκαλείου της Πελοποννήσου, από το 1905 έως το 1907,
• Υφηγητής της Παιδαγωγικής στο Εθνικό Πανεπιστήμιο, το 1906,
• Επιθεωρητής των γυμνασίων και ελληνικών σχολείων της Πελοποννήσου, από το 1907 έως το 1910,
• Ιδρυτής και Διευθυντής του Διδασκαλείου Μέσης Εκπαιδεύσεως, από το 1910 έως το 1912,
• Καθηγητής της Παιδαγωγικής του Πανεπιστήμιου Αθηνών, το 1912.

Η πανεπιστημιακή διδασκαλία του περιλάμβανε τις παραδόσεις, που συνοδεύονταν με επαναληπτικά φροντιστήρια ή φροντιστηριακά μαθήματα και εργαστηριακές ασκήσεις:

α) Εισαγωγή στην Παιδαγωγική,

β) Γενική Διδακτική,

γ) Ειδική Διδακτική,

δ) Ψυχολογία του παιδιού,

ε) Σωματολογία του παιδιού,

στ) Ψυχολογία των ατομικών διαφορών.

• Σύμβουλος και στη συνέχεια Αντιπρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας, το 1914,
• Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας, το 1922, θέση από την οποία εισηγήθηκε την ίδρυση του θεσμού της μετεκπαιδεύσεως των λειτουργών της Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως.
• Διευθυντής του Εργαστηρίου Πειραματικής Παιδαγωγικής, το 1923,
• Επόπτης του Πειραματικού Σχολείου , το 1929,
• Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών , εκλέχθηκε στη συνεδρία της 11ης Μαρτίου 1929 και υπήρξε μέλος της ως το θάνατο του,
• Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής, το Ακαδημαϊκό έτος 1934-1935,
• Πρύτανης του Πανεπιστημίου, το Ακαδημαϊκό έτος 1934-1935,
• Πρόεδρος της Ακαδημίας, το 1942,
• Πρόεδρος της Μορφωτικής Επιτροπής, το 1947,
• Σύμβουλος του Εθνικού Ιδρύματος , το 1947,
• Πρόεδρος του Ανωτάτου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου.

Συγγραφικό έργο

Η συγγραφική εργασία του Εξαρχόπουλου είναι ιδιαιτέρως πλούσια. Διεξήγαγε συστηματικές έρευνες, παιδαγωγικές και ψυχολογικές, εισηγήθηκε μέτρα αγωγής και διδασκαλίας από τα οποία προέκυψαν επιστημονικές εργασίες που είτε ανακοινώθηκαν στην Ακαδημία Αθηνών είτε δημοσιεύτηκαν ως μονογραφίες και αποτέλεσαν τη βάση επιστημονικών συγγραμμάτων. Στο έργο του είναι εμφανής η επίδραση της γερμανικής παιδαγωγικής. Ξεκινώντας από το 1906 δημοσίευσε τις μελέτες και τα έργα, πολλά από τα οποία είτε γράφηκαν είτε μεταφράστηκαν στην Αγγλική, τη Γερμανική και τη Γαλλική:

• «Ελάσσονες Διατριβαί»,
• «Σύστημα της Παιδαγωγικής της Βιβλιοθήκης»,
• «Ποιός τις πρέπει να είναι ο διδάσκαλος» , Εκ του Τυπογραφείου των καταστημάτων «Αυγής Αθηνών» Αποστολοπούλου, Αθήναι 1907,
• «Das athenische und das spartanische Erziehungssystem im V und IV Jahrhundert V. Chr. Ein. Pad. Magazin Wr. 377». Langensalza, 1909,
• «Παιδαγωγικά Ζητήματα», Αθήνα 1909,
• «Μαθήματα Ψυχολογίας», Αθήνα 1911,
• «Le Procede developpant-expositif (Forme didactique)», Αθήνα 1911,
• «Σχέσις μεταξύ της σωματικής και ψυχικής εξελίξεως του ανθρώπου», Αθήνα 1921,
• «Αι μέθοδοι της επιστημονικής παιδαγωγικής ερεύνης», Αθήνα 1922,
• «Σωματολογία του παιδός», το 1923,
• «Ψυχικαί διαφοραί των παίδων και η διάγνωσις αυτών», το 1923,
• «Η εξέλιξις της παιδαγωγικής επιστήμης και αι σύγχρονοι κατευθύνσεις αυτής», Πρακτ. Ακαδ. Αθηνών, 4, 1929,
• «Γενικαί αρχαί διέπουσαι την εν τω Πειραματικώ Σχολείω τελουμένην εργασίαν», Αθήνα 1933,
• «Επιστημονικαί έρευναι, γενόμεναι εν τω Εργαστηρίω Πειραματικής Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Αθηνών», Συνεδρία 1ης Φεβρουαρίου 1934,
• «Η φιλοπατρία ελληνική αρετή», περιοδικό «Ερμής», τεύχος 1ο, 1941,
• «Προς αναμόρφωσιν της Ελληνικής εκπαιδεύσεως» , Αθήνα 1945,
• «Γενική Διδακτική», Εκδοτικός Οίκος «Αλεξ. Χ. Ρούγκα», Αθήναι 1946
• «Το Πειραματικόν Σχολείον του Πανεπιστημίου Αθηνών», «Παιδαγωγική Επιθεώρησις», 1947,
• «Εισαγωγή εις την Παιδαγωγικήν», τόμοι δύο, εκδότης «Δημητράκος», Αθήνα 1950,
• «Ψυχικαί ανωμαλίαι των παίδων και ο τρόπος βελτιώσεως αυτών», το 1953,
• «Η οργάνωσις της παιδείας, Μελέτη παιδαγωγική και κοινωνιολογική», Αθήνα 1954,
• «Η κατάστασις της παιδείας εν Ελλάδι», «Διδασκαλικόν Βήμα» της 30 Ιουλίου 1954,
• «Ψυχολογία του παιδός», το 1957.

Διακρίσεις

Ο Εξαρχόπουλος ανακηρύχθηκε:

• Επίτιμος Διδάκτορας των Πανεπιστημίων Ιένης, Μπρεσλάου και Βερολίνου.
• Πρόεδρος της Τάξεως των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών της Ακαδημίας,
• Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών,
• Κοσμήτορας της
• Μέλος της Επιτροπής για την προσέγγιση των Βαλκανικών λαών,
• Επίτιμος Πρόεδρος της Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών.

Τιμήθηκε με:

• Αργυρούν Σταυρό Τάγματος του Σωτήρος, το 1914,
• Χρυσούς Σταυρός Τάγματος Γεωργίου Α', το 1922,
• Σταυρός Ταξιάρχου του Τάγματος του Ιταλικού στέμματος, το 1933,
• Παράσημο Α' Τάξεως του Γερμανικού ερυθρού Σταυρού, το 1937,
• Τιμητικό Δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο της Ιένης, το 1937,
• Ανώτερος Ταξιάρχης Γεωργίου Α', το 1950.

Μνήμη Νικολάου Εξαρχόπουλου

Ο Εξαρχόπουλος, σχολαστικός διοικητικός που υπήρξε θερμός ζηλωτής της καθαρεύουσας και πολέμιος της δημοτικής και δημοτικιστών, όπως υποστήριζε με πάθος σε κάθε ευκαιρία: «μαλλιαρισμός και κομμουνισμός είναι εχθροί της Πατρίδος», λόγοι για τους οποίους ο Γεώργιος Σεφέρης αναφέρεται σ' αυτόν, το 1943, με απολύτως υποτιμητικά λόγια: «Ο Εξαρχόπουλος και οι άλλοι γλωσσαμύντορες, τσιμπούρια και μύγες του απόπατου», χαρακτηρίστηκε συντηρητικός παιδαγωγός. Κατηγορήθηκε από διάφορες πλευρές ότι υπήρξε ο απόλυτος εκπρόσωπος του πανεπιστημιακού κατεστημένου και πως ήταν ο υπαίτιος της απορρίψεως, το 1936, της υποψηφιότητος του εθνικοσοσιαλιστή διανοούμενου Ιωάννη Συκουτρή, τότε υποψήφιου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών στον οποίο φέρεται να είπε: «....Γνωρίζομεν ότι είσθε ο κράτιστος των φιλολόγων, τους οποίους παρήγαγεν η Ελλάς μετά τον Κοραή, αλλά δεν θα γίνετε Καθηγητής, διότι δεν είσθε ιδικός μας». Λίγο καιρό αργότερα ο Συκουτρής βρέθηκε νεκρός στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείο στην Κόρινθο όπου είχε μεταβεί για εκδρομή στον Ακροκόρινθο.

Πρωτοστάτησε στα εκπαιδευτικά δρώμενα της Ελλάδος και υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους μεταρρυθμιστές παιδαγωγούς του 20ου αιώνα. Αναδείχθηκε σε εισηγητή και θεμελιωτή πολλών καινοτομιών της εποχής του. Υπήρξε εκπρόσωπος του Σχολείου Εργασίας στην Ελλάδα, και χάρη στο μεταρρυθμιστικό του έργο, διακρίθηκε και επαινέθηκε από ελληνικές και ξένες παιδαγωγικές προσωπικότητες. Στη διδακτική πράξη θέσπισε την τριμερή πορεία που τείνει να συνδυάσει την ερβαρτιανή μέθοδο με τα σχολεία εργασίας. Ήταν εξαιρετικός γνώστης των απόψεων της μεταρρυθμιστικής παιδαγωγικής που κυριάρχησε στις αρχές του 20ού αιώνα στη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική, λόγος για τον οποίο η παιδαγωγική που κυριάρχησε στη νεοελληνική κοινωνία το μεγαλύτερο διάστημα του 20ού αιώνα να είναι αυτή που διατυπώθηκε από τον ίδιο. Το σχολείο για τον Εξαρχόπουλο πρέπει να είναι ναός «εθνικής μυσταγωγίας, εν τω οποίω πρέπει να εγχαράσσηται εις τας ψυχάς των παίδων η εικών της Πατρίδος» και θα καλλιεργείται η φιλοπατρία.

Διέθετε σπάνιες φυσικές ικανότητες, ολοκληρωμένη προσωπικότητα, δημιουργικότητα, υγιή κοσμοθεωρία, φιλοπονία, επιστημονική συγκρότηση, ακατάβλητο και ερευνητικό πνεύμα, βαθιά συναίσθηση των καθηκόντων του ως πνευματικού ηγέτη και πίστη στο μέγα κοινωνικό προορισμό της Παιδαγωγικής ανέπτυξε δράση φιλεκπαιδευτική και εθνοφελή. Ήταν ταυτοχρόνως συντηρητικός λόγω της πίστεως του στα αιώνια ελληνικά ιδανικά και νεωτεριστής λόγω της τάσεως του για ανεύρεση νέων ασφαλών επιστημονικών αληθειών. Τον χαρακτήριζε ευρυμάθεια, τάξη, ακρίβεια, επιμέλεια, εργατικότητα, αγάπη προς το παιδί και το έργο της αγωγής. Ο Χρήστος Φράγκος επισημαίνει: «...Ο Νίκος Εξαρχόπουλος σε όλη του τη ζωή ήταν πάντα πρώτος στις τιμές, στο κύρος, στις επίσημες εκδηλώσεις και στην επιβολή της θέλησης του. Η παιδεία του τόπου μας, καλή- κακή ή άθλια, διαμορφώθηκε κατά τη βούληση του καθηγητή, Ακαδημαϊκού και ιδεολόγου της εξουσίας Ν. Εξαρχόπουλου».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Νικόλαος Εξαρχόπουλος]
• [Η Χριστιανική αγωγή στο συγγραφικό έργο του Νικολάου Εξαρχόπουλου Αναστάσιος Τάκολας, Θεολογική Σχολή Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 2019.]
• [H εκπαιδευτική συμβολή του Νικόλαου Εξαρχόπουλου]
• [Εξαρχόπουλος, Νικόλαος Ι. (1874-1960) Ψηφιακό αποθετήριο Ακαδημίας Αθηνών]
• [Ο βίος και το έργον του Pestalozzi : Λόγος εκφωνηθείς εν τη μεγάλη αιθούση των τελετών του Πανεπιστημίου τη 17 Φεβρουαρίου 1927 επί τη συμπληρώσει εκατονταετίας από του θανάτου του]
• [Νικόλαος Εξαρχόπουλος Τεύχη 3ο & 4ο, Μάιος-Ιούνιος 1954.]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org